Zia bê ti mo na tënë ti Jéhovah

“Mbi zia bê ti mbi na tënë ti Mo.”​—PSAUME 119:42.

WASUNGO Psaume 119 aye tënë ti Nzapa mingi. A yeke peut-être Ezéchias ti Juda, so lo yeke lani Molenge ti gbia. Atënë ti yâ ti bia ni so a sû na gbe ti yingo ti Nzapa ague oko na bibe ti Ezéchias, so “lo zia bê ti lo na L’Eternel” na ngoi so lo yeke gbia ti Juda (2 aGbia 18:3-7). Ye so ayeke polele ayeke so zo so aleke bia ni ahinga so ye ti yingo atia lo.​—Matthieu 5:3.

² Mama-tene ti yâ ti Psaume 119 ayeke nene ti tënë ti Nzapa, wala tokua ti lo.a Peut-être ti mû maboko na zo ti dabe na ni hio, wasungo bia ni asû ni na mungo peko ti molongo ti agere-mbeti ti yanga ti Hébreu. Aversê ni kue 176 aluti na ndo agere-mbeti oko oko ti yanga ti Hébreu. Na yanga ti Hébreu so a sû na ni, a kangbi yâ ti Psaume 119 na ambage 22. Mbage oko oko ayeke na abungbi ti atënë 8. Bungbi ti atënë oko oko ayeke to nda ni na oko gere-mbeti. Psaume so asala tënë na ndo tënë ti Nzapa, ndia ti lo, adango bê ti lo, alege ti lo, awango-tene ti lo, akpengba-ndia ti lo, akomandema ti lo, afango ngbanga ti lo ti mbilimbili nga na akpengba-tene ti lo. Na yâ article so nga na ti peko, a yeke sala ande tënë na ndo Psaume 119 alingbi tâ na mbilimbili kiringo peko ti atënë ti yanga ti Hébreu ni. Gbungo li na ndo aye so asi na awakua ti Jéhovah ti ândö na ti laso ayeke sala si hingango ye ti e na ndo bia so a sû atënë ni na gbe ti yingo ti Nzapa akono, nga a yeke kono bê ti kiri singila ti e ngbanga ti Tënë ti Nzapa so ayeke Bible.

Mä tënë ti Nzapa na duti na ngia

³ Tambelango na lege ti ndia ti Nzapa si ayeke ga na tâ ngia (Psaume 119:1-8). Tongana e tambela na lege ti ndia ti Nzapa, Jéhovah ayeke bâ ande e tongana azo so “ayeke na sioni oko pëpe na yâ lege ti ala”. (Psaume 119:1, NW ). Ti duti azo so ayeke na sioni oko pëpe na yâ lege ti ala aye pëpe ti tene so e yeke mbilimbili-kue, me a ye ti fa so e yeke sala ngangu ti sala ye so bê ti Jéhovah Nzapa aye. Noé afa tele ti lo lani tongana zo so ‘alingbi kue [“ayeke na sioni oko pëpe”, NW ] na popo ti awagame ti lo’ nga lo ‘tambela na Nzapa.’ Kota babâ ti sewa be-ta-zo so nga na azo ti sewa ti lo asö kuâ na yâ Moa ti ngu ngbanga ti so lo mû peko ti aye so Jéhovah afa (Genèse 6:9; 1 Pierre 3:20). Legeoko nga, e yeke sö kuâ na hunzingo ti sese so gi tongana e ‘bata wango-tene ti Nzapa nzoni’, so ti tene e sala ye so bê ti lo aye.​—Psaume 119:4.

