Lege so a dabe na ambeni zo

A SALA angu 3 000 tongaso awe, David akpe na gbele Saül Gbia ti Israël. David atokua na Nabal, mbeni zo ti batango ataba na angasa so ayeke na mosoro mingi ti hunda na lo kobe nga na ngu. Ti tâ tënë ni, Nabal alingbi lani ti sala be-nzoni na David nga na azo so amû peko ti lo teti so ala bata anyama ti Nabal. Ye oko, Nabal ake ti yamba azo so David atokua ala. Lo suku même na ala. Nabal ayeke sala ngia na lê ti wâ, teti so David ayeke zo so a lingbi a sala mara ti ngia tongaso na lo pëpe.​—1 Samuel 25:5, 8, 10, 11, 14.

Salango ye ti Nabal ayeke nde na ngobo ti salango ye ti azo ti Proche-Orient na ndo yambango agene nga na awande. Tongaso, mara ti iri wa Nabal ayeke ândö na ni? Mbaï ti Bible atene so lo yeke “zo so asala ye na mayele [“na ngangu”, NW ], na zo ti sioni na kusala ti lo kue” nga “zo ti kirikiri”. Iri ti lo aye ti tene “buba”, na lo sala ye alingbi biani na ni (1 Samuel 25:3, 17, 25). Mo ye ti tene a dabe na mo tongaso? Mo yeke sala ye na ngangu na amba ti mo, mbilimbili tongana mo hon ala mingi na yâ ambeni ye? Wala mo yeke sala ye na nzobe, mo yeke zo ti yambango zo, nga zo so abâ amba ti lo na nene ni?

Abigaïl, wali so ayeke na ndara

Ndali ti salango ye ti lo na ngangu, Nabal ayeke na yâ kpale. David na akoli 400 so ayeke na tele ti lo akanga épée ti ala na ala gue ti gboto mê ti lo. Abigaïl, wali ti Nabal amä tënë ti ye so alondo ti si. Lo hinga lani so bira ni aga ndulu. Ye nyen lo lingbi ti sala? Hio, lo leke gbâ ti akobe nga na ambeni ye nde nde na tele ni, na lo gue lo tingbi David na azo ti lo na lege. Tongana lo tingbi na ala, lo gbu gere ti David ti tene lo tuku mênë senge senge pëpe. Bê ti David adë. Lo mä toto ti Abigaïl na lo zia lege ti ye so lo ye fade ti sala. Ngoi kete na peko ti ye so, Nabal akui. Teti so David abâ apendere lengo na mbage ti Abigaïl, lo mû lo na lo ga wali ti lo.​—1 Samuel 25:14-42.

Mara ti iri wa Abigaïl awara ni ândö? Lo yeke lani mbeni wali “so ayeke na ndara mingi” wala tongana ti so yanga ti Hébreu so agboto tënë ni na yâ ni afa, lo yeke “zo so ahinga ndo mingi”. A yeke lani polele so Abigaïl ayeke zo ti ndara na zo so asala ye nzoni. Lo hinga tongana nyen nga na ngoi wa ti mû li ni ti sala mbeni ye. Na be-biani, lo sala kusala ti bata koli ti lo so asala ye ti buba nga na azo ti da ti lo ndali ti ye ti vundu so aye fade ti si. Na nda ni lo kui. Ye oko, lo wara iri ti mbeni wali so asala ye na ndara.​—1 Samuel 25:3.

Iri wa Pierre azia ândö na peko ti lo?

Zia e gue fadeso na kozo siècle na e bâ mbilimbili abazengele 12 ti Jésus. Kite ayeke dä pëpe so mbeni oko na popo ni so ayeke sala ye lani dandara nga hio hio ayeke Pierre wala Céphas, so ayeke kozoni mbeni zo ti gingo susu ti Galilée. Lo yeke mbeni zo so asala ye na wâ, so ayeke na mbito pëpe ti fa atënë ti bê ti lo. Na tapande, a si na mbeni ngoi, Jésus ayeke sukula gere ti adisciple ti lo. Pierre asala ye tongana nyen na ngoi so a yeke fadeso na lo ti tene Jésus asukula gere ti lo?

