Mbeni zo alingbi biani ti changé dunia so?

“Azo ti mawa atene na e so ala ye ti ala kozoni kue ti duti nzoni nga na yâ ti siriri; ala ye nga ti wara lege ti sala si gigi ti ala aduti nzoni ahon ti kozo. Ala ye ti tene aye kue so azo azia na sese ti leke na dutingo ti azo atambela na lege ni, atâa na kodoro ti ala wala na akodoro wande. Tongana aye atambela na lege ni, a yeke kanga lege na akodoro nga na andokua so ayeke na nginza mingi ti sala ye ti bê ti ala na azo.”

ATËNË so ayeke ti wayinda ti mbeni kota ndokua so ayeke bâ lege ti azo so ye ti ngangu asi na ala. Lo fa ye so azo ti mawa ayeke sala nzara ni. Biani, atënë ti lo ni alingbi ti fa tâ nzoni mingi nzara ti azo kue so abâ pasi ndali ti aye ti ngangu nga na aye ti kirikiri. Azo so kue aye ti duti na yâ ti dunia so tâ siriri na nzoni dutingo ayeke dä. Fade mbeni dunia tongaso ayeke duti ande dä? Mbeni zo ayeke na ngangu biani ti changé dunia so aye ti kirikiri asi singo dä so?

Ambeni ye so azo agbian ni

Azo mingi atara ti gbian aye. E yeke na tapande ti Florence Nightingale, mbeni zo ti Angleterre na yâ ti ngu 1800 ti si na 1900. Lo mû fini ti lo kue ti sala si azo so ayeke bâ lege ti azo ti kobela na hôpital asala kua ti ala na saleté pëpe nga na nzobe. Na tango ti lo, a yeke bâ lege ti azo ti kobela tongana ti laso pëpe. Ayorö ti kanga lege na asioni makongo ayeke ândö dä pëpe. Mbeni mbeti atene so “azo so ayeke bâ lege ti azo ti kobela ahinga lani kua ti ala ni nzoni pëpe, ala yeke sala kua na yâ ti saleté, ala yeke nyon lani sämba mingi nga ala yeke sala pitan kirikiri.” Ngangu so Florence Nightingale asala agbian aye dä? Biani a gbian aye. Legeoko nga, azo ti nzobe mingi asala aye ti nzoni na yâ ti duti ti azo. Ala sala si a fa mbeti na azo, a kaï kobela ti ala, a leke da na ala, a mû kobe na ala, na ambeni ye tongaso. Ye so asala si gbâ ti azo ti mawa aduti nzoni ahon ti kozo.

Me, mbeni ye ayeke dä so e lingbi ti ke ni pëpe. Ye ni ayeke so azo kutu mingi angbâ ti bâ pasi ndali ti bira, kengo tënë ti ndia, kobela, nzara nga na ambeni ye nde ti ngangu. Mbeni ndokua ti kodoro ti Irlande so ayeke mû maboko na azo atene: “Azo 30 000 ayeke kui lâ oko oko ndali ti nzinga.” Même laso azo angbâ ti sala amba ti ala zo na ngbâa, atâa azo mingi ayeke tiri ndali ni ngbele ye giriri. Mbeni mbeti (Disposable People​—New Slavery in the Global Economy) atene so “angbâa ayeke mingi laso na ngoi ti e ahon azo kue so a gbu ala ândö na ngangu na Afrika ti gue na ni na Amerika ti kä ala tongana ngbâa.”

Nyen la akanga lege na aye kue so azo asala ti hunzi biaku biaku na aye so? A yeke gi ngbanga ti so azo ti mosoro na awangangu asala ye ti bê ti ala? wala ambeni ye nde ayeke nga dä?

Aye so akanga lege

Bible atene so a yeke Satan Zabolo si ayeke kanga lege na aye kue so zo asala ti gbian aye si mbilimbili aduti biani na yâ ti dunia ni. Bazengele Jean atene na e so “sese so kue ayeke na tïtî wato-sioni.” (1 Jean 5:19). Biani, na ngoi so e yeke dä, Satan ayeke ‘handa azo ti sese kue’. (Apocalypse 12:9). Ti ku na lâ ni so a yeke ga ti zi sese na gbe ti sioni ngangu ti lo, azo ayeke bâ lakue pasi ndali ti aye ti kirikiri. Nyen la ayeke na gunda ti aye so kue?

