Chapitre 2

Buku so Afa na Gigi Hingango Ye ti Nzapa

A YEKE taa na lege ni so Wasalango e ti ndoyee amu mbeni buku ti wango-tene na ti fango lege teti azo kue. Na mo yeda pepee so a lingbi afa lege na azo?

² A sala ngu 2 500 na ndo ni awe, mbeni prophète na wasungo mbaï atene: “A yeke na be ti zo so atambela ti fa [même, NW] lege na gere ti lo pepee.” (Jérémie 10:23) Laso, biani ti tene so asigigi polele mingi ahon ti kozoni. Ni laa, wasungo mbaï William H. McNeill atene: “Ye so asi na zo na ndo sese so ayeke tongana mbeni molongo so akaï pepee ti akpale na ti aye so abuba nzoni dutingo ti azo so aleke ti gue na lege ni.”

³ Mbeti ti Nzapa amu na e ye kue so alingbi ti fa lege na ndara. Biani, azo mingi na kozo baango ya ti Mbeti ti Nzapa abaa ni tongana ye so ahon ndo ti zo. A yeke mbeni kota buku, na a yeke ngangu ti gbu nda ti ambeni mbage ni. Me tongana amu na mo mbeni testament so afa ye so a lingbi mo sala ti wara mbeni ye ti héritier ti ngele ngangu, fade mo yeke mu pepee ngoi ti manda ni mbilimbili? Tongana a yeke ngangu teti mo ti gbu nda ti mbeni mbage ti testament ni, biani mo yeke gi ande ti wara mbeni zo so ahinga nzoni aye na ya ni ti mu maboko na mo. Ngbanga ti nyen pepee ti ga ndulu na Mbeti ti Nzapa na mara ti baango ndo tongaso? (Kusala 17:11) Tene ni ayeke kota mingi ahon ye ti héritier ti mitele. Tongana ti so e manda na ya kozo chapitre ni, hingango ye ti Nzapa alingbi ti gue na fini ti lakue lakue.

⁴ Zia e baa mbilimbili buku so afa na gigi hingango ye ti Nzapa. Kozoni e yeke fa ndulu tene na ndo Bible. Na pekoni fade e yeke sala tene na ndo ngbanga ti nyen azo mingi so ahinga ye ama na be so a yeke Tene so alondo na yanga ti Nzapa.

YE SO AYEKE NA YA TI MBETI TI NZAPA

⁵ Mbeti ti Nzapa ayeke na abuku 66 so akangbi ya ni na mbage use, so mingi ni ahiri ni Testament ti Giriri na Testament ti Fini. A sala mingi ti abuku 39 ti Mbeti ti Nzapa na yanga ti Hébreu na abuku 27 na yanga ti Grec. Mbage ti Mbeti ti Nzapa na yanga ti Hébreu, so alondo na Genèse ti si na Malachie, asala tene na ndo ye kue so acréé nga na ti akozo ngu 3 500 ti mbaï ti azo. Tongana e baa mbilimbili mbage ti Mbeti ti Nzapa so, e manda ye na ndo asalango ye ti Nzapa na azo ti Israël—a to nda ni na dungo ala tongana mbeni mara na siècle 16 K.N.E ti si na siècle 5 K.N.E.a Mbeti ti Nzapa so asala na yanga ti Grec, so awara na ya ni buku ti Matthieu ti si na Apocalypse, asala tene mingi na ndo afango ye na akusala ti Jésus Christ na ti adisciple ti lo na ya kozo siècle ti ngoi ti e.

⁶ Ambeni zo atene so “Testament ti Giriri” ayeke ti aJuif na “Testament ti Fini” ayeke ti aChrétien. Me a lingbi na tene ti 2 Timothée 3:16, “tene kue ti Mbeti ti Nzapa alondo na yanga ti Nzapa na ayeke nzoni.” Tongaso, a lingbi mbeni mbilimbili mandango Mbeti ti Nzapa andu Bible kue. Biani, ambage use ti Mbeti ti Nzapa alingbi tele, ala kue abungbi oko ti sala gi tene ti mbeni kota li ti tene oko.