Pierre atene na Jésus: “Seigneur! Mo sukula gere ti mbi?” Jésus akiri tënë na lo: “Ye so Mbi sala, mo hinga fadeso pëpe, me fade mbeni lâ mo hinga nda ni.” Pierre atene na lo: “Fade mo sukula gere ti mbi lâ oko pëpe.” Bâ tongana nyen Pierre asala ye hio nga na ngangu. Tongana nyen Jésus akiri lani tënë?

Jésus atene: “Tongana mbi sukula mo pëpe, fade mo wara ye na yâ ye ti Mbi pëpe.” Simon Pierre atene na lo: “Seigneur, Mo sukula gi gere ti mbi pëpe, me maboko ti mbi na li ti mbi nga.” Ge so Pierre ague tâ yongoro. Ye oko, azo angbâ lakue ti hinga salango ye ti Pierre. Lo yeke ândö zo ti mayele wala zo ti handa pëpe.​—Jean 13:6-9.

Azo mingi adabe ti ala na Pierre ndali ti awokongo ti lo so azo kue ayeke na ni. Na tapande, lo bele lani Christ lege ota na gbele azo so atene na lo so lo yeke lani mbeni disciple ti Jésus ti Nazareth, so a fâ ngbanga na li ti lo. Tongana Pierre ahinga girisango lege ti lo awe, lo toto ngangu mingi. Lo yeke ândö na mbito pëpe ti fa na gigi vundu so ayeke na bê ti lo. A yeke nga kota ye mingi ti bâ so awasungo Évangile asû tënë ti belengo ndo ti Pierre. A lingbi ti tene so a yeke Pierre lo mveni si amû asango ni! Lo duti tâ na be-ti-molenge si lo yeda na awokongo ti lo. Mo yeke nga na tâ be-ti-molenge ti yeda na awokongo ti mo?​—Matthieu 26:69-75; Marc 14:66-72; Luc 22:54-62; Jean 18:15-18, 25-27.

Yenga mingi pëpe na peko ti so lo bele Christ, Pierre asi na yingo vulu, na lo fa tënë na gbâ ti aJuif na Pentecôte. Ye so afa lani biani so Jésus, so a zingo lo na popo ti akuâ, azia bê na ndo lo.​—Kusala 2:14-21.

Na mbeni ngoi, Pierre atï na yâ ti mbeni gbanda nde. Bazengele Paul afa lani so kozoni ti tene ambeni ita Juif alondo na Jérusalem aga na Antioche, Pierre ayeke bungbi lani tongana ti so bê ti lo aye na aGentil so ayeke awamabe. Ye oko, lo zia aGentil ni “teti mbito ti azo ti ganza asala lo.” Paul afa na gigi so Pierre ayeke na salango ye use.​—aGalate 2:11-14.

Ye oko, zo wa na popo ti adisciple asala ândö tënë ti bê ti lo na ngoi ti ngangu, tongana a bâ so adisciple ti Jésus mingi ayeke ndulu ti zia lo? A yeke lani na ngoi so Jésus afa mbeni fini ye so andu nda ti tengo mitele ti lo na ti nyongo mênë ti lo. Jésus atene: “Tongana i te mitele ti Molenge Ti Zo pëpe na i nyon mênë ti Lo pëpe, i yeke na fini na yâ i pëpe.” Bê ti mingi ti adisciple ti lo so ayeke aJuif aso na ala tene: “So ayeke kpengba tënë! Zo nyen alingbi mä tënë so?” Ye nyen asi na pekoni? “Teti tënë so, adisciple ti Lo mingi akiri, na ala tambela na Lo mbeni pëpe.”​—Jean 6:50-66.

