Mbaï ti Fini

Songo ti aita na ndo sese kue akpengba mbi

TËNË TI THOMSON KANGALE

Na lango 24 ti avril 1993, a hunda mbi ti gue na matanga ti zingo yanga-da ti fini filiale ti Lusaka, na Zambie. Fini filiale ni so ayeke na ada 13. Me teti so mbi yeke na kpale ti tambela, ita-wali so ayeke sala vizite ni na e ahunda mbi na nzobe: “Mo ye mbi mû na tele ti mbi mbeni ye ti duti ti tene mo hu tele ngoi na ngoi?” Mbi yeke zo vuko, lo, lo yeke munzu, me ye so asala ye oko na ita-wali ni pëpe. Ye so lo sala andu bê ti mbi mingi, na mbi kiri singila na lo, teti nzobe ti lo amû lege na mbi ti bâ ada ti filiale ni kue.

NA YÂ angu so ahon, mara ti aye tongaso amû wâ na bê ti mbi. A sala si mbi kiri mbi hinga biani na bê ti mbi so, na yâ bungbi ti aChrétien Témoin ti Jéhovah, a yeke wara ndoye so Christ atene fade a yeke hinga na adisciple ti lo (Jean 13:35; 1 Pierre 2:17). Zia mbi fa na mo tongana nyen si mbi tingbi na aChrétien so giriri na ngu 1931, ngu so ala fa na lê ti azo kue so ala ye si a hinga ala na iri ti aTémoin ti Jéhovah, iri so aluti na ndo ti Bible.​—Esaïe 43:12.

Tongo nda ti kusala ni na Afrika

Na novembre 1931, mbi yeke na ngu 22 na mbi lango na Kitwe, mbeni kodoro ti Copperbelt na Rhodésie ti Banga (fadeso Zambie). Mbeni kamarade so mbi na lo e yeke pika ka ndembo ti gere afa mbi na aTémoin. Mbi gue na ambeni bungbi ti ala na mbi tokua mbeti na filiale ni so ayeke na Cap, Afrika ti Mbongo, ti wara mbeti so a manda na Bible La Harpe de Dieu.a Buku ni ayeke na yanga ti Anglais. Me teti so mbi hinga yanga so nzoni pëpe, mbi mä yâ ti atënë ni kue pëpe.

Kodoro ti Copperbelt ayo akilomètre 240 na mbongo-do ti Lac Bangweulu, ndulu na kodoro so mbi kono dä. Kâ, azo ti akodoro nde nde ayeke sala kua na yâ adû ti gingo cuivre. Abungbi nde nde ti aTémoin ayeke ga lakue ti manda Bible na ndo so. Kete na pekoni, mbi londo na Kitwe mbi gue na mbeni gbata so ayeke na tele ni, Ndola, na kâ mbi to nda ti bungbi na ambeni Témoin. Na ngoi ni kâ, mbi yeke lani capitaine ti bungbi ti pikango ndembo ti gere so iri ni ayeke Mokonzi ti Galles. Mbi sala nga kua na da ti mbeni munzu so ayeke wayinda ti African Lakes Corporation, mbeni ndokua so ayeke na amagazin na akodoro mingi na bê ti Afrika.

Mbi gue na ekole ayo pëpe na kete Anglais so mbi hinga, mbi manda ni na tele ti amunzu so mbi sala kua na ala. Me, atâa so kue, mbi ye mingi ti kono mandango ye ti mbi; tongaso mbi zia iri ti mbi na mbeni ekole na Plumtree, Rhodésie ti Mbongo (fadeso Zimbabwe). Ti ku na ngoi ni so, mbi kiri mbi tokua mbeni mbeti na filiale ti Cap. Mbi fa na ala so mbi wara buku La Harpe de Dieu awe na mbi ye ti sala na Jéhovah na ngoi kue.

