Rebecca​—Mbeni wali so aye kua na so akpe mbito ti Nzapa

BÂ KETE so mo wara lege ti soro mbeni wali ndali ti molenge ti mo ti koli. Mara ti wali wa mo yeke soro? A lingbi lo duti na mara ti alengo wa? Mo yeke gi mbeni wali so ayeke na pendere ti tele so agboto lê, so ahinga ye mingi, so ayeke na nzobe na so ahinga ti sala kua? Wala kozoni kue mo yeke gi ti bâ mbeni ye nde?

Abraham ayeke lani na gbele mara ti kpale tongaso. Jéhovah azê lani so adeba nzoni ayeke ga ande na ndo ti ahale ti lo na lege ti molenge ti lo ti koli Isaac. Na ngoi so e yeke to nda ti bâ tondo ni, Abraham aga fadeso mbakoro awe, me molenge ti lo ti koli ade ti mû wali pëpe (Genèse 12:1-3, 7; 17:19; 22:17, 18; 24:1). Teti fade Isaac ayeke kangbi adeba nzoni so lo yeke wara ni na wali so lo yeke mû nga na amolenge so peut-être ala yeke dü, Abraham aleke aye kue ti tene a wara mbeni wali so alingbi teti Isaac. Kozoni kue, a lingbi wali ni aduti mbeni wakua ti Jéhovah. Teti a lingbi ti wara mbeni wali tongaso na Canaan pëpe, ndo so Abraham alango dä, a yeke nzoni ti gi lo na mbeni kodoro nde. Na wali so a soro lo na nda ni ayeke Rebecca. Abraham awara lani Rebecca tongana nyen? Lo yeke wali so aye ti yingo agbu bê ti lo? Ye nyen e lingbi ti manda na bango mbilimbili tapande ti lo?

Gingo mbeni wali so alingbi

Abraham ato mbeni oko ti awakua ti lo so ngu ti lo ahon atanga ni kue, peut-être Eliézer, ti gue yongoro kâ na Mésopotamie ti soro mbeni fini wali teti Isaac na popo ti asewa ti lo, so ayeke nga awavorongo Jéhovah. Tënë ni ayeke kota mingi, ni la a hunda Eliézer ti deba yanga ti lo so lo yeke soro pëpe mbeni wali ti kodoro ti Canaan teti Isaac. So Abraham aluti mingi na ndo tënë so, a yeke mbeni ye ti bi bê na ndo ni.​—Genèse 24:2-10.

Na peko ti so lo tambela na lo si na gbata ti asewa ti Abraham, Eliézer ague na achameau ti lo bale-oko na yanga ti mbeni dû ti ngu. Bi bê kete na ndo ye so asi! A yeke lakui, na Eliézer asambela, lo tene: “Bâ, mbi luti na tele ti dungu; amolenge ti wali ti azo ti kodoro ayeke ga na gigi ti tö ngu. Zia tënë asi tongaso, pendere-wali so mbi tene na lo, Zia ta ti mo na sese, mbi hunda mo, si mbi lingbi nyon, na fade lo tene, Mo nyon, na mbi mû na achameau ti mo ti nyon nga; zia wali ni so aga lo so Mo ye teti boi ti Mo Isaac.”​—Genèse 24:11-14.

Tongana ti so awali ti kodoro ni kue alingbi ti hinga, mbeni chameau so nzara ti ngu agbu lo alingbi ti nyon ngu mingi, même juska na litre 100 ti ngu. Ni la, wali so ayeda ti mû ngu na achameau bale-oko ayeke ndulu ti sala mbeni kota kua. Na salango kusala so ambeni mba ti lo ayeke bâ gi lo na lê, me so ala yeke ndulu ti mû maboko na lo pëpe, a fa polele so lo yeke na ngangu, be-nze-pepe, tâ be-ti-molenge na nzobe na mbage ti azo nga na anyama.

Ye nyen asi? “Tongana lo de ti sala tënë, tënë asi tongaso, bâ, Rebecca, lo so a dü lo na Bethuel, so mama ti lo ayeke Milca, wali ti Nacor, ita ti Abraham, lo sigigi, na ta ti lo ayeke na ndogo ti lo. Pendere-wali so ayeke pendere mingi na lê ti azo, lo yeke masia . . . Lo zu na dungu, lo zia ngu na ta ti lo, a si, na lo ma. Boi so akpe ti tê lo, lo tene, Mbi hunda mo, mo mû na mbi kete ngu na ta ti mo, mbi nyon. Lo tene, Mo nyon, seigneur ti mbi; lo sala fade, lo zia ta ti lo na ndo maboko ti lo, na lo mû na lo ti nyon.”​—Genèse 24:15-18.

Rebecca alingbi biani?

