Apendere ye so Jéhovah aleke afa kota ti lo

JÉHOVAH NZAPA ayeke kota mingi ahon ti so e azo e hinga ni. Aye so lo sala na ndo sese nga na yayu agonda lo na asala si bê ti e adö ​—Psaume 19:2-5.

So lo yeke Wasalango ye nga na Gbia ti dunia kue, Jéhovah alingbi biani ti tene azo amä lo na ngoi so lo yeke sala tënë. Me tongana lo yeke sala tënë na e asenge zo ti mitele, ka biani bê ti e ayeke pika mingi! Na tapande, bâ so lo yeke sala tënë na mo peut-être na lege ti mbeni ange. Ti tâ tënë ni, mo yeke dengi mê nzoni ti mä lo. A sala ngu 3 500 awe so Nzapa asala lani tënë na Job. E lingbi ti tene so Job, so ayeke zo ti mbilimbili, adengi mê lani nzoni mingi ti mä lo. Ye nyen e lingbi ti manda na lege ti tënë so Nzapa afa lani na Job na ndo tënë ti sese nga na ti lê ti nduzu so e yeke bâ ni?

Zo wa si asala gere ti sese nga akanga kota ngu ti ingo?

Na yâ ti mbeni kota pupu Nzapa ahunda Job na ndo tënë ti sese nga na ndo tënë ti kota ngu ti ingo (Job 38:1-11). A yeke pëpe mbeni wakode ti lekengo ada si amû maboko na Nzapa ti leke sese wala afa na Nzapa konongo ti sese so a lingbi lo leke ni. Nzapa ahaka sese na mbeni da na lo hunda na Job, lo tene: “Zo wa azia tênë ti mbundu ni dä?” Zo oko na ndo sese so asala ni pëpe! Na ngoi so Jéhovah aleke lani sese so, amolenge ti lo, a-ange, abâ ni na ala yeke na ngia ndali ni.

Tongana a haka kota ngu ti ingo na Nzapa, kota ngu ti ingo ayeke gi tongana mbeni kete molenge so Nzapa ayü bongo yungo na lo. Kota ngu ti ingo “asigigi na yâ ti sese na ngangu”. Nzapa abata kota ngu ti ingo na ndo ti lo, mo bâ mo tene lo kanga ni na porte na barre. A yeke nze na lâ si ayeke sala si mapo ti kota ngu ti ingo alondo juska ti si na yanga ti sese na a kiri.

Mbeni kota bakari (The World Book Encyclopedia) atene: “A yeke pupu si ayeke sala si mingi ti amapo ti kota ngu ti ingo ayeke londo, ato nda ni na akete mapo ti si na akota ni so ayö na nduzu mètre 30 na ngoi ti angangu pupu. . . . Tongana pupu ni akaï, amapo ni angbâ ti tambela ti ala na ndo lê ti ngu ni ti gue yongoro. Yeke yeke amapo ni ayeke dë na ala zi yâ ti tele ti ala. Na nda ni, ala si na yanga ti sese na ala luti. Kota ngu ti ingo asala ye alingbi na tënë ti yanga ti Nzapa so: “Fade mo si juska na ndo so, me mo hon ndo so pëpe; fade Mbi gbanzi mapo ti fandara ti mo na ndo ni so.”

Zo wa asala si ndo ahan?

Na pekoni, Nzapa ahunda tënë na Job na ndo ti aye so lumière ayeke sala, nga na ndo ambeni ye nde so lo Nzapa lo leke (Job 38:12-18). Zo ti mitele oko pëpe alingbi ti sala si ndo ahan wala ndo avuko. Na lege ti fä, lumière ti yanga ti ndapelele ayeke gbu nda ti sese na lo yengi ni si azo ti sioni atuku na sese mo bâ mo tene bongo si zo ayeke yengi ni ti tene asaleté ti yâ ni atuku. Azo ti sioni alingbi ti sala ye ti kirikiri na yâ vukongo ndo ti “lakui”. (Job 24:15, 16). Me tongana ndo ahan, mingi ti ala ayeke kpe.