Tënë so ala kiri ni na mbi apika bê ti mbi, ala tene: “E gonda mo mingi teti so mo ye ti sala na Jéhovah. E ye si mo zia tënë ni na yâ ti sambela, na Jéhovah ayeke mû ande maboko na mo ti gbu nda ti tâ tënë nzoni ahon ti kozoni. Fade lo yeke zi lege na mo ti sala na lo.” Mbi diko mbeti so fani mingi. Na pekoni, mbi hunda na ambeni Témoin ye so a lingbi mbi sala. Ala tene na mbi: “Tongana mo ye biani ti sala na Jéhovah, gue, na sala ni fade fade.”

Teti yenga ni kue mbi sambela Nzapa na ndo tënë so. Na nda ni, mbi soro ti zia mandango ye ti mbi ni na mbi ngbâ ti manda Bible lakue na aTémoin. Na ngu ti pekoni, na janvier 1932, mbi wara batême ti fa mungo tele ti mbi na Jéhovah Nzapa. Na peko ti so mbi zia kodoro ti Ndola mbi gue na gbata ti Luanshya, mbi wara Jeanette, mbeni fon mbi wamabe, na e mû tele na septembre 1934. Na ngoi so e mû tele, Jeanette ayeke na amolenge use awe, molenge ti koli na ti wali.

Yeke na yeke mbi maï na lege ti yingo, nga na ngu 1937 mbi mû kusala ti ngoi kue. Kete na pekoni, mbi ga wakua so atambela na ndo nde nde, so a hiri ni fadeso surveillant ti circonscription. Asurveillant so ayeke gue na akongregation oko oko ti aTémoin ti Jéhovah ti kpengba ala na lege ti yingo.

Fango tënë giriri

Na janvier 1938, mbeni mokonzi so iri ti lo ayeke Sokontwe ahunda ti tene aTémoin ti Jéhovah aga abâ lo; tongaso a hunda na mbi ti gue kâ. Ti si na ndo ti lo, mbi tambela lango ota na velo. Tongana mbi tene na lo so a tokua mbi na lo ndali ti mbeti so lo to na biröo ti e so ayeke na Cap, lo mû merci mingi.

Mbi gue da na da na popo ti azo ti kete kodoro ti lo ni na mbi hiri ala ti ga na insaka (mbeni da so azo ni ayeke bungbi tele dä). Tongana azo ni abungbi awe, mbi sala tënë na ala. Ye so asala si mbi komanse ti manda Bible na azo mingi. Akozo zo so aga a-ancien na yâ ti akongregation ni kâ ayeke mokonzi ti kete kodoro ni nga na kapita ti lo. Laso, a wara akongregation ahon 50 na ndo ni so, na fadeso a hiri ni gbâ-vaka ti Samfya.

Ti londo na ngu 1942 ti si na ngu 1947, mbi fa tënë na ndo so ayeke na tele ti Lac Bangweulu. Mbi sala alango bale-oko na kongregation oko oko. Teti so azo ti fango le-kobe ti yaka na lege ti yingo ayeke lani mingi pëpe, e wara oko pensé so Seigneur ti e, Jésus Christ, awara tongana lo tene: “Le-kobe ti yaka ayeke mingi biani, me azo ti kusala ayeke mingi pëpe. Tongaso i sambela Mveni ti le-kobe ni si Lo to azo ti kusala ti fâ le-kobe ti Lo.” (Matthieu 9:36-38). Salango voyage na ngoi ni kâ aso mingi; tongaso, tongana mbi gue ti sala vizite na akongregation, mingi ni Jeanette angbâ na tele ti amolenge ti e na Luanshya. Na lâ ni kâ, mbi na Jeanette, e dü amolenge ti e mveni use, me oko akui tongana lo yeke na nze bale-oko.

Ândö, akutukutu ayeke mingi pëpe, na tongaso alege ayeke nga mingi pëpe. Mbeni lâ, mbi mû velo ti Jeanette ti sala voyage na ni teti akilomètre 200. Ngoi na ngoi tongana mbi ye ti fâ mbeni bale, mbi zia velo ni na ndogo ti mbi. Mbi gbu ni na maboko oko, nga na mbeni maboko ni nde, mbi gbu ngu. Na ngoi ni so, wungo ti aTémoin na Luanshya ague na li ni mingi, nga na ngu 1946, azo 1 850 asala matanga ti Dango Bê na kui ti Christ.