⁴ Jéhovah ayeke zia ande e lâ oko pëpe tongana e ‘sepela lo na bê ti mbilimbili na e bata kpengba-ndia ti lo’. (Psaume 119:7, 8). Nzapa azia pëpe Josué, mokonzi ti Israël, so abata lani wango so a hunda na lo ti diko ‘mbeti ti Ndia lâ na bï si lo lingbi bata ti sala na lege ti tënë kue so a sala na yâ ni’. Ye so amû lege na lo ti sala ye nzoni nga na ndara (Josué 1:8). Na ngoi so lo ga ndulu ti kui, Josué angbâ ti gonda Nzapa, na tongaso lo lingbi ti dabe azo ti Israël: “I hinga na bê ti i kue na âme ti i kue, ye oko atï pëpe ti nzoye kue so L’Eternel Nzapa ti i azê na i.” (Josué 23:14). Na tapande ti Josué nga na ti wasungo Psaume 119, e lingbi ti wara tâ ngia nga lege ti e ayeke ga nzoni tongana e sepela Jéhovah nga e zia bê ti e na tënë ti lo.

Tënë ti Nzapa abata e nde na ye ti sioni

⁵ E lingbi ti duti na sioni oko pëpe na lege ti yingo tongana e bata tele ti e na lege ti tënë ti Nzapa (Psaume 119:9-16). A lingbi ti duti tongaso atâa tongana ababâ na mama ti e azia mbeni nzoni tapande pëpe. Atâa so lani babâ ti Ezéchias avoro ayanda, a lingbi ti tene biani so Ezéchias ‘abata lege ti lo’ na sioye kue, peut-être lo zi tele ti lo na yâ asalango ye kue ti apaïen. Bâ so mbeni maseka so ayeke sala na Nzapa laso asala mbeni kota siokpari. Gbiango bê, sambela, mungo maboko ti babâ na mama ti lo nga na ti so a-ancien amû na lo na ndoye ayeke mû lege na lo ti duti tongana Ezéchias na ti ‘leke lege ti lo si a duti na sioni oko pëpe na ti bata tele ti lo’.​—Jacques 5:13-15.

⁶ Atâa so ala duti na fini a ninga mingi kozoni si a sû Psaume 119, Rahab na Ruth ‘aleke lege ti ala si a duti na sioni oko pëpe’. Rahab ayeke lani mbeni wali-ndumba ti kodoro ti Canaan, me na nda ni a hinga lo tongana mbeni wavorongo Jéhovah ndali ti mabe ti lo (aHébreu 11:30, 31). Ruth, zo ti Moab, ake anzapa ti lo, lo sala na Jéhovah nga lo leke dutingo ti lo ti lingbi na Ndia so Jéhovah amû na azo ti Israël (Ruth 1:14-17; 4:9-13). Awali use so, so ayeke azo ti Israël pëpe, ‘abata lege ti ala mbilimbili na lege ti tënë ti Nzapa’ nga ala wara kota matabisi ti ga akotara ti Jésus Christ.​—Matthieu 1:1, 4-6.

⁷ “Suma ti bibe ti bê ti zo ayeke sioni, a komanse tongana lo de pendere”, me amaseka alingbi ti bata lege ti ala nzoni, même na yâ sese ti Satan so abuba awe (Genèse 8:21; 1 Jean 5:19). Na ngoi so ala yeke angbâa na Babylone, Daniel na ambeni maseka Hébreu ota ‘abata tele ti ala alingbi na tënë ti Nzapa’. Na tapande, ala kpe ti ga sioni na lege ti “nzo kobe ti gbia”. (Daniel 1:6-10). Azo ti Babylone ayeke te lani anyama so ayeke sioni, so Ndia ti Moïse ake ni (Lévitique 11:1-31; 20:24-26). Ala yeke fâ lakue pëpe go ti anyama ti tene mênë ni ayuru; andâ tengo kuâ ti nyama ayeke dorongo ndia ti Nzapa na ndo mênë (Genèse 9:3, 4). A yeke ye ti dongo bê pëpe so aHébreu osio so ake lani ti te apendere kobe ti gbia. Amaseka osio so akpe tënë ti Nzapa abata dutingo na sioni oko pëpe na lege ti yingo, na tongaso ala zia mbeni nzoni tapande.

