Mbaï ti fini
Jéhovah agboto azo ti be-ti-molenge na mbage ti tâ tënë
TËNË TI ASANO KOSHINO
Na ngu 1949, kete na pekoni so Use Bira so Amû Sese Kue ahunzi, mbeni yongoro koli so ayeke mbeni wande, so asala ye na nzobe, aga ti bâ sewa so mbi yeke sala kusala na ndo ti ala na Gbata ti Kobe. A yeke lani tâ kozo missionnaire ti aTémoin ti Jéhovah so aga na Japon. Vizite ti lo ni azi lege na mbi ti hinga tâ tënë ti Bible. Me zia mbi sala tënë na ala kozoni kue na ndo gigi ti mbi.
A DÜ mbi na ngu 1926, na yâ mbeni kete kodoro na mbage ti banga ti kodoro-komanda ti Okayama. Mbi yeke lani molenge oku na popo ti amolenge miombe. Babâ ti mbi ayeke lani mbeni kpengba wavorongo nzapa ti Shinto ti ndo ni. Ni la, e so e yeke amolenge ni, e wara lege ti sala amatanga nga na abungbi ti sewa na ngoi ti akota matanga ti lege ti vorongo ni na yâ ti ngu oko kue.
Tongana mbi yeke kono, mbi yeke lani na ahundango tënë mingi na ndo fini, me mbi yeke gi bê ti mbi mingi ahon aye kue na ndo tënë ti kuâ. Na kodoro ti e, a hunda lani ti tene azo akui na yanga-da ti ala, na ti tene amolenge aduti ndulu na tele ti azo ti sewa ti ala so ague ti kui. Mbi wara vundu ngangu mingi tongana âta ti mbi ti wali akui nga tongana ita ti mbi ti koli akui kozoni si lo wara même ngu oko. Mbi sala mbito lani mingi ti bâ ande kuâ ti ababâ na mama ti mbi. Mbi yeke hunda tele ti mbi: ‘A yeke ye kue so zo ayeke ku tele ti lo na ni la? Mbeni ye nde ahon so ayeke dä pëpe na yâ fini?’ Mbi ye lani mingi ti hinga tënë na ndo ni.
Na ngu 1937, tongana mbi de na da omene, Bira na popo ti Japon na Chine ato nda ni. A mû akoli na kua ti turugu na a tokua ala na ndo so bira ni ayeke dä na Chine. Amolenge so ayeke na da mbeti abâ ababâ ti ala nga na aita ti ala ti koli so ayeke gue na bira na dengo kongo “banzaï” na togbia ni (so ti tene ‘zia fini ti togbia ague ayo’). Ti azo ni, Japon so ayeke kodoro so ayeke na gbe ti nzapa, nga na togbia ti lo so ayeke mbeni nzapa so ayeke na fini, ayeke sö gi benda.
Ngoi kete na pekoni, asewa ato nda ti wara atokua ti kuâ ti azo ti ala na bira. So ti mo toto pëpe! A hinga pëpe tongana nyen ti dë bê ti asewa so. Kengo ndo ayeke gue gi na li ni guengo na yâ bê ti ala, na tele ti ala anzere mingi tongana ala mä so awato ti ala awara kä wala akui. Me na oko ngoi ni, mbi yeke tene na bê ti mbi: ‘Azo so ayeke na mbage ti awato ti e nga ayeke na yâ vundu tongana ti e na ngoi so azo ti ala akui.’ Na ngoi ni so mbi hunzi na kete da-mbeti, bira ni amû akota mbage ti Chine.
Mbi tingbi na mbeni wande
Teti so e yeke azo ti yaka, sewa ti e ayeke lani lakue na yâ nzinga, me atâa so kue babâ ti mbi aleke ti tene mbi ngbâ ti manda mbeti tongana nginza ti e amû lege na ni. Ni la, na ngu 1941, mbi lï na mbeni ekole ti amolenge-wali na Okayama City, so ayo akilomètre 100 tongaso. A leke ekole ni ti fa mbeti na amolenge-wali ti ga anzoni wali ti koli na anzoni mama ti sewa, na a yeke tokua a-élève ni na yâ asewa ti azo ti mosoro na yâ gbata ni ti sala akua ti yâ ti da. Na ndapelele, a-élève ni ayeke manda kua na yâ ada so, na ti si na lakui, ala yeke kiri na ekole.
