Chapitre Bale Ota

“Lungula Vundu na Bê ti Azo ti Mbi”

Esaïe 40:1-31

1. Mbeni lege so Jéhovah alungula vundu ti e ayeke so wa?

JÉHOVAH ayeke ‘Nzapa so alungula vundu.’ Mbeni lege so lo lungula vundu ti e ayeke azendo so lo sala si a sû ni na yâ Tene ti lo. (aRomain 15:4, 5) Na tapande, tongana e glisa mbeni zo so e ndoye lo, mbeni ye ti dengo bê ahon beku so ayeke zingo ande lo na yâ fini sese ti Nzapa? (Jean 5:28, 29) E lingbi nga ti sala tene ti zendo ti Jéhovah ti hunzi sioni na yâ ngoi kete na ti leke sese na paradis. A yeke pepe mbeni tene ti lungula vundu ti duti na beku ti lï na yâ Paradis so na ti kui lâ oko pepe?​—Psaume 37:9-11, 29; Apocalypse 21:3-5.

2. Ngbanga ti nyen e lingbi ti zia bê kue na yâ azendo ti Nzapa?

² E lingbi ti zia bê ti e kue na yâ azendo ti Nzapa? Biani! A lingbi ti zia bê kue na Zo so amu azendo so. Lo yeke na ngangu nga na nzala ti sala ye alingbi na tene ti lo. (Esaïe 55:10, 11) Lo fa ni polele tongana lo tene na lege ti prophète Isaïe so fade lo kiri na tâ lege ti vorongo na Jérusalem. Zia e gi nda ti prophétie so ayeke na Esaïe chapitre 40, teti lo yeke kpengba ande mabe ti e na Jéhovah, Lo so asala si azendo ti lo aga tâ tene.

Zendo so Alungula Vundu

3, 4. (a) Atene ti lungulango vundu wa, so ayeke mu ande maboko na azo ti Nzapa na pekoni, Isaïe asû na mbeti? (b) Ngbanga ti nyen fade ague na azo ti Juda na ti Jérusalem na ngba na Babylone, na dutingo ngba ti ala ayeke ninga ngoi oke?

³ Na siècle 8 K.N.E., prophète Isaïe asû atene ti lungulango vundu so na pekoni ayeke mu ande maboko na azo ti Jéhovah. Kete na pekoni so lo fa na Gbia Hizqiya tene ti futingo ti Jérusalem so aga ndulu, nga na guengo na mara ti aJuif na Babylone, Isaïe afa atene ti Jéhovah so amu zendo ti kiri ti leke ye: “Nzapa ti i atene, I lungula vundu, i lungula vundu na bê ti azo ti Mbi. I sala tene nzoni na Jérusalem; i sala tene na lo na kongo, lâ ti pono ti lo awe na A mu pardon na sioye ti lo, teti lo wara ngbanga na tïtî L’Eternel lege use teti siokpari kue ti lo.”​—Esaïe 40:1, 2.

⁴ “I lungula vundu”: akozo tene ti Esaïe chapitre 40, afa nzoni mingi tokua ti lumière na beku so ayeke na yâ tanga ti buku ti Isaïe. Teti so ala ke tene ti mabe, a gue na azo ti Juda na ti Jérusalem na ngba na Babylone na ngu 607 K.N.E. Ye oko, fade aJuif so ayeke ngba ayeke sala pepe na azo ti Babylone teti lakue lakue. Salango ngba ti ala ayeke ninga ande gi juska ngoi so ‘amu pardon na sioye ti ala.’ Ye so ayeke hunda ngoi oke? Na lege ti prophète Jérémie, ngu 70. (Jérémie 25:11, 12) Na pekoni, fade Jéhovah ayeke sigigi na ambeni tanga ni so agbian bê ti ala na Babylone ti kiri na Jérusalem. So tâ tene ti lungulango vundu si ayeke duti ande teti angba ni ti dabe ala, tongana ala si na ngu 70 ti dutingo yangbato ti Juda, so ngoi ti zingo ala so aze ni aga ndulu!​—Daniel 9:1, 2.

