Sara ye alingbi na yingo-ti-hinga ti mo

“Na lê ti azo so ayeke nzoni, ye kue ayeke nzoni; me na lê ti azo so ayeke sioni na ala mä na bê pëpe, ye oko pëpe ayeke nzoni.”​—TITE 1:15.

1. Na lege wa Paul amû lani mbage na yâ ti aye so andu akongregation ti Crète?

NA PEKONI so bazengele Paul ahunzi avoyage ota ti fango tënë awe, a gbu lo nga na nda ni a tokua lo na Rome na lo sara kanga kâ teti ngu use. Ye wa Paul asara na ngoi so a zi lo na da ti kanga awe? A si na mbeni ngoi na pekoni, lo na Tite ague na zoa ti Crète. Na pekoni Paul asû mbeti so na Tite: “Mbi zia mo na Zoa ti Crète, si mo lingbi leke ye so ade a leke pëpe, na mo lingbi iri a-ancien na gigi.” (Tite 1:5). Kusala ti Tite so ahunda lani ti sara ye alingbi na yingo-ti-hinga ti azo.

2. A lingbi Tite aleke lani kpale wa na zoa ti Crète?

² Paul amû wango na Tite na ndo ti aye so a lingbi a-ancien ti kongregation ni asara ti lingbi na kua ti ala, na lo fa so na yâ ti kongregation ni “awakengo tënë ayeke mingi, ala yeke awatene senge na awahanda”. Azo so ayeke “kinda azo kue ti ambeni famille, ala fa nda ti tënë so a lingbi ala fa pëpe”. A lingbi Tite angbâ lakue ti “zingo na ala ngangu”. (Tite 1:10-14; 1 Timothée 4:7). Paul atene so abibe nga na yingo-ti-hinga ti ala “aga sioni awe.” Paul asara kusala na mbeni tënë so aye ti tene ti buba ye, legeoko tongana ti so amidon alingbi ti buba mbeni bongo (Tite 1:15). Peut-être ambeni zo ni so ayeke aJuif, teti so “ala ayeke azo ti ganza.” Laso, azo so ayeke na mara ti bibe tongaso ayeke buba pëpe yâ ti akongregation. Ye oko, na lege ti wango so Paul amû na Tite, e lingbi ti manda ye mingi na ndo ti yingo-ti-hinga.

Azo so ayeke na yingo-ti-hinga so aga sioni

3. Tënë wa Paul atene na Tite na ndo ti yingo-ti-hinga?

³ Bâ ye so asara si Paul asara tënë ti yingo-ti-hinga. Lo tene: “Na lê ti azo so ayeke nzoni, ye kue ayeke nzoni; me na lê ti azo so ayeke sioni na ala mä na bê pëpe, ye oko pëpe ayeke nzoni; bibe ti ala na yingo-ti-hinga ti ala aga sioni awe. Ala tene ala hinga Nzapa, me na lege ti kusala ti ala, ala ke Lo.” A yeke polele so na ngoi ni kâ, a lingbi ambeni zo agbian asarango ye ti ala si “mabe ti ala alingbi ga nzoni.” (Tite 1:13, 15, 16). Ala yeke lani na kpale ti zia kangbi na popo ti ye so ayeke nzoni nga na ye so ayeke sioni, na ye so andu yingo-ti-hinga ti ala.

4, 5. Sioni ye wa ayeke na yâ ti sarango ye ti ambeni zo ti akongregation ni lani? Ye so asara nyen na ndo ti ala?

⁴ Ahon lani ngu bale-oko na ndo ni tongaso awe so wabatango bungbi ti aChrétien atene so fango ganza ayeke mbeni pëpe ye so a hunda na mbeni tâ wavorongo Nzapa ti sara; na a fa tënë so na akongregation na pekoni (Kusala 15:1, 2, 19-29). Ye oko, ambeni zo na Crète angbâ ti mû mbage ti fango “ganza.” Ala yeke ke na lê ti azo kue tënë ti wabatango bungbi, “ala fa nda ti tënë so a lingbi ala fa pëpe”. (Tite 1:10, 11). Na lege ti atënë ti kirikiri, ala sara peut-être si atënë ti Ndia na ndo ti kobe nga na ti dutingo na saleté pëpe amû ndo mingi. Ala zia peut-être même ambeni tënë na ndo ti ye so Ndia atene, legeoko tongana ti so amba ti ala so ayeke lani na ngoi ti Jésus asara. Ala yeke maï nga apande ti aJuif nga na akomandema ti azo.​—Marc 7:2, 3, 5, 15; 1 Timothée 4:3.