Tongana wafango mbeti ti mbi ni, so ayü lani mbeni bongo ti Japon so ahiri ni kimono, ahunzi akozo tënë ti lo awe, lo gue na mbi na mbeni kota da. Me teti mbeni nda ti tënë so mbi hinga pëpe, wali ti da ni ayeda na mbi pëpe. Tongaso, wafango mbeti ti mbi ahunda tele ti lo: “Tongaso, e yeke gue ande na da ti Yapakara Koda?” Lo gue na mbi na mbeni da so a leke ni tongana ti Poto, na lo pika yanga-da ni. Kete na pekoni, mbeni yongoro wali na kuali so a za zango asigigi. Bê ti mbi adö teti lo yeke zo ti Japon pëpe, na mbi bâ mbeni zo ti Poto tongaso lâ oko pëpe na yâ fini ti mbi. Wafango mbeti ni afa mbi na Yapakara Maud Koda na hio lo zia mbi lo hon ti lo. Mbi mû abozo ti mbi na gingo bê, na mbi lï na yâ da ni. Mbi mä na pekoni so Yapakara Maud Koda ayeke mbeni wali ti Amerika so asala mariage na mbeni koli ti Japon so amanda lani mbeti na Amerika. Lo yeke fa yanga ti Anglais na yâ a-ekole ti dengo buze.
A si na ndade ni na ndapelele, kua alondo. Koli ti Koda ayeke lani na kobela ti makako, na a yeke ti mbi ti mû maboko ti bâ ndo na ndo lo. Teti so mbi hinga ti mbi Anglais oko pëpe, mbi to nda ti gi bê ti mbi kete. Me bê ti mbi adë tongana Yapakara Koda asala tënë na mbi na yanga ti Japonais. Lâ na lâ, mbi yeke mä ala na tenengo Anglais na popo ti ala, na yeke yeke mê ti mbi ato nda ti wara kpale pëpe na mango ni. Mbi ye lani mingi dutingo ti e tongaso na yâ da ni.
Ye so apika bê ti mbi mingi ayeke lege so Maud amû tele ti lo ti bata na koli ti lo so ayeke na kobela. Koli ni aye lani mingi ti diko Bible. Mbi mä na pekoni so ala wara lani mbeni buku Le divin plan des âges na yanga ti Japonais na mbeni ndo ti kango angbele buku, na ala to nda ti sala abonema teti ambeni ngu tongaso na Tour ti Ba Ndo ti yanga ti Anglais.
Mbeni lâ, a mû na mbi na matabisi mbeni Bible. Tele ti mbi anzere mingi teti a yeke ti kozoni la teti mbi ti wara Bible ti mbi mveni. Mbi yeke diko ni tongana mbi yeke gue na ekole na mbi yeke kiri na yanga-da; ye oko, mbi gbu nda ni kue pëpe. Teti so a bata mbi na yâ vorongo ti Shinto, na lê ti mbi, Jésus Christ ayo tâ na mbi mingi. Me mbi hinga lani pëpe so a yeke lani tongo nda ti ye so ayeke zi lege ande na mbi ti hinga tâ tënë ti Bible, so ayeke kiri tënë na ahundango tënë ti mbi na ndo fini na kui.
Atokua ti mawa ota
Angu use ti mandango kua ti mbi ni ahunzi hio, na a lingbi mbi tene ndangba balao ti mbi na sewa ni ti hon. Na pekoni so mbi hunzi ekole ti mbi awe, mbi lï na mbeni bungbi ti amolenge-wali so kua ti ala ayeke ti leke abongo ti aturugu. Alapara ti bira ti Amerika ato nda ti bi alê ti nene ngombe, na ti si na lango 6 ti août ngu 1947, a bi mbeni kota lê ti ngombe na ndo Hiroshima. Alango kete na pekoni, mbi wara mbeti so a tene na yâ ni so tele ti mama ti mbi aso mingi. Mbi tï na yâ kozo train so ague na mbi na kodoro. Tongana train ni ayeke zia mbi, mbi tingbi na mbeni fami so atene na mbi so mama ti mbi ni akui awe. Lo kui na lango 11 ti nze ti août. Ye so mbi sala lani mbito ni so aga tâ tënë awe! Lo lingbi ande ti sala tënë na mbi wala ti he ngia na mbi mbeni pëpe.
Na lango 15 ti nze ti août ni, ye ni asigigi polele so a hon Japon na ngangu na yâ bira ni awe. Tongaso, mbi tingbi na atokua ti vundu ota, na ye so kue gi na yâ ti alango bale-oko: kozoni ayeke sungbango ti kozo lê ti kota ngombe na ndo Japon; use ni ayeke kuâ ti mama ti mbi; na ota ni ayeke kota tingo ti Japon na yâ bira ni. Me kamême ye so adë bê kete ayeke so azo ayeke ngbâ ti kui pëpe na yâ bira. Teti so vundu asi bê ti mbi, mbi zia kua ti mbi na usine na mbi kiri na kodoro ti mbi.