Mbi luti na gbele kangango lege

Mbeni lâ, na ngoi ti Use Bira so Amû Sese Kue, komanda ti gbâ-vaka ti Kawambwa ahiri mbi na lo tene: “Mbi ye si mo zia ti fa tënë na lege ti abuku ti Société Watch Tower, ngbanga ti so a kanga lege na ni awe. Me mbi lingbi ti mû na mo abuku so na lege ni mo lingbi ti sû ambeni buku nde teti kua ti mo ni.”

Mbi kiri tënë na lo, mbi tene: “Ambeti so e yeke na ni alingbi na mbi. Mbi yeke na bezoin ti mbeni nde pëpe.”

Lo tene: “Me mo hinga a-Américain pëpe (na ngoi ni kâ, a yeke pete ambeti ti e na États-Unis), ala yeke handa mo.”

Mbi tene na lo: “Amba ti mbi ni so pëpe.”

Na pekoni lo hunda: “Tongana ti so ambeni lege ti vorongo ayeke sala ka, mo lingbi ti tene na akongregation ti mo ti mû nginza ndali ti bira so pëpe?”

Mbi kiri tënë na lo, mbi tene: “A yeke na awatokua ti ngorogbia ti sala kua so.”

Lo tene: “Gue na kodoro mo gbu li ti mo na ndo ni.”

Mbi kiri tënë na lo mbeni: “Na Exode 20:13 nga na 2 Timothée 2:24, Bible amû yanga na e ti fâ zo pëpe nga ti tiri pëpe.”

A zia mbi, mbi gue. Me na pekoni, komanda ti gbâ-vaka ti Fort Rosebery, gbata so a hiri ni fadeso Mansa, ahiri mbi ti ga na ndo ti lo. Lo tene: “Mbi hiri mo ge ti tene na mo so ngorogbia akanga lege na abuku ti ala.”

Mbi tene: “Mbi mä ni awe.”

“Tongaso, gue mo tene na akongregation ti mo kue nga na amba ti mo awamabe ni ti ga na abuku ni kue ge. Mo mä awe?”

Mbi kiri yanga na lo tongaso: “So ayeke kua ti mbi pëpe, a yeke kua ti awatokua ti ngorogbia.”

Mbeni tingbingo tele so alë lengo

Tongana bira ni ahunzi, e ngbâ lakue ti fa tënë. Na ngu 1947, tongana mbi hunzi ti sala vizite na mbeni kongregation na kete kodoro ti Mwanza, mbi hunda na azo ndo so a kä dutee dä. A fa na mbi da ti Pakara Nkonde, so ayeke na mbeni kete ndo ti nyongo dutee. Pakara Nkonde na wali ti lo ayamba mbi nzoni. Mbi hunda na Pakara Nkonde wala, na ngoi so mbi yeke nyon dutee ti mbi, lo lingbi ti diko chapitre “Enfer, mbeni ndo ti hungo tele teti kete ngoi” na yâ buku “Que Dieu soit reconnu pour vrai!”

Tongana mbi hunzi ti nyon dutee ni awe, mbi hunda na lo: “Tongaso, mo tene ti mo enfer ayeke nyen?” Ye so lo diko fade apika bê ti lo, na tongaso lo to nda ti manda Bible na aTémoin, nga na pekoni lo wara batême legeoko na wali ti lo. Même so lo ngbâ Témoin pëpe, wali ti lo na mingi ti amolenge ti lo angbâ lakue aTémoin. Biani, Pilney, mbeni oko ti amolenge ti lo, ayeke sala lakue kua na filiale ti aTémoin ti Jéhovah na Zambie. Na atâa so mama ti Pilney aga mbakoro mingi awe, lo yeke lakue mbeni Témoin be-ta-zo.

