“Mo ga Mo bâ vigne so”!

MOÏSE atokua lani awakala 12 na Sese ti Zendo na lo tene na ala ti bâ azo ni nga ti ga na ambeni lê ti keke ti kodoro ni. Awakala ni ague na ala fono na yâ ti kodoro ni kue ti bâ ni. Lê ti keke wa si agboto lê ti ala mingi? Na ngoi so awakala ni asi nduru na Hébron, ala wara mbeni yaka ti vigne so ali ti vigne ni akono mingi na a lingbi azo use si ayô li ni oko. Teti so yaka ti vigne ni asara pendere, awakala ni angbâ airi pendere ndo so “Popo-hoto ti Escol”, so aye ti tene “Li ti vigne.”—Nombre 13:21-24.

Na yâ ti ngu 1800 ti ga na ngu 1900, mbeni gene so ague lani na Palestine atene: “Escol, wala popo-hoto ti lê ti vigne, . . . angbâ lakue ndo so avigne amû ni kue nga alê ti vigne ti kâ ayeke pendere na akono ahon atanga ni ti Palestine kue.” Atâa so a yeke avigne ti Escol si ayeke pendere mingi, na ngoi ti giriri, mingi ti ando na Palestine ayeke nga ando so avigne ni ayeke lë nzoni mingi. Ambeti so azo ti Egypte asû na abata afa so agbia ni, so a iri ala aPharaon, ayeke vo lani vin na kodoro ti Canaan.

Mbeni buku (The Natural History of the Bible) atene: “Tere ti ahoto [na Palestine] ayeke ando so sese ni ayeke mbutu nga abungbi na tênë, lâ ayeke su dä nzoni, na nze ti juin ti si na septembre, ndowa ayeke sara alingbi na ni nga angu-nzapa so ayeke pika na nze ti décembre ti si na mars ayeke sua hio ti mû ndo ni. Aye so kue asara si a yeke tâ nzoni sese ti vigne.” Esaïe atene so a lingbi ti wara keke ti vigne saki oko na ambeni ndo ni.​—Esaïe 7:23.

“Sese ti vigne”

Moïse atene lani na mara ti Israël so fade ala yeke lango na kodoro ti “vigne, ti keke ti figue, ti keke ti grenade”. (Deutéronome 8:8). Mbeni kota bakari (Baker Encyclopedia of Bible Plants) atene: “Teti so vigne ayeke ândö mingi na kodoro ti Palestine, awandara ti gingo aye na gbe ti sese ayeke wara alê ti vigne na mingi ti ando so ala sara kusala dä.” Vigne alë lani mingi na Sese ti Zendo, ni la si na ngoi so aturugu ti Nébucadnezzar afuti Juda na ngu 607 kozo ti Christ, azo so angbâ na kodoro ni ‘abungbi vin mingi na le-keke mingi ti ngoi ti lâ.’​—Jérémie 40:12; 52:16.

Ti wara vin gbani, a lingbi awafango yaka na Israël abâ lege ti vigne ti ala nzoni. Mbeti ti Esaïe afa tongana nyen mbeni wafango yaka ti vigne na Israël ayeke dë sese ti tere ti hoto nga lo zi akota tênë ni kue awe si lo lu “vigne ti nzoni mingi”. Na pekoni, lo mû atênë ni so ti leke na gbagba na peko ti yaka ni. Gbagba so ayeke kanga lege na abagara ti buba yaka ni, a yeke kanga lege nga na ambako, acochon ti ngunda na azo ti nzi. Lo yeke leke nga mbeni presse wala ndo ti petengo na alê ti vigne ni nga na mbeni kete da so lo yeke duti na gbe ni na ngoi ti fango ni, ngoi so a hunda ti bata vigne ni mingi ahon ti kozo. Tongana lo sara akozo ye so kue awe, lo lingbi ti ku ti wara alê ti vigne ni gbani.​—Esaïe 5:1, 2.a

Ti sara si vigne ti lo alë mingi, lakue wafango yaka ni ayeke fâ tere ti akeke ti vigne ni nga lo yeke fâ gbe ni ti zi asioni pere, akî na akeke ti kî. Tongana ngu-nzapa apika nzoni pëpe na nze ti mars ti si na juin, wafango yaka ni alingbi ti zia ngu na tere ti avigne ti lo na yâ ti nze ti juin ti si na septembre.​—Esaïe 5:6; 18:5; 27:2-4.

Ngoi ti fango alê ti vigne ni, so ayeke na nze ti septembre tongaso, ayeke ngoi ti kota ngia (Esaïe 16:10). A yeke wara tënë “Guittith” na yâ ti akozo versê ti apsaume ota (Psaume 8, 81 na 84). A bâ so tënë “Guittith” ayeke mbeni tënë so andu hengo bia me a hinga nda ni pëpe. Ye oko, Bible ti Septante akiri peko ti tënë so na “apresse ti vin”, na peut-être a ye ti fa so azo ti Israël ayeke he lani apsaume so na ngoi ti fango alê ti vigne. Atâa so mingi ni a yeke sara vin na lê ti vigne, lani azo ti Israël ayeke te nga ni na fini wala ala sara hulengo ni ti sara na gato.—2 Samuel 6:19; 1 Chronique 16:3.