Lumière ti ndapelele ayeke na yâ maboko ti Nzapa tongana mbeni sceau wala tampon so lo yeke kpo na ndo ti sese ni ti zia pendere marque dä. Lumière ti lâ amû lege na zo ti bâ anzoroko mingi, mo bâ mo tene sese ni ayü apendere bongo. Job asala mbeni ye oko na yâ ni pëpe nga lo tambela pëpe na yâ ngu so alï mingi ti bâ aye ti mosoro so ayeke kâ. Ti si juska laso, azo, so ayeke gi nda ti ye, ahinga ye gi kete na ndo ti aye so ayeke na yâ ti kota ngu ti ingo!

Zo wa si abata neige na gandangombe na yâ ti da ti mosoro?

Zo oko pëpe si aluti na tele ti lumière wala vukongo ndo ti gue na ala na ndo so ala yeke duti dä. Nga zo oko pëpe alï na yâ da ti mosoro so Nzapa abata neige nga na gandangombe dä ti ku na “lâ ti tiri, na lâ ti bira.” (Job 38:19-23). Na ngoi so Jéhovah asala kua na gandangombe ti tiri na awato ti lo na Guibéon, wungo ti ala “so gandangombe afâ ala ahon [ti] ala so amolenge ti Israël afâ na épée.” (Josué 10:11). Peut-être lo yeke sala kusala ande na agandangombe so a fa konongo ni pëpe ti futi na azo ti sioni so aduti na gbe ti ngangu ti Gog, so ti tene Satan.​—Ezéchiel 38:18, 22.

Na nze ti juillet ti ngu 2002, na mbeni kodoro ti Chine, agandangombe so konongo ni alingbi na ti para ti kondo afâ azo 25 na asala si ambeni zo 200 awara akä. Na ndo tënë ti gbâ ti agandangombe so atï na ngu 1545, Benvenuto Cellini, mbeni zo ti kodoro ti Italie so ayeke wakode ti lekengo astatue, atene: “Tongana a ngbâ na e lango oko ti si na kodoro ti Lyon, France, . . . ngu-nzapa ato nda ti sungba ngangu mingi. . . . Na pekoni, mbeni ye atoto ngangu na yayu, mbi bâ ti mbi so futingo ti sese alingbi awe; na ngoi ni mbi yeke na ndo ti mbarata ti mbi tongaso teti kete ngoi mbi sala si mbarata ni aluti. Atâa so ngu-nzapa apika pëpe gbâ ti agandangombe ato nda ti tï na sese. . . . Agandangombe so akono [alingbi na orange] ato nda ti tï nga. . . . Ala tï a ninga kete, me na nda ni a kaï . . . Na popo ti e, e yeke fa akä so e wara na tele ti e. Me na kilomètre oko na ndambo tongaso e bâ tâ ye ti vundu so ahon ti e, ye ti vundu ni so zo alingbi ti fa pekoni pëpe. Kugbe ti akeke kue atuku na sese na akeke ni afâ kirikiri; kuâ ti anyama amû ndo kue na gbâ ti azo ti batango anyama ni awara kuâ nga. E bâ ambeni gandangombe so akono mingi na so na lê ti maboko use, zo alingbi ti gbu ni pëpe.”​—Autobiography (Buku II, 50), Harvard Classics, Mbage 31, lembeti 352-353.

Ye nyen ayeke si ande tongana Jéhovah azi yanga-da ti mosoro ti neige na gandangombe ti lo ti tiri na bira na awato ti lo? Ala lingbi ti sö kuâ oko pëpe tongana lo sala kusala ande na neige wala gandangombe ti sala ye so bê ti lo aye.

Zo wa aleke ngu-nzapa, mamio na glaçon?

Na pekoni Jéhovah ahunda tënë na Job na ndo ti ngu-nzapa, mamio nga na glaçon (Job 38:24-30). A yeke Nzapa si asala ngu-nzapa. Même “na yando so zo ayeke dä pëpe” ngu-nzapa ayeke pika. A yeke zo si asala ngu-nzapa na glaçon pëpe.