Mbi fa tënë kete na Afrika ti Tö

Filiale ti e na Rhodésie ti Banga, so a leke ni na ngu 1948 na Lusaka, atokua mbi na Tanganyika (fadeso Tanzanie). Mbi, wali ti mbi na mbeni Témoin e tambela na gere na ndo so ahoto ayeke dä mingi. E sala lango ota na lege na a woko e kue. Na ngoi so mbi yeke yô ambeti ni, wali ti mbi ayô abongo ti e, na Témoin ni ayô aye ti lango ti e.

Na mars 1948, tongana e si na Mbeya, kua ayeke mingi ti sala ti mû maboko na aita ni ti leke ambeni ye si ala lingbi nzoni ahon na aye so Bible afa. Kozoni kue, azo ti kodoro ni ahinga e tongana azo ti Watchtower. Atâa so aita ni ayeda na iri aTémoin ti Jéhovah, ala fa ni na gigi pëpe. Nga, a lingbi ambeni Témoin azia ambeni ye ti akotara so andu yekiango akuâ. Me ti ambeni mingi, peut-être ye so a duti ngangu mingi ti sala ayeke ti leke mariage ti ala ti lingbi na ndia, si azo kue alingbi yekia ala.​—aHébreu 13:4.

Na pekoni, mbi wara lege ti fa tënë na ambeni ndo nde na Afrika ti Tö, so andu nga Ouganda. Mbi sala ayenga omene tongaso na Entebbe nga na Kampala. Kâ, mbi mû maboko na azo mingi ti hinga tâ tënë ti Bible.

A hiri mbi ti gue na New York

Na peko ti so mbi sala kua na Ouganda teti mbeni ngoi, mbi si na Dar es Salaam, li-kodoro ti Tanganyika, na tongo nda ti ngu 1956. Kâ, mbi wara mbeni mbeti so alondo na kota ndokua ti aTémoin ti Jéhovah. Na yâ ni, a tene na mbi ti leke tele ti gue na New York teti assemblée internationale so a yeke sala ni na lango 27 ti juillet ti si na lango 3 ti août 1958. Tënë so anzere na mbi mingi.

Tongana ngoi ni asi awe, mbi na mbeni surveillant so atambela na ndo nde nde, Luka Mwango, e mû lapara na Ndola e gue na Salisbury (fadeso Harare), Rhodésie ti Mbongo. Kâ, e gue na Nairobi, Kenya. Na Nairobi, e kiri e mû lapara e gue na Londres, Angleterre. A yamba e kâ nzoni mingi. Na bï ti lango ni so e si na Angleterre tongana e gue ti lango, tele ti e anzere mingi na e diko tënë na ndo lege so amunzu ayamba e nzoni, e so e yeke azo vuko. Ye so asi akpengba e mingi.

Na nda ni, e si na New York, gbata so a yeke sala assemblée ni dä. Mbeni lâ na ngoi ti assemblée ni, mbi mû tondo na ndo kusala so aTémoin ti Jéhovah asala na Rhodésie ti Banga. Na lango ni so, azo ndulu na 200 000 abungbi na Polo Grounds nga na Yankee Stadium na New York. Na bï ni so, lango akpe na lê ti mbi kue; li ti mbi ayeke gi na ndo pendere lege so azi na mbi ti mû tondo so.

A ninga pëpe, assemblée ni ahunzi na e kiri na kodoro. Na lege ti kiringo ni, aita ti e ti Angleterre akiri ayamba e nzoni mingi. Na ngoi ti voyage so, e bâ biani so azo ti Jéhovah, atâa mara ti ala ayeke so wa, aduti beoko!

Mbi ngbâ ti sala kusala ni na mbi wara atara

Na ngu 1967, mbi ga wakua ti district, mbeni wakua so ayeke gue na acirconscription oko oko. Ti si na ngoi so, wungo ti aTémoin na Zambie ahon 35 000. Na pekoni, ndali ti kpale ti seni, mbi kiri mbi ga surveillant ti circonscription na Copperbelt. Jeanette awara nga akpale ti seni na lo kui be-ta-zo na Jéhovah na décembre 1984.

