Mbaï ti Fini
Fonongo na nduzu amû lege na e ti fa tënë na ayongoro ndo
TËNË TI RICARDO MALICSI
Tongana mbi zia kua ti mbi ngbanga ti dutingo nde ti mbi ti Chrétien, mbi na sewa ti mbi, e hunda na Jéhovah ti mû maboko na e ti leke gigi ti e ti kekereke. Na yâ sambela ti e, e fa nzara ti e ti kono yâ ti kusala ti e ti fango tënë. Kete na pekoni, e to nda ti mbeni tambela so akpa ti azo ti fonongo na nduzu so ague na e na yâ ti akodoro miombe. Tongaso, e wara lani lege ti sala kusala ti e ti fango tënë na ando so ayo.
A DÜ mbi na Philippines na ngu 1933 na yâ ti mbeni sewa so ayeke amembre ti mbeni kota église so ayeke kâ. E kue na yâ ti sewa ni, so wungo ti e ayeke 14, e sala gi église ni so. Tongana mbi wara ngu 12 tongaso, mbi sambela Nzapa ti mû maboko na mbi ti wara tâ vorongo. Mbeni wafango mbeti ti mbi azia iri ti mbi na mbeni klase so a yeke manda tënë ti Nzapa dä, na tongaso vorongo ti Catholique agbu bê ti mbi ngangu. Mbi manke lâ oko pëpe fango siokpari na gigi na lango ti samedi nga na Messe ti dimanche. Ye oko, yeke yeke mbi to nda ti duti na kite, na tongaso aye ni so anzere na mbi mbeni pëpe. Mbi yeke hunda tele ti mbi lani na ndo ye so ayeke si na zo na peko ti kuâ ti lo, tënë ti enfer ti wâ na ti Nzapa ota na yâ tele oko. Mbi hinga li ti mbi pëpe na akiringo tënë ti amokonzi ti Église ni, nga atënë ni agbu bê ti mbi pëpe.
Mbi wara ambilimbili kiringo tënë ni
Tongana mbi yeke lani na kota da-mbeti, mbi sala kamarade na mbeni bungbi ti azo so abi tele ti ala na yâ ti tiri, ngia ti nginza, nyongo manga na ambeni salango ye ti kirikiri. Na mbeni lakui, mbi tingbi na mama ti mbeni kamarade ti mbi ti ekole. Lo yeke Témoin ti Jéhovah. Mbi hunda lo na a-oko tënë so mbi hunda na azo so ayeke fa tënë ti Nzapa na mbi. Lo kiri tënë na ahundango tënë ti mbi kue na lege ti Bible, na mbi hinga biani so tënë ti lo ayeke tâ tënë.
Mbi vo Bible, na aTémoin ato nda ti manda ni na mbi. Kete na pekoni mbi gue na abungbi kue ti aTémoin ti Jéhovah. Ti sala ye alingbi na wango ti ndara ti Bible so atene “zo ti nzoni so atambela na azo ti sioni afuti lege ti lo”, mbi zia lege ti tambelango na akamarade ti mbi so salango ye ti ala ayeke kirikiri (1 aCorinthien 15:33). Ye so amû lege na mbi ti gue na li ni na yâ mandango Bible na ti mû tele ti mbi na Jéhovah. Na peko ti batême ti mbi na ngu 1951, mbi sala kusala tongana wakua ti ngoi kue wala pionnier teti mbeni ngoi. Na décembre 1953, mbi sala mariage na Aurea Mendoza Cruz, so lo duti be-ta-zo na mbi nga lo mû maboko na mbi na yâ kusala ti fango tënë.
Mbeni kiringo tënë na asambela ti e
Lani, e yeke biani na nzara ti sala kusala tongana apionnier. Ye oko, e wara lege hio pëpe ti sala tâ na Jéhovah tongana ti so e ye. Atâa so kue, e zia pëpe ti hunda na Jéhovah ti zi lege na e na yâ kusala ti lo. Me gigi ti e ayeke lani ngangu. Ye oko, li ti e ayeke lakue na ndo aye ti yingo so e zia na gbele e, nga tongana mbi wara ngu 25, a soro mbi ti duti serviteur ti kongregation wala surveillant-président na yâ kongregation ti aTémoin ti Jéhovah.