A gboto mbi na mbage ti tâ tënë
Mbeni lâ, mbi wara mbeni mbeti so mbi ku tele ti mbi na ni pëpe: a londo na Maud Koda na Okayama. Lo hunda mbi wala mbi lingbi ti ga ti mû maboko na lo na yâ akua ti da teti so lo ye ti zi mbeni ekole ti fango Anglais. Mbi gi bê ti mbi lani na ye so a lingbi mbi sala, me mbi yeda ti gue. Angu kete na pekoni, mbi na sewa ti aKoda e gue na Kobe ti duti kâ.
A yeke lani na ngu 1949 si mbeni yongoro koli so ayeke sala ye na nzobe aga ti sala vizite na sewa ti aKoda. Iri ti lo ayeke lani Donald Haslett, na lo londo na Tokyo si lo ga na Kobe ti gi mbeni da teti amissionnaire. A yeke lani kozo missionnaire ti aTémoin ti Jéhovah so asi giriri na Japon. Lo wara mbeni da, na tongaso na nze ti novembre ngu 1949, amissionnaire mingi aga na Kobe. Mbeni lâ, oku na popo ti ala aga ti sala vizite na sewa ti aKoda. Use na popo ni, Lloyd Barry na Percy Iszlaub amû zo oko oko angbonga bale-oko tongaso ti sala tënë na yanga ti Anglais na ala so abungbi na da ni. A hinga lani Maud tongana mbeni ita-wali Chrétien, na ti bâ ni, songo so akpengba lo. A yeke na ngoi ni so si bê ti mbi apusu mbi ti manda yanga ti Anglais.
Na lege ti mungo maboko ti angangu missionnaire so, mbi to nda ni yeke yeke ti gbu nda ti atâ tënë ti Bible. Mbi wara kiringo tënë na atënë so mbi yeke hunda lani na tele ti mbi na ngoi so mbi de molenge. Biani, a yeke wara na yâ Bible beku ti fini ti lakue lakue na yâ mbeni paradis na sese nga beku ti mbeni londongo ti “azo kue so ayeke na dukua”. (Jean 5:28, 29; Apocalypse 21:1, 4). Mbi kiri lani singila mingi na Jéhovah ngbanga ti mara ti beku so lo leke na lege ti sandaga ti Molenge ti lo Jésus Christ.
Ambeni kusala so aTémoin asala na ngia
Ti londo na lango 30 ti décembre ngu 1949, ti si na lango oko ti janvier ngu 1950, kozo kota bungbi so aTémoin ti Jéhovah asala na Japon atambela na yâ da ti amissionnaire ti Kobe. Mbi gue nga legeoko na Maud. Kota da ni ayeke giriri ti mbeni zo ti Nazi, na tongana mo duti dä, mo lingbi ti bâ ndo nzoni na ndo ngu-ingo ti yâ ti kodoro ni nga na ndo zoa ti Awaji. Teti so mbi yeke na hingango ndo mingi pëpe ti Bible, mbi gbu nda ti ye so a yeke fa so gi kete. Ye oko, bê ti mbi adö ngangu ti bâ tongana nyen amissionnaire so ayeke bungbi na bê kue na azo ti Japon ni. A yeke azo 101 si aga ti mä kota diskur na kota bungbi so.
Kete na pekoni, mbi mû desizion ti mû mbage na kusala ti fango tënë. Mbi sala mbito mingi ti gue da na da, teti mbi yeke zo ti kamene. Na mbeni ndapelele, Ita Lloyd Barry aga na yanga-da ti mû mbi ti gue na ni na fango tënë. Lo to nda ni na da so ayeke na tele ti da ti Ita-wali Koda. Mbi honde même tele ti mbi na peko ti lo tongana lo yeke fa tënë. Tongana mbi kiri mbi sigigi ti fani use, mbi fa tënë na tele ti amissionnaire nde nde use. Mbeni wali mbakoro ti Japon atisa e ti lï; lo mä e na pekoni lo mû kopo ti dulait na e oko oko. Lo yeda ti tene a manda Bible na lo; na nda ni, lo wara batême tongana Chrétien. A kpengba lani mbi mingi ti bâ lo na guengo na li ni.