Tënë ti Nzapa amû maboko na e ti duti be-ta-zo

⁸ Warango ngia na yâ tënë ti Nzapa ayeke mbeni kota ye ti mungo maboko na e ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah (Psaume 119:17-24). Tongana salango ye ti e ayeke tongana ti wasungo psaume, e yeke duti ande na kota nzara ti gbu nda ti “ye ti dongo bê” so ayeke na yâ ndia ti Nzapa. “Nzara ti kpengba-tene ti [Jéhovah]” ayeke sala ande e lakue nga e yeke fa so e “wara ngia” na yâ “tënë ti témoin [“adango bê”, NW ]” ti lo (Psaume 119:18, 20, 24). Tongana e mû tele ti e na Jéhovah ade ti ninga pëpe, e yeke gi ti duti na ‘nzara ti tënë ti Nzapa so sioni ye oko ayeke dä pëpe’? (1 Pierre 2:1, 2, Fini Mbuki, 2001). E yeke na bezoin ti hinga akozo fango ye ti Bible tongaso si e lingbi ti gbu nda ti ndia ti Nzapa na ti sala ye alingbi na ni.

⁹ E lingbi ti duti azo so ayeke wara ngia na yâ adango bê ti Nzapa, me tongana “amokonzi” asala tënë ti ke e ndali ti ambeni ye, e yeke sala ye tongana nyen? (Psaume 119:23, 24). Laso, fani mingi azo so ayeke na ngangu ti komande ayeke tara ti pusu e na ngangu ti kpe andia ti azo ahon ndia ti Nzapa. Tongana ye so azo ahunda na e ague nde na ye so bê ti Nzapa aye, e yeke sala ande tongana nyen? Ngia so e wara na yâ tënë ti Nzapa ayeke mû ande maboko na e ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah. Na tapande ti abazengele ti Jésus so a sala ngangu na ala, e yeke tene: “A yeke ngbanga ti e ti mä Nzapa ahon ti mä azo.”​—Kusala 5:29.

¹⁰ E lingbi ti ngbâ be-ta-zo na Jéhovah même na yâ ti atara so ayeke ngangu mingi (Psaume 119:25-32). Tongana e ye ti bata be-biani ti e na Nzapa, a lingbi e duti ndulu ti yeda na fango ye ti lo nga e sambela na bê kue ti wara fango lege ti lo. A lingbi e mû gi “lege ti be-biani” nga.​—Psaume 119:26, 30.

¹¹ Ezéchias, so peut-être lo si lo sû Psaume 119, amû lani “lege ti be-biani”. Lo mû ni atâa so azo so angoro lo ayeke awavorongo anzapa ti wataka, nga peut-être azo ti yangbo ti gbia ahe lo. A lingbi ti tene biani so ‘âme ti lo awoko teti vundu’ so lo wara ndali ti dutingo so lo yeke na yâ ni (Psaume 119:28). Me Ezéchias azia bê ti lo kue na Nzapa, lo yeke lani mbeni nzoni gbia nga lo sala “ye so ayeke mbilimbili na lê ti L’Eternel”. (2 aGbia 18:1-5). Na ziango bê kue na ndo Nzapa, e nga e lingbi ti gbu ngangu na yâ atara na ti bata be-biani ti e na lo.​—Jacques 1:5-8.