Teti so hingango ye ti mbi na ndo Bible ague na li ni nga mbi gbu nda ti akpengba-ndia ti Jéhovah nzoni ahon ti kozo, mbi ga ti hinga so kua so mbi yeke sala lani ague nde na dutingo nde ti aChrétien (Esaïe 2:2-4). Mbi zia kua ni. Ye so ayeke lani mbeni tara teti mabe ti e. Tongana nyen si mbi yeke bâ lege ti aye so atia sewa ti mbi? Ge nga, e kiri e sambela Jéhovah na ndo ni (Psaume 65:3). E fa na lo agingo bê na mbito so e yeke na ni, me e fa nga na lo nzara ti e ti sala kusala na mbeni ndo so a hunda ti wara awafango tënë dä mingi (aPhilippien 4:6, 7). E pensé lâ oko pëpe so alege nde nde ayeke zi fade na gbele e.
Tongo nda ti atambela ti e ni
Na avril 1965, mbi yeda ti sala kua tongana zo ti mingongo wâ na tele ti alapara so asala ndao nga zo so ayeke bâ ndo na ndo kua ti songo azo ti ndao na Aéroport International ti Vientiane, na kodoro ti Laos. Na e gue kâ. Na gbata ti Vientiane ni, aTémoin ayeke 24, nga e wara lege ti fa tënë legeoko na amissionnaire nga na mbeni kete wungo ti aita ti kodoro ni. Na pekoni, a tokua e na aéroport ti Udon Thani, na Thaïlande. A-Témoin ayeke lani na gbata ti Udon Thani ni pëpe. E sala abungbi kue so a yeke sala ka ni yenga oko oko gi na yâ sewa ti e. E fa tënë da na da, e sala afini vizite na e to nda ti manda Bible na azo.
E dabe ti e lani na wango so Jésus amû na adisciple ti lo, so a lingbi ala ngbâ ti “lë mingi”. (Jean 15:8). Tongaso e leke na bê ti e ti mû tapande ti ala na ti ngbâ ti fa nzo tënë. Na yâ ngoi kete e to nda ti wara aye ti pekoni. Mbeni maseka-wali ti Thaïlande ni ayeda na tâ tënë na lo ga ita ti e na lege ti yingo. Azo use ti Amerika ti Banga ayeda nga na tâ tënë, na tongana ngoi ayeke hon ala ga a-ancien. E ngbâ lani ti fa nzo tënë na banga ti Thaïlande ahon ngu bale-oko. E yeke fadeso na ngia mingi ti mä so kongregation ayeke na gbata ti Udon Thani! Ambeni lê ti tâ tënë so e lu lani angbâ ti lë lengo.
Ye oko, mawa ni ayeke so a kiri a tokua e na mbeni ndo nde. Ni la, e sambela lani “Mveni ti le-kobe ni” ti mû maboko na e ti ngbâ ti mû mbage na kusala ti fango nzo tënë (Matthieu 9:38). A tokua e na Téhéran, li-kodoro ti Iran. A yeke lani na ngoi ti komandema ti gbia Chah.
Fango tënë na yâ ti aterritoire so akpengba kete
Gi na singo ti e na Téhéran, e wara tele na aita ti e ti yingo. E bungbi legeoko na kete groupe ti aTémoin so alondo na akodoro 13. E gbian ambeni kete ye na yâ dutingo ti e si e fa nzo tënë na yâ ti Iran. Atâa so a kanga lege na e pëpe, a yeke ti e ti sala ye lani na hange.
Ndali ti kapa ti kua ti azo so asala nzara ti tënë ni, na ambeni ngoi e yeke manda Bible na azo na bebi wala na pekoni juska ti si na yanga ti ndapelele. Ye oko, e yeke lani na ngia mingi ti bâ lengo ti ngangu kusala so. Ambeni sewa so ayeke azo ti Philippines na ti Corée ayeda na tâ tënë na ala mû tele ti ala na Jéhovah.