⁵ Mara ti bango ndo tongaso asara sioni na yingo-ti-hinga ti ala, lege so ala yeke bâ na yâ ti atënë nga ngangu so ala yeke na ni ti hinga ye so ayeke nzoni wala ye so ayeke sioni. Paul atene: “Na lê ti azo so ayeke sioni na ala mä na bê pëpe, ye oko pëpe ayeke nzoni.” Yingo-ti-hinga ti ala asara kusala nzoni mbeni pëpe, na ala lingbi pëpe ti zia bê ti ala na ndo ni ti tene a fa lege na aye so ala yeke sara nga na abibe ti ala. Na ndo ni, ala yeke fâ ngbanga na ndo ti amba ti ala aChrétien na ndo ti atënë so abâ gi zo wani, atënë so na ndo ni mbeni Chrétien alingbi ti mû desizion nde na ti mbeni mba ti lo. Na ndo ti tënë so, azo ti Crète ayeke bâ ye so ayeke biani sioni ye pëpe tongana sioni ye (aRomain 14:17; aColossien 2:16). Atâa so ala tene ala hinga Nzapa, akusala ti ala afa so ala hinga lo pëpe.​—Tite 1:16.

‘Na lê ti azo so ayeke nzoni, ye ayeke nzoni’

6. Paul asara tënë ti mara ti azo use, a yeke azo wa?

⁶ Ye ti nzoni wa e lingbi ti wara na lege ti tënë so Paul asû na Tite? Bâ tongana nyen na yâ ti tënë ti lo, Paul azia kangbi na popo ti aye nde nde use: “Na lê ti azo so ayeke nzoni, ye kue ayeke nzoni; me na lê ti azo so ayeke sioni na ala mä na bê pëpe, ye oko pëpe ayeke nzoni; bibe ti ala na yingo-ti-hinga ti ala aga sioni awe.” (Tite 1:15). Paul ayeke tene lani pëpe so, na lê ti mbeni Chrétien so sarango ye ti lo ayeke nzoni, ye oko oko kue ayeke nzoni na lo lingbi ti sara ni. E hinga a yeke biani tongaso ngbanga ti so Paul atene na yâ ti mbeni mbeti nde so azo so ayeke sara pitan, ayeke voro ayanda, ayeke sara aye ti yorö nga na ambeni ye tongaso ayeke “ga ahéritier ti royaume ti Nzapa pëpe.” (aGalate 5:19-21). Tongaso, e lingbi ti tene na nda ni so Paul ayeke fa mbeni tâ tënë so azo kue ahinga ni, tâ tënë na ndo ti mara ti azo use: azo so ayeke nzoni na lege ti yingo nga na yâ ti sarango ye ti ala nga na azo so ayeke tongaso pëpe.

7. A-Hébreu 13:4 ake ye wa? Me ye so asigigi na hundango tënë wa?

⁷ A lingbi Chrétien so ayeke sara ye na bê ti lo kue akpe gi pëpe aye so Bible ake ni polele. Na tapande, bâ tënë so Bible atene ni polele: “A lingbi azo kue ayekia tënë ti mariage, na a lingbi tange ti mariage aga sioni pëpe, teti fade Nzapa afâ ngbanga na li ti azo ti pitan na azo so asara lango-sioni.” (aHébreu 13:4). Même azo so ayeke aChrétien pëpe, nga ala so ahinga ye oko pëpe na ndo ti Bible, alingbi ti tene so versê so ake tënë ti gingo koli wala wali na gigi ti mariage. Na lege ti versê so nga na ti ambeni nde, a yeke polele so Nzapa ake ti tene koli wala wali so asara mariage awe abungbi na mbeni wali nde wala mbeni koli nde. Ye oko, ka ti koli na wali so asara mariage pëpe, so abungbi koli na wali na lege ti yanga ayeke tongana nyen? Amaseka mingi atene so sarango tongaso ayeke sioni pëpe ngbanga ti so a yeke pëpe tâ bungbingo koli na wali. Mbeni Chrétien alingbi ti bâ mara ti bungbingo koli na wali tongaso tongana mbeni ye so ayeke sioni pëpe?