Tënë ti Nzapa amû na e bê so akpengba

¹² Salango ye alingbi na ye so tënë ti Nzapa afa ayeke mû na e ngangu so a hunda ti luti na gbele atara (Psaume 119:33-40). Na tâ be-ti-molenge, e yeke gi fango lege ti Jéhovah si e lingbi ti bata ndia ti lo “na bê ti [e] kue.” (Psaume 119:33, 34). Legeoko tongana wasungo psaume, e yeke hunda Nzapa: “Leke bê ti mbi ti mä adango bê ti mo, na pëpe ti gi faïda sioni.” (Psaume 119:36, NW ). Na tapande ti bazengele Paul, e yeke “tambela na lege so alingbi na yâ ye kue.” (aHébreu 13:18). Tongana patron ti e aye si e sala mbeni ye ti likisi, e yeke bata aye so Nzapa afa na e na mbito oko pëpe, nga Jéhovah ayeke hiri deba nzoni lakue na ndo mara ti nzoni salango ye tongaso. Biani, lo yeke mû maboko na e ti hon ndo ti asioni bibe kue. Ni la, zia e sambela tongaso: “Zi lê ti mbi na tele ti ye so ayeke senge senge.” (Psaume 119:37). E ye lâ oko pëpe ti sala nzara ti asenge senge ye so lê ti e abâ me so Nzapa ake ni (Psaume 97:10). Ambeni ye so sambela so ayeke mû ande maboko na e ti kpe ni ayeke porno na asalango ye so andu ayingo sioni.​—1 aCorinthien 6:9, 10; Apocalypse 21:8.

¹³ Tâ hingango ye ti tënë ti Nzapa ayeke sala si e duti na bê so akpengba ti fa tënë ti Nzapa na mbito pëpe (Psaume 119:41-48). Nga e yeke na bezoin ti bê so akpengba ti ‘kiri tënë na zo so azonga e’. (Psaume 119:42). Ngoi na ngoi, e lingbi ti sala ye tongana adisciple ti Jésus so tongana a sala ngangu na ala, ala sambela tongaso: “Seigneur, . . . Mo mû ngangu na aboi ti Mo ti fa tënë ti Mo na mbito pëpe.” Ye ti pekoni ayeke so wa? “Ala kue asi na Yingo Vulu, na ala fa tënë ti Nzapa na mbito pëpe.” Oko Seigneur so ayeke mû na e ngangu si e fa tënë ti lo na mbito pëpe.​—Kusala 4:24-31.

¹⁴ E yeke wara ande ngangu so a hunda ti fa tënë na mbito pëpe nga na kamene oko pëpe tongana e bâ “tene-biani” wala tâ tënë na nene ni na e ‘bata Ndia ti Nzapa lakue lakue.’ (Psaume 119:43, 44). Mandango Tënë ti Nzapa na bê kue ayeke mû na e aye so a hunda ti ‘sala tënë ti témoin [“adango bê”, NW ] ti lo na gbele agbia’. (Psaume 119:46). Sambela nga na yingo ti Jéhovah ayeke mû ande maboko na e ti tene tënë so alingbi nga so ayeke na lege ni (Matthieu 10:16-20; aColossien 4:6). Paul afa adango bê ti Nzapa na amokonzi ti ngoi ti lo na mbito pëpe. Na tapande, lo fa “tënë ti mabe so ayeke na yâ Christ Jésus” na Gouverneur Félix so ayeke zo ti Rome, na lo mä ni (Kusala 24:24, 25). Paul afa nga tënë na gbele Gouverneur Festus na Gbia Agrippa (Kusala 25:22–26:32). Na lege ti mungo maboko ti Jéhovah, e nga e lingbi ti duti awafango tënë so ayeke na mbito pëpe, so na ngoi kue ‘kamene asala ala pëpe teti Tene-nzoni’.​—aRomain 1:16.

Tënë ti Nzapa ayeke mû na e dengo bê

¹⁵ Tënë ti Jéhovah ayeke mû na e dengo bê lakue (Psaume 119:49-56). Ambeni ngoi ayeke dä so e yeke tâ na bezoin ti wara dengo bê. Atâa so e aTémoin ti Jéhovah e yeke fa tënë na mbito pëpe, ngoi na ngoi “azo ti baba” (Tene ti Nzapa, Kozo Mbouki), wala ala so ayeke sala ye na fandara na mbage ti Nzapa, ayeke ‘he e mingi’. (Psaume 119:51). Ye oko, na ngoi ti sambela, e lingbi ti dabe ti e na anzoni ye so ayeke na yâ Tënë ti Nzapa, na tongaso a ‘lungula vundu ti e.’ (Psaume 119:52). Na ngoi so e yeke toto mingi na Nzapa na yâ sambela, e lingbi ti dabe ti e na mbeni ndia wala kpengba-ndia ti Mbeti ti Nzapa so a yeke mû na e dengo bê nga na kpengbango bê so e yeke na bezoin ti wara ni na yâ vundu ti e.