Na peko ti kuâ ti lo, bê ti mbi aso ngangu tongana akogara ti mbi so ayeke atâ Chrétien pëpe atene so mbi si mbi fâ lo na yorö. Me ambeni, so ahinga lani kobela ti Jeanette na so asala tënë na docteur ti lo, afa na afami kobela so aso lo biani. Mbi kiri mbi wara mbeni tara nde. Ambeni fami ni aye si mbi mû peko ti salango ye ti akotara so iri ni ayeke ukupyanika. Na ndo so a dü mbi dä, tongana wali ti mbeni zo akui, a hunda na koli ni ti bungbi na mbeni songo ti wali ni. Biani, mbi ke.

Na nda ni, aye ti ngangu so afami ni asala ahunzi. Mbi mû merci mingi na Jéhovah so amû maboko na mbi ti luti ngangu. Nze oko na peko ti lungo kuâ ti wali ti mbi, mbeni ita aga na mbage ti mbi na lo tene: “Ita Kangale, na kuâ ti wali ti mo, mo kpengba e mingi ngbanga ti so mo tï pëpe na yâ oko ti asalango ye ti akotara so ague nde na ye so Nzapa ahunda. E ye ti kiri singila mingi na mo.”

Mbeni pendere kongo le-kobe

A sala angu 65 awe so mbi mû kusala ti ngoi kue tongana Témoin ti Jéhovah. Na yâ angu so, bê ti mbi ayeke na ngia ti bâ so akongregation ngbangbo mingi abâ gigi na so a leke gbâ ti aDa ti Royaume na ando so mbi sala lani kusala dä tongana surveillant so ague na ndo nde nde. Wungo ti aTémoin na ngu 1943 ayeke lani 2 800, me fadeso a wara awafango tënë ti Royaume ahon 122 000 na Zambie. Biani, na ngu so ahon, azo ahon 514 000 aga na Mémorial na Zambie, kodoro so wungo ti azo kue asi kutu 11 pëpe.

Na oko ngoi ni, Jéhovah abata mbi nzoni. Tongana tele ti mbi aso, mbeni ita-koli ague na mbi na hôpital. Akongregation angbâ lakue ti hiri mbi ti mû adiskur, na a yeke angoi so akpengba mbi mingi. Kongregation so mbi yeke dä aleke ti tene aita-wali asukula da ti mbi na peko ti tele, na aita-koli ague na mbi na abungbi yenga na yenga. Mbi hinga so tongana mbi sala na Jéhovah pëpe, ka mbi lingbi ti wara mara ti salango ye na ndoye so pëpe. Mbi mû merci na lo so lo ngbâ lakue ti sala kusala na mbi na yâ kua ti ngoi kue nga teti gbâ ti akungba so mbi yô juska laso.

Fadeso, lê ti mbi ayeke bâ ndo nzoni pëpe, na tongana mbi gue na Da ti Royaume, a lingbi mbi hu tele fani mingi na lege. Na yâ ti alango so, bozo ti mbi ayeke ne mbi nengo, tongaso mbi zi ambeni buku so mbi yeke na bezoin ni pëpe na bungbi. Mingi ni, mbi yeke manda Bible gi na azo so ayeke ga na da ti mbi. Biani, bê ti mbi asi na ngia tongana mbi bi lê ti mbi na peko ti bâ angu so ahon na ti gbu li na ndo pendere maïngo so asi! Mbi sala kusala na ndo so atënë so Jéhovah atene na Esaïe 60:22 aga tâ tënë na mbeni lege so adö bê. A tene: “Fade lo so ayeke kete aga [saki] oko, na lo so ayeke kete mingi aga mara ti ngangu; Mbi, L’Eternel, fade Mbi sala si ye so aga fade fade tongana lâ ni alingbi.” Biani, na yâ fini ti mbi, mbi bâ gango tâ tënë mveni ti versê so gi na Zambie pëpe, me na ndo sese mobimba.b

[Akete Tene na Gbe Ni]

[Afoto na lembeti 24]

Thomson na gbele filiale ti Zambie

[Foto na lembeti 26]

Filiale ti Zambie laso