Lo yeke nzoni tapande teti mo wala mbeni gbotongo mê?

‘Fade Nzapa ti Jacob afa lege ti Lo na e, na fade e tambela na lege ti Lo.’​—ÉS. 2:3.

1, 2. Tongana nyen la mo lingbi ti bâ nzoni na lege ti tapande ti azo so Bible asara tënë ti ala?

KITE ayeke pëpe so mo yeda so mo lingbi ti bâ nzoni na lege ti aye so a sû na yâ ti Bible. Na yâ ni mo yeke wara tapande ti akoli nga na awali be-ta-zo so mo ye ti mû tapande ti lege so ala sara na ye na yâ ti fini ti ala nga na asarango ye ti ala (aHéb. 11:32-34). Ye oko, na yâ ni mo lingbi nga ti wara tapande ti ambeni koli na awali so sarango ye nga bango ndo ti ala ayeke mbeni ye so a lingbi mo kpe ni. Tapande ti ala ayeke mbeni gbotongo mê ndali ti mo.

² Biani, ambeni zo so a sara tënë ti ala na yâ ti Bible azia nzoni tapande so e lingbi ti mû pekoni nga sioni tapande so a lingbi e kpe ni. Gbu li na ndo ti David so ayeke lani mbeni senge berger nga na pekoni mbeni ngangu gbia. Mo bâ so lo yeke mbeni nzoni tapande ti zo so aye tâ tënë nga so azia bê ti lo na Jéhovah. Ye oko, David asara nga akota siokpari. Na tapande, lo sara lango-sioni na Bath-Séba, lo sara si a fâ Urie, nga na ndara pëpe lo diko wungo ti azo ti Israël. Me zia e bâ tënë mingi na ndo ti molenge ti lo Salomon so ayeke gbia nga mbeni zo so asû Bible. E yeke bâ kozoni kue aye use so na yâ ni lo yeke mbeni nzoni tapande.

“Ndara ti Salomon”

3. Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene so Salomon azia mbeni nzoni tapande na e?

³ Kota Salomon, Jésus Christ, asara nzoni tënë ti Gbia Salomon, lo fa lo tongana mbeni tapande so e lingbi ti mû peko ti lo. Jésus atene na ambeni Juif so adë kite lo tene: “Gbia-wali ti mbage ti Mbongo ayeke londo ande na lâ ti ngbanga legeoko na azo ti ngoi so, na lo yeke fâ ngbanga na ndo ti azo so, ndali ti so lo londo na nda ti sese ti ga ti mä ndara ti Salomon. Me, bâ, mbeni zo ayeke ge so ayeke kota ahon Salomon.” (Mat. 12:42). Tâ tënë, iri ti Salomon awu lani mingi ndali ti ndara ti lo, na lo wa e ti gi ti wara ndara.

4, 5. Salomon awara ndara ti lo tongana nyen? Tongana nyen la lege so e wara na ndara ayeke nde na ti lo?

⁴ Na tongo nda ti komandema ti Salomon, Nzapa asi na lo na yâ ti suma na Nzapa atene na lo ti hunda na lo ye so lo ye. Teti so Salomon ahinga akatikati ti lo, lo hunda ndara. (Diko 1 aGbia 3:5-9.) Teti so a nzere na Nzapa so lo hunda na lo ndara ahon ti hunda mosoro nga na gloire, Nzapa amû na Salomon “bê ti ndara na bê ti hinga ye”, nga na mosoro (1 aGbia 3:10-14). Tongana ti so Jésus atene, ndara ti Salomon ayeke lani kota mingi na ye so asara si gbia-wali ti Séba amä tënë ni na lo sara yongoro voyage ti ga ti bâ ni na lê ti lo wani.​—1 aGbia 10:1, 4-9.

⁵ E ku pëpe ti wara ndara na lege ti miracle. Salomon atene so “L’Éternel amû ndara,” me lo tene so a yeke nzoni e sara ngangu si e wara ndara so alondo na Nzapa. Lo tene: “Zia mê ti mo amä ndara, na mo zia bê ti mo ahinga nda ti ye.” Na ndo ti tënë so, lo sara kusala na atënë tongana “toto ngangu” ti wara ndara, “gi” ndara, nga “gi lo ngangu”. (aProv. 2:1-6). A yeke polele so e lingbi ti wara ndara.