⁷ Peut-être mo yeke gue na abungbi ti alege ti vorongo a sala ngu mingi awe na mo ma ambeni mbage ti Mbeti ti Nzapa so adiko na kota go. Wala mo mveni mo diko ambeni mbage ni. Mo hinga so Mbeti ti Nzapa kue angoro na ndo mbeni tene oko, a to nda ni na Genèse ti si na Apocalypse? Biani, mbeni kota li ti tene so ya ni akangbi pepee amu ya ti Mbeti ti Nzapa kue. Kota li ti tene so ayeke nyen? A yeke fango mbilimbili ti ngangu ti Nzapa ti komande azo na ti gango taa tene ti ye so lo leke ti sala na ndoyee na lege ti Royaume ti lo. Na pekoni, e yeke baa mbilimbili tongana nyen fade Nzapa asala si ye so lo leke ti sala aga taa tene.

⁸ Na ndo ti so lo fa ye so Nzapa aleke ti sala, Bible afa na gigi alengo ti Nzapa. Na tapande, na lege ti Bible e manda so aye ayeke gbu be ti Nzapa nga adécision so e yeke mu ayeke kota ye na le ti lo. (Psaume 78:40, 41; aProverbe 27:11; Ézéchiel 33:11) Psaume 103:8-14 atene so Nzapa “asala nzobe, na lo si na grâce, ngonzo ti lo alondo fade fade pepee na nzobe ti lo ayeke mingi.” Lo sala ye na e na be-nzoni, ‘lo dabe lo so asala e na pupu-sese’ na e kiri na pupu-sese na la ti kua ti e. (Genèse 2:7; 3:19) So ambeni pendere lengo si lo fa na gigi! Lo yeke pepee mara ti Nzapa so mo ye ti voro lo?

⁹ Mbeti ti Nzapa afa na e polele aye so Nzapa ahunda. A sala tene ti ala na mbeni ngoi tongana andia. Ye oko, mingi ni awara ala na ya ti akpengba ndia so afa ni na lege ti atapande. Nzapa asala si asu na mbeti ambeni ye so asi na ya mbaï ti giriri ti Israël teti nzoni ti e. Ambaï so ahonde ye pepee afa ye so asi tongana azo atambela legeoko na ye so Nzapa aleke ti sala, nga na vundu so asi tongana ala mu lege ti ala mveni. (1 aGbia 5:4; 11:4-6; 2 Chronique 15:8-15) Ti diko ambaï tongaso ti ataa ye so asi giriri, alingbi ande ti ndu be ti e. Tongana e tara ti baa na li ti e aye so asi na asu pekoni na mbeti, e lingbi ti baa tele ti e na popo ti azo so ayeke na ya ni. Tongaso, e lingbi ti wara nzoni na ya anzoni tapande na e lingbi ti kpe ason so agbu azo so asala sioni. Ye oko, kpengba hundango tene so ahunda mbeni kiringo tene: Tongana nyen e lingbi ti hinga biani so ye so e diko na ya Bible alondo mbilimbili na yanga ti Nzapa?

MO LINGBI TI ZIA BE TI MO KUE NA BIBLE?

¹⁰ Peut-être mo baa awe so mingi ti abuku so amu awango aga ngbele ye gi na ya kete ngoi. Ti Mbeti ti Nzapa a yeke tongana nyen? Lo ninga mingi, na a sala ndulu na ngu 2 000 awe so asu andangba tene ti lo na mbeti. Ni laa, ambeni zo atene lo lingbi pepee na ngoi ti e ti laso. Me tongana Bible alondo na yanga ti Nzapa, a lingbi awango ti lo angba lakue na ngangu ataa ngu ti lo so ayeke mingi. A lingbi Mbeti ti Nzapa angba lakue “nzoni ti fa nda ti tene, ti zingo na zo, ti kiri zo na lege ni, na ti fa na zo lege ti sala ye mbilimbili, si zo ti Nzapa alingbi kue, na lo wara ye kue alingbi teti nzo kusala kue.”—2 Timothée 3:16, 17.

