Tënë ti Jéhovah ayeke na fini

Akota tënë ti use mbeti ti aGbia

USE mbeti ti aGbia ayeke tanga ti mbaï so ato nda ni na kozo mbeti ti aGbia. A yeke mbeni tondo so afa tënë na ndo ti agbia 12 ti royaume ti Israël nga na agbia 17 ti royaume ti Juda. Use mbeti ti aGbia afa nga tënë na ndo akusala ti aprophète tongana Elie, Elisée na Esaïe. Atâa so a fa aye ni kue pëpe na peko ti tele tongana ti so a si na ni, tondo ni afa aye so ague juska ti si na futingo ti agbata ti Samarie na ti Jérusalem. Na ndulu tënë, use mbeti ti aGbia afa aye so asi ti londo na ngu 920 ti si na ngu 580 kozoni na ngoi ti e tongana prophète Jérémie ahunzi ti sû buku ni. So ti fa so mbaï ni aninga angu 340.

Ye ti nzoni wa e lingbi ti manda na yâ use mbeti ti aGbia? A fa nyen na e na ndo ti Jéhovah na asalango ye ti lo na mbage ti azo ti lo? E manda nyen na ndo agbia, aprophète na ambeni zo ni nde so a sala tënë ti ala na yâ ti buku ni? Zia e bâ aye so e lingbi ti manda na yâ use mbeti ti aGbia.

ELISÉE AMÛ KUSALA NA PEKO TI ELIE

(2 aGbia 1:1​—8:29)

Gbia Achazia so ayeke komande na ndo royaume ti Israël ti banga atï na sese na yâ da ti lo si tele ti lo aso. Prophète Elie atene na lo so fade lo yeke kui. Achazia akui na ita ti lo ti koli Joram amû mbata ti gbia ni na peko ti lo. Na oko ngoi ni, Josaphat aga gbia na ndo royaume ti Juda. Mbeni kota pupu amû Elie ahon na ni, na wakua ti lo Elisée amû kua ti prophète ni na place ti lo. Teti angu 60 so kusala ti lo ti prophète aninga na ni, Elisée asala gbâ ti amiracle.​—Bâ li ti tënë “Amiracle ti Elisée”.

Tongana mbeni gbia ti Moab aga ti sala bira na Israël, agbia tongana Joram, Josaphat nga na gbia ti Edom ague nga ti sala bira na lo. Na nda ni, ala sö benda ndali ti so Josaphat ayeke be-ta-zo na Nzapa. Na pekoni, gbia ti Syrie aleke ti gue na bira na tele ti azo ti Israël na ngoi so ala ku tele ti ala na ni pëpe. Me Elisée abuba yâ ti plan ti ala ni. Ngonzo amû gbia ti Syrie ni na lo tokua “ambarata na apousse ti mbarata mingi, na aturugu mingi” ti gue ti gbu Elisée (2 aGbia 6:14). Elisée asala amiracle use na lo zia azo ti Syrie ni akiri na ndo ti ala na siriri. Na pekoni, gbia ti Syrie Ben-Hadad ase kando ti sala bira na Samarie. Ye so asala si kota nzara atï na kodoro ni me Elisée afa so fade kota nzara ni ayeke hunzi.

Kete na pekoni, Elisée ague na Damas. Gbia Ben-Hadad so atï kobela atokua Hazaël ti gue ti hunda Elisée wala lo yeke kiri ti wara sava. Me Elisée afa so fade lo yeke kui na Hazaël ayeke mû mbata ti gbia ni na peko ti lo. A si na ndade ni, Hazaël amû “kota bongo, lo yôro na ngu” na lo pete na lê ti gbia ni si lo kui; na pekoni, Hazaël ni aga gbia (2 aGbia 8:15). Na Juda, molenge ti Josaphat ti koli, Joram, aga gbia na tongana lo kui, molenge ti lo Achazia aga gbia na place ti lo.​—Bâ li ti tënë “Agbia ti Juda na ti Israël”.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

2:9​—Ngbanga ti nyen Elisée ahunda ti tene ‘yingo ti Elie aga na ndo lo alingbi na azo use’? Ti tene lo sala kua ti prophète na Israël, a yeke hunda ti tene Elisée awara oko yingo so Elie afa: ti duti na mbito oko pëpe na ti sala ye na kamene pëpe. Tongana lo bâ tongaso, Elisée ahunda ti wara yingo so alingbi na azo use. Elisée ayeke sala lani na Elie teti ngu omene awe tongana Elie asoro lo ti mû kua na peko ti lo. Tongaso, Elisée abâ Elie tongana Babâ ti lo na lege ti yingo; Elisée ayeke tongana kozo molenge ti Elie na lege ti yingo (1 aGbia 19:19-21; 2 aGbia 2:12). Ni la, legeoko tongana ti so tâ kozo molenge ti mbeni Babâ ayeke wara akota mbage use ti ye ti héritier ti lo, Elisée ahunda ti wara akota mbage use ti ye ti héritier ti Elie na lege ti yingo, na a yeke ye so lo wara na nda ni.