Mbeni mbeti-sango (Nature Bulletin) atene: “A yeke ye ti ndima so tongana ngu aye ti ga glaçon, ngu ni ayeke ga gbâ ni . . . Na ngoi so dê ayeke mingi lê ti ngu ayeke ga glaçon, glaçon ni aduti na ndo ti ngu ni na a kanga lê ni kue, ye so amû lege na asusu na akugbe nga na ambeni ye so ayeke na gbe ti ngu ni ti ngbâ na fini. Me tongana . . . ngu akiri agbu tele na a ga kete na ngoi so lo yeke kpengba ti ga glaçon, glaçon ni ayeke ne ahon ngu so lo yeke na yâ ni na tongaso glaçon ni ayeke kiri na gbe ti ngu ni. Angu so angbâ na ndo ni ayeke kpengba ti ga glaçon na peko ti tele na a yeke kiri na gbe ni juska ti tene ngu ni kue aga glaçon. . . . Na akodoro so dê ayeke dä mingi abale, alende ti ngu, même akota ngu ti ingo ayeke ga ande glaçon biaku biaku.”

E lingbi ti kiri singila mingi so akota ngu akpengba kue aga glaçon pëpe! Nga, e kiri singila mingi so apendere ye so Jéhovah asala tongana ngu-nzapa na mamio amû lege na akugbe, akeke na apele ti kono pendere.

Zo wa aleke akpengba-ndia ti ayayu?

Na pekoni Nzapa ahunda Job na ndo ti aye ti nduzu (Job 38:31-33). Kamba ti atongoro so a di iri ni aMasia ayeke mbeni bungbi ti akota tongoro mbasambala nga na gbâ ti akete kete ni so ayo mingi mingi na ndo so lâ ayeke dä. Zo ayeke na ngangu pëpe ti “kanga kamba ti atongoro so a di iri ni aMasia”, so ti tene ti sala si ala duti na ndo oko. Mbeni zo oko ayeke nga na ngangu pëpe ti “lungula chaîne ti atongoro so a di iri ni Tere”, so mingi ni azo ahiri ni Orion. Atâa e hinga pëpe tongana nyen laso a yeke di iri ti bungbi ti atongoro so Bible ahiri ni aMazzaroth wala tongoro ti banga, zo alingbi pëpe ti fa lege na ni wala ti bungbi ala na ndo oko. Zo alingbi pëpe ti gbian “kpengba-ndia ti ayayu”, so ti tene andia so ayeke fa lege na aye so ayeke na yâ ti nduzu.

Nzapa alu andia so ayeke fa lege na aye kue so ayeke na yâ ti nduzu na so ayeke sala ngangu na ndo ti aye so ayeke na sese ge. Na tapande, andia so ayeke sala si ndo ayeke dê na ayeke wâ. A yeke gi andia so si ayeke sala si akota ngu ti ingo ayeke gue juska na yanga ti sese na akiri na place ti lo. Andia so asala nga si pupu so angoro sese angbâ nzoni na a sala si azo, anyama na akeke angbâ na fini na ndo sese. Zia e bâ ye so lâ ayeke sala. Na ndo tënë ti lâ mbeni kota bakari (Encyclopedia Americana ti ngu 1996) atene: “Lâ ayeke tokua ndo wâ na lumière na ndo sese. Na a yeke ngbanga ni si akeke, akugbe na apele ayeke maï; gi ndali ti lâ si ambeni mbage ti akota ngu ayeke ga tongana guru. A yeke ngangu ti lâ si asala si pupu ayeke ya nga a sala ambeni ye nde nde ti tene azo na anyama na akeke akui pëpe.” Oko bakari so atene nga: “Ti gbu nda ti kota ngangu so lumière ti lâ ayeke na ni, zo alingbi ti gbu li ti lo gi na ndo ti angangu ye so ayeke na yâ ti sese. Na tapande, sese ti e ayeke kete mingi na a yo mingi na lâ. Ye oko, gi ndali ti senge ngangu ti lumière so lâ ayeke tokua ni na ndo sese ge si e wara pupu, ali ti ngu, abale nga na anzoni ye so e yeke wara ti sala na kua tongana keke, charbon, pétrole, essence na ambeni ngangu ye tongaso. Ye so kue abâ gigi gi ngbanga ti angangu ti lumière ti lâ.”