¹¹ Baango ye mbilimbili afa na gigi so akpengba ndia ti Mbeti ti Nzapa alingbi na ngoi ti laso legeoko tongana ala lingbi na ngoi so asu ala na mbeti giriri. Na tapande, tongana a ndu salango ye ti zo, Mbeti ti Nzapa afa na gigi nzoni gbungo nda ti ye so andu wagame oko oko kue ti azo. E lingbi ti baa ni polele na ya Fango Ye ti Jésus na ndo Hoto, so awara ni na ya buku ti Matthieu, achapitre 5 ti si na 7. A tene fango ye so andu mingi be ti ngbele mokonzi ti poroso ti Inde Mohandas K. Gandhi si lo tene na mbeni mokonzi so akomande na iri ti Grande-Bretagne: “Tongana kodoro ti mbi na kodoro ti mo ama tele oko na ndo afango ye ti Christ so azia na ya Fango Ye na ndo Hoto so, ka e leke gi akpale ti akodoro ti e mveni pepee, me akpale ti sese kue.”

¹² A yeke senge pepee si afango ye ti Jésus apika be ti azo! Na ya Fango Ye na ndo Hoto, lo fa na e lege ti si na taa ngia. Lo fa tongana nyen ti leke atene ti papa. Jésus amu awango-tene na ndo lege ti sambela. Lo fa na gigi baango ndo ti ndara ahon na ndo aye ti mitele na lo mu Ndia ti Lor teti nzoni songo na popo ti azo. Fango ye so abaa nga lege ti hinga amvene ti alege ti vorongo, na tongana nyen ti wara nzoni dutingo na ngoi so ayeke ga.

¹³ Na ya Fango Ye na ndo Hoto nga na ya tanga ti alembeti ti lo, Mbeti ti Nzapa atene na e polele ye ti sala na ye ti kpe ti tene dutingo ti e na ya fini aga nzoni ahon. Teti so awango ti lo alingbi mbilimbili na aye ti gigi, a pusu mbeni wafango ye ti tene: “Ataa so mbi yeke mbeni wamungo wango na lycée so awara akpengba diplôme nde nde ti kota da-mbeti na mbi diko abuku mingi na ndo nzoni seni ti li nga na ndo se-bibe, mbi baa so awango ti Mbeti ti Nzapa na ndo mara ti aye tongana dutingo na ngia na ya ti mariage, kangango lege na kengo ndia ti apendere na tongana nyen ti wara na ti bata akamarade, ayeke kota mingi ahon aye kue so mbi diko wala mbi manda na kota da-mbeti.” Na ndo ti so a lingbi ti sala kusala na lo na lo yeke ngbele ye pepee, zo alingbi ti zia be kue na Mbeti ti Nzapa.

A YEKE TAA TENE NA A LINGBI ZIA BE DA

¹⁴ Ataa so Mbeti ti Nzapa ayeke buku ti senda-ye pepee, lo tene taa tene na ndo ni. Na tapande, na ngoi so azo mingi ama na be so sese ayeke kpangbala, prophète Ésaïe asala tene ti lo tongana mbeni “cercle” (na Hébreu, chugh, so ge aye ti tene “ye so angoro”). (Ésaïe 40:22) A yeda na ndo kue pepee na tene so atene sese ayeke cercle juska angu saki mingi na peko ti ngoi ti Ésaïe. Na mbage, Job 26:7—so asu ni na mbeti a sala ngu 3 000 awe—atene so Nzapa “akanga sese na nduzu na ye pepee.” Mbeni wandara ti Mbeti ti Nzapa atene: “Tongana nyen Job ahinga taa tene, so gingo ya-nduzu afa, so a kanga sese na ndo mbeni ye pepee, ayeke mbeni hundango tene so a yeke ngangu ti kiri tene da teti azo so abele so Mbeti ti Nzoni-Kue alondo na yanga ti Nzapa.”