5, 6. (a) Ngbanga ti nyen yongoro tambela na popo ti Babylone na Jérusalem ayeke kanga ande lege pepe na gango tâ tene ti zendo ti Nzapa? (b) Fade kiringo ti aJuif na yâ kodoro ti ala ayeke sala nyen na ndo ambeni mara?

⁵ Lege so alondo na Babylone ti si na Jérusalem ayo akilomètre 800 ti si na 1 600, a lingbi na lege so amu ni. Yongoro tambela so ayeke kanga ande lege na gango tâ tene ti zendo ti Nzapa? Oko pepe! Isaïe asû na mbeti: “Mbeni yanga ato mbela, I leke lege ti L’Eternel na yando! i sala lege mbilimbili na yando teti Nzapa ti e! Fade a yä popo-hoto kue, na a fâ ahoto na akete hoto kue na sese; na fade akete hoto aga kpangbala sese, na hoto ti tênë aga popo-hoto; fade a fa gloire ti L’Eternel na gigi, na fade mitele kue aba gloire ni legeoko, teti yanga ti L’Eternel asala tene so awe.”​—Esaïe 40:3-5.

⁶ Kozoni ti gue na mbeni tambela, fani mingi amokonzi ti mbage ti Tö ayeke tokua azo ti leke lege, so ti tene ti lungula akota tênë nga même ti leke agbagbara na ti dë ahoto. Ti aJuif so ayeke kiri ande na kodoro ti ala, a lingbi ti tene so fade Nzapa mveni ayeke duti tongana zo so ahon kozoni na ala na lo yeke zi aye kue so akanga lege. Kozoni kue, aJuif ayeke pepe mara so ayö iri ti Jéhovah? Na salango ye alingbi na zendo ti lo ti kiri ala na kodoro ti ala, lo yeke fa ande na gigi gloire ti lo na gbele amara kue. Atä a nzere na ala wala pepe, fade amara ayeke ga ti hinga so Jéhovah ayeke Lo so asala si azendo ti lo aga tâ tene.

7, 8. (a) Tongana nyen atene so ayeke na Esaïe 40:3 aga tâ tene na ngoi ti kozo siècle N.E.? (b) Gango tâ tene wa ti kota ni prophétie ti Isaïe awara na ngu 1919?

⁷ Kiringo ti mara ni na siècle 6 K.N.E. aduti pepe oko gango tâ tene ti prophétie so. Lo wara mbeni gango tâ tene nde na kozo siècle N.E. Jean Wabatizengo zo aduti yanga so “ato mbela na yando,” a lingbi na Esaïe 40:3. (Luc 3:1-6) Na gbe ti yingo, Jean afa so tene ti Isaïe alingbi na lo mveni. (Jean 1:19-23) A to nda ni na ngu 29 N.E., Jean aleke lege na Jésus Christ.a Fango tene ti lo apusu azo ti ku Messie ti zendo ni, si ala mä lo na amu peko ti lo. (Luc 1:13-17, 76) Na lege ti Jésus, fade Jéhovah ague na ala so agbian bê ti ala na liberté so gi Royaume ti Nzapa oko alingbi ti mu: londongo na gbe ti siokpari nga na kui. (Jean 1:29; 8:32) Atene ti Isaïe awara mbeni gango tâ tene ti kota ni ahon tongana a zi tanga ti Israël ti yingo na gbe ti Babylone ti Kota na ngu 1919 na akiri na lo na yâ tâ lege ti vorongo.

⁸ Me ti aJuif so ayeke ngba na Babylone so aga ndulu ti wara anzoye na lege ti kozo gango tâ tene ti zendo ni, a yeke tongana nyen? Ala lingbi biani ti zia bê na zendo ti Jéhovah ti kiri na ala na kodoro ti ala so ala ye ni mingi? Ala lingbi, biani! Na lege ti akpengba tene nga na atapande ti ye so ayeke si lakue, Isaïe amu na ala fadeso atâ nda ti tene ti hinga biani so fade Jéhovah ayeke sala ye alingbi na tene ti lo.