6. Tongana nyen la e lingbi ti fa so e mû peko ti nzoni tapande ti Salomon?

⁶ A yeke nzoni e hunda tere ti e, ‘Mbi bâ ndara ti Nzapa na nene ni tongana ti so Salomon abâ na ni?’ Kpale ti konomi apusu azo mingi ti bi bê ti ala gi na ndo ti kua ti ala nga na nginza wala a sara ngangu na ndo ti adesizion ti azo na ndo ti ye so ala ye ti manda na da-mbeti nga na ngoi so ala mû ndali ni. Ka ti mo na sewa ti mo ayeke tongana nyen? Aye so mo soro ti sara afa so mo bâ na nene ni ndara so alondo na Nzapa nga mo yeke gi ti wara ni? A lingbi mo changé aye so mo zia na gbele mo ti sara tongaso si a mû lege na mo ti gi ti wara ndara mingi ahon ti kozo? Biani, ti wara ndara nga ti sara ye alingbi na ni ayeke ga na mo aye ti nzoni so ayeke ninga. Salomon atene: “Tongaso fade mo hinga lege ti mbilimbili, tënë ti fango ngbanga ti mbilimbili, na tënë ti sarango ye na lege ni; même, lege kue so ayeke nzoni.”​—aProv. 2:9.

Ti zia tâ vorongo na kozo ndo aga na siriri

7. A londo tongana nyen la si Nzapa awara lani mbeni pendere temple so?

⁷ Na tongo nda ti komande ti Salomon, lo sara ambeni ye ti changé tabernacle so a yeke sara kusala na ni ngbene ye na ngoi ti Moïse na mbeni pendere temple (1 aGbia 6:1). E iri ni temple ti Salomon, me lo la lo sigigi na bibe ti lekengo temple ni so pëpe nga lo sara ni pëpe ti tene iri ti lo awu ndali ti so lo la lo sara plan ni wala ndali ti amosoro so lo mû ndali ni. Ti tâ tënë ni, David la ayeke lani kozo zo so ahunda ti leke mbeni temple, na pekoni Nzapa afa na lo anzene nzene ye na ndo ti plan ti temple ni nga na aye ti sarango na kua ni. David amû gbâ ti mosoro ndali ti kua ni (2 Sam. 7:2, 12, 13; 1 Chron. 22:14-16). Me a yeke lani ti Salomon ti hunzi kua ti lekengo temple so, so kua ni aninga ngu mbasambala na ndambo.​—1 aGbia 6:37, 38; 7:51.

8, 9. (a) Salomon azia na e nzoni tapande wa na ndo ti tënë ti gbungo ngangu na yâ ti anzoni kusala? (b) So Salomon azia tâ vorongo na kozo ndo, nyen la aga na pekoni?

⁸ Tongaso, Salomon azia na e nzoni tapande na ndo ti tënë ti gbungo ngangu na yâ ti anzoni kusala, nga lo zia anzoni ye na gbele lo. Na ngoi so temple ni ahunzi lani nga a zia arche ti mbele na yâ ni awe, Salomon asambela na gbele azo kue. Na yâ ti sambela ni lo tene na Jéhovah lo tene: “[Zia] si lê ti Mo alungula ti bâ da so lâ na bï, da so Mo sara tënë ni, Mo tene, Fade iri ti Mbi ayeke dä, si Mo lingbi mä sambela ti boi ti Mo, so lo sambela tongana lo bâ ndo na mbage ti da so.” (1 aGbia 8:6, 29). Azo ti Israël nga na awande alingbi ti sambela Jéhovah na turnengo lê ti ala na mbage ti da so iri ti Nzapa ayeke na ndo ni.​—1 aGbia 8:30, 41-43, 60.

⁹ So Salomon azia tâ vorongo na kozo ndo, nyen la aga na pekoni? Na peko ti matanga ti mungo temple ni na Nzapa, azo ni ayeke na “tâ ngia, na bê ti ala ayeke na ngia teti ye ti nzoni kue so L’Éternel asara na David boi ti Lo na azo ti Lo Israël.” (1 aGbia 8:65, 66). Ngoi ti komandema ti Salomon so aninga lani ngu 40 ayeke mbeni ngoi so azo ayeke na siriri nga mosoro amaï mingi. (Diko 1 aGbia 4:20, 21, 25.) Psaume 72 asara tënë na ndo ni nga amû lege na e ti hinga aye ti nzoni so e yeke wara ande na gbe ti komandema ti Jésus Christ, Kota Salomon.​—Ps. 72:6-8, 16.