2:11​—“Yayu” wa la ‘Elie ague dä na lege ti gingisale’ wala kota pupu? A yeke pëpe mbeni ndo kâ so atongoro ayeke dä, wala ndo so Nzapa na ange ti lo ayeke dä (Deutéronome 4:19; Psaume 11:4; Matthieu 6:9; 18:10). “Yayu” ni so Elie ama dä ayeke gi lê ti nduzu (Psaume 78:26; Matthieu 6:26). Char ni akpe na Elie na lê ti nduzu juska ti gue ti zia lo na mbeni ndo na sese. Kâ, lo ngbâ na fini teti mbeni ngoi. Angu mingi na pekoni, Bible afa so Elie asû mbeni mbeti na Joram gbia ti Juda.​—2 Chronique 21:1, 12-15.

5:15, 16​—Ngbanga ti nyen Elisée ake matabisi so Naaman amû na lo? Elisée ake ni senge pëpe ngbanga ti so lo hinga so a yeke na ngangu ti Jéhovah si lo sala miracle so ti sava Naaman, me a yeke na ngangu ti lo pëpe. Fade a yeke ga na li ti lo kete pëpe ti mû kusala so Nzapa amû na lo ti gi ti wara mbeni ye dä. Atâ wakua ti Nzapa ti laso ayeke mû kusala ti Jéhovah pëpe tongana mbeni ye ti wara ye dä. Ala yeke sala ye alingbi na wango ti Jésus so: “A mû ye na i senge senge, i mû ye na azo senge senge.”​—Matthieu 10:8.

5:18, 19​—Naaman ayeke hunda ti tene a pardone lo ndali ti so lo yeke mû mbage na vorongo nzapa ti wataka? Ti bâ ni nzoni, gbia ti Syrie ni ayeke mbakoro na ngangu ayeke na lo pëpe; tongaso, a lingbi Naaman ni agbu lo si lo sala aye ti lo. Ye so asala si tongana gbia ni ayeke kuku tele ti lo ti voro nzapa ti lo Rimmon, Naaman so ayeke gbu lo ayeke kuku nga. Ye oko, ti Naaman a yeke ye so alondo na lo mveni pëpe; so lo yeke mû maboko na gbia ni ti kuku la asala si lo kue lo yeke kuku; me a yeke pëpe so lo yeke voro nzapa ni. Tongaso, Naaman ayeke hunda ti tene Jéhovah apardone lo teti ye so lo yeke sala tongana kua so a lingbi mbeni molenge ti kodoro asala. Teti so Elisée awara kite pëpe na tënë so lo yeke tene, lo tene na Naaman ni: “Mo gue na siriri.”

Aye ti manda teti e:

1:13, 14. Ti manda ye na lege ti aye so asi, na ti sala ye na tâ be-ti-molenge alingbi ti bata e na fini.

2:2, 4, 6. Atâa so Elisée asala kua na Elie teti angu omene tongaso, lo ye ti zia Elie ni pëpe. Na lege so, Elisée azia tâ nzoni tapande ti zo so aduti be-ta-zo na so ayeke nzoni kamarade.​—aProverbe 18:24.

2:23, 24. Kota nda ti tënë so apusu peut-être amolenge so ti he ngia ayeke so mbeni koli so li ti lo amboko ayeke yü kota bongo ti Elie. Amolenge ni ahinga so Elisée aga na iri ti Jéhovah me ala ye pëpe ti bâ lo na yâ vaka ti ala. Ala tene na lo “gue kâ”, so ti tene kâ na Béthel wala ti tene mbeni ye amû lo ahon na ni tongana ti so a hon na Elie. Ti bâ nzoni, a yeke gi sioni bango ndo so ababâ na mama ti ala ayeke na ni si amolenge so amû. Ni la, a yeke tâ kota ye mingi ti tene ababâ na mama afa na amolenge ti kpe ala so amû li ni na iri ti Nzapa.