A haka mara ti Israël na vigne

Na yâ ti Bible, fani mingi a haka mara ti Israël na vigne, na a yeke na lege ni teti so vigne ayeke lani kota ye mingi na lê ti azo ti Israël. Na Psaume 80, Asaph ahaka mara ni na vigne so Jéhovah alu ni na kodoro ti Canaan. Legeoko tongana ti so wafango yaka ayeke fâ akeke, apere nga a zi atênë kue si avigne ti lo aluti nzoni nga gunda ni akpengba, Jéhovah azi lani asioni zo na Canaan si mara ti lo Israël amaï nzoni. Nga, legeoko tongana ti so wafango yaka ayeke mû atênë ti leke na gbagba ti bata na vigne ti lo, Jéhovah abata lani mara ti lo. Me tongana ngoi ayeke hon, Jéhovah abata ala mbeni pëpe teti so azo ni azia bê ti ala na lo mbeni pëpe. Tongana ti so cochon ti ngonda ayeke buba mbeni yaka ti vigne, amara so ayeke awato ti azo ti Israël ayeke nzi amosoro ti kodoro ni. Ni la, Asaph asambela ti tene Jéhovah amû maboko na mara ni ti wara gloire ti lo ti kozo. Lo toto na Jéhovah, lo tene: “Mo ga Mo bâ vigne so.”​—Psaume 80:9-16.

Esaïe ahaka lani “azo ti da ti Israël” na mbeni yaka ti vigne so na nda ni alë “lê ti vigne ti ngonda” wala alê ti vigne so afun (Esaïe 5:2, 7). Alê ti vigne ti ngonda ayeke kete ahon ala so a fâ yaka ni fango nga nyama ni ayeke mingi pëpe ndali ti so abio ni akono mingi. Zo alingbi ti sara na vin wala ti te ni pëpe; tongaso lê ti vigne ti ngonda afa nzoni mingi lege so Jéhovah abâ na mara ni so sarango ye ti lo afa so lo ke ndia ti Jéhovah na lo sara ye mbilimbili pëpe. A yeke faute ti Jéhovah pëpe so mara ni abuba tongaso. Lo sara lani ye kue ti tene mara ni alë anzoni lengo. Jéhovah ahunda ndo, lo tene: “Mbi lingbi ti sara mbeni ye nyen so Mbi de Mbi sara pëpe na yâ yaka ti Mbi?”​—Esaïe 5:4.

Teti so mara ti Israël alë anzoni lengo pëpe, Jéhovah atene na ala so fade lo yeke fâ gbagba ni wala lo bata ala mbeni pëpe. Legeoko tongana mbeni wafango yaka so vigne ti lo abuba na tongaso lo fâ tere ti akeke ni pëpe nga lo fâ gbe ni pëpe, Jéhovah azia ala gi tongaso. Dutingo ti ala ayeke tongana mbeni yaka ti vigne so ngu-nzapa apika na ndo ni pëpe nga akî na asioni pere ahon ndo ni.​—Esaïe 5:5, 6.

Moïse atene kozoni na azo ti Israël so tongana ala ke Jéhovah, ayaka ti vigne ti ala ayeke hule. Lo tene: “Fade mo lu yaka ti vigne na mo fala tere ni, me fade mo lingbi nyon vin ni pëpe, na mo ko lê ni nga pëpe, teti fade apambo ate kue.” (Deutéronome 28:39). Tongana mbeni pambo wala ngusu alï na yâ ti keke ti vigne na lo te yâ ni, vigne ni ayeke hule gi na yâ ti lango use.​—Esaïe 24:7.

“Tâ Vigne”

Legeoko tongana ti so Jéhovah ahaka mara ti Israël na vigne, Jésus nga ahaka tere ti lo mveni na mbeni vigne. Na ndangba bï so lo na adisciple ti lo aduti oko, lo tene na ala: “Mbi yeke tâ Vigne, na Babâ ti Mbi ayeke Zo ti bata Vigne.” (Jean 15:1). Jésus ahaka adisciple ti lo na amaboko ti vigne. Legeoko tongana ti so amaboko ti keke angbâ na fini gi tongana ala ngbâ na tere ti keke ni, a lingbi adisciple ti Christ angbâ na tere ti lo. Jésus atene: “I lingbi sara ye oko pëpe, tongana Mbi duti na yâ i pëpe.” (Jean 15:5). Awafango yaka ayeke fâ yaka ti vigne ti wara alê ni; Jéhovah nga aye si azo ti lo alë na yâ kusala ti lo. Ye so ayeke zia ngia na bê ti Nzapa nga ayeke mû gloire na lo, so lo yeke Zo ti batango vigne.​—Jean 15:8.