Na pekoni a tokua mbi na Dacca, na kodoro ti Bangladesh. E si kâ na décembre 1977. Na yâ ti kodoro so nga, kusala ti e ti fango tënë ayeke lani kete ye pëpe. Ye oko, e girisa pëpe so a lingbi e ngbâ ti sala kua na wâ. Yingo ti Jéhovah afa lege na e ti wara asewa mingi so ayeke na yâ ti abungbi ti vorongo so atene ala yeke aChrétien. Ambeni na popo ti ala ayeke tâ na nzara ti dede ngu ti tâ tënë so ayeke na yâ Mbeti ti Nzapa (Esaïe 55:1). Ye so asala si e to nda ti manda Bible na azo mingi.
E dabe ti e so ye so bê ti Nzapa aye ayeke ti tene mara ti “azo kue awara salut”. (1 Timothée 2:4). Ye ti nzoni ni ayeke so mbeni zo aga na kpale na e pëpe. Ti sala si azo aduti na sioni pensé na ndo ti e pëpe, e gi lani ti hinga biani wala lege so e yeke sala na tënë na ala afa so e yeke sala ye tongana atâ kamarade. Na tapande ti bazengele Paul, e tara ti “ga ye kue na popo ti azo kue”. (1 aCorinthien 9:22). Tongana azo ahunda nda ni so e ga ti bâ ala, e yeke fa ni na ala na nzoni bê, nga e bâ so mingi ti ala ayeke ndulu ti sala kamarade.
Na Dacca, e wara lani mbeni wali ti kodoro ni so lo yeke Témoin na e wa lo ti ga na bungbi na ti sigigi na fango tënë legeoko na e. Na pekoni, wali ti mbi amanda Bible na mbeni sewa na lo tisa ala ti ga na abungbi ti e. Na lege ti nzobe ti Jéhovah, sewa ni kue aga na yâ tâ tënë. Amolenge ti ala ti wali amû maboko lani na yâ kiringo peko ti ambeti ti e na yanga ti Bengali, nga mingi ti asongo ti ala ahinga Jéhovah. Mingi ti azo so amanda Bible lani ayeda na tâ tënë. Ambeni mingi ayeke sala kusala fadeso tongana a-ancien wala apionnier.
Teti so azo ayeke mingi na gbata ti Dacca, e tisa ambeni fami ti e ti ga ti mû maboko na e na yâ fango tënë. Mingi ti ala ayeda na ala ga na ndo ti e na Bangladesh. E yeke na kota ngia na e kiri singila mingi na Jéhovah so lo mû lege na e ti fa nzo tënë na yâ ti kodoro so. Ye so ato nda ni kete kete (gi zo oko) aga fadeso kongregation use na Bangladesh.
Na juillet 1982, kua ti e ahunzi na Bangladesh na e zia kodoro ni. E zia aita na vundu na bê. Kete na pekoni, mbi wara kua na Aéroport International ti Entebbe na Ouganda, ndo so e sala ngu osio na nze mbasambala. Ye nyen e lingbi lani ti sala ti gonda kota iri ti Jéhovah na yâ ti kodoro so?
Salango na Jéhovah na Afrika ti Tö
Tongana e si na Aéroport International ti Entebbe, mbeni wakpengo na kutukutu amû mbi na wali ti mbi ti gue na e na ndo ti lango ti e. Na ngoi so e yeke zia aéroport ni, mbi to nda ti fa tënë na lo na ndo Royaume ti Nzapa. Lo hunda mbi: “Mo yeke Témoin ti Jéhovah?” Tongana mbi yeda, lo tene: “Mbeni ita ti ala ayeke sala kua na ndo so a yeke bâ lege ti tingo ti alapara.” Fade fade, mbi hunda lo ti gue na mbi kâ. E tingbi na ita ni, na lo yeke na ngia mingi ti bâ e, na e leke ye teti bungbi nga na kusala ti fango tënë.