3:14, 18, 24. Tënë ti Jéhovah ayeke ga tâ tënë lakue.

3:22. Lumière ti yanga ti ndapelele so asu na ndo ti ngu ni akpa mo bâ mo tene ngu ni ayeke mênë, peut-être teti so sese ti ayâ ti dû ni abe bengo. Jéhovah asoro peut-être ti sala kusala na aye ti dunia so angoro e ti sala ye so.

4:8-11. Mbeni wali ti Sunem ayamba Elisée na ndo ti lo teti lo hinga Elisée ayeke “zo ti nzoni-kue ti Nzapa”. A yeke duti nzoni tongana e mû tapande ti lo nga laso ti yamba ala so ayeke sala na Jéhovah na be-biani.

5:3. Kete molenge-wali so ti Israël ayeke lani na mabe so Nzapa alingbi ti sala amiracle. Lo sala nga mbito pëpe ti fa mabe ti lo na gigi. Tongana i de maseka, i yeke sala ngangu kue ti kpengba mabe ti i na yâ azendo ti Nzapa? I yeke sala kue ti fa tënë na mbito pëpe na awafango mbeti na e nga na akamarade ti i ti ekole?

5:9-19. Tapande ti Naaman afa so même mbeni zo ti baba alingbi ti manda tâ be-ti-molenge.​—1 Pierre 5:5.

5:20-27. Ti dü mvene ayeke ga na ye ti sioni mingi. Ti gbu li na ndo ti akpale so alingbi ti si na e mveni tongana e tara ti sala ye ti kirikiri na hondengo ni ayeke sala ande si e yeke kpe ti sala ni.

ISRAËL NA JUDA AGUE NA NGBÂA NA KODORO-WANDE

(2 aGbia 9:1​—25:30)

Jéhu aga gbia na ndo ti Israël. Hio, lo to nda ti fâ azo ti da ti Achab. Jéhu asala ye na kode juska lo ‘futi Baal na sese ti Israël.’ (2 aGbia 10:28). Tongana Athalie, mama ti Achazia, amä so Jéhu afa molenge ti lo Achazia, ‘lo londo lo fâ amolenge kue ti gbia ti Juda ni’ na lo mû mbata ti gbia ni (2 aGbia 11:1). Gi molenge ti Achazia ni oko, Joas, si awara lege ti sö fini teti a mû lo a honde lo. Ngu omene na pekoni, a zia lo gbia ti Juda. Jehojada so ayeke prêtre afa ye na Joas, a sala si lo ngbâ ti sala ye so ayeke nzoni na lê ti Jéhovah.

Na peko ti Jéhu, agbia so kue aga na ndo ti mbata ti gbia na Israël asala gi ye so ayeke sioni na lê ti Jéhovah. Elisée aga mbakoro na lo kui; a yeke lani na ngoi so âta ti Jéhu la ayeke gbia. Osio gbia ti komande na ndo Juda na peko ti Joas ayeke Achaz. Me “lo sala ye so ayeke mbilimbili pëpe na lê ti L’Eternel”. (2 aGbia 16:1, 2). Ye oko, molenge ti lo Ezéchias asala tongana lo pëpe teti lo ‘bata ti lo komandema kue ti Jéhovah’. (2 aGbia 17:20; 18:6). Na ngu 740 kozoni na ngoi ti e, tongana Ezéchias aga gbia ti Juda, na Osée aga ti lo gbia na Israël, Salmanasar gbia ti Assyrie “akamata Samarie na lo gue na azo ti Israël juska na sese ti Assyrie.” (2 aGbia 17:6). Na pekoni, a mû ambeni wande aga na ni na kodoro ti Israël, na vorongo ti azo ti Samarie abâ gigi.

Na popo ti agbia mbasambala so akomande na peko ti Ezéchias, gi Josias oko si atiri ti lungula vorongo ti wataka na yâ kodoro ni. Na nda ni, na ngu 607 kozoni na ngoi ti e, azo ti Babylone amû Jérusalem na “a lungula azo ti Juda na sese ti ala”.​—2 aGbia 25:21.

Kiringo tënë na atënë na ndo Bible:

13:20, 21​—Miracle so aye ti fa so a yeke sioni pëpe ti bata ambeni ye si a ga ye ti voro ni? Ën-ên, a yeke ni la pëpe. Bible atene pëpe so a bata abio ti tele ti Elisée ti tene a voro ni. A yeke lani ngangu ti Nzapa la asala miracle so, na a yeke oko ngangu so la amû lege na Elisée ti sala amiracle kue so lo sala na ngoi so lo de na fini.