8. Na ndo tënë ti bungbingo koli na wali na lege ti yanga, aChrétien ayeke nde na azo mingi ti sese so tongana nyen?

⁸ A-Hébreu 13:4 nga na 1 aCorinthien 6:9 afa polele so Nzapa ake tënë ti gingo koli wala wali na gigi ti mariage nga na pitan (Grec, por·neiʹa). Pitan andu aye wa? Tënë ti Grec so andu sarango kusala na tere ti koli wala ti wali so sioni nzara ti tere ayeke na gbe ni, atâa a yeke na lege so azo ayeke sara ka na ni wala na mbeni sioni lege. A ndu bungbingo koli na wali na gigi ti mariage so Mbeti ti Nzapa ayeda na ni. Tongaso, a ndu bungbingo koli na wali na lege ti yanga, atâa so a fa na amaseka mingi na ndo ti sese kue wala ala wani atene so mara ti bungbingo tongaso ayeke sioni pëpe. Atâ Chrétien ayeke zia pëpe si atënë ti “awakengo tënë . . . awatene senge na awahanda” afa lege na ala (Tite 1:10). Ala gi ti sara ye alingbi na andia ti Mbeti ti Nzapa so ayeke nzoni-kue. Ahon ti gi ti tene so bungbingo koli na wali na lege ti yanga ayeke sioni pëpe, ala hinga so Mbeti ti Nzapa atene so a yeke pitan, por·neiʹa, nga ala yeke fa na yingo-ti-hinga ti ala ti sara ye alingbi na ni.a​—Kusala 21:25; 1 aCorinthien 6:18; aEphésien 5:3.

Yingo-ti-hinga nde nde, desizion nde nde

9. Tongana “ye kue ayeke nzoni”, kusala ti yingo-ti-hinga ayeke ti lo nyen?

⁹ Me Paul aye ti tene nyen tongana lo tene so “na lê ti azo so ayeke nzoni, ye kue ayeke nzoni”? Paul ayeke sara lani tënë ti aChrétien so asara si bibe ti ala nga na yingo-ti-hinga ti ala alingbi na andia ti Nzapa, andia so e wara na yâ ti Mbeti ti lo. A-Chrétien tongaso ahinga so na ndo ti atënë so Nzapa ake ni polele pëpe, aita alingbi ti mû adesizion nde nde. Ahon ti fâ ngbanga na ndo ni, ala bâ aye so Nzapa ake ni pëpe tongana aye so ayeke “nzoni”. Ala ku pëpe ti tene azo kue abâ aye tongana ti so ala bâ, aye so andu asarango ye so Bible afa ye mbilimbili pëpe na ndo ni. Zia e bâ tongana nyen ye ni alingbi ti duti tongaso.

10. Na lege wa matanga ti mariage (wala lungo kuâ) alingbi ti ga na kpale?

¹⁰ Asewa mingi ayeke dä so gi mbeni oko la aga Témoin me atanga ni pëpe (1 Pierre 3:1; 4:3). Ye so alingbi ti ga na akpale nde nde, akpale so ayeke si na ngoi so mbeni zo ti sewa ni ayeke sara mariage wala na ngoi ti lungo kuâ. Zia e mû tapande ti mbeni ita-wali so koli ti lo ade ti ga Témoin ti Jéhovah pëpe. Mbeni fami ti koli ni ayeke sara mariage, na matanga ni ayeke tambela ande na yâ ti mbeni da ti nzapa ti Chrétienté (wala lungo kuâ ti mbeni fami so ayeke sara ande ni na yâ ti mbeni da ti nzapa ti Chrétienté). A tisa ala use kue, na koli ni aye si wali ti lo ague na lo. Yingo-ti-hinga ti ita-wali ni ayeke tene ande nyen na lo na ndo guengo na matanga ni? Lo yeke sara ande nyen? Zia e tara ti bâ aye use so alingbi ti si.