Na ngoi ni kâ, awafango tënë ti Royaume na Ouganda ayeke gi 228. E na aita-koli use so ayeke na Entebbe, e mû kozo ngu ni ti lu alê ti tâ tënë. Teti so azo ni aye ti diko mbeti mingi, e wara lege ti zia gbâ ti ambeti ti Nzapa na maboko ti ala, so na popo ni apériodique ngbangbo mingi. E tisa aita so ayeke na Kampala, li-kodoro ni, ti ga ti mû maboko na e ti fa tënë na Entebbe na anda ti yenga. Na kozo kota diskur so mbi mû, a bungbi na mbi kue, azo oku si aga.
Na yâ ti angu ota so aga na pekoni, e wara ambeni ye so ayeke mbeni oko ti angoi ti gigi ti e so ayeke nzoni mingi tongana e bâ ambeni zo so e fa ye na ala asala ye alingbi na ni na ala gue na li ni hio mingi (3 Jean 4). Na mbeni kota bungbi ti circonscription, azo omene na popo ti azo so e manda Bible na ala awara batême. Mingi ti azo so e manda Bible na ala atene so ala yeke na nzara ti sala kusala ti ngoi kue ndali ti so ala bâ e yeke sala kusala ti pionnier atâa so e yeke na kua ti nginza.
E bâ nga so place ti kua ti e alingbi ti duti mbeni territoire so alë lengo. Mbeni lâ, mbi pusu ndulu na mbeni kota zo ti azo ti mingongo wâ so ayeke sala kua na aéroport ni na mbi fa na lo beku ti Bible na ndo fini na yâ paradis na ndo sese. Mbi fa na lo na yâ ti Bible ti lo mveni so azo so amä yanga ayeke duti ande na siriri nga na beoko, azo ayeke bâ ande pasi mbeni pëpe ndali ti kpale ti nginza, da ti lango, bira, kobela wala kuâ (Psaume 46:10; Esaïe 33:24; 65:21, 22; Apocalypse 21:3, 4). Dikongo aye ni so na yâ ti Bible ti lo mveni asala si lo sala nzara ti tënë ni. Fade fade, e to nda ti manda Bible. Lo ga na abungbi kue. Kete na pekoni lo mû tele ti lo na Jéhovah na lo wara batême. Na pekoni lo ga wakua ti ngoi kue.
Na ngoi so e yeke na Ouganda, bira alondo na popo ti azo ti kodoro ni fani use, me a kanga lege pëpe na akusala ti e na lege ti yingo. Afami ti awande so ayeke sala kusala na yâ ti akota ndokua na Ouganda, a gue na ala na Nairobi teti nze omene. E so e ngbâ lani na Ouganda, e ngbâ ti sala bungbi na ti sigigi na fango tënë, atâa so a lingbi e sala ye na hange.
Na avril 1988, kua ti mbi ahunzi na a kiri a tokua e na mbeni ndo nde. E zia kongregation ti Entebbe, me e hon na ngia na bê ndali ti aguengo na li ni so aduti dä na lege ti yingo. Na juillet 1997, e wara lege ti kiri ti bâ Entebbe. Na ngoi ni so, ambeni zo so kozo e manda Bible na ala ayeke sala kusala tongana a-ancien. A yeke lani ye ti ngia mingi ti bâ so azo 106 aga ti mä kota diskur!
Guengo na mbeni territoire so ade ti fa tënë dä pëpe
Ambeni fini lege ayeke kiri lani ti zi na gbele e? Biani. Ndo ti peko so a tokua mbi dä ayeke Aéroport International ti Mogadiscio, na Somalie. E leke lani na bê ti e ti sala kusala nzoni na yâ ti fini territoire so zo ade ti si dä pëpe.