Ti tene mbeni vigne alë nzoni, a hunda ti fâ gbe ni nga ti fâ tere ti akeke ni, na Jésus asara tënë ti aye use so. Mbeni wafango yaka ti vigne ayeke fâ tere ti akeke ni fani use tongaso ngu oko oko ti tene a lë gbani. Na yâ ti nze ti décembre ti ga na mars, wafango yaka ni ayeke fâ mingi ti amaboko ti vigne ni. Lo yeke dë mingi ti amaboko ni so asigigi na ngu so ahon. Na ndo ti keke ti vigne oko oko, lo yeke bata amaboko ni ota wala osio tongaso, nga na ndo ti amaboko ni so oko oko, lo yeke bata afini maboko ni oko wala use. Afini maboko ni so la ayeke kono tongana angbene ni ti ngu so ahon, na ala yeke lë na yâ ti nze ti juin ti gue na septembre. Tongana lo hunzi kua ti fango amaboko ti vigne ni awe, lo yeke zö amaboko ni so lo fâ so.

Jésus asara tënë ti fango gbâ ti amaboko ti vigne so, lo tene: “Tongana zo aduti na yâ Mbi pëpe, a bi lo na gigi tongana tïtî vigne, na lo kpi, na azo abungbi tïtî vigne ni, ala bi ala na wâ, na ala gbi.” (Jean 15:6). Na ngoi ni so, atâa so mo bâ mo tene amaboko ti vigne ni ayeke dä pëpe, a si na nze ti mars ti gue na juin, a yeke kiri ti fâ ambeni maboko ni.

Jésus atene: “Tïtî vigne oko oko kue na yâ Mbi so alë pëpe, Lo fâ.” (Jean 15:2). Peut-être Jésus ayeke sara tënë ti fango amaboko ti vigne so a sara ni na nze ti mars ti gue na juin. Na ngoi ni so, afini maboko ti vigne ni aga gbani awe nga a lingbi ti bâ alengo ni so angbâ kete. Wafango yaka ni ayeke bâ yâ ti vigne ni nzoni ti bâ afini maboko ni so alë nga na ala so asara gi kugbe senge. Tongana a bata amaboko ni so asara gi kugbe senge, ala yeke gboto anzoni ye nga na ngu na yâ ti keke ti vigne ni. Tongaso, wafango yaka ni ayeke dë ni ti tene gi amaboko ni so alë si awara anzoni ye so ayeke na yâ ti keke ti vigne ni.

Ti hunzi na ni, Jésus asara tënë ti fango ambeni kete fini maboko ti keke ni so asigigi na gbe ni. Lo tene: “Tïtî vigne oko oko kue so alë, Lo fala tere ni, si a lë mingi ahon.” (Jean 15:2). Tongana lo dë amaboko ni so asara gi kugbe senge awe, wafango yaka ni ayeke bâ tere ti amaboko ni so alë so nzoni. Nduru na gbe ti amaboko ni so, lo yeke wara lakue ambeni kete fini maboko ni so a hunda nga ti fâ ni. Tongana a fâ ala pëpe, ala yeke gboto ngu ti keke ti vigne ni so ayeke mû lege na alê ti vigne ni ti maï nzoni. A yeke fâ nga akugbe so akono mingi ti sara si lâ asu nzoni na ndo alê ti vigne so angbâ kete. Aye so kue amû lege na amaboko ni so asara kugbe senge pëpe ti lë gbani.

I ngbâ ti “lë mingi”

Amaboko ti “tâ Vigne” ni na lege ti fä ayeke aChrétien so a sa yingo na ndo ti ala. Ye oko, a lingbi “ambeni ngasangbaga” afa nga so ala yeke adisciple ti Christ so alë lengo (Jean 10:16). Ala lingbi nga ti “lë mingi” na ti mû gloire na Babâ ti ala ti yayu (Jean 15:5, 8). Tapande so Jésus amû na ndo tâ vigne adabe ti e so e yeke wara salut gi tongana e ngbâ na yâ Christ na e lë anzoni lengo na lege ti yingo. Jésus atene: “Tongana i bata komandema ti Mbi, fade i duti na yâ ndoye ti Mbi, legeoko tongana Mbi bata komandema ti Babâ ti Mbi na Mbi duti na yâ ndoye ti Lo.”​—Jean 15:10.

Na ngoi ti Zacharie, Nzapa amû lani zendo na tanga ti azo ti Israël so angbâ be-ta-zo so kodoro ni ayeke kiri ti lë ‘lê ni na siriri, vigne alë lê ni na sese ni amû kobe mingi’. (Zacharie 8:12). A sara nga kusala na vigne ti fa siriri so awakua ti Nzapa ayeke wara ande na ngoi ti Komandema ti Ngu Saki Oko ti Christ. Michée atene: “Fade azo oko oko kue aduti na gbe ti vigne ti ala mveni, na gbe ti keke ti figue ti ala mveni; zo oko ti mû mbeto na ala ayeke pëpe teti yanga ti L’Eternel Ti Sabaoth asara tënë ni awe.”​—Michée 4:4.

[Kete tënë na gbe ni]

[Foto na lembeti 18]

Vigne so ahule ade a ninga pëpe

[Foto na lembeti 18]

Kozo fango amaboko ni

[Foto na lembeti 18]

Zongo amaboko ni so a fâ ni