Nzapa so Tene ti Lo Angbâ Lakue

9, 10. Na lege wa Isaïe azia kangbi na popo ti fini ti zo so aninga pepe nga na “tene” ti Nzapa so angbâ lakue lakue?

⁹ Kozoni kue, tene ti Lo so amu zendo ti kiri ti leke ye angbâ lakue lakue. Isaïe asû na mbeti: “Mbeni yanga atene, Mo to mbela! Na mbi tene, Fade mbi to mbela tene ti nyen? Mi kue ayeke pele, na nzoye ti ala kue ayeke tongana kongo ti kugbe ti yaka. Pele ahule, kongo ni akpi, teti L’Eternel awo mbö ti Lo na ndo ni; biani, azo ayeke pele. Pele ahule, na kongo ni akpi; me fade tene ti Nzapa ti e angbâ lakue lakue.”​—Esaïe 40:6-8.

¹⁰ Azo ti Israël ahinga nzoni so pele ayeke ninga teti lakue lakue pepe. Na ngoi ti buru, na gbe ti ngangu ti lâ, lo yeke ninga pepe ti glisa pendere nzoroko ti lo. Na mbeni lege, fini ti zo ayeke tongana pele: lo yeke ninga mingi pepe. (Psaume 103:15, 16; Jacques 1:10, 11) Isaïe azia kangbi na popo ti fini ti zo so aninga pepe na “tene” ti Jéhovah, ye so lo leke na bê ti lo ti sala, so angbâ lakue. Biani, “tene ti Nzapa ti e” angbâ lakue lakue. Tongana Nzapa asala tene, ye oko alingbi ti mingo atene ti lo pepe wala ti kanga lege si ala ga tâ tene.​—Josué 23:14.

11. Ngbanga ti nyen e lingbi ti zia bê na Jéhovah ti sala si azendo so ayeke na yâ Tene ti lo so asû na mbeti aga tâ tene?

¹¹ Laso, e wara na lege ti mbeti so asû na yâ ti Bible, ye so Jéhovah aleke na bê ti lo ti sala. Na yâ ti asiècle so ahon, azo atiri ngangu ti ke Bible, atä so kue awasungo peko ti Bible na mbeni yanga nde so asala mbito pepe nga na ambeni zo amu fini ti ala ti bata ni. Ye oko, gi ngangu so ala sala si afa pepe ngbanga ti nyen Bible angbâ lakue. Gonda ni kue akiri na Jéhovah, “Nzapa so ayeke na fini na angbâ lakue lakue,” Lo so abata Tene ti lo. (1 Pierre 1:23-25) Ba kete: Teti Jéhovah abata Tene ti lo so asû na mbeti, ngbanga ti nyen ti yeda pepe so lo yeke sala ande si azendo so ayeke na yâ ni aga tâ tene?

Mbeni Nzapa ti Ngangu so Abata Angasangbaga ti Lo na Nzobe

12, 13. (a) Ngbanga ti nyen zo alingbi ti zia bê na zendo ti kiri ti leke ye? (b) Nzo tene wa ayeke dä teti aJuif so ague na ala na ngba, na ngbanga ti nyen ala lingbi ti zia bê na ni?

