Anzoni wango ti bata na amolenge

RUTH atene na ndo kozo ngo ti lo: “Lani mbi yeke na ngu 19, yongoro na afami ti mbi, na mbi hinga ye ti sara ti bata molenge ti mbi pëpe.” Ruth ayeke gi oko molenge, na lo bi bê kozoni pëpe na ndo dutingo mama ti molenge. Na ndo wa si lo lingbi ti wara anzoni wango dä?

Nde na lo, Jan so ayeke fadeso babâ ti amolenge use so aga kota awe, adabe ti lo, lo tene: “Kozoni mbi pensé so mbi hinga ye ti sara. Me a ninga pëpe na pekoni, mbi bâ so mbilimbili hingango ye atia mbi.” Atâa ababâ na mama ahinga mbilimbili pëpe lege ti bata amolenge wala a si so li ti ala aga kirikiri na ndo nzoni kode ti batango na amolenge, na ndo wa si ala lingbi ti wara mungo maboko ti bata na amolenge ti ala?

Laso, ambeni mingi ayeke gi wango na ndo Internet. Ye oko, peut-être mo hunda tere ti mo ti hinga wala awango so ayeke nzoni ti zia bê dä. A yeke na lege ni ti sara hange. Mo hinga biani zo so ayeke mû awango so na ndo Internet? Ala bata amolenge ti ala mveni nzoni? Ni la, mo ye biani ti sara hange tongana a ndu tënë ti sewa ti mo. Tongana ti so article so ahon afa, ngoi na ngoi même awango ti awakode aga ye so ayeke so bê ti zo. Tongaso na ndo wa la mo lingbi ti gue dä?

Tâ nzoni Lingu ti awango ti batango na amolenge ayeke Jéhovah Nzapa, Lo so asara si sewa abâ gigi (aEphésien 3:15). Lo yeke gi oko tâ wakode. Na yâ Tënë ti lo so ayeke Bible, lo mû anzoni wango so zo alingbi ti zia bê dä, awango so asara si ye aga nzoni (Psaume 32:8; Esaïe 48:17, 18). Me, a yeke ngbanga ti e ti sara ye alingbi na ni.

A hunda ababâ na mama mingi ti fa aye so ala manda na ngoi so ala bata amolenge ti ala juska ala kono aga azo so asara ye na lege ni nga akpe mbeto ti Nzapa. Ala wara nzoni ndali ti so kozoni kue ala sara ye alingbi na akpengba-ndia ti Bible. Ala bâ so zo alingbi ti zia bê na awango ti Bible laso legeoko tongana ti so azo asara lani na ngoi so a sû ni na yâ ti Bible.

Mû ngoi ti duti na ala

Tongana a hunda Catherine so ayeke na amolenge use na ndo wango so amû maboko na lo mingi, hio lo fa Deutéronome 6:7. Versê so atene: “Fade mo fa [akpengba-ndia ti Bible] ni na amolenge ti mo biani, na mo sara tënë ti komandema so, tongana mo yeke duti na da ti mo, tongana mo yeke tambela na lege, tongana mo gue ti lango, na tongana mo londo.” Catherine abâ so ti sara ye so wango ni atene, a yeke ti lo ti mû ngoi ti duti na tere ti amolenge ti lo.

Peut-être mo yeke tene: ‘A yeke ngangu ti sara ni.’ Na yâ ti asewa mingi a hunda ti tene babâ na mama asara kua ti nginza ti bata na sewa, tongaso tongana nyen ala lingbi ti wara ngoi mingi ti duti na amolenge ti ala? Torlief, so molenge ti lo ti koli ayeke nga babâ ti sewa fadeso, atene so kota ye ni ayeke ti mû peko ti wango so ayeke na Deutéronome. Mû amolenge na tere ti mo na ndo kue so mo gue dä, na fade mo wara lege ti sara tënë na ala. Torlief atene: “Mbi na molenge ti mbi e yeke sara lani akua ti da legeoko. Sewa ni kue asara voyage legeoko na e te kobe ndo oko.” Ye ti pekoni ayeke so wa? Lo tene: “Molenge ni abâ lakue so lo lingbi ti zi bê ti lo na e.”

Ka tongana yâ ti lisoro ni afâ na sarango lisoro aga ngangu? Ye so ayeke si tongana amolenge ayeke kono. Ge nga, mungo ngoi mingi ti duti na ala alingbi ti mû maboko. Ken, koli ti Catherine, atene so na ngoi so molenge ti ala ato nda ti ga wali, molenge ni atene so mbi yeke mä ka ni pëpe. Amaseka mingi (na popo ti ngu 13 ti si na 19) ayeke tene ka atënë tongaso. Ye wa Ken asara? Lo tene: “Mbi leke lani na bê ti mbi ti mû ngoi mingi ti tene mbi na lo use e sara lisoro na ndo abibe ti lo, aye so agbu bê ti lo na aye so aso bê ti lo. Na a mû maboko biani.” (aProverbe 20:5). Ye oko, Ken atene so sarango tongaso aga na ye ti nzoni ngbanga ti so sarango lisoro na sewa ayeke mbeni fini ye na ala pëpe. Lo tene: “Mbi na molenge ti mbi ti wali e mä tere nzoni, na lo bâ so lo lingbi ti sara tënë na mbi polele.”