¹⁵ Kode ti fango peko ti ye so awara na ya ti Mbeti ti Nzapa akpengba nga be ti e na ya ngbele buku so. Nde na apande, azia kamba na popo ti aye so asi, so Mbeti ti Nzapa asala tene ni, na ambeni zo nga na alango so afa ni mbilimbili. (1 aGbia 14:25; Ésaïe 36:1; Luc 3:1, 2) Nga nde na so awasungo mbaï mingi ti giriri ayekia ahon ndo ni ahongo na ngangu ti agbia ti ala na ala fa pepee ahongo ala na ngangu nga na awokongo ti ala, awasungo Mbeti ti Nzapa atene taa tene na afa ye na lege ni—ataa na ndo akota siokpari ti ala mveni.—Nombre 20:7-13; 2 Samuel 12:7-14; 24:10.

MBENI BUKU TI PROPHÉTIE

¹⁶ Aprophétie so aga taa tene afa na gigi biaku so Bible alondo na yanga ti Nzapa. A wara na ya Mbeti ti Nzapa aprophétie mingi so aga taa tene na ya akete kete ye kue. Biani, asenge zo alingbi ti duti na gunda ti ye so pepee. Tongaso, ye nyen ayeke na peko ti aprophétie so? Mbeti ti Nzapa mveni atene so “prophétie aga la oko pepee na lege ti ye so be ti zo aye, me azo asala tene teti Nzapa tongana yingo ti nzoni-kue [wala ngangu ti sala kusala ti Nzapa] ahon na ala.” (2 Pierre 1:21, NW) Zia e baa ambeni tapande.

¹⁷ Tingo ti Babylone. Ésaïe na Jérémie, ala use kue, asala tene kozoni ti tingo ti Babylone na lege ti azo ti Médie na ti Perse. Kpengba ye ni ayeke so, a su na mbeti prophétie ti Ésaïe na ndo ye so ndulu na ngu 200 kozoni si ahon Babylone na ngangu! Ambage ti prophétie so ayeke na gbe ni ge ali fadeso na ya ambeti ti mbaï awe: hulengo ti Ngu ti Euphrate na lege so atokua ni na ya mbeni lando so aleke (Ésaïe 44:27; Jérémie 50:38); batango na hange pepee ayanga ti kodoro ti Babylone so ayeke na tele ti ngu (Ésaïe 45:1); nga na mungo kodoro ni so mbeni gbia so iri ti lo ayeke Cyrus amu.—Ésaïe 44:28.

¹⁸ Londongo na tingo ti “gbia ti Grèce.” Na ya mbeni suma, Daniel abaa mbeni koli-ngasa so apika na sese mbeni koli-ngasangbaga, na lo fa anza use ti lo. Na pekoni, afa kota nza ti koli-ngasa ni, na anza osio asigigi na place ni. (Daniel 8:1-8) Afa nda ni na Daniel: “Koli-ngasangbaga so mo baa, so ayeke na nza use, nza use so ayeke agbia ti Médie na ti Perse. Koli-ngasa ti kua mingi ayeke gbia ti Grèce; na kota nza so ayeke na popo ti le ti lo ayeke kozo gbia. Tene ti nza so afa awe, so nza osio alondo na place ni, fade royaume osio alondo na ya mara so, me ngangu ti ala alingbi na ngangu ti lo pepee.” (Daniel 8:20-22) A lingbi na prophétie so, ngu ngbangbo use na pekoni, “gbia ti Grèce,” Alexandre ti Kota, akinda Kodoro-Togbia ti nza use ti Médie na ti Perse. Alexandre akui na ngu 323 K.N.E na awatongoro ti lo osio amu place ti lo na nda ni. Ye oko, mbeni oko ti aroyaume so aga na pekoni alingbi pepee na ngangu ti kodoro-togbia ti Alexandre.