¹² Isaïe afa mbeni use nda ni so a lingbi zo azia bê na zendo ti kiri ti leke ye. Lo so amu zendo so ayeke mbeni Nzapa ti ngangu so abata azo ti lo na nzobe. Isaïe angbâ ti tene: “O mo so mo sala tene nzoni na Sion, mo ma na ndo kota hoto; O mo so mo sala tene nzoni na Jérusalem, mo yä yanga ti mo na nduzu; mo yä yanga ti mo, zia mbito asala mo pepe; mo tene na akodoro ti Juda, Ba, Nzapa ti i! Ba, Seigneur L’Eternel ayeke ga na ngangu, na fade Lo komande na tïtî Lo. Ba, futa ayeke na Lo, na futa ti kusala ayeke na gbele Lo. Fade Lo fa ndo ti tengo pele na kundu ti Lo tongana berger, Lo kamata amolenge ti ngasangbaga na tïtî Lo, Lo yö ala na libe ti Lo, na lo fa lege yeke yeke na ala so ayeke na amolenge.”​—Esaïe 40:9-11.

¹³ Na ngoi so a sû Bible, awali ayeke sepela ahongo na ngangu na dengo kongo wala na hengo bia ti anzo tene ti abira so ahon ni na ngangu wala mbeni mungo maboko so aga ndulu. (1 Samuel 18:6, 7; Psaume 68:12 [68:11, NW]) Na lege ti prophétie Isaïe afa so mbeni nzo tene ayeke dä teti aJuif so ague na ala na ngba, mbeni tene so alingbi ti dekongo na ni na mbito pepe, biani na li ti ahoto: fade Jéhovah akiri na awakua ti lo na Jérusalem so ala ndoye ni mingi! Ala lingbi ti duti na beku teti fade Jéhovah ayeke ga “na ngangu.” Tongaso, ye oko alingbi ti kanga lege na lo pepe ti sala ye alingbi na zendo ti lo.

14. (a) Jéhovah ayeke fa ande lege na mara ti lo na nzobe: Isaïe ahaka ni na kusala wa? (b) Tapande wa afa so aberger ayeke bata angasangbaga ti ala na nzobe? (Ba encadré na lembeti 405.)

¹⁴ Ye oko, Nzapa ti ngangu so ayeke nga na nzobe. Na lege ti tene so amu wâ na bê, Isaïe afa tongana nyen Jéhovah ayeke kiri ande na awakua ti lo na ndo ti ala. Jéhovah ayeke tongana mbeni berger ti ndoye so ayeke bungbi amolenge ti ngasangbaga ti lo na ayeke yö ala na “libe” ti lo. Biani na ndo so tene “libe” andu abongo ti ndo ni so yâ ni abungbi na asala dû wala bozo. Ngoi na ngoi aberger ayeke zia na yâ ni amolenge ti ngasangbaga so adü ala fini ni na so alingbi ti tambela pepe na peko ti kundu ni. (2 Samuel 12:3) Mbeni pendere tapande tongaso, so agboto ni na yâ kusala ti batango angasangbaga, adë biani bê ti awakua ti Jéhovah so ayeke na ngba na ndo bingo bê na ndoye so lo yeke na ni na mbage ti ala. Biani ala lingbi ti zia bê ti ala so mara ti Nzapa so ayeke na ngangu tongaso me ayeke nga na nzobe, ayeke sala ande ye alingbi na zendo so lo mu na ala!

15. (a) Lawa Jéhovah aga “na ngangu,” na zo wa ayeke ‘tïtî lo so akomande’ teti lo? (b) Nzo tene wa a lingbi adekongo na ni na mbito pepe?

¹⁵ Atene ti Isaïe ayeke na mbeni nda ni na lege ti prophétie teti ngoi ti e. Na ngu 1914, Jéhovah aga “na ngangu” na lo leke Royaume ti lo na ayayu. ‘Tïtî lo so akomande’ ayeke Molenge ti lo, Jésus Christ, so Jéhovah azia lo na ndo mbata ti lo na yayu. Na ngu 1919, Jéhovah azi awakua ti lo na ndo sese, so asa yingo na ndo ti ala, na gbe ti ngba ti Babylone ti Kota, na lo to nda ti kiri biaku na lege ti vorongo so ayeke na sioni pepe ti tâ Nzapa so ayeke na fini. A yeke mbeni nzo tene so a lingbi afa na mbito pepe, so a lingbi ti tene adekongo na ni na li ti ahoto si azo amä ni na ndo kue. Tongaso, zia e yä go ti e na nduzu na e fa na mbito pepe so Jéhovah Nzapa akiri na vorongo ti lo so sioni ayeke dä oko pepe na ndo sese!