Tapande ti Salomon so ayeke mbeni gbotongo mê

10. Ye wa Salomon asara na lege ni pëpe so e lingbi ti pensé hio na ndo ni?

¹⁰ Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene so fini ti Salomon lani ayeke nga mbeni gbotongo mê ndali ti e? Mo lingbi ti pensé hio na awali ti lo nga na andeko ti lo so ayeke awande. Bible atene: “Tongana Salomon aga mbakoro, awali ti lo agbian bê ti lo si lo gue na peko ti ambeni nzapa nde; na bê ti lo ayeke mbilimbili pëpe na L’Éternel Nzapa ti lo.” (1 aGbia 11:1-6). Kite ayeke pëpe so mo ye lâ oko pëpe ti mû peko ti ye ti buba so lo sara so. Me a yeke gi oko ye so lo sara na yâ ti fini ti lo so ayeke mbeni gbotongo mê ndali ti e la? Zia e bâ ambeni ye so lo sara na yâ ti fini ti lo so zo alingbi ti hon na ndo ni hio tongaso, nga zia e bâ na lege wa a yeke mbeni gbotongo mê ndali ti e.

11. E lingbi ti tene nyen na ndo ti kozo mariage ti Salomon?

¹¹ Salomon akomande lani teti ngu 40 (2 Chron. 9:30). Me, e lingbi ti tene nyen na ndo ti tënë so ayeke na 1 aGbia 14:21? (Diko ni.) Versê so afa so, na peko ti kuâ ti Salomon, molenge ti lo Roboam aga gbia na ngu 41, mama ti lo ayeke “Naama, wali ti mara ti azo ti Ammon.” Ye so afa so kozo si Salomon aga gbia, lo sara mariage na mbeni wande so ayeke ti mbeni mara so ayeke voro ayanda, azo ti mara ni so ayeke awato ti azo ti Israël (aJu. 10:6; 2 Sam. 10:6). Wali ni nga kue avoro ayanda? Même tongana na mbeni ngoi lo voro ayanda, peut-être lo zia lege ni na lo ga wakua ti Jéhovah tongana ti so Rahab na Ruth asara (Ruth 1:16; 4:13-17; Mat. 1:5, 6). Ye oko, kite ayeke pëpe so Salomon asara kogara na azo ti mara ti Ammon nga lo sara fami na azo so avoro pëpe Jéhovah.

12, 13. Sioni desizion wa Salomon amû na tongo nda ti komandema ti lo? Peut-être lo tene ti lo nyen?

¹² Me aye ni akiri aga sioni mingi na pekoni so lo ga gbia. Salomon “aga kogara ti Pharaon gbia ti Égypte na lege so lo kamata molenge ti Pharaon ti wali, lo ga na wali so na Kodoro ti David”. (1 aGbia 3:1). Wali ti kodoro ti Égypte so amû tapande ti Ruth na lo voro tâ Nzapa? Ye oko afa pëpe so lo sara tongaso. Nde na so, a si na mbeni ngoi Salomon aleke mbeni da na lo (nga peut-être na azo ti kua ti lo so ayeke azo ti Égypte) na gigi ti kodoro ti David. Ngbanga ti nyen? Mbeti ti Nzapa atene so lo sara tongaso ndali ti so a yeke na lege ni pëpe ti tene mbeni zo so ayeke voro anzapa ti wataka alango nduru na tere ti arche ti mbele.​—2 Chron. 8:11.

¹³ Peut-être Salomon abâ lani ye ti nzoni so lo lingbi ti wara na lege ti poroso tongana lo sara mariage na molenge-wali ti gbia ti Égypte. Me so a yeke mbeni raison la? Angu mingi kozoni, Nzapa ake na azo ti Israël ti sara mariage na azo ti Canaan, lo fa même molongo ti ambeni mara ni (Ex. 34:11-16). Salomon apensé peut-être so Égypte ayeke pëpe na yâ ti molongo ti amara so? Même tongana lo pensé tongaso, mara ti pensé so ayeke na lege ni? Ti tâ tënë ni, ye so lo sara afa so lo sara sanka ti kpale so Jéhovah afa atene alingbi ti ga na pekoni, kpale ti ziango lege ti tâ vorongo.​—Diko Deutéronome 7:1-4.

14. Na lege wa e lingbi ti wara ye ti nzoni tongana e gbu li ti e nzoni na ndo ti sioni tapande ti Salomon?

¹⁴ E yeke bâ ye so Salomon asara so tongana mbeni gbotongo mê teti e? Mbeni ita-wali alingbi ti gi araison ti sara sanka ti yanga so Nzapa amû ti sara mariage “gi na yâ ti Seigneur.” (1 aCor. 7:39). Mbeni zo alingbi nga ti gi ambeni raison ti bi tere ti lo na yâ ti ambeni ngia ti awanguru wala ambeni bungbi so a yeke sara na ekole, ti ke ti futa alapo so a lingbi lo futa ni, wala ti tene mvene tongana a hunda lo na ndo ti mbeni ye so lo sara so ayeke ye ti kamene. Kota tënë ni ayeke so, peut-être Salomon amû lani ambeni raison so ayeke na lege ni pëpe ti sara ye ague nde na ndia so Nzapa amû, na kpale so alingbi nga ti si na e.