11. Fa tongana nyen mbeni ita-wali alingbi ti bâ wala lo lingbi ti gue na mbeni matanga ti mariage na yâ ti mbeni eglize wala pëpe. Ye so alingbi ti pusu lo ti mû desizion wa?

¹¹ Loïs agbu li ti lo na ndo ti kpengba komandema ti Bible so atene ‘Sigigi na yâ ti Kota Babylone,’ so ayeke abungbi ti vorongo nzapa ti wataka kue (Apocalypse 18:2, 4). Lo yeke ândö na yâ ti eglize so a yeke sara ande matanga ti mariage ni dä, na lo hinga so na ngoi ni a yeke hunda ande na azo kue so aga ti sambela, ti he bia na ti sara ambeni geste ti vorongo. Lo leke na bê ti lo ti mû mbage oko pëpe na ni, na lo ye même pëpe ti duti dä; ndali ti so tongana lo duti dä, mbeni ye alingbi ti sara ngangu na ndo ti lo na apusu lo ti ke ndia ti Jéhovah. Loïs ane koli ti lo mingi na lo ye ti sara kusala maboko na maboko na koli ti lo so Mbeti ti Nzapa atene lo yeke mokonzi ti lo. Ye oko, lo ye pëpe ti gue nde na akpengba-ndia ti Bible (Kusala 5:29). Ni la, na kode lo tene na koli ti lo so atâa tongana lo koli ni lo ye ti gue na matanga ni, lo ita-wali ni lo yeke gue pëpe. Lo lingbi ti tene so tongana lo gue na matanga ni me lo ke ti sara ambeni ye, ye so alingbi ti zia kamene na lê ti koli ni. Tongaso, tongana lo gue pëpe, a yeke duti ande nzoni mingi ndali ti koli ni. Desizion ti lo asara si yingo-ti-hinga ti lo aduti nzoni.

12. Tongana nyen mbeni zo alingbi ti gbu li ti lo na ndo ti guengo na mbeni matanga ti mariage na yâ ti eglize? Lo lingbi ti sara ye tongana nyen?

¹² Ruth awara oko kpale so, atâa so a yeke kue tongaso pëpe. Ruth ayekia koli ti lo mingi, lo leke na bê ti lo ti duti be-ta-zo na Nzapa na lo yeke mä yingo-ti-hinga ti lo so Bible afa lege na ni. Na pekoni so lo gbu li na ndo ti mara ti atënë tongana ti Loïs awe, lo sambela na lo bâ “Atënë so azo ahunda” ti Tour ti Ba Ndo ti lango 15 ti mai 2002. Lo dabe ti lo so aHébreu ota ayeda lani na yanga so a mû na ala ti gue na mbeni ndo so a yeke voro ande yanda dä. Me ala ngbâ lani ti duti be-ta-zo na ala mû mbage ti ala na vorongo yanda pëpe (Daniel 3:15-18). Lo yeda ti gue oko na koli ti lo me ti mû mbage kete pëpe na aye so azo ti nzapa ni ayeke sara. Lo yeke sara nga ye alingbi na yingo-ti-hinga ti lo. Na kode, me polele, lo tene na koli ti lo ye so yingo-ti-hinga ti lo ayeke tene na lo ande ti sara nga ye so lo lingbi ande ti sara pëpe. Ruth ayeke na beku so koli ti lo ayeke bâ ande kangbi so ayeke na popo ti tâ vorongo nga na vorongo ti wataka.​—Kusala 24:16.

13. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni e gi bê ti e pëpe tongana aChrétien use amû adesizion nde nde?

¹³ So aChrétien use amû adesizion nde nde aye ti fa so ye so zo ayeke sara ayeke kota ye pëpe, wala mbeni oko ti ala ayeke na yingo-ti-hinga so awoko? Ên ën. Ndali ti so giriri Loïs ahinga abia ti azo ti eglize ni nga na aye so ala yeke sara ka na amatanga ti ala, lo bâ so tongana lo gue dä, ye so alingbi mbilimbili ti duti sioni ndali ti lo. Aye so asi na lo na koli ti lo giriri na ndo ti atënë ti vorongo Nzapa alingbi ti sara ngangu na ndo ti yingo-ti-hinga ti lo. A yeke ndali ni la si lo hinga na bê ti lo kue so desizion ti lo ayeke nzoni mingi ndali ti lo.