Na ngoi ti kpale tongaso, Jésus ague na mbage ti abazengele ti lo 12 na lo hunda na ala mbeni tënë so andu bê: “I nga, i ye ti zia Mbi?” Pierre akiri tënë na lo: “Seigneur, fade e gue na zo nyen? Mo yeke na tënë so amû fini ti lakue lakue. E mä na bê awe, na e hinga Mo yeke Lo Ti Nzoni-kue ti Nzapa.”​—Jean 6:67-69.

Mara ti iri wa Pierre azia ni ândö? Bê ti mbeni zo so adiko atondo na ndo lo alingbi gi ti pika ndali ti salango ye ti Pierre so ayeke na lege ni, nga dandara, ndali ti dutingo be-biani ti lo na ti dutingo ndulu ti yeda na awokongo ti lo. So tâ pendere iri si lo wara!

Azo adabe ândö na nyen na ndo Jésus?

Kusala ti Jésus na ndo sese aninga gi teti angu ota na ndambo. Ye oko, adisciple ti lo adabe ti ala na lo tongana nyen? Teti so lo yeke nzoni-kue, lo yeke na siokpari pëpe, lo yeke kpe lani azo kpengo? Teti so lo hinga so lo yeke Molenge ti Nzapa, lo sala baba ndali ni? Lo yeke zia mbito na bê ti azo na lo yeke gbu adisciple ti lo na ngangu ti mä yanga ti lo? Lo bâ tele ti lo na nene ni mingi si lo ye lani pëpe atënë ti ngia? Kua ahon ndo ti lo mingi si lo wara ngoi pëpe ti duti na azo so awoko, azo ti kobela wala amolenge? Lo yeke bâ azo ti ambeni mara na awali tongana ambumbuse zo tongana ti so fani mingi akoli na ngoi ti lo ayeke sala ni? Mbaï atene nyen na ndo Jésus?

Jésus abi bê ti lo ândö na ndo azo. Mbeni gingo yâ ti kusala ti lo afa na gigi so fa ni mingi lo sava azo so gere ti ala abuba na azo ti kobela. Lo sala kue ti mû maboko na azo so ye atia ala. Lo fa so lo ye amolenge, na tenengo na adisciple ti lo: “I zia akete molenge aga na Mbi, i gbanzi ala pëpe.” Na pekoni, Jésus “[a]kamata amolenge ni na tïtî Lo, Lo hiri tënë nzoni na ndo ala, na Lo zia maboko ti Lo na ndo ala.” Mo yeke mû ngoi ti duti na amolenge wala mo yeke na kua mingi ti salango ni si mo bâ même ala pëpe?​—Marc 10:13-16; Matthieu 19:13-15.

Na ngoi so Jésus ayeke lani na sese, andia ti alege ti vorongo so ahon ndo ti ye so Ndia ahunda ane na ndo aJuif mingi. Amokonzi ti alege ti vorongo ti ala azia anengo kungba mingi na ndo ti azo atâa so ala mveni azia li ti maboko ti ala dä ti yô akungba ni pëpe (Matthieu 23:4; Luc 11:46). Tongaso, ye so ague biani nde na salango ye ti Jésus! Lo tene lani: “I ga na Mbi, i kue so i sala kusala na i yeke na kungba so ane, na fade Mbi mû na i lege ti hu tele.”​—Matthieu 11:28-30.

Azo awara lani lege ti hu tele ti ala tongana ala ga ndulu na Jésus. Lo yeke zia mbito na bê ti adisciple ti lo pëpe na lege so si mbito agbu ala ti sala atënë ti bê ti ala. Ti tene ni biani, lo yeke hunda ândö atënë so alingbi ti pusu adisciple ti lo ti sala atënë so ayeke na bê ti ala (Marc 8:27-29). A yeke nzoni a-ancien so ayeke aChrétien ahunda tele ti ala mveni: ‘Amba ti mbi wamabe abâ mbi tongaso? Ambeni ancien ayeke tene biani na mbi atënë ti bê ti ala wala ala yeke na mbito ti sala ni?’ So tâ ye ti dengo bê si a lingbi ti duti tongana asurveillant ayeke azo so zo alingbi ti ga ndulu na ala, azo so ayeke ndulu ti mä amba ti ala, azo so awoko yâ ti salango ye ti ala! Salango ye na lege ni pëpe ayeke sala si bê ti azo anze ti sala lisoro na popo ti ala.