15. Na lege wa Jéhovah asara ye na nzoni bê na mbage ti Salomon? Nyen la a lingbi e girisa pëpe?

¹⁵ A yeke nzoni ti bâ so na pekoni so Bible asara tënë ti mariage ti Salomon na wande so ayeke molenge ti gbia, Bible atene so Nzapa amû na Salomon ndara so lo hunda nga lo mû nga na lo mosoro (1 aGbia 3:10-13). Salomon asara sanka ti acommandement ti Nzapa, me ye oko afa pëpe so Jéhovah ake hio ti tene lo duti gbia wala lo se lo ngangu. A yeke ndali ti so Nzapa ahinga so e yeke azo so alingbi kue pëpe so a sara e na fuku ti sese (Ps. 103:10, 13, 14). Ye oko, girisa pëpe so aye so e sara e lingbi ti wara ye ti pekoni laso wala peut-être angu mingi na pekoni.

Lo mû awali mingi

16. Na mungo awali mingi, Salomon asara sanka ti nyen?

¹⁶ Na yâ ti Bia ti Salomon, gbia ni agonda mbeni maseka-wali so ade ti hinga koli pëpe, lo tene so maseka-wali ni ayeke pendere ahon awali 60 ti mbeni gbia nga na ambeni wali ti lo 80 (Bia ti Sal. 6:1, 8-10). Tongana tënë so andu Gbia Salomon, a ye ti fa so na ngoi ni so lo mû awali mingi awe. Même tongana mingi ti awali ni wala ala kue avoro tâ Nzapa, na lege ti Moïse Nzapa amû lani yanga atene so a lingbi mbeni gbia ti Israël “akamata awali mingi pëpe, wala fade bê ti lo azia lege ni”. (Deut. 17:17). Ye oko, ge nga kue Jéhovah aturnê peko ti lo pëpe na Salomon. Nzapa angbâ ti iri tënë nzoni na ndo ti Salomon, nga lo sara kusala na lo ti sû Bia ti Salomon so ayeke mbeni mbage ti Bible.

17. Tâ tënë wa a lingbi e girisa ni pëpe?

¹⁷ Ye so aye ti tene so Salomon alingbi ti ke yanga ti Nzapa sân ti wara ye ti sioni na pekoni na e nga kue e lingbi ti sara tongaso? Ên-ën. Me a fa so Nzapa alingbi ti kanga bê teti mbeni ngoi aninga. Ye oko, so mbeni wakua ti Nzapa ake yanga ti Nzapa na lo wara ye ti sioni na pekoni hio pëpe aye pëpe ti tene so ye ti sioni ayeke si ande na lo pëpe. Dabe ti mo na tënë ti Salomon so: “Teti a fâ ngbanga fade pëpe na ndo sio kusala, tongaso bê ti amolenge ti azo akpengba ti sara sioni.” Lo tene nga lo tene: “Mbi hinga fade a yeke nzoni na azo so akpe mbeto ti Nzapa, ala so ayeke na mbeto na gbele lo.”​—Zo-ti. 8:11, 12.

18. Tongana nyen ye so asi na Salomon afa so tënë so ayeke na aGalate 6:7 ayeke tâ tënë?

¹⁸ Tongana fade Salomon angbâ ti bi bê ti lo na tâ tënë so ka ayeke duti nzoni mingi! Tâ tënë, lo sara lani aye ti nzoni mingi nga Nzapa airi tënë nzoni mingi na ndo ti lo. Me tongana ngoi ayeke hon, lo to nda ti girisa lege fani mingi. Lo kpengba na yâ ti sarango ye ti sioni. Tënë so bazengele Paul atene angu mingi na pekoni ayeke tâ tënë, lo tene: “Zia ala handa tere ti ala pëpe: A yeke he ka Nzapa pëpe. Teti ye so mbeni zo ayeke lu, gi ni la fade lo yeke ko ni.” (aGal. 6:7). Angoi mingi na pekoni, Salomon ako sioni lengo ti kengo yanga ti Nzapa so lo ke. Bible atene: “Gbia Salomon andoye awali mingi so ayeke awande: molenge ti Pharaon ti wali, na awali ti mara ti Moab, ti Ammon, ti Edom, ti Sidon, na ti mara ti Heth.” (1 aGbia 11:1). Peut-être mingi ti awali ni so angbâ ti voro anzapa ti wataka, na ye so asara ngangu na ndo ti lo. Lo tï na yâ ti ye ti sioni na lo nzere mbeni pëpe na lê ti Nzapa so ahinga ti kanga bê ti ku.​—Diko 1 aGbia 11:4-8.