¹⁶ Azo ti baba so ahe lani wasungo psaume ayeke azo ti Israël, mbeni mara so amû tele ti lo na Nzapa awe. So tâ ye ti kamene! Ye oko, nde na ala, zia e leke na bê ti e ti zia lege ti ndia ti Nzapa lâ oko pëpe (Psaume 119:51). Na gbele salango ngangu ti aNazi nga na mara ti atara tongaso, so ala wara teti angu mingi, awakua ti Nzapa saki mingi ake ti zia lege ti andia na akpengba-ndia so ayeke na yâ Tënë ti Nzapa (Jean 15:18-21). Nga mango yanga ti Jéhovah ayeke mbeni nengo ye pëpe, ndali ti so akpengba-ndia ti lo ayeke tongana abia ti dengo bê ngbanga ti e.​—Psaume 119:54; 1 Jean 5:3.

Kiri singila ndali ti tënë ti Jéhovah

¹⁷ E yeke fa bê ti kiri singila ti e ndali ti tënë ti Nzapa na salango ye alingbi na ni (Psaume 119:57-64). Wasungo psaume amû yanga ti ‘bata tënë ti Jéhovah’, nga même ‘na bebi, lo londo ti mû merci na Nzapa teti kpengba-tene ti Lo so ayeke mbilimbili.’ Tongana e zingo na bï, a yeke mbeni pendere lege so azi na e ti fa bê ti kiri singila ti e na Nzapa na yâ sambela (Psaume 119:57, 62). Bê ti kiri singila ti e ndali ti tënë ti Nzapa ayeke pusu e ti gi fango ye ti lo, na ayeke sala si e yeke na ngia ti ga ‘fon ala so akpe mbito ti Jéhovah’. (Psaume 119:63, 64). Nde na ala, mbeni nzoni kamarade so e lingbi ti wara ayeke dä pëpe.

¹⁸ Na ngoi so e yeke sambela na bê ti e kue nga e yeke hunda Jéhovah ti fa ye na e, e yeke sala ti tene bê ti lo awoko na mbage ti e si lo yeda na e. E yeke na bezoin ti sambela mbilimbili na ngoi so ‘kamba ti azo ti sioni angoro e’. (Psaume 119:58, 61). Jéhovah alingbi ti fâ kamba ti awato so akanga e si e lingbi ti ngbâ ti sala kusala ti fango tënë ti Royaume na ti salango adisciple (Matthieu 24:14; 28:19, 20). A yeke aye so asi fani mingi na yâ ti akodoro so a kanga lege na kusala ti e dä.

Duti na mabe na yâ tënë ti Nzapa

¹⁹ Dutingo na mabe na Nzapa nga na yâ tënë ti lo ayeke mû maboko na e ti kanga bê na yâ ye ti ngangu na ti sala ye so bê ti lo aye (Psaume 119:65-72). Atâa so azo ti baba abi ‘tënë ti wataka na li ti lo’, wasungo psaume ahe bia so: “A yeke nzoni na mbi so ye ti vundu asala mbi.” (Psaume 119:66, 69, 71). Tongana nyen awakua kue ti Jéhovah alingbi ti wara ye ti nzoni tongana ye ti ngangu asi na ala?