Na yâ mbeni gingo nda ti ye so a sara ade ti ninga pëpe, a hunda amolenge so ngu ti ala ayeke na popo ti ngu 13 ti si na 19, na a hunda ababâ na mama nga. A bâ so mingi ni a yeke amaseka si ayeke nduru ti tene so ababâ na mama ayeke mû ka ngoi mingi pëpe ti duti place oko na amolenge ti ala. Tongaso ngbanga ti nyen ti mû peko ti awango ti Mbeti ti Nzapa pëpe? Tongana lege ayeke dä, mû ngoi mingi ti duti na amolenge ti mo: na ngoi so mo yeke wu tere wala mo yeke sara mbeni kua, tongana mo yeke na kodoro wala mo gue na tambela, na ndapre tongana mo zingo na lango wala kozoni si mo gue ti lango. Tongana lege ayeke dä, mû ala na tere ti mo na ndo kue so mo gue dä. Tongana ti so Deutéronome 6:7 afa, mbeni ye ti hon mungo ngoi ti duti na amolenge ti mo ayeke pëpe.

Fa na ala anzoni sarango ye

Mario so ayeke babâ ti amolenge use, atene nga oko tënë: “Fa na amolenge ti mo so mo ye ala mingi, na diko mbeti na ala.” Ye oko, a yeke gi pëpe tënë ti kono nzara ti amolenge ti manda ye. A lingbi mo fa na ala lege ti hinga ye so ayeke nzoni na ye so ayeke sioni. Mario atene nga: “Manda Mbeti ti Nzapa na ala.”

Ti sara ni, Bible awa ababâ na mama: “I gi amolenge ti i na tënë pëpe, si ngonzo agbu ala; me i bata ala, i fa lege na ala na wango ti Seigneur.” (aEphésien 6:4). Laso mingi ti ababâ na mama agboto lê pëpe na ndo nzoni tambela. Ambeni atene so tongana amolenge aga kota awe, fade ala lingbi ti soro ye so ayeke nzoni na lê ti ala ti sara.Tënë so ayeke na lege ni na lê ti mo? Legeoko tongana ti so amolenge ayeke na bezoin ti nzoni kobe tongana ala de kete si ala kpengba, ala yeke nga na bezoin ti nzoni fango lege si bê ti ala akpengba. Tongana mo manda na amolenge ti mo anzoni sarango ye pëpe, fade ala lingbi ti manda ni na maboko ti akamarade ti ala ti ekole, ti awafango-mbeti ti ala nga na yâ ti ambeti-sango wala limon.

Bible alingbi ti mû maboko na ababâ na mama ti fa na amolenge ti ala tongana nyen ti hinga nzoni na sioni (2 Timothée 3:16, 17). Jeff, mbeni ancien so akpengba na so abata ândö amolenge use, atene a yeke nzoni ti sara kusala na Bible ti fa na amolenge anzoni sarango ye. Lo tene: “Fango na amolenge ye so Bible atene ayeke mû maboko na ala ti hinga bibe ti Wasarango ye, me pëpe gi bibe ti babâ na mama. E bâ so ngangu so Mbeti ti Nzapa asara na ndo bê nga na bibe ti zo ayeke nde mingi. Ti zi mbeni bibe wala sarango ye so ayeke na lege ni pëpe, kozoni e mû ngoi ti wara mbeni versê so abâ tënë ni. Na pekoni, na mbeni ndo so gi e na molenge ni e yeke dä, e zia lo diko versê ni. Ye so asi mingi na pekoni ayeke so molenge ni akomanse ti toto. Na bango ni, bê ti e adö. Bible asara ngangu na ndo ti lo mingi ahon tënë kue so e lingbi lani ti tene wala ye kue so e lingbi ti sara.”

A-Hébreu 4:12 atene: “Tënë ti Nzapa ayeke na fini, na a yeke na ngangu ti sara ye, . . . na a fa nda ti bibe na a fa nda ti ye so bê aye.” Tongaso, ye so Bible afa aluti gi pëpe na ndo abibe ti azo so Nzapa amû ala ti sû Bible wala aye so asi na ala. Nde na so, a fa abibe ti Nzapa na ndo atënë so abâ tambela ti zo. Ye so asara si awango ti Bible ayeke nde na tanga ti awango kue. Tongana mo mû Bible ti fa ye na amolenge ti mo, mo yeke mû maboko na ala ti hinga bibe ti Nzapa na ndo atënë nde nde. Fango ye ti mo ayeke ne na lê ti molenge ti mo, na mo yeke na pasa mingi ti ndu bê ti lo.