Ye oko, atâa so lo yeke ândö Molenge ti Nzapa, Jésus asala lani sioni kusala na ngangu wala yanga-ti-komande ti lo pëpe. Nde na so, lo fa nda ti tënë nzoni na azo so amä lo. A yeke mara ti ye so asi tongana aFarizien atara lani ti bi lo na yâ gbanda na lege ti mbeni hundango tënë ti mayele: “Ndia amû lege na e ti futa lampo na César? wala pëpe.” Jésus atene na ala ti fa na lo mbeni lê ti nginza na lo hunda: “Image na iri so ala sala na ndo ni ayeke ti zo nyen?” Ala kiri tënë: “A yeke ti César.” Na pekoni lo tene na ala: “Tongaso i mû na César ye so ayeke ti César, na i mû na Nzapa ye so ayeke ti Nzapa.” ( Matthieu 22:15-21). Gi mbeni kete fango nda ti tënë alingbi na ala.

Jésus aye ândö atënë ti ngia? Ambeni zo alingbi ti bâ mbeni tënë ti ngia tongana ala diko versê so Jésus atene so a yeke ngangu pëpe na achameau ti lï na yâ dû ti suä ahon azo ti mosoro ti lï na yâ Royaume ti Nzapa (Matthieu 19:23, 24). A yeke tâ mbeni konongo yâ ti tënë ti tene so mbeni chameau alingbi biani ti hon na yâ dû ti suä. Mbeni tapande nde ti mara ti konongo yâ ti tënë ayeke na ndo bango kete keke na lê ti mbeni ita, me pëpe bango kota keke ti da so ayeke na lê ti zo ni mveni (Luc 6:41, 42). Biani, Jésus ayeke lani pëpe mbeni zo so aluti ngangu na ndo ndia. Lo yeke lani na be-ti-ndoye nga na nzobe. Ti aChrétien ti ngoi ti e, salango atënë ti ngia alingbi ti kaï kamême vundu na yâ angoi ti kpale.

Be-nzoni ti Jésus na mbage ti awali

Awali ayeke duti ândö tongana nyen na tele ti Jésus? Biani, lo yeke lani na gbâ ti awali be-ta-zo so amû peko ti lo, so na popo ni, Marie, mama ti lo mveni (Luc 8:1-3; 23:55, 56; 24:9, 10). Awali ayeke ga lani ndulu na tele ti lo tongana ti so bê ti ala aye; ye so asala si mbeni lâ, mbeni “wali ti siokpari” asukula gere ti lo na kuali ti lo na lo sa yombo na ndo ni (Luc 7:37, 38). Mbeni wali nga, so ahu pono teti angu mingi ndali ti kobela ti mênë, ahon na popo ti gbâ ti azo ti ga ti ndu yanga ti bongo ti Jésus na ti wara sava. Jésus agonda lani mabe ti lo (Matthieu 9:20-22). Biani, awali abâ lani Jésus tongana mbeni zo so zo alingbi ti ga ndulu na tele ti lo.

Na mbeni ngoi, Jésus asala lisoro na mbeni wali ti Samarie na tele ti dû ti ngu. Bê ti lo adö mingi si lo tene: “Teti nyen, Mo so Mo yeke Juif, Mo hunda mbi na ngu ti nyon, mbi so mbi yeke wali ti Samarie?” Bê ti wali ni adö teti so aJuif aye azo ti Samarie pëpe. Jésus akiri afa na lo mbeni pendere tâ tënë na ndo ‘ngu so fini ti lakue lakue ayeke sigigi dä.’ Lo yeke lani nzoni na tele ti awali. Lo bâ pëpe so ala ye ti mû place ti lo.​—Jean 4:7-15.