Zo wa azia ndara na yâ ti ambinda?

Jéhovah atene na Job ti bâ ambinda (Job 38:34-38). Zo ayeke na ngangu pëpe ti sala si même gi mbinda oko avuko na a sala si ngu apika. Ye oko, a yeke ndali ti pikango ti ngu so Wasalango ye aleke ni si azo angbâ na fini!

Ye nyen ayeke sala si ngu-nzapa ayeke pika? Mbeni buku atene: “A yeke akapa osio la ayeke sala si ngu apika. Kozoni, ngu alingbi ti duti teti ngoi kete na yâ ti sese, na yâ ti akota ngu ti ingo, alende ti ngu, abale; nga na yâ ti glace so ayeke na li ti ahoto na ambeni ndo nde. Use ni, ngu ni ayeke ga tongana guru na a gue na nduzu ti bungbi tele ti lo ti ga mbinda. Ota ni, ambinda ni so aga ngu-nzapa na apika. Osio ni, na nda ni mbeni mbage ti ngu ni asua ague na yâ ti akota ngu nga mbeni mbage ni akiri aga guru na a gue na nduzu ti kiri ti ga mbinda. Mingi ti angu kue so ayeke na yâ ti sese so ahon fani mingi awe na yâ ti akapa osio so e fa ni ge so.”​—Microsoft Encarta Reference Library 2005.

Ambinda so aga na ngu-nzapa ayeke tongana abozo ti ngu ti nduzu. Tongana Jéhovah adengi ni, angu ni alingbi ti tuku mingi na sese na a sala si pupu-sese abungbi aga potopoto na a kpengba. Nzapa alingbi ti sala si ngu apika wala lo lingbi ti kanga lege na ni si a pika pëpe.​—Jacques 5:17, 18.

Mingi ni, tongana ngu ayeke pika nyekpa ayeke sigigi, ye oko, zo alingbi pëpe ti mû nyekpa ti sala na ye ti bê ti lo. A sala tënë ti anyekpa so mo bâ mo tene azo si ayeke sala tënë na Nzapa, atene: “Bâ, e lâ ge!” Mbeni kota bakari (Compton’s Encyclopedia) atene: “Nyekpa ayeke sala si aye mingi so ayeke na yâ ti pupu so angoro sese agbian. Tongana nyekpa ayeke hon na ngangu na yâ ti pupu, lo yeke sala si ndo aga wâ mingi na ye so asala si ambeni gaz so ayeke na yâ ti pupu ni ayeke bungbi tele ti ala ti ga ambeni ingo. Tongana ngu ayeke pika a-ingo so ayeke tuku na sese. Na lege ti ye so, pupu so angoro tele ti sese awara lakue lege ti sala si akeke, akugbe na apele awara a-ingo so alingbi ti mû lege na ala ti maï nzoni.” Tënë ti nyekpa angbâ mbeni ye ti ndima, so ti tënë zo agbu nda ni kue pëpe, me a kara Nzapa pëpe.

Apendere ye so Nzapa aleke ayeke gonda lo

Apendere ye so Nzapa aleke ayeke gonda biani lo Wasalango ye kue (Apocalypse 4:11). Bê ti Job adö lani biani na gbele atënë so Jéhovah atene na lo na ndo tënë ti sese nga na ndo tënë ti aye so ayeke na yâ ti nduzu tongana nze, atongoro nga na lâ!

Ahundango tënë nga na akiringo tënë so e bâ ni na nduzu ge, so Nzapa afa na Job, a yeke gi ni la kue pëpe. Me gi ala so e bâ apusu e ti tënë na ngia na bê ti e atënë so ge: “Bâ, Nzapa ayeke kota.”​—Job 36:26.

[Lingu ti foto na lembeti 14]

Snowflake: snowcrystals.net

[Lingu ti afoto na lembeti 15]

Pleiades: NASA, ESA and AURA/Caltech; susu: U.S. Fish & Wildlife Service, Washington, D.C./William W. Hartley