Rebecca ayeke âta ti Abraham na lege ti Nacor ita ti Abraham ti koli. Lo yeke pendere mingi na nga lo bata tele ti lo. Lo yeke na kamene pëpe ti sala tënë na mbeni wande, na mbage nga, lo yeke sala ngia ti buba na zo pëpe. Lo sala be-nzoni na Eliézer na ngoi so lo hunda ngu ti nyon. A yeke mbilimbili mbeni salango ye so a ku ni, teti a yeke fä ti yekiango ndo nga na ti nzoni yambango agene. Fade Rebecca ayeke sala ye alingbi na use ye so Eliézer ahunda?

Rebecca atene: “Mo nyon seigneur ti mbi.” Me tënë ti lo ni ahunzi gi ge pëpe, lo ngbâ ti tene: “Fade mbi tö ngu teti achameau ti mo nga juska ala nyon [ahunzi].” Lo sala ni ahon ye so a hunda ni mbilimbili ti sala. Tâ na yapungo tele, “lo sala fade, lo sa ngu ti ta ti lo na kete ngo, lo kpe mbeni na dungu ti tö, na lo tö ngu teti achameau ti lo kue.” Lo bi tâ tele ti lo na yâ ti kusala ni na ngangu ti lo kue. Mbaï ni atene: “Zo so asala tënë pëpe, me lo bâ Rebecca mingi.”​—Genèse 24:19-21.

Na ngoi so lo ga ti hinga so molenge-wali ni ayeke ti sewa ti Abraham, Eliézer akuku ti kiri singila na Jéhovah. Lo hunda wala ndo ti lango ayeke na da ti babâ ti Rebecca ti tene lo na azo so ayeke na lo alingbi ti lango dä. Rebecca ayeda, na lo kpe loro ti sala tënë ti agene so na asewa ti lo.​—Genèse 24:22-28.

Na peko ti so ala mä atënë ti Eliézer awe, Laban, ita ti Rebecca ti koli, na babâ ti lo Bethuel abâ so a yeke Nzapa si afa lege na aye ni ti si tongaso. Biani a soro Rebecca awe ti ga wali ti Isaac. Ala tene na lo: “Mo kamata lo, mo gue, zia lo ga wali ti molenge ti mveni ti mo tongana L’Eternel atene.” Bibe ti Rebecca ayeke ti lo tongana nyen na ndo tënë so? Tongana a hunda lo wala lo ye ti gue fade fade, lo tene nyen? Lo yeda gi na tënë oko so na yanga ti Hébreu aye ti tënë: “Mbi ye ti gue.” A gbu lo na ngangu pëpe ti yeda na tënë ti mariage so. A yeke ye so ayeke na yâ tënë ti Abraham lani tongana lo tene na Eliézer “tongana wali ni aye ti ga na peko ti mo pëpe, a zi mo na bä ti mbi so”. Ye oko, Rebecca nga ahinga so maboko ti Nzapa ayeke na peko ti tënë so. Fade fade, lo zia asewa ti lo ti gue ti sala mariage na mbeni koli so lo de ti bâ lo lâ oko pëpe. Mara ti desizion so lo mû na mbito pëpe ayeke mbeni kota fä ti mabe so lo yeke na ni. A soro biani awe tâ nzoni wali!​—Genèse 24:29-59.

Na ngoi so lo yeke tingbi tele na Isaac, Rebecca akanga lê ti lo na mbeni voile, salango tongaso ayeke fä ti mango yanga. Isaac akamata lo ti ga wali ti lo, na kite ayeke dä pëpe so a yeke ngbanga ti apendere lengo so Rebecca ayeke na ni si bê ti Isaac aga ti ye lo.​—Genèse 24:62-67.

Lo dü amolenge-koli ti ngbo

Teti ngu 19 tongaso Rebecca awara molenge pëpe. Na nda ni, lo më ngo ti angbo; ye oko, ngo ni aga na lo kpale, teti amolenge ni so ade na yâ ti lo ayeke tiri na popo ti ala, na a sala si Rebecca ayeke toto na Nzapa. E lingbi ti sala legeoko tongaso na yâ fini ti e tongana e tingbi na mbeni kota ye ti vundu. Jéhovah amä toto ti Rebecca na Lo dë bê ti lo. Fade lo yeke ga mama ti amara use, na fade “kozoni asala kusala teti ngambe ni.”​—Genèse 25:20-26.