16. Tongana nyen Jéhovah ayeke fa lege na mara ti lo laso, na tapande wa lo zia ni?

¹⁶ Atene so ayeke na Esaïe 40:10, 11 ayeke nga na mbeni nzoni ye ti fa teti e laso. A yeke ye ti lungula vundu ti ba tongana nyen Jéhovah ayeke fa lege na mara ti lo na nzobe. Legeoko tongana mbeni berger ahinga ye so alingbi na ngasangbaga oko oko, nga na akete molenge ti ngasangbaga so alingbi ti mu peko ti kundu ni pepe, legeoko nga Jéhovah ahinga akatikati ti awakua be-ta-zo ti lo oko oko. Na ndo ni, tongana Berger so asi na nzobe, Jéhovah amu tapande na aberger Chrétien. A lingbi a-ancien asala na kundu ni na nzobe, na mungo tapande ti bingo bê nga na ndoye so Jéhovah afa na gigi. A lingbi ala dabe lakue na abibe so Jéhovah ayeke na ni na mbage ti ngasangbaga oko oko ti kundu ni, “so lo vo na mênë ti Molenge ti lo mveni.”​—Kusala 20:28, NW.

Na Ngangu Kue, na Ndara Kue

17, 18. (a) Ngbanga ti nyen aJuif so ague na ngba alingbi ti zia bê na yâ zendo ti kiri ti leke ye? (b) Akpengba hundango tene wa Isaïe asigigi na ni?

¹⁷ A-Juif so ague na ala na ngba alingbi ti zia bê na zendo ti kiri ti leke ye teti Nzapa ayeke na ngangu kue na ndara kue. Isaïe atene: “Zo nyen adiko ngu na yâ yambati ti lo, na lo ha yayu na maboko? Zo nyen alingbi zia pupu-sese kue na yâ kangu, na a lingbi diko nengo ti ahoto na akete hoto na lege ti kilo? Zo nyen afa lege na Yingo ti L’Eternel, wala a wa Lo tongana wawango ti Lo? Lo wa tele ti Lo na zo nyen? Zo nyen awa Lo, na a fa na Lo lege ti fango ngbanga ti mbilimbili? Zo nyen afa na Lo lege ti ndara, na a fa na Lo lege ti hinga nda ti ye?”​—Esaïe 40:12-14.

¹⁸ Ba akpengba tene so alingbi aJuif so ague na ala na ngba agbu li na ndo ni. Asenge zo alingbi ti gbian yâ ti gango nga na kiringo ti angangu kota ngu-ingo na yanga ti sese? Biani, oko pepe! Nde na so, ti Jéhovah angu-ingo so amu ndo sese ayeke tongana lê ti ngu oko na yâ yambati ti lo.b Asenge zo alingbi ti ha kota ti le-nduzu so asi na atongoro, wala ti hinga nengo ti ahoto na akete hoto ti sese? Oko pepe. Me ti Jéhovah, lo lingbi ti ha kota le-nduzu tongana ti so mbeni zo ayeke mu yongo ti mbeni ye na maboko ti lo: yongo so ayeke na popo ti kota li ti maboko na kete ni tongana zo azi yâ ti maboko ti lo. Biani, Nzapa alingbi ti hinga nengo ti ahoto na ti akete hoto na ndo kilo. Même awandara ti kota ahon na popo ti azo alingbi ti mu wango na Nzapa na ndo ye so lo lingbi ti sala na yâ ngoi so wala ti fa na lo ye so lo lingbi sala ande kekereke? Biani pepe!

19, 20. Na lege ti atapande wa so ayeke dