Ye so Bible atene na ndö ti fini nga na kuâ

Tongana e diko mbaï ti création na yâ ti Bible, na mbeti ti Genèse, e yeke hinga tënë so Nzapa atene lani na kozo koli, Adam, so Lo tene: “Mo lingbi ti te lê ti akeke kue ti yaka ni alingbi na nzara ti mo. Me ti keke ti hingango nzoni na sioni, mo te lê ni pëpe, teti na lango so mo te ni, ti tâ tënë ni mo yeke kui.” (Genèse 2:16, 17). Tënë so afa so tongana Adam ayeda ti tene Nzapa akomande lo, lo yeke kui ape me lo yeke ngbâ fade na fini na yâ ti yaka ti Éden.

Mawa ni ayeke so, ahon ti tene Adam asoro ti mä yanga nga ti ngbâ na fini lakue lakue, lo soro ti sara sanka ti komandema ti Nzapa na lo te lê ti keke so Nzapa ake na lo ti te ni na ngoi so wali ti lo Ève amû na lo ni (Genèse 3:1-6). Kpale ti peko ti kengo yanga ti lo ni angbâ juska laso. Bazengele Paul atene: “Na lege ti zo oko siokpari alï na yâ ti dunia so, na lege ti siokpari kuâ aga, tongaso kuâ amû azo kue ngbanga ti so ala kue asara fade siokpari.” (aRomain 5:12). “Zo oko” ni ayeke Adam. Me siokpari wa la lo sara lani? Ngbanga ti nyen la a gue na zo na kuâ?

Ye so Adam asara lani so, so ti tene so lo ke yanga wala lo ke ndia ti Nzapa na bê ti lo wani so, a yeke siokpari la (1 Jean 3:4). Futa ti peko ti siokpari ayeke kuâ, tongana ti so Nzapa atene lani na Adam. Tongana fade Adam nga na ahale ti lo angbâ ti mä yanga ti Nzapa, ka ala yeke wara fade siokpari na terê ti ala ape nga lâ oko ala yeke kui ape. Nzapa asara lani azo ti tene ala kui ape me ti ngbâ na fini lakue lakue.

Kite ayeke dä ape so, kuâ ayeke mû “azo kue” tongana ti so Bible atene. Me eskê tongana e kui, mbeni ye na yâ ti terê ti e ayeke ngbâ na fini? Azo mingi atene mbeni ye na yâ ti terê ti e, so a iri ni âme, ayeke kui ape. Me tongana a yeke tongaso, a yeke mo bâ mo tene Nzapa atene lani mvene na Adam. E tene tongaso ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so tongana mbeni ye na yâ ti terê ti e ague ti duti na fini na mbeni ndo na peko ti kuâ ti e, andâ kuâ ayeke pëpe futa ti peko ti siokpari, tongana ti so Nzapa atene lani. Me Bible atene: ‘Nzapa alingbi ti tene mvene lâ oko pëpe.’ (aHébreu 6:18). Ti vrai ni, a yeke Satan la atene mvene na ngoi so lo tene lani na Ève: “Ti tâ tënë ni, ala yeke kui pëpe.”​—Genèse 3:4.

Ye so asara si mbeni hundango tënë alondo: Tongana tënë so a tene âme ayeke kui ape ayeke tënë ti mvene, ka nyen la ayeke si biani tongana zo akui?

BIBLE AFA AYE SO AYEKE NA LEGE NI

Mbaï ti création so ayeke na yâ ti mbeti ti Genèse atene: “Jéhovah Nzapa asara zo na fuku ti sese. Lo wu na dû ti hôn ti lo pupu so ayeke sara si zo ni aduti na fini; na pekoni zo ni aga zo so ayeke na fini.” Tënë “zo so ayeke na fini” alondo na tënë ti yanga ti Hébreu “nèphèsh,”a so ndani aye ti tene “ye so ayeke wu pupu.”​—Genèse 2:7, kete tënë na gbe ni.

Bible afa polele so a créé azo na a zia pëpe na yâ ti ala mbeni ye so a iri ni âme so ayeke kui ape. Me, zo oko oko ayeke “zo so ayeke na fini.” Ndani la si, tongana mo sara arecherche, mo yeke wara pëpe mbeni versê na yâ ti Bible so asara kua na tënë “âme so ayeke kui ape.”

So Bible afa pëpe so mbeni ye so a iri ni âme so ayeke kui ape ayeke na yâ ti zo, ka ngbanga ti nyen la abungbi ti Nzapa afa mbeni tënë so ague nde na ti Bible? Ti hinga kiringo tënë ni, zia e kiri na Égypte ti ândö.