²⁰ Tongana ye ti ngangu asi na e, kite ayeke pëpe so e yeke toto na Jéhovah na bê ti e kue; na ye so ayeke pusu e ndulu mingi na lo. E lingbi ti mû ngoi mingi ti manda Tënë ti Nzapa nga e lingbi ti sala kue ti sala ye alingbi na ni. Na pekoni e yeke wara ngia mingi. Ye oko, ka tongana, na yâ ye ti ngangu ni, e sala ye na mbeni lege so afa atene e yeke azo ti baba nga e hinga ti kanga bê pëpe? Na lege ti sambelango na bê kue, mungo maboko ti Tënë ti Nzapa nga na yingo ti lo, e lingbi ti hon ndo ti awokongo so na ti “yü zo-ti-fini” nzoni mingi ahon ti kozo (aColossien 3:9-14). Na ndo ni, mabe ti e ayeke kpengba tongana e kanga bê ti e na yâ ye ti ngangu so asi na e (1 Pierre 1:6, 7). Paul awara ye ti nzoni na lege ti aye ti ngangu so asi na lo ngbanga ti so ala sala si lo zia bê ti lo na Jéhovah mingi ahon ti kozo (2 aCorinthien 1:8-10). E yeke zia si aye ti ngangu so asi na e asala nzoni na e?

Ngbâ lakue ti zia bê ti mo na Jéhovah

²¹ Tënë ti Nzapa amû na e mbeni kpengba nda ti tënë ti zia bê ti e kue na Jéhovah (Psaume 119:73-80). Tongana e zia bê ti e biani na Wasalango e, e yeke duti ande na mbeni nda ti tënë oko pëpe ti sala kamene. Ye oko, ndali ti ye so ambeni zo asala, e yeke na bezoin ti dengo bê nga e lingbi ti sambela tongana ti so: “Bi kamene na lê ti [azo ti baba, NW ].” (Psaume 119:76-78). Tongana Jéhovah abi kamene na lê ti mara ti azo tongaso, ye ti pekoni ayeke so nda ti aye ti sioni ti ala ayeke sigigi na a yeke sala si iri ti lo aga nzoni-kue. A lingbi e hinga biani so azo so ayeke sala ngangu na azo ti Nzapa ayeke wara nga ye oko pëpe. Na tapande, ala ade ti futi lâ oko pëpe, nga ala yeke futi ande lâ oko pëpe aTémoin ti Jéhovah so azia bê ti ala kue na Nzapa.​—aProverbe 3:5, 6.

²² Tongana a yeke sala ngangu na e, tënë ti Nzapa asala si e kiri e zia bê ti e mingi na lo (Psaume 119:81-88). Teti so azo ti baba asala ngangu na lo, wasungo psaume abâ tele ti lo “tongana bozo ti poro [ti nyama] na yâ guru-wa”. (Psaume 119:83, 86). Na ngoi so a sû na Bible, a yeke zia aye tongana ngu na vin na yâ abozo so a leke na poro ti nyama. Tongana ye ayeke na yâ ni pëpe, si a zia ni ndulu na tele ti wâ na mbeni ndo so gbâ ti guru ayeke dä, abozo so ayeke hule na akpengba. Salango ngangu asala si mo bâ so mo yeke “tongana bozo ti poro [ti nyama] na yâ guru-wa” awe? Tongana a yeke tongaso, zia bê ti mo kue na Jéhovah na sambela tongaso: “Mû na mbi fini na lege ti nzobe ti Mo, si mbi bata tënë ti témoin [“adango bê”, NW ] ti yanga ti Mo.”​—Psaume 119:88.

²³ Aye so e bâ na yâ kozo mbage ti Psaume 119 afa so Jéhovah ayeke sala nzobe na awakua ti lo ndali ti so ala zia bê ti ala na tënë ti lo nga ala wara ngia na yâ kpengba-ndia, adango bê, akomandema nga na andia ti lo (Psaume 119:16, 47, 64, 70, 77, 88). Lo yeke na ngia so ala so amû tele ti ala na lo angbâ ti bata lege ti ala alingbi na tënë ti lo (Psaume 119:9, 17, 41, 42). Na ngoi so mo yeke ku ti manda tanga ti pendere psaume so, mo lingbi biani ti hunda tele ti mo: ‘Mbi yeke zia biani si lumière ti tënë ti Jéhovah aza na ndo lege ti mbi?’