Catherine, so e sara tënë ti lo fade, ayeda na tënë ni. Lo tene: “Tongana kpale ni akpengba mingi, e yeke gi fango lege ti Tënë ti Nzapa mingi, na a mû maboko na e ti leke ni.” Mo lingbi ti sara kusala na Mbeti ti Nzapa mingi ahon ti kozo ti fa na amolenge ti mo lege ti hinga ye so ayeke nzoni na ye so ayeke sioni?

Sara ye na nzobe

Bazengele Paul afa mbeni kpengba tënë so ayeke mû maboko mingi ti bata na molenge. Lo wa amba ti lo Chrétien, lo tene: “Zia azo kue ahinga nzobe ti i.” (aPhilippien 4:5). Biani, so ahunda nga ti tene amolenge ti e abâ sarango ye ti e na nzobe. Na dabe mo so, ti sara ye na nzobe afa so mo yeke na “ndara so alondo na nduzu”.​—Jacques 3:17.

Tongaso, tongana nyen sarango ye na nzobe atingbi na fango ye na amolenge ti e? Atâa so e yeke mû maboko na ala mingi, e yeke fa na ala pëpe ye oko oko kue ti sara. Na tapande, Mario, so e sara tënë ti lo fade, ayeke Témoin ti Jéhovah, na lo dabe ti lo tongaso: “Lakue e wa amolenge ti e ti mû batême, ti mû kusala ti ngoi kue nga ti zia na gbele ala ambeni ye ti yingo. Me e tene na ala polele so a yeke ti ala ti soro ngoi so ala ye ti sara ni.” Ye so asi na pekoni ayeke so amolenge ti ala use kue ayeke fadeso awakua ti ngoi kue.

Bible awa ababâ na aColossien 3:21 atene: “I gi amolenge ti i na tënë pëpe, si bê ti ala anze pëpe.” Catherine aye versê so mingi. Tongana babâ wala mama akanga bê gbä, hio ngonzo ayeke sara lo na lo yeke hunda ye mingi na mbage ti molenge. Me lo tene: “Hunda ye mingi na molenge ti mo pëpe tongana ti so mo sara na tere ti mo mveni.” Catherine nga ayeke Témoin ti Jéhovah, na lo tene na ndo ni: “Sara si kusala ti Jéhovah aduti ye so amû ngia.”

Jeff, so e sara tënë ti lo fade na nduzu, atene nzoni tënë so: “Na ngoi so amolenge ti e ayeke kono lani, mbeni kota kamarade ti e atene so fani mingi a lingbi lo ke na amolenge ti lo ti sara aye so ala ye. A so bê ti ala, na ala bâ so a kanga lege na ala ngangu. Ti tene oko ye ni asi na e pëpe, lo wa e ti bâ tongana nyen e lingbi ti zi lege na ala ti sara aye ti ala.”

Jeff angbâ ti tene: “E bâ so wango ni ayeke nzoni. Na pekoni e gi angoi so amolenge ti e alingbi ti sara aye na ambeni zo tongana e bâ a yeke na lege ni. Tongaso e yeke pusu nduru na amolenge ni na e tene: ‘Mo hinga so zo tongaso ayeke gue na ndo tongaso? Mo gue na lo pëpe ngbanga ti nyen?’ Wala tongana amolenge ni ahunda e ti gue na ala na mbeni ndo, e yeda même tongana e nze. E sara ni gi ngbanga ti so e ye pëpe ti ke na ala ti sara ye ni.” So ayeke biani sarango ye na nzobe: ti sara ye na lege ni, na ti zi lege na zo ti sara ye sân ti doro akpengba-ndia ti Bible.

Wara nzoni na yâ anzoni wango

Mingi ti ababâ na mama so e sara tënë ti ala aga a-âta laso awe. Ala yeke na ngia ti bâ tongana nyen a-oko kpengba-ndia ti Bible so ayeke mû maboko na amolenge ti ala ti bata na amolenge ti yâ ti ala. Mo lingbi ti wara nzoni na yâ awango ti Bible?