Na nze ti avril ngu 1951, Ita Nathan H. Knorr ti Kota Ndokua ti aTémoin ti Jéhovah na Brooklyn aga na kozo vizite ti lo na Japon. Azo 700 tongaso aga ti mä kota diskur so lo mû na Kyoritsu Auditorium na Kanda, na yâ gbata ti Tokyo. Na ngoi ti bungbi so, azo kue so aga awara ngia mingi ti mä so Tour ti Ba Ndo abâ gigi na yanga ti Japonais. Na nze ti peko, Ita Knorr asala vizite na Kobe, na a yeke na ngoi ni so si mbi wara batême tongana fä ti mungo tele ti mbi na Jéhovah.
Ngu oko tongaso na pekoni, a wa mbi ti mû kusala ti ngoi kue tongana pionnier. Na ngoi ni lani, apionnier ayeke mingi pëpe na Japon, na mbi yeke hunda tele ti mbi tongana nyen ti wara nginza ti bata na fini ti mbi. Nga, mbi hunda tele ti mbi wala mbi yeke sala ande mariage. Me gi na ngoi ni so, mbi bâ so a lingbi kusala ti Jéhovah aga kozo na yâ fini; tongaso, mbi mû kua ti pionnier na ngu 1952. Ye so amû ngia mingi na mbi ayeke so na mbeni mbage mbi lingbi lani ti sala kua teti Ita-wali Koda nga na mbage, ti sala kua ti pionnier.
A yeke na ngoi ni so si ita ti mbi ti koli so mbi bâ ti mbi fade so a fâ lo awe na yâ bira, alondo na Taïwan akiri na kodoro, lo na sewa ti lo kue. Azo ti sewa ti mbi asala nzara ti vorongo ti aChrétien lâ oko pëpe; ye oko, wâ ti mbi tongana pionnier asala si mbi to nda ti tokua apériodique na abrochure na ala. Na pekoni, ita ti mbi amû sewa ti lo na ala gue na Kobe ndali ti kua so lo sala. Tongaso, mbi hunda na monya ti mbi: “Ala diko apériodique so mbi tokua na ala?” Bê ti mbi adö tongana lo kiri tënë na mbi, lo tene: “Apériodique ni anzere mingi.” Mbeni oko ti amissionnaire ato nda ti manda Bible na lo, na ita ti mbi ti wali so alango na ndo ti ala ayeda nga ti manda Bible legeoko na ala. Na pekoni, ala use kue awara batême ti ga aChrétien.
Bê ti mbi adö na bango aita ti akodoro nde nde
A ninga mingi pëpe na pekoni, bê ti mbi adö ti wara tisango ndo ti gue teti klase 22 ti Guiléad, Ekole ti Mandango Bible ti Société Watchtower. Mbi na Ita Tsutomu Fukase e yeke lani akozo zo ti Japon so ague na ekole so. Na ngu 1953, kozoni si klase ni ato nda ni, e wara lege ti gue na Kota Bungbi “La Société du Monde nouveau” na Yankee Stadium na New York. Bê ti mbi adö ti bâ sewa ti azo ti Jéhovah tongaso, so alondo na akodoro nde nde.
Na lango oku ti kota bungbi ni, azo so alondo na Japon si aga, so mingi ni ayeke amissionnaire, aleke ti yü a-kimono ti ala. Teti so kimono so mbi tokua ni kozo ti ga na kota bungbi ni asi hio pëpe, mbi yü mbeni oko so ayeke ti Ita-wali Knorr. Na ngoi ti programme ni, ngu ato nda ti pika, na mbi yeke gi bê ti mbi teti kimono ni. Me gi na ngoi ni so, mbeni zo na peko ti mbi asala nzobe ti zia mbeni bongo ti ngu na ndo ti mbi. Mbeni ita-wali so aduti na tele ti mbi ahunda mbi: “Mo hinga lo?” Mbi mä na pekoni so a yeke Ita Frédérick W. Franz so ayeke mbeni oko ti Wabatango Bungbi. Mbi bâ tâ wâ ti bungbi ti Jéhovah ni biani!
Klase 22 ti Guiléad ni ayeke biani mbeni klase so abungbi aita ti akodoro mingi; a yeke wara dä a-élève 120 so alondo na akodoro 37. Atâa so ambeni kpale ti tenengo yanga ti kodoro ni ayeke dä, e wara ngia mingi ti bâ aita ti akodoro nde nde so. Na mbeni lango so neige ayeke tï, na nze ti février ngu 1954, mbi wara kota mbeti na ekole ni, na a tokua mbi gi na Japon. Mbeni ita-wali ti Suède, Inger Brandt, so e na lo kue e yeke na klase ni, ayeke duti fon mbi na yâ kusala na Nagoya City. Na ndo so, e lï na popo ti ambeni missionnaire so a mû ala na Corée a ga na ni ngbanga ti bira. Akete ngu so mbi sala na yâ kusala ti missionnaire ayeke lani kota ye mingi na lê ti mbi.