14. A lingbi aChrétien adabe ti ala na nyen na ndo ti tënë ti desizion so zo oko oko ayeke mû?

¹⁴ Me desizion so Ruth amû alingbi ti duti sioni? A yeke na azo pëpe ti fâ ngbanga na ndo ni. A lingbi ala fâ ngbanga na ndo ti lo pëpe wala ala kasa lo ndali ti so lo soro ti gue na matanga ni me ti mû mbage pëpe na ye so azo ti eglize ni ayeke sara. Dabe ti mo na wango ti Paul na ndo desizion so zo oko oko ayeke mû na ndo tënë ti tengo mbeni kobe wala pëpe: “A lingbi pëpe zo so ate ye kue ake zo so azia mbeni kobe; na a lingbi zo so azia mbeni kobe afâ ngbanga pëpe na li ti zo so ate ye kue; . . . Tongana lo luti wala lo tï, a yeke ngbanga ti mveni ti lo. Biani, fade lo luti teti Seigneur alingbi sara si lo luti.” (aRomain 14:3, 4). Mbeni tâ Chrétien ayeke yeda pëpe biani ti wa mbeni zo ti gue nde na lege so yingo-ti-hinga ti lo ayeke fa na lo, teti so tongana zo asara ye so, a yeke tongana ti so zo akanga lege na mbeni go so ayeke tene mbeni tënë so alingbi ti sö fini ti zo.

15. Ngbanga ti nyen a lingbi zo abâ na nene ni mingi yingo-ti-hinga nga na atënë ti bê ti ambeni zo?

¹⁵ Na yâ ti a-oko tapande so, a lingbi aita-wali use ni agbu li na ndo ti ambeni ye nde. Mbeni oko andu ye so desizion ti mbeni zo ayeke sara na ndo ti amba ti lo. Paul amû wango so: “Zo oko azia ye so zo apika gere ti lo dä, wala mbeni ye so asara si zo atï, na lege ti ita ti lo pëpe.” (aRomain 14:13). Loïs ahinga peut-être so mara ti aye tongaso aga na kpale mingi na yâ ti kongregation wala na yâ ti sewa ti lo. Lo hinga nga so ye so lo yeke sara alingbi ti sara ngangu mingi na ndo ti amolenge ti lo. Nde na so, Ruth ahinga peut-être so mara ti adesizion tongaso aga na kpale pëpe na yâ ti kongregation ti lo wala na ndo so lo lango dä. A lingbi aita-wali ni use kue (na e nga kue) ahinga so mbeni yingo-ti-hinga so a fa lege na ni nzoni ayeke bâ na nene ni ngangu so desizion ti mbeni zo ayeke sara na ndo ti azo. Jésus atene: “Zo so asara ye si mbeni oko ti akete molenge so amä na bê na Mbi atï, a yeke nzoni ahon teti zo so tongana a kanga kota tênë ti moulin na go ti lo, na a bi lo na kota ngu ti ingo.” (Matthieu 18:6) Tongana mbeni zo ake ti bâ na nene ni so asarango ye ti lo alingbi ti sara si ambeni zo atï, lo lingbi na nda ni ti wara mbeni yingo-ti-hinga so aga sioni awe, tongana ti ambeni Chrétien ti Crète.

16. E lingbi ti ku ti tene mbeni Chrétien agbian aye wa tongana ngoi ayeke hon?

¹⁶ A lingbi mbeni Chrétien ague lakue na li ni na lege ti yingo. A lingbi lege so lo yeke mä na yingo-ti-hinga ti lo nga lo yeke sara ye alingbi na ni ague na li ni tongaso nga. Zia e bâ tapande ti Marc so awara batême ade ti ninga pëpe. Yingo-ti-hinga ti lo atene na lo ti kpe asarango ye so Mbeti ti Nzapa ake, me so lo yeke sara giriri. Aye ni so alingbi ti ndu ayanda wala mênë (Kusala 21:25). Biani, fadeso lo yeke sara kue ti kpe aye so aye même ti kpa ye so Nzapa ake. Me na mbeni mbage, lo yeke gi bê ti lo ti hinga ngbanga ti nyen ambeni ita ayeke ke ambeni ye so lo bâ ti lo so a yeke na lege ni, aye tongana ambeni ye so a yeke fa na télé.