Tongana Ruth so e sara tënë ti lo na tongo nda ni adü, ngoi na ngoi lo na koli ti lo abâ so mbeni ye ti fa lege na ala ayeke pëpe. Me a yeke biani tongaso pëpe. Ala yeke na awango ti Tënë ti Nzapa, Bible, so ayeke kota mingi. A-Témoin ti Jéhovah asigigi na apendere mbeti ti nzapa mingi so ayeke mû maboko na ababâ na mama. Na popo ni mo wara Mä Kota Wafango ye, Mbeti ti atene ti Bible, Les jeunes s’interrogent​—Réponses pratiques nga Koli so ahon tanga ti azo kue. Torlief, koli ti Ruth, atene: “Laso awango so aluti na ndo Bible ayeke gbani na a yeke ngangu pëpe na ababâ na mama ti wara ni. Tongana ala mä ni nzoni, ala lingbi ti mû maboko na molenge na yâ ti atënë nde nde na ngoi so lo yeke kono.”

[Encadré/Foto na lembeti 5]

Ye so AWAKODE atene na ye so BIBLE atene na ndo . . . 

Fango ndoye:

Na yâ mbeni buku so a sû ni na ngu 1928 (The Psychological Care of Infant and Child), wanganga John Broadus Watson awa ababâ na mama tongaso: “Gbu amolenge ti mo na yâ ti maboko ti mo pëpe na mo su ngbangba ti ala lâ oko pëpe. Yô ala na ndo gere ti mo pëpe.” Ye oko, ade ti ninga pëpe, wanganga Vera Lane na wanganga Dorothy Molyneaux atene tënë so na yâ mbeni mbeti-sango (Our Children) ti mars 1999: “Agingo nda ti ye afa so akete molenge so a ndu ala pëpe wala a fa so a ndoye ala pëpe, mingi ni ala kpengba nzoni pëpe.”

Nde na tënë so, Esaïe 66:12 asara tënë ti Nzapa so afa ndoye na mara ti lo tongana ti so babâ na mama ayeke sara na molenge ti ala. Legeoko, lani tongana adisciple ti Jésus akanga lege na azo ti ga na amolenge ti ala na lo, lo ke na ala, lo tene: “I zia akete molenge aga na Mbi, i gbanzi ala pëpe.” Na pekoni “Lo kamata amolenge ni na tïtî Lo, Lo iri tënë nzoni na ndo ala”.​—Marc 10:14, 16.

Fango anzoni sarango ye:

Na ngu 1969, wanganga Bruno Bettelheim atene na yâ mbeni mbeti-sango (New York Times Magazine) so molenge ayeke na “droit ti soro lo mveni ye so lo ye ti sara, na ti manda ye gi na lege ti aye so asi na lo, me pëpe na lege ti [atënë ti babâ na mama ti lo].” Ye oko, ngu 30 tongaso na pekoni na ngu 1997, wanganga Robert Coles, so asû mbeni buku (The Moral Intelligence of Children), atene: “Amolenge ayeke na bezoin ti duti na mbeni nzoni ye ti sarango ni, mbeni ye ti fa lege na ala nga na anzoni sarango ye” so ababâ na mama ti ala nga na akota zo ayeda na ni.

A-Proverbe 22:6 awa ababâ na mama: “Fa na molenge lege so a lingbi lo gue dä, na même tongana lo ga mbakoro, fade lo zia lege ni pëpe.” Tënë ti yanga ti Hébreu so a kiri pekoni na “fa” aye nga ti tene “ti sara si mbeni ye asi”, na ge a ye ti fa sarango mbeni ye si kete molenge ato nda ti manda ye. A wa ababâ na mama ti to nda ti fa na amolenge ti ala anzoni sarango ye a komanse na kete ti ala (2 Timothée 3:14, 15). Aye so ala yeke manda na yâ ti angu so kue fade ala yeke girisa ni pëpe.

Sengo ndo:

Na ngu 1978, wanganga James Dobson asû tënë so na yâ buku ti lo (The Strong-Willed Child): “Tongana babâ wala mama apika molenge na ndoye, a yeke fa ye na lo na a yeke kanga lege na asioni sarango ye.” Na mbage, na yâ mbeni article so lo sû na mbage mbasambala ni ti mbeni buku (Baby and Child Care) so azo mingi adiko ni, na ngu 1998 wanganga Benjamin Spock atene: “Pikango molenge ayeke fa na lo so zo so ayeke kangba ayeke kota ahon lo, lo yeke na ngangu ti sara ye so lo ye, atâa lo yeke na raison wala pëpe.”

Na ndo tënë ti sengo molenge, Bible atene: “Keke ti sengo na azo na tënë ti zingo amû ndara.” (aProverbe 29:15). Me, a yeke pëpe amolenge kue si ayeke na bezoin ti tene a pika ala. A-Proverbe 17:10 atene na e: “Ti zingo na zo so ahinga nda ti ye, a so lo mingi ahon pikango wabuba lege ngbangbo oko.”

[Foto]

Sara kusala na Bible ti ndu bê ti molenge

[Foto na lembeti 7]

Ababâ na mama ti ndara ayeke leke angia teti amolenge ti ala