Kusala so mbi sala na ngia na peko ti mariage ti mbi
Na nze ti septembre ngu 1957, a tisa mbi ti sala kusala na Béthel ti Tokyo. A yeke lani mbeni da ti étage use na keke so asala kusala tongana biröo ti filiale ti Japon. Na yâ filiale ni, a yeke wara gi azo osio, na Ita Barry ayeke surveillant ti filiale ni. Tanga ti azo ti sewa ni ayeke amissionnaire. Kusala ti mbi lani ayeke ti sungo peko ti ambeti ni na yanga ti Japonais na ti leke gere ni nzoni; a yeke nga ti lekengo yâ ti filiale, ti sukulango abongo, ti tongo kobe, nga na ambeni kusala ni nde.
Kusala ni na Japon ayeke gue gi na li ni, na aita-koli mingi mingi ayeke lï na Béthel. Mbeni oko ti aita-koli ni aga mbeni ancien na yâ kongregation so mbi yeke dä. Na ngu 1966, mbi na ita so, Junji Koshino, e sala mariage. Na peko ti mariage ti e, a tokua Junji na yâ kusala ti circonscription. A mû lani ngia na mbi mingi ti hinga aita ti koli na ti wali mingi tongana mbi yeke gue na tambela na yâ akongregation nde nde. Teti so mbeni kua ti mbi ahunda mbi ti sû peko ti ambeni mbeti na yanga ti Japonais, mbi sala ni na yanga-da na ngoi so e ngbâ na kodoro na yenga ni kue. Tongana e yeke gue na tambela, a yeke ti e ti yô anene bakari so, na tele ti asanduku ti e ti bongo na ambeni nde.
E wara ngia na yâ kusala ti circonscription teti angu osio na ndo ni na e bâ bungbi ni na guengo na li ni. A zi filiale ni na ague na ni na Numazu; na peko ti ambeni ngu, a kiri ague na ni na Ebina, na a ngbâ na ndo so juska fadeso. Mbi na Junji e sala kusala teti angu mingi awe na Béthel, na fadeso sewa ni abungbi azo 600 tongaso, so e na ala e sala kua maboko na maboko. Na nze ti mai 2002, akamarade ti mbi na Béthel awara ngia ti sala matanga ti angu 50 ti mbi na yâ kusala ti ngoi kue.
Mbi wara ngia ti bâ guengo na li ni ti kusala
Na ngoi so mbi to nda ti sala na Jéhovah lani na ngu 1950, gi kete wungo ti awafango tënë si ayeke wara na Japon. Fadeso, a yeke wara awafango tënë ahon 210 000. Biani, a yeke azo saki mingi so ayeke tongana angasangbaga si a gboto ala na mbage ti Jéhovah, legeoko tongana ti so a gboto mbi.
Amissionnaire osio so nga na ita-wali so asala vizite lani na da ti Ita-wali Koda na ngu 1949, nga Ita-wali Maud Koda, ala kue akui be-ta-zo. Nga, ita ti mbi ti koli so asala kua tongana serviteur ti mungo maboko, na wali ti lo so asala kusala ti pionnier teti angu 15 tongaso ala kue nga akui awe be-ta-zo. Beku ti ababâ na mama ti mbi so mbi sala mbito giriri ti tene ala kui, ayeke so wa? Zendo ti Bible na ndo londongo ti awakinda amû beku na dengo bê na mbi.—Kusala 24:15.
Tongana mbi yeke bâ ndo na peko, mbi bâ so tingbingo tele ti mbi na Maud na ngu 1941 asala kota ye mingi na yâ fini ti mbi. Tongana fade mbi wara lo pëpe na ngoi ni so, na mbi ke fade tisango ndo ti lo ti ga ti sala kua teti lo na peko ti bira, ka peut-être mbi yeke ngbâ gi na ndo ti fango yaka ti e yongoro kâ na yâ kete kodoro, na mbi yeke wara fade pëpe lege ti hinga amissionnaire ti akozo ngoi so. Mbi kiri singila mingi na Jéhovah teti so lo gboto mbi na mbage ti tâ tënë na lege ti Maud na akozo missionnaire so aga na Japon.
[Foto na lembeti 25]
Mbi yeke na mbage ti gati na tele ti Maud Koda na koli ti lo
[Foto na lembeti 27]
Mbi na amissionnaire ti Japon na Yankee Stadium na ngu 1953. Mbi yeke na mbage ti gati kâ
[Foto na lembeti 28]
Mbi na koli ti mbi Junji na Béthel