MBENI FANGO YE TI APAÏEN SO AMÛ NDÖ

Hérodote, mbeni wasungo-mbaï so ayeke Grec, so ayeke na fini asara ngu 2500 awe, atene so azo ti Égypte ayeke “akozo zo so agbu koko ti tënë ti âme so ayeke kui ape.” Na yâ ti ngobo ti azo ti Babylone ândö, ala nga kue atara ti yeda na tënë ti âme so ayeke kui ape. Na ngoi so Alexandre ti Kota amû na ngangu ambeni kota mbage ti Proche-Orient na yâ ti bira na ngu 332 kozo na ngoi ti e, awandara so ayeke aGrec asara si fango ye ni so amû ndo nga hio na pekoni amû yâ ti kodro-togbia ti Grèce kue.

Na ngoi ti akozo Chrétien, akota secte use ti aJuif so ayeke aEssénien nga na aFarizien afa so âme ayeke ngbâ na fini na peko ti kuâ ti zo. Mbeni kota bakari ti aJuif (The Jewish Encyclopedia) atene so: “A-Juif akomanse ti hinga tënë ti âme so ayeke kui ape na lege ti afango ye ti aGrec, mbilimbili fango ye ti Platon.” Legeoko nga, Josèphe, so ayeke Juif nga mbeni wasungo-mbaï na ngoi ti akozo Chrétien, atene so fango ye ni so ayeke na yâ ti Bible ape, me lo tene a yeke “aye so amolenge ti Grèce amä na bê na ni,” na lo bâ atënë ti ala ni so tongana atënë ti tere na ti pande.

Afango ye ti aGrec so angbâ ti mû ndo, a sara si ambeni zo so atene ala yeke aChrétien akomanse ti mû peko ti afango ye ti apaïen so. Jona Lendering, mbeni wasungo-mbaï, atene: “Tënë ti Platon so atene âme ti e ayeke lani na fini na mbeni nzoni ndo na so laso ayeke na fini na yâ ti mbeni sioni dunia so, a sara si a yeke lani ngangu ape ti bungbi afango ye ti Platon na ti aChrétien.” Tongaso, tënë ti apaïen so atene âme ayeke kui ape so alï na yâ ti afango ye ti “aChrétien” na aga mbeni kota mbage ti ye so ala mä na bê na ni.

“TÂ TËNË AYEKE ZI ALA”

Na ngoi ti akozo Chrétien, bazengele Paul atene tënë ti gbotongo mê so: “Tënë so alondo na yingo vulu atene biani so na yâ ti angoi so ayeke ga ande, ambeni zo ayeke dö lege ti mabe azia ndali ti so ala dengi mê na atënë ti handango zo so alondo na ayingo, nga na afango ye ti asioni yingo.” (1 Timothée 4:1). A si tâ gï tongana ti so lo tene! Tënë ti âme so ayeke kui ape ayeke gï tapande oko ti “afango ye ti asioni yingo.” A yeke fango ye so Bible ayeda na ni ape, me a londo ândö na apaïen nga na afango ye ti awandara.

A nzere na e so Jésus atene: “Ala yeke hinga ande tâ tënë, na tâ tënë ayeke zi ala.” (Jean 8:32). Tongana e yeke na tâ hingango ye na ndö ti Bible, a yeke zi e na gbe ti afango ye nga na asioni sarango ye so ane Nzapa ape so alondo na yâ ti abungbi ti nzapa ti dunia so. Na ndö ni, tâ tënë ti Bible ayeke zi e na gbe ti asioni ngobo nga na a-atene so andu tënë ti kuâ. Bâ encadré so atene, “Azo so akui ayeke na ndo wa?”

Nzapa so asara e azo asara e pëpe ti tene e duti na fini gï teti ngu 70 wala 80 awe na ndö ti sese, nga na pekoni e gue e duti na fini ti lakue lakue na mbeni ndo nde. Ye so lo ye lani ti sara teti azo ayeke ti tene ala ngbâ na fini lakue lakue ge na ndö ti sese tongana amolenge ti lo so amä yanga. Kota ye so Nzapa aleke ti sara so afa ndoye ti lo ndali ti azo, na a yeke si biani (Malachie 3:6). Na kite pëpe, mbeni zo ti sungo psaume atene: “Sese ayeke ga ande ye ti azo ti mbilimbili, na ala yeke ngbâ na ndö ni lakue lakue.”​—Psaume 37:29.