¹⁹ Fini ti Jésus Christ. A wara na ya ti Mbeti ti Nzapa so asala na yanga ti Hébreu gba ti aprophétie so aga taa tene na ngoi ti dungo, kusala ti fango tene, kua, na londongo ti Jésus na popo ti awakinda. Na tapande, a hon ngu 700 kozoni, Michée atene so fade adu Messie, wala Christ, na Bethléhem. (Michée 5:1 [5:2, NW]; Luc 2:4-7) Ésaïe, so aduti na fini na ngoi ti Michée, atene kozoni so fade apika Messie na atuku ngu ti yanga na ndo lo. (Ésaïe 50:6; Matthieu 26:67) Ngu ngbangbo oku kozoni, Zacharie afa so fade aka Messie teti nginza ti argent 30. (Zacharie 11:12; Matthieu 26:15) A hon ngu saki oko kozoni, David afa aye so ayeke ndu kui ti Jésus Messie ni. (Psaume 22:8, 9, 19 [22:7, 8, 18, NW]; Matthieu 27:35, 39-43) Na ndulu na ngu ngbangbo oku kozoni si asi, prophétie ti Daniel afa na gigi lawa Messie alingbi ti si, nga ngoi oke lo yeke sala kusala ti lo nga na ngoi ti kua ti lo. (Daniel 9:24-27) So ayeke gi ambeni tapande ti aprophétie so aga taa tene na ndo Jésus Christ. Fade mo baa so mo yeke wara ye ti nzoni tongana mo diko na pekoni ye mingi ahon na ndo ti lo.

²⁰ Mingi ti ambeni prophétie so asala ni teti ngoi so angba la ni yongoro aga taa tene awe. Mo lingbi ti hunda, ‘Ye oko, a ndu fini ti mbi tongana nyen?’ Biani, tongana mbeni zo atene na mo taa tene teti ngu mingi, mo yeke de kite fade fade na ndo lo tongana lo sala tene ti mbeni fini ye na mo? Oko pepee! Nzapa atene taa tene na ya Bible kue. Ye so alingbi pepee ti kpengba ziango be ti mo na ndo azendo ti Mbeti ti Nzapa, tongana aprophétie ti lo so andu sese ti paradis so ayeke ga? Biani, e lingbi ti zia be ti e tongana ti so Paul, oko ti adisciple ti Jésus ti kozo siècle, asala, so asu na mbeti so ‘Nzapa alingbi sala mvene pepee.’ (Tite 1:2) Na mbage, tongana e diko Mbeti ti Nzapa na e sala ye alingbi na awango ti lo, e yeke fa na gigi ndara so azo alingbi ala mveni ti wara ni pepee, teti Bible ayeke buku so afa na gigi hingango ye ti Nzapa so ague na fini ti lakue lakue.

“DUTI NA NZALA MINGI” TI HINGANGO YE TI NZAPA

²¹ Tongana mo manda Mbeti ti Nzapa, mo lingbi ti manda ambeni ye so ayeke nde na so afa na mo giriri. Mo lingbi ti baa nga so ambeni salango ye ti lege ti vorongo ti mo so mo ye mingi anzere na le ti Nzapa pepee. Mo yeke manda so Nzapa ayeke na ambeni ye so lo hunda na ndo mbilimbili nga na ndo sioni, so ahon mingi aye so ayeke na ya sese so azi lege na aye kue. A lingbi ti duti mbeni ye so mo baa ahon ndo ti mo na kozo ngoi ni. Me duti na be-nze-pepee! Manda nzoni Mbeti ti Nzapa ti wara hingango ye ti Nzapa. Duti ndulu ti yeda so wango ti Mbeti ti Nzapa alingbi ti hunda mo ti leke abibe na akusala ti mo.

²² Akamarade na asewa, so agi nzoni ti mo, alingbi ti ke mandango Mbeti ti Nzapa ti mo, me Jésus atene: “Tongaso zo oko oko kue so asala tene ti mbi na gigi na gbele azo, fade mbi sala tene ti lo na gigi nga na gbele Baba ti mbi so ayeke na yayu; me zo so abele tene ti mbi na gbele azo, fade mbi bele tene ti lo nga na gbele Baba ti mbi so ayeke na yayu.” (Matthieu 10:32, 33) Ambeni alingbi ti sala mbito so fade mo yeke li na ya mbeni secte wala mo yeke ga mbeni zo so avoro Nzapa na fandara. Ye oko, biani, mo yeke sala gi ngangu ti wara taa hingango ye ti Nzapa nga na ti taa tene ti lo. (1 Timothée 2:3, 4) Ti mu maboko na ambeni zo ti gbu nda ti ye so, tongana mo sala tene na ala na ndo aye so mo yeke manda sala ye na lege ni, papa na ala pepee. (aPhilippien 4:5) Dabe mo so awara azo mingi ‘na lege ti tene pepee’ tongana ala baa so hingango ye ti Mbeti ti Nzapa aga biani na nzoni ye na azo.—1 Pierre 3:1, 2.