Azo adabe ti ala na Jésus ndali ti anzoni lengo ti lo mingi, so na popo ni, bibe ti gbanzingo ye na tele. Lo yeke biani tapande ti ndoye ti Nzapa ni mveni. Jésus azia tapande so teti ala kue so aye ti ga adisciple ti lo. Mo yeke mû peko ti nzoni tapande ti lo mbilimbili tongana nyen?​—1 aCorinthien 13:4-8; 1 Pierre 2:21.

Tongana nyen azo adabe ti ala na aChrétien ti ngoi ti e?

Na ngoi ti e, aChrétien be-ta-zo saki mingi awara kuâ. Ambeni akui na ngoi so ala ga kangba, ambeni na ngoi so ala de maseka. Ye oko, ala zia na peko ti ala mbeni nzo iri. Azo adabe ti ala na ndo ambeni Chrétien be-ta-zo teti ndoye ti ala nga teti so ala yeke azo so ayeke na ngia ti duti na popo ti amba ti ala, na tapande ti Crystal so akui lani mbakoro. Azo adabe ti ala na ambeni, tongana Dirk so awara kuâ na ngoi so ngu ti lo ahon ngu 40 tongaso, teti nzoni bibe ti ala nga na bibe ti duti ndulu ti sala ye.

E yeke nga na tapande ti José so lo yeke ti kodoro ti Espagne. Na ngoi so a kanga lege na kusala ti fango tënë ti aTémoin ti Jéhovah na kodoro ni na yâ ti angu 1960, José asala mariage na lo yeke na amaseka molenge-wali ota. Lo yeke na nzoni kua ti nginza na Barcelone. Ye oko, na ngoi ni so, a hunda lani ti wara a-ancien biazo so ayeke aChrétien na mbongo ti Espagne. José adö kua ti nginza ti lo azia na lo gue na Málaga na sewa ti lo. A lingbi ala hon lani na yâ angoi ti kpale ti nginza so fani mingi ala yeke na kua pëpe.

Ye oko, a hinga lani José teti dutingo be-ta-zo ti lo, nzoni tapande so lo zia na yâ fango tënë nga teti nzoni fango lege na amolenge ti lo ti wali, so lo sala ni na lege ti mungo maboko ti wali ti lo Carmela. Tongana a hunda ti leke akota bungbi na ndo ni, José ayeke lakue ndulu ti mû mbage ti lo dä. Mawa ni ayeke so, kozoni si lo wara ngu 60, lo wara mbeni ngangu kobela so asala si lo wara kuâ na pekoni. Ye oko, lo zia na peko ti lo iri ti mbeni ancien so zo alingbi ti zia bê na ndo ti lo, mbeni ancien so asala kua ngangu, mbeni koli na babâ ti ndoye.

Tongaso, mo ye ti tene azo adabe ti ala ande na mo tongana nyen? Ye nyen azo alingbi ti tene na ndo mo laso tongana mo kui fade awe? So ayeke ambeni hundango tënë so alingbi ti pusu e kue ti sala si salango ye ti e akiri aga nzoni ahon ti kozo.

Ye nyen e lingbi ti sala ti wara mbeni nzoni iri? E lingbi ti maï lakue alengo ti yingo tongana ndoye, be-nze-pepe, nzobe, bibe ti salango ye na ngangu pëpe na ngangu ti kanga nzara ti tele (aGalate 5:22, 23). Biani, “nzo iri ayeke nzoni ahon mafuta ti ngele ngangu; na lâ ti kui ayeke nzoni ahon lâ ti dungo zo.”​—Zo-ti-fa-tene 7:1; Matthieu 7:12.

[Foto na lembeti 5]

Azo adabe ti ala na Abigaïl teti salango ye ti lo na ndara

[Foto na lembeti 7]

A dabe na Pierre ndali ti salango ye ti lo hio hio nga na lege ni

[Foto na lembeti 8]

Jésus amû lani ngoi ti duti na amolenge