Atënë so alingbi pëpe ti duti gi oko nda ti tënë so apusu Rebecca ti fa kota ndoye na mbage ti Jacob, molenge ti lo ti koli so ayeke ngambe ni. Salango ye ti amolenge-koli ni ayeke nde nde. Jacob ayeke ‘zo so aduti kpô,’ me Esaü ayeke ti lo zo so abi bê pëpe na ndo aye ti yingo. Nda ni la, gi teti sembe oko ti kobe, lo kä na Jacob kota ndo ti lo, ye so fade alingbi ti mû lege na lo ti duti héritier ti azendo ti Nzapa. Mariage ti Esaü na awali use ti mara ti Heth afa na gigi bingo bê pëpe wala même bango na nene ni pëpe aye ti yingo, na a mû kota vundu na babâ na mama ti lo.​—Genèse 25:27-34; 26:34, 35.

Ngangu so a sala ti wara deba nzoni teti Jacob

Bible afa pëpe wala Isaac ahinga so Esaü ayeke sala kusala teti Jacob. Me atâa ye wa, Rebecca na Jacob kue ahinga so deba nzoni ni ayeke ti lo, Jacob. Rebecca alondo ti sala ye hio tongana lo mä so Isaac aleke na bê ti lo ti hiri deba nzoni na ndo ti Esaü na ngoi so Esaü ayeke mû na Isaac kobe ti nyama ti ngonda. Salango ye na ngangu nga na wâ so lo yeke na ni na ngoi so lo de maseka-wali angbâ mbeni mbage ti salango ye ti tele ti lo. Lo “komande” na Jacob ti ga na lo akete molenge ti ngasa use. Fade lo yeke tö mbeni kobe so koli ti lo aye tënë ni mingi. Na pekoni, a lingbi Jacob ahanda lê ti Isaac si babâ ti lo atene lo yeke Esaü, na lo wara deba nzoni ti babâ ti lo. Jacob ayeda pëpe ti sala tongaso teti lo tene tongana babâ ti ni aga ti hinga so ni handa lo, fade lo yeke hiri deba sioni na ndo ni. Rebecca ake, na lo tene: “Zonga ti mo atï na ndo mbi, molenge ti mbi.” Na pekoni, Rebecca atö kobe, lo leke tele ti Jacob tongana ti Esaü na lo to lo na koli ti lo.​—Genèse 27:1-17.

A fa pëpe ngbanga ti nyen si Rebecca asala ye so. Azo mingi afâ ngbanga na ndo salango ye ti lo so. Ye oko, Bible ake lo pëpe, nga Isaac kue afâ ngbanga na ndo lo pëpe na ngoi so lo ga ti hinga so a yeke Jacob si awara deba nzoni ni. Ahon so, Isaac akiri azia ambeni deba nzoni na ndo ti kozoni so (Genèse 27:29; 28:3, 4). Rebecca ahinga ye so Jéhovah afa kozoni awe na ndo amolenge ti lo ti koli. Ni la lo sala ye kue ti tene Jacob awara deba nzoni so biani ayeke ti lo. A yeke polele so ye ni ague legeoko na ye so bê ti Jéhovah aye.​—aRomain 9:6-13.

A to Jacob na Haran

Fadeso Rebecca akanga lege na ye so Esaü aleke na bê ti lo ti sala na mungo wango na Jacob ti kpe yongoro juska ngonzo ti Esaü adê. Rebecca ahunda na Isaac ti yeda na ye so lo tene na Jacob ti sala, me na nzobe lo sala pëpe tënë ti ngonzo so agbu Esaü na tele ti Jacob. Nde na so, na ndara, lo sala si koli ti lo ayeda na tënë ni na fango na lo agingo bê ti lo tongana ye asi so Jacob asala mariage na mbeni wali ti kodoro ti Canaan. Tâ gi tënë so alingbi awe ti ga na Isaac ti yeda ti mû yanga na Jacob ti kpe ti sala mara ti mariage tongaso, na lo to Jacob na yâ sewa ti Rebecca ti gi mbeni wali so akpe mbito ti Nzapa. Bible afa pëpe so Rebecca na Jacob akiri abâ tele, me ye so Rebecca asala aga na ye ti nzoni mingi teti kekereke ti mara ti Israël.​—Genèse 27:43–28:2.

Ye so e hinga na ndo Rebecca apusu e ti gonda lo. Lo yeke lani pendere mingi, me tâ pendere ti lo ayeke na yâ batango tënë ti Nzapa. A yeke ye so Abraham ayeke gi lani na mbage ti mbeni kogara la. Ambeni nzoni lengo ti lo ahon peut-être ala so kue Abraham ayeke ku fade ti wara. Mabe nga na dutingo na mbito pëpe ti lo ti mû peko ti fango lege ti Nzapa, wâ, tâ be-ti-molenge nga na bibe ti lo ti yambango agene ayeke alengo so a lingbi awali Chrétien kue amû pekoni. So ayeke alengo so Jéhovah lo mveni ayeke gi ni na mbage ti mbeni wali so ayeke nzoni tapande.