15:1-6​—Ngbanga ti nyen Jéhovah abi kobela ti buruma na tele ti Gbia Azaria (wala Ozias)? “Tongana lo [Ozias a] ga ngangu, bê ti lo aga kota . . . . Lo sala siokpari so ake L’Eternel Nzapa ti lo, teti lo lï na Temple ti L’Eternel ti zö yombo na ndo balaga ti zö yombo.” Tongana aprêtre atara ti “gbanzi Gbia Ozias” na ti tene na lo ti “sigigi na Ndo ti Nzoni-kue”, lo londo na tele ti aprêtre ni na ngonzo. Ye so asala si Jéhovah apika lo na buruma.​—2 Chronique 26:16-20.

18:19-21, 25​—Ezéchias ate mbele lani na Egypte? Ên-ën. Rabsaké ayeke tene lani gi mvene, teti gi lo oko so la adü mvene nga lo tene so ‘Jéhovah si atene na ala’ ti ga ti futi Juda. Ti tâ tënë ni, Gbia Ezéchias so ayeke lani be-ta-zo azia bê ti lo lani kue gi na Jéhovah.

Aye ti manda teti e:

9:7, 26. Yanga so Jéhovah amû ni ti tene a fâ azo ti da ti Achab afa so Jéhovah ake vorongo nzapa ti wataka nga na tukungo mênë ti azo.

9:20. A hinga lani Jéhu tongana zo so ayeke kpe na char gi na ngangu, na ye so aye ti fa wâ so lo yeke na ni ti sala kusala so a mû na lo. A hinga mo tongana zo so ayeke na wâ mingi na fango tënë?​—2 Timothée 4:2.

9:36, 37; 10:17; 13:18, 19, 25; 14:25; 19:20, 32-36; 20:16, 17; 24:13. E yeke na beku so ‘tënë so asigigi na yanga ti Jéhovah ayeke ga lakue tâ tënë.’​—Esaïe 55:10, 11.

10:15. Jonadab ayeda lani na bê ti lo kue tongana Jéhu ahunda lo ti ma na yâ char ti lo. Legeoko nga laso, “azo mingi so asi singo” ayeda na bê ti ala kue ti mû maboko na Jésus Christ so ayeke Jéhu ti ala ti laso, nga na adisciple ti lo so a sa yingo na ndo ti ala.​—Apocalypse 7:9.

10:30, 31. Atâa so Jéhu asala ambeni ye so ayeke na lege ni pëpe, Jéhovah abâ na ngele mingi aye kue so lo sala lani. Ye so aye ti fa na e so ‘Nzapa ayeke kirikiri pëpe si Lo lingbi girisa kusala ti e.’​—aHébreu 6:10.

13:14-19. Teti so âta ti Jéhu so ayeke Joas amû bê ti lo lani kue pëpe ti pika sese fani mingi, me ahon so lo sala ni gi fani ota, lo wara lege ti hon na ngangu lege mingi pëpe azo ti Syrie. Jéhovah aku na mbage ti e ti sala kusala ti lo na bê ti e kue nga na wâ.

20:2-6. Jéhovah ayeke ‘Lo so amä sambela’.​—Psaume 65:3.

24:3, 4. Teti so Manassé atuku mênë mingi, Jéhovah “ake ti pardone” Juda. Nzapa abâ na ngele mingi mênë ti azo so a fâ ala senge senge. E lingbi ti duti na beku so fade Jéhovah ayeke futa kula ti mênë so azo atuku ni senge na ngoi so lo yeke futi azo so atuku mênë ti amba ti ala ni.​—Psaume 37:9-11; 145:20.

Aye ti manda teti e

Use mbeti ti aGbia afa Jéhovah tongana Zo so ayeke bata lakue azendo ti lo. Guengo na azo ti royaume ti Israël na ti Juda na ngbâa afa tongana nyen aprophétie ti fango ngbanga so a fa ni na Deutéronome 28:15–29:28 aga tâ tënë. Use mbeti ti aGbia afa Elisée tongana prophète so ayeke na wâ mingi teti iri ti Jéhovah na ti tâ vorongo. A fa Ezéchias na Josias tongana agbia so ayeke na tâ be-ti-molenge na so abata Ndia ti Nzapa na yâ fini ti ala.