²³ Mbeti ti Nzapa awa e: “Tongana akete molenge, a lingbi i duti na nzala mingi ti dulait so ayeke na handa oko pepee ti tene ni.” (1 Pierre 2:2, NW) Kete molenge angba na fini na lege ti kobe so mama ti lo amu na lo na lo yeke hunda na ngangu ti wara ye so lo ye. Legeoko nga, e lingbi ti ngba na fini tongana e wara hingango ye ti Nzapa. “Duti na nzala mingi” teti Tene ti lo na ngbango na ya mandango ye ti mo. Biani, zia na gbele mo ti diko Mbeti ti Nzapa la na la. (Psaume 1:1-3) Ye so alingbi ti ga na mo adeba ti nzoni mingi, teti Psaume 19:12 (19:11, NW) asala tene so na ndo andia ti Nzapa: ‘Awara futa nzoni na lege ti bata ala.’

[Kete tene na Gbe Ni]

TARA HINGANGO YE TI MO

Na lege ti aye wa Mbeti ti Nzapa ayeke nde na tanga ti abuku kue?

Ngbanga ti nyen mo lingbi ti zia be ti mo na Mbeti ti Nzapa?

Ye nyen afa polele na mo so Bible ayeke Tene so alondo na yanga ti Nzapa?

[Ahundango Tene ti Manda na Ye]

1, 2. Ngbanga ti nyen a lingbi e wara fango lege ti Wasalango e?

3, 4. (a) A lingbi e baa mandango Mbeti ti Nzapa tongana nyen? (b) E yeke sala ande tongana nyen ti baa mbilimbili Mbeti ti Nzapa?

5. (a) Ye nyen ayeke na ya Mbeti ti Nzapa so asala na yanga ti Hébreu? (b) Ye nyen ayeke na ya Mbeti ti Nzapa so asala na yanga ti Grec?

6. Ngbanga ti nyen a lingbi e manda Mbeti ti Nzapa kue?

7. Kota li ti tene ti Mbeti ti Nzapa ayeke nyen?

8. Bible afa tene wa na ndo alengo ti Nzapa?

9. Tongana nyen Bible amu na e mbeni baango ndo polele na ndo aye so Nzapa ahunda, na tongana nyen e lingbi ti wara nzoni na ya hingango ye tongaso?

10. (a) Ngbanga ti nyen ambeni zo atene Mbeti ti Nzapa ayeke ngbele ye? (b) Ye nyen 2 Timothée 3:16, 17 atene na e na ndo Mbeti ti Nzapa?

11-13. Ye nyen amu lege na e ti tene so Mbeti ti Nzapa alingbi biani na ngoi ti e?

14. Ye nyen afa so Mbeti ti Nzapa atene taa tene na lege ti senda-ye?

15. Tongana nyen kode ti fango peko ti ye ti Bible akpengba be so zo azia na ndo Bible?

16. Ye nyen afa na ngangu so Bible alondo na yanga ti Nzapa?

17. Aprophétie wa asala tene kozoni na ndo tingo ti Babylone, na tongana nyen ala ga taa tene?

18. Tongana nyen prophétie ti Mbeti ti Nzapa na ndo londongo na tingo ti “gbia ti Grèce” aga taa tene?

19. Aprophétie wa aga taa tene na ya Jésus Christ?

20. So aprophétie ti Mbeti ti Nzapa aga lakue taa tene a mu lege ti zia be ti e na nyen?

21. Ye nyen a lingbi mo sala tongana ambeni ye so mo manda na ya Mbeti ti Nzapa aye ti hon ndo ti mo?

22. Ngbanga ti nyen mo yeke manda Mbeti ti Nzapa, na tongana nyen mo lingbi ti mu maboko na amba ti mo ti gbu nda ti ye so?