[Kete tënë na gbe ni]

Fade mo kiri tënë tongana nyen?

• Tâ ngia ayeke ga na lege ti nyen?

• Tongana nyen tënë ti Jéhovah ayeke bata e na sioni oko pëpe na lege ti yingo?

• Na alege wa tënë ti Nzapa ayeke mû na e bê so akpengba nga na dengo bê?

• Ngbanga ti nyen a lingbi e duti na mabe na Jéhovah nga na yâ tënë ti lo?

[Ahundango tënë ti manda na ye]

1. Nyen la mo hinga na ndo wasungo Psaume 119 nga na ndo bibe ti lo?

2. Mama-tene ti yâ ti Psaume 119 ayeke nyen? Na a leke bia so tongana nyen?

3. Ti duti zo so ayeke na sioni oko pëpe na yâ lege ti lo aye ti tene nyen? Mû mbeni tapande ti fa ni.

4. Aye wa ayeke sala si e wara tâ ngia nga lege ti e aga nzoni?

5. (a) Fa tongana nyen e lingbi biani ti bata tele ti e si e duti na sioni oko pëpe na lege ti yingo. (b) Mungo maboko wa maseka so asala mbeni kota siokpari alingbi ti wara?

6. Awali wa ‘aleke lege ti ala si a duti na sioni oko pëpe na abata tele ti ala alingbi na tënë ti Nzapa’?

7. Tongana nyen Daniel na ambeni maseka Hébreu ota azia nzoni tapande ti batango tele na sioni oko pëpe na lege ti yingo?

8. Bibe nga na hingango ye wa e yeke na bezoin ni tongana e ye ti gbu nda ti ndia ti Nzapa na ti sala ye alingbi na ni?

9. Tongana aye so azo ahunda na e ague nde na ndia ti Nzapa, e lingbi ti sala ye tongana nyen?

10, 11. Mû mbeni tapande ti fa tongana nyen e lingbi ti bata be-biani ti e na Jéhovah na yâ atara so ayeke ngangu mingi.

12. Tongana nyen e mveni e lingbi ti sala ye alingbi na Psaume 119:36, 37?

13. Tongana nyen adisciple ti Jésus so azo asala ngangu na ala awara ngangu ti fa tënë ti Nzapa na mbito pëpe?

14. Aye wa ayeke mû maboko na e ti fa tënë na mbito pëpe tongana ti so Paul asala?

15. Tongana nyen Tënë ti Nzapa alingbi ti ga na dengo bê tongana azo ahe e?

16. Ye wa awakua ti Nzapa ayeke sala pëpe atâa salango ngangu?

17. Bê ti kiri singila ndali ti tënë ti Nzapa ayeke pusu e ti sala nyen?

18. Tongana nyen Jéhovah ayeke kiri tënë na asambela ti e na ngoi so ‘kamba ti azo ti sioni angoro e’?

19, 20. Tongana nyen ye ti ngangu so asi na e alingbi ti sala nzoni na e?

21. Ye nyen ayeke si tongana Nzapa abi kamene na lê ti azo ti baba?

22. Na lege wa wasungo psaume ayeke “tongana bozo ti poro [ti nyama] na yâ guru-wa”?

23. Aye wa e bâ na yâ Psaume 119:1-88? Na e lingbi ti hunda tele ti e na tënë wa na ngoi so e yeke ku ti manda Psaume 119:89-176?

[Afoto na lembeti 11]

Ruth, Rahab na amaseka Hébreu so ayeke lani na ngbâa na Babylone ‘abata lege ti ala mbilimbili na lege ti tënë ti Nzapa’

[Foto na lembeti 12]

Paul ‘asala tënë ti adango bê ti Nzapa na gbele agbia’ na mbito pëpe