Na ngoi so e yeke gbu li ti e na ndo ti bango ndo na salango ye ti agbia ni, aprophète ni nga na ambeni zo nde so a sala tënë ti ala na yâ Use mbeti ti aGbia, e yeke manda aye ti nzoni mingi so afa na e aye wa a lingbi e gi ti sala nga aye wa a lingbi e kpe ni (aRomain 15:4; 1 aCorinthien 10:11). Biani, “Tënë ti Nzapa ayeke na fini, na a yeke na ngangu ti sala ye”.​—aHébreu 4:12.

[Encadré/Foto na lembeti 10]

AMIRACLE TI ELISÉE

1. Lo kangbi yâ ti ngu ti Jourdain use.​—2 aGbia 2:14

2. Lo sala si sioni ngu ti Jéricho akiri nzoni.​—2 aGbia 2:19-22

3. Lo deba si ambeni sioni nyama ti ngonda asigigi ate akete molenge.​—2 aGbia 2:23, 24

4. Lo sala si aturugu awara ngu ti nyon.​—2 aGbia 3:16-26

5. Lo sala si mbeni womua awara mafuta ti tongo na kobe.​—2 aGbia 4:1-7

6. Lo sala si mbeni wali ngombo ti kodoro ti Sunem awara lege ti dü mbeni molenge.​—2 aGbia 4:8-17

7. Lo zingo mbeni molenge na kuâ.​—2 aGbia 4:18-37

8. Lo sala si mbeni sioni kobe aga nzoni si zo alingbi ti te ni senge.​—2 aGbia 4:38-41

9. Lo mû mapa na azo ngbangbo oko.​—2 aGbia 4:42-44

10. Lo zi kobela ti buruma na tele ti Naaman.​—2 aGbia 5:1-14

11. Lo sala si buruma ti Naaman akiri na tele ti Guéhazi.​—2 aGbia 5:24-27

12. Lo sala si li ti mbeni dö atambela na ndo lê ti ngu.​—2 aGbia 6:5-7

13. Lo sala si wakua ti lo abâ achar na a-ange na ndo ni.​—2 aGbia 6:15-17

14. Lo sala si lê ti aturugu ti Syrie avuko.​—2 aGbia 6:18

15. Lo sala si aturugu ti Syrie ni akiri abâ ndo.​—2 aGbia 6:19-23

16. Mbeni koli so akui akiri na fini tongana kuâ ti lo andu bio ti Elisée.​—2 aGbia 13:20, 21

[Encadré/Afoto na lembeti 12]

AGBIA TI JUDA NA TI ISRAËL

Saül/David/Salomon: ngu 1117/1077/1037a

ROYAUME TI JUDA NGU NI ROYAUME TI ISRAËL

Roboam ․․․․․․ 997 ․․․․․․ Jéroboam

Abijam/Asa ․․․․ 980/978 ․․․․

․․ 976/975/952 ․․ Nadab/Baésa/Ela

․․ 951/951/951 ․․ Zimri/Omri/Thibni

․․․․․․ 940 ․․․․․․ Achab

Josaphat ․․․․․․ 937 ․․․․․․

․․․․ 920/917 ․․․․ Achazia/Joram

Joram ․․․․․․ 913 ․․․․․․

Achazia ․․․․․․ 906 ․․․․․․

(Athalie) ․․․․․․ 905 ․․․․․․ Jéhu

Joas ․․․․․․ 898 ․․․․․․

․․․․ 876/859 ․․․․ Joachaz/Joas

Amatsia ․․․․․․ 858 ․․․․․․

․․․․․․ 844 ․․․․․․ Jéroboam ti use ni

Azaria (Ozias) ․․․․․․ 829 ․․․․․․

․․ 803/791/791 ․․ Zacharie/Sallum/Menahem

․․․․ 780/778 ․․․․ Pékahia/Pékah

Jotham/Achaz ․․․․ 777/762 ․․․․

․․․․․․ 758 ․․․․․․ Osée

Ezéchias ․․․․․․ 746 ․․․․․․

․․․․․․ 740 ․․․․․․ A mû kodoro ti Samarie

Manassé/Amon/Josias ․․ 716/661/659 ․․

Joachaz/Jojakim ․․․․ 628/628 ․․․․

Jojakin/Sédécias ․․․․ 618/617 ․․․․

A futi Jérusalem ․․․․․․ 607 ․․․․․․

[Kete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 8, 9]

Naaman asala tele ti lo kete na lo wara sava na lege ti ngangu ti Jéhovah

[Foto na lembeti 8, 9]

Ye nyen asi lani na Elie tongana lo ‘hon lani na yâ ti kota pupu’?