Nzapa amû ândö na Adam na Eve mbeni sese so lo leke ni ti tene a ga mbeni pendere paradis ndali ti azo kue. Sese so ayeke lani “nzoni mingi.” (Genèse 1:31). Zo wa la asala si aye ni aga nde? A yeke Satan Zabolo. Lo tene so Nzapa ayeke na droit pëpe ti lu andia si zo aduti na fini na lege ni. Lo tene nga so Nzapa ayeke komande na lege ni pëpe. Tongaso, lo pusu Adam na Eve ti duti yamba na Nzapa, si ala wani alingbi ti bâ nyen la ayeke nzoni nga sioni na lê ti ala (Genèse 3:1-6). Ye so asala si siokpari abâ gigi, na siokpari ni asala sioni na ndo ti azo. Ye so akanga lege na azo nga ti changé dunia si a ga nzoni.​—aRomain 5:12.

Teti nyen Nzapa azia lege na ni?

Ambeni zo ahunda peut-être tele ti ala atene, ‘Teti nyen si Nzapa azia si siokpari nga na sioni so siokpari ni ayeke sala na ndo ti zo ague ngbii asi na ngoi ti e? Ndali ti nyen si lo mû kota ngangu ti lo pëpe ti futi na azo ti kengo yanga so, na ti leke ambeni fini zo na place ti ala?’ Peut-être mo bâ so a lingbi ti leke tënë ni hio tongaso. Me bâ so lege so zo ayeke sala kua na ngangu ti lo ayeke ga ka na akota hundango tënë. Na tapande, nyen la azo ti mawa nga na ala so azo asala sioni na ala ayeke dema tele ti ala ka dä? A yeke ndali ti so azo ti komande asala ye ti kirikiri na ala pëpe? Tongana mbeni zo ti komande amû ngangu ti lo ti fâ zo kue so ake tënë ti ye so lo ye ti sala, fade azo ti nzoni bê ayeke gi bê ti ala na ndo ni pëpe?

Ti fa so Nzapa ayeke sala kusala kirikiri na ngangu ti lo pëpe, lo zia lege na Satan nga na Adam na Eve ti sala ye ti bê ti ala, nde na andia nga na akpengba-ndia ti lo. Me lo zia lege ni na ala gi teti kete ngoi, awe. Tongana ngoi ayeke hon, a yeke fa so gi Nzapa oko si alingbi biani ti fa lege na azo nzoni. A yeke fa nga so aye so lo ke na e ti sala ni ayeke ndali ti nzoni ti e. Biani, asioni ye so asi na peko ti kengo yanga ti lo afa so Nzapa aye tâ gi nzoni ti e. Ala fa nga so a yeke duti tâ na lege ni ti tene lo mû ngangu ti lo ti zi na aye kue ti sioni, na ngoi kue so lo ye. Ngoi ni so ayeke pusu ndulu ndulu.​—Genèse 18:23-32; Deutéronome 32:4; Psaume 37:9, 10, 38.

Ti ku na ngoi so Nzapa ayeke londo ti sala ye, e yeke ngbâ ti duti na yâ ti sese so ye ti kirikiri ayeke dä. E yeke ngbâ ti bima lakue (aRomain 8:22). Atâa nyen si e sala ti changé aye, e lingbi ti zi Satan lâ oko pëpe. E lingbi nga ti zi siokpari so ayeke na gunda ti aye ti sioni kue so e bâ so pëpe. Tënë ni ayeke gi so: ti zi sioni so kue siokpari ti Adam aga na ni na ndo ti e ahon ngangu ti e kue.​—Psaume 49:8-10.

Jésus Christ ayeke gbian ande aye biaku biaku

E yeke ngbâ gi tongaso ti bâ pasi lakue? Ên-ën. Mbeni zo ayeke dä so ayeke ngangu ahon e asenge zo ti sese. A mû na lo yanga ti gbian aye biaku biaku. Zo ni so ayeke tâ gi Jésus Christ. Bible afa lo tongana Mokonzi so Nzapa asoro ti zi e azo.​—Kusala 5:31.

Lo yeke ku fadeso “lâ ni” so Nzapa adiko awe ti londo ti sala ye (Apocalypse 11:18). Lo yeke sala ande nyen? Lo yeke “kiri ye kue na kozo ndo ni, Nzapa asala tënë ti ye so giriri na yanga ti aprophète ti Lo ti nzoni-kue.” (Kusala 3:21). Na tapande, Jésus ayeke “sö zo so ye amanke lo mingi tongana lo toto na Lo, na . . . zo ti vundu so ayeke na zo oko pëpe ti sala na lo. . . . Fade lo ton âme ti ala na yâ ye ti ngangu na sioye.” (Psaume 72:12-16). Fade na lege ti Jésus Christ, Nzapa ayeke “sala si bira awe juska na nda ti sese”. (Psaume 46:10). Nzapa amû nga zendo so ‘fade wakodoro ayeke tene pëpe, Mbi yeke na kobela.’ Azo kue so kobela asala ala, atâa ala so gere ti ala abuba, mê ti ala akanga wala lê ti ala abuba, ala kue ayeke kiri ti wara nzoni tele (Esaïe 33:24; 35:5, 6; Apocalypse 21:3, 4). Même ala so akui a ninga mingi awe ayeke wara ande nzoni. Nzapa amû zendo so lo yeke zingo na kuâ azo so akui ndali ti aye ti kirikiri wala ndali ti so azo asala sioni na ala.​—Jean 5:28, 29.