Mû nzoni tapande ti lo na kpe sioni tapande ti lo

19. Ngbanga ti nyen mo lingbi ti tene so na yâ ti Bible a yeke wara gbâ ti anzoni tapande?

¹⁹ Na nzoni bê Jéhovah apusu Paul ti sû atënë so: “Aye kue so a sû ândö giriri na yâ ti Mbeti ti Nzapa, a sû ni ti tene a fa ye na e, si na lege ti gbungo ngangu ti e nga na lege ti dengo bê so alondo na yâ ti Mbeti ti Nzapa e duti na beku.” (aRom. 15:4). Na yâ ti aye so a sû ni so a yeke wara nga gbâ ti nzoni tapande ti akoli na awali so ayeke lani na kpengba mabe. Paul atene: “Mbi kiri ti tene nyen ande? Ngoi ayeke mingi pëpe ti tene mbi ngbâ ti fa tënë ti Gédéon, Barak, Samson, Jephté, David, Samuel nga na tanga ti aprophète ni, ala so, na lege ti mabe ti ala, ala kinda aroyaume na yâ ti bira, ala sara ye ti mbilimbili, ala wara azendo, . . . na ngoi so ngangu ahunzi na ala a sara si ala ga ngangu mingi.” (aHéb. 11:32-34). E lingbi ti bâ nzoni na lege ti nzoni tapande ti azo so a sara tënë ti ala na yâ ti Mbeti ti Nzapa tongana e gi ti sara ye tongana ala, na a yeke ye so a lingbi e sara ni.

20, 21. Ngbanga ti nyen mo yeke sara kue ti bâ nzoni na lege ti atapande ti gbotongo mê so ayeke na yâ ti Mbeti ti Nzapa?

²⁰ Ye oko, na yâ ti Bible a yeke wara nga ambeni tapande ni so ayeke ye ti gbotongo mê. E lingbi ti bâ ni na yâ ti fini ti ambeni koli na awali so na mbeni ngoi ala nzere na lê ti Jéhovah na lo mû ala tongana awakua ti lo. Tongana e diko Bible, e lingbi ti bâ nyen la ambeni wakua ti Nzapa asara na lege ni pëpe nga tongana nyen la ye ni so ahon na ala yongoro, na tapande ti ala aga mbeni gbotongo mê ndali ti e. E yeke bâ so ambeni ato nda ti maï abango ndo so ayeke na lege ni pëpe yeke na yeke na ye so asara si aye ti sioni aga na pekoni. Nyen la e lingbi ti sara ti manda ye na lege ti mara ti ambaï so? E lingbi ti hunda tere ti e na mara ti atënë so: ‘Zo ni so asara tongana nyen ti maï mara ti sioni bango ndo ni so? Mara ti ye tongaso alingbi nga ti si na mbi? Nyen la mbi lingbi ti sara ti kpe ni si tapande ti zo ni so aduti mbeni gbotongo mê ndali ti mbi?’

²¹ Biani, a yeke nzoni e gbu li ti e nzoni na ndo ti atapande so, ndali ti so na gbe ti yingo ti Nzapa Paul atene: “Aye so asi na ala tongana atapande, na a sû ni na Mbeti ti Nzapa ti gboto mê ti e, e so nda ti aye ti angoi nde nde asi na ndo ti e.”​—1 aCor. 10:11.

Mo manda nyen?

• Ngbanga ti nyen e lingbi ti tene so na yâ ti Bible a yeke wara anzoni tapande nga na atapande so ayeke mbeni gbotongo mê?

• Na lege wa Salomon azia si aye ti sioni amaï na yâ ti fini ti lo?

• Tongana nyen la mo lingbi ti bâ nzoni na lege ti tapande ti Salomon so ayeke mbeni gbotongo mê teti mo?

[Foto na lembeti 11]

Salomon asara lani kusala na ndara so Nzapa amû na lo

[Afoto na lembeti 14]

Mo yeke bâ nzoni na lege ti tapande ti Salomon so ayeke tongana mbeni gbotongo mê?