Mingi ti kusala ti e ti fango tënë abâ lani azo so ayeke sala kua na da-lembe ti Philippines nga na ambeni wande. Fani mingi e yeke wara ala na gala. E yeke sala nga asenge vizite na da ti ala. Na salango kusala na hange, na kode, na alege kue so e yeke na ni nga na ziango bê kue na Jéhovah, e wara lege lani ti fa tâ tënë na azo, nga fango tënë so alë lengo na popo ti azo ti akodoro nde nde so ayeke kâ. Ngu use na pekoni, e zia Mogadiscio, gi ngoi kete kozoni si bira alondo kâ.
Na pekoni Bungbi so ayeke bâ tënë ti yongo azo na lapara na dunia mobimba atokua mbi na Yangon, na Myanmar. Ge nga, lege azi na e ti mû maboko na azo so ayeke na bê ti mbilimbili ti manda ye na ndo aye so Nzapa aleke na bê ti lo ti sala. Na peko ti Myanmar, a tokua e na Dar es-Salaam, na Tanzanie. Fango nzo tënë da na da ayeke lani ngangu pëpe ngbanga ti so mbeni bungbi ti azo so ayeke tene yanga ti Anglais ayeke dä na Dar es-Salaam ni.
Na yâ ti akodoro kue so e sala kua dä e wara akpale mingi pëpe ti sala kusala ti e ti fango tënë atâa so na yâ mingi ti aye ni kangango lege ayeke na ndo kusala ti aTémoin ti Jéhovah. Teti so mingi ni kamba ayeke na popo ti kua ti mbi na ngorogbia wala na akota ndokua so ayeke sala kua na yâ ti akodoro mingi, azo ayeke na sioni bibe na ndo akusala ti e pëpe.
Kua ti mbi asala si mbi na wali ti mbi e tambela na nduzu ngu 30 tongaso. Ye oko, e bâ kua ti mbi tongana mbeni ye so amû lege na e ti sala ye so e zia na gbele e. Kozo ye so e zia na gbele e lakue ayeke ti maï aye ti Royaume ti Nzapa. E kiri singila na Jéhovah so lo mû maboko na e ti sala kusala nzoni na yâ ti akodoro nde nde so e si dä nga ti wara matabisi ti gue na nzo tënë na ayongoro ndo.
E kiri na ndo so aye kue ato nda ni dä
Tongana mbi wara ngu 58, mbi hunda retraite na mbi kiri na Philippines. Na ngoi so e kiri kâ, e sambela Jéhovah ti fa lege na e. E to nda ti sala kusala na kongregation ti gbata ti Trece Martires na yâ ti kodoro-komanda ti Cavite. Na ngoi so e si kâ, awafango tënë ti Royaume ti Nzapa ayeke lani gi 19. E leke lani kusala ti fango tënë lâ oko oko, na e to nda ti manda Bible na azo mingi. Kongregation ni ato nda ti gue na li ni. Na mbeni ngoi, wali ti mbi ayeke na étude 19, na ti mbi ayeke 14.
Kete na pekoni Da ti Royaume ni aga kete mingi. E sambela Jéhovah na ndo tënë ni. Mbeni ita-koli na wali ti lo amû mbeni mbage ti terrain ti ala, na filiale ayeda ti mû mbeni yongo si a leke lani na Da ti Royaume. Fini da ni asala nzoni mingi na ndo kusala ti fango tënë, wungo ti azo so aga na bungbi ague na li ni yenga oko oko. Fadeso, e yeke tambela lakue ahon ngbonga oko ti gue na bungbi na yâ ti mbeni kongregation nde so awafango tënë ni ayeke 17.
Mbi na wali ti mbi, e bâ na nene ni mingi matabisi so e wara ti sala kusala na yâ ti akodoro mingi. Tongana e yeke gbu li na ndo fonongo na nduzu so, e yeke na ngia mingi ti hinga so e sala kusala na ni nzoni mingi ti mû maboko na azo ti manda ye na ndo Jéhovah.
[Carte na lembeti 24, 25]
(Ti bâ ni mbilimbili, bâ mbeti ni)
TANZANIE
OUGANDA
SOMALIE
IRAN
BANGLADESH
MYANMAR
LAOS
THAÏLANDE
PHILIPPINES
[Foto na lembeti 23]
Mbi na wali ti mbi Aurea