Jésus Christ ayeke gbian ande aye kue biaku biaku. Ye kue so akanga lege na dunia ni ti duti mbilimbili, lo yeke zi ni kue kue kue. Lo yeke lungula siokpari nga na sioni so siokpari aga na ni na ndo ti e azo. Lo yeke futi nga Satan Zabolo na azo kue so amû peko ti lo (Apocalypse 19:19, 20; 20:1-3, 10). Vundu na pasi so Nzapa azia ndali ti kete ngoi ayeke “londo lege use pëpe.” (Nahum 1:9). Ye so ayeke lani na li ti Jésus tongana lo fa na e ti sambela ti tene Royaume ti Nzapa aga, na ti tene Nzapa ‘asala na sese ye so bê ti lo aye legeoko tongana ti so lo sala na yayu.’​—Matthieu 6:10.

Peut-être mo yeke tene, ‘Ka Jésus atene lani atene “awanzinga ayeke lakue na e”! So afa nyen la? Ye ti kirikiri na nzinga ayeke ngbâ ande gi lakue.’ (Matthieu 26:11). Tâ tënë, Jésus atene so awanzinga ayeke duti lakue dä. Me atënë so angoro atënë ti lo ni nga na zendo so Bible amû afa so lo ye ti tene so na ngoi kue so sese so angbâ, azo ti mawa ayeke duti lakue dä. Lo hinga so zo oko alingbi pëpe ti zi ande nzinga nga na ye ti kirikiri na yâ ti dunia so. Lo hinga nga so lo yeke changé ande aye so kue. Lo ga ndulu ti ga na mbeni fini ye: fini yayu na fini sese, so na yâ ni pasi, kobela, nzinga na kuâ ayeke duti dä pëpe.​—2 Pierre 3:13; Apocalypse 21:1.

“I girisa pëpe ti sala nzoni”

Tongana mo zo mo sala mbeni ye ti mû maboko na mba ti mo zo, a yeke gi senge senge ye la? A yeke tongaso pëpe. Bible awa e ti mû maboko na azo tongana mbeni kpale asi na ala. Gbia Salomon atene ândö, lo tene: “Mo gbanzi nzoye pëpe na lo so alingbi na ni, tongana ye ni ayeke na tïtî mo ti sala na ni.” (aProverbe 3:27). Bazengele Paul nga atene: “I girisa pëpe ti sala nzoni na ti mû ye na azo.”​—aHébreu 13:16.

Jésus Christ lo wani awa e ti sala ye kue ndali ti azo. Lo sala tënë ti mbeni zo ti Samarie, so na lege lo bâ mbeni koli na sese. Azo apika fade koli so na ala nzi lo. Jésus atene so zo ti Samarie ni ‘asala be-nzoni’ na lo mû aye so lo yeke na ni ti kanga na lê ti kä ti mba ti lo ni, na lo sala nga mbeni ye ti tene tele ti koli so akiri aga nzoni (Luc 10:29-37). Zo ti Samarie so achangé dunia so pëpe, me lo sala kota ye na mba ti lo ni so. E nga kue e lingbi ti sala tongana lo.

Ye oko, Jésus Christ alingbi ti sala ye mingi ndali ti azo. Lo lingbi biani ti changé aye, na lo ga ndulu ti sala ni awe. Ande na ngoi ni kâ, azo so ayeke bâ pasi laso ndali ti aye ti kirikiri alingbi ande ti sala si gigi ti ala ni aga nzoni, nga ti duti na yâ ti tâ siriri nga nzoni.​—Psaume 4:9; 37:10, 11.

Na ndembe so e yeke ku ngoi ni so, zia e ku lâ oko pëpe ti ‘sala ye ti nzoni’ na azo kue so abâ pasi ndali ti aye ti kirikiri ti sese so.​—aGalate 6:10.

[Afoto na lembeti 5]

Florence Nightingale agbian aye mingi na yâ kua ti bango lege ti azo ti kobela

[Lingu ti foto ni]

Na nzobe ti National Library of Medicine

[Afoto na lembeti 7]

A-Chrétien asala nzoni na azo

[Lingu ti foto na lembeti 4]

The Star, Johannesbourg, S.A.