17. Fa tongana nyen ngoi so ayeke hon nga guengo na li ni ti mbeni Chrétien alingbi ti sara ngangu na ndo ti yingo-ti-hinga ti lo nga na ndo ti adesizion ti lo.

¹⁷ Tongana ngoi ayeke hon, hingango ye ti Marc ayeke gue na li ni na lo ga nduru mingi na Nzapa (aColossien 1:9, 10). Ye ti pekoni ayeke so wa? Lo fa lege mingi na yingo-ti-hinga ti lo. Fadeso, Marc ayeke nduru ti mä yingo-ti-hinga ti lo hio na ti bâ yâ ti akpengba-ndia ti Mbeti ti Nzapa nzoni. Biani, lo hinga awe so ambeni ye so ‘aye ti kpa’ aye so Nzapa ake, so lo yeke kpe ni lani, ayeke biani aye so ague nde pëpe na bango ndo ti Nzapa. Nga, ndali ti so Marc ayeke nduru ti sara ye alingbi na akpengba-ndia ti Bible nga ti mä yingo-ti-hinga ti lo, so lo fa lege na ni nzoni mingi, yingo-ti-hinga ti lo apusu lo fadeso ti kpe aye so a yeke fa na télé, so ândö lo tene a yeke na lege ni. Biani, yingo-ti-hinga ti lo aga nzoni mingi.​—Psaume 37:31.

18. Ye wa ayeke mû na e ngia?

¹⁸ Na yâ ti mingi ti akongregation, azo so guengo na li ni ti ala ayeke nde nde ayeke dä. Ambeni ayeke afini zo na yâ ti bungbi. Peut-être yingo-ti-hinga ti ala ayeke sara tënë na ala oko pëpe na ndo ti ambeni tënë, me go so ayeke toto na yâ ti bê ti ala ayeke sara tënë na ala ngangu na ndo ti ambeni ye nde. Mara ti azo tongaso ayeke na bezoin ti ngoi nga ti tene a mû maboko na ala ti hinga nzoni lege so Jéhovah ayeke fa, nga ti mä yingo-ti-hinga ti ala wani so ala fa lege na ni (aEphésien 4:14, 15). Ye ti nzoni ayeke so, gi na yâ ti a-oko kongregation ni, a yeke wara peut-être gbâ ti azo so ahinga ye mingi. Ala yeke azo so ahinga ti sara ye nzoni mingi alingbi na akpengba-ndia ti Bible, nga yingo-ti-hinga ti ala ague tâ gi oko na bango ndo ti Nzapa. So ye ti mû ngia na bê ti duti nduru na “azo so ayeke nzoni” so ayeke bâ aye so Seigneur ayeda na ni tongana aye so ayeke “nzoni”! (aEphésien 5:10). Zia e kue e gi ti gue na li ni ti ga tongaso nga ti bata mara ti yingo-ti-hinga tongaso si a lingbi na tâ tënë so e hinga nzoni nga na tënë ti Nzapa so e yeke bata.​—Tite 1:1.

[Kete tënë na gbe ni]

Mo yeke kiri tënë tongana nyen?

• Ngbanga ti nyen ambeni Chrétien na Crète ayeke na yingo-ti-hinga so aga sioni?

• Na lege wa aChrétien use so ayeke na nzoni yingo-ti-hinga alingbi ti mû adesizion nde nde?

• Tongana ngoi ayeke hon, a lingbi ye wa asi na yingo-ti-hinga ti e?

[Carte na lembeti 18]

(Ti bâ ni mbilimbili, bâ buku ni.)

Sicile

GRÈCE

Crète

ASIE MINEURE

Chypre

NGU TI MÉDITÉRRANÉE

[Foto na lembeti 20]

A-Chrétien nde nde so ayeke na gbele oko kpale alingbi ti mû adesizion nde nde