23. Tongana nyen mo lingbi ti “duti na nzala mingi” teti hingango ye ti Nzapa?

[Kete Tene ne lembeti 14]

HINGA BIBLE TI MO NZONI

Ti hinga Bible nzoni alingbi pepee ti duti ngangu ye. Baa lembeti so afa aye so ayeke na ya ni ti manda molongo ti abuku ti

Mbeti ti Nzapa nga ndo so ala yeke da.

Abuku ti Mbeti ti Nzapa ayeke na achapitre na averset si awara ye hio. Akangbi ya ti achapitre ni na ngoi ti siècle 13 ni, na a lingbi ti tene so na siècle 16 mbeni wasalango mbeti ti France akangbi ya ti Mbeti ti Nzapa so asala na yanga ti Grec na averset so e wara laso. Kozo Mbeti ti Nzapa kue so ayeke na numéro ti achapitre nga ti averset ayeke na yanga ti Français, so asala ni na ngu 1553.

Tongana a fa averset na ya buku so, kozo numéro ni afa chapitre ni, na ti pekoni afa verset ni. Na tapande, “aProverbe 2:5” aye ti tene buku ti aProverbe, chapitre 2, verset 5. Na gingo averset so afa, fade a ninga pepee na mo yeke baa so ti wara averset ti Mbeti ti Nzapa ayeke ngangu na mo pepee.

Lege ti nzoni ahon ti hinga Mbeti ti Nzapa mbilimbili ayeke ti diko ni la na la. Ti kozoni, a lingbi ti duti mbeni ye ti ngangu. Me tongana mo diko chapitre ota ti si na oku na la oko oko, a baa yongo ti ala, fade mo yeke hunzi ti diko Mbeti ti Nzapa kue na ya ngu oko. Ngbanga ti nyen mo to nda ni laso pepee?

[Kete Tene na lembeti 19]

MBETI TI NZAPA—MBENI BUKU SO AYEKE NDE

• Mbeti ti Nzapa “alondo na yanga ti Nzapa.” (2 Timothée 3:16) Ataa so azo asu tene ni na mbeti, a yeke Nzapa si afa lege na bibe ti ala, tongaso Bible ayeke biani “tene ti Nzapa.”—1 aThessalonicien 2:13.

• Asu Mbeti ti Nzapa na ya mbeni ngoi so ayo ahon ngu 1 600, na lege ti azo ndulu na 40 so alondo na ya ti asalango ye nde nde. Ye oko, atene ti Bible kue abungbi beoko, ti londo na tongo nda ni ti si na kongo nda ni.

• A hon tanga ti abuku kue, Mbeti ti Nzapa asigigi na ya akpale ti ngangu mingi. Na ngoi ti Moyen-Âge, agbi azo na ndo keke gi ngbanga ti so ala yeke na Mbeti ti Nzapa.

• Mbeti ti Nzapa ayeke buku so aka ni mingi ahon na ndo le sese. Akiri peko ti lo, kue wala mbage ni, na ayanga ahon 2 000. Wungo ti aMbeti ti Nzapa so aleke ahon ngbundangbu mingi, na a yeke ngangu ti wara mbeni ndo na sese so alingbi ti wara Mbeti ti Nzapa da pepee.

• Ngbele mbage ti Mbeti ti Nzapa mingi ahon ato nda ti baa gigi na siècle 16 K.N.E. Ye so ayeke kozoni na singo ti Rig-Veda ti aHindou (ndulu na ngu 1 300 K.N.E), wala na “Canon ti Asakpa Ota” ti aBouddhiste (siècle oku ni K.N.E), wala na Koran ti Islam (siècle mbasambala ni N.E), nga na Nihon Shoki ti aShintoïste (ngu 720 N.E).

[Foto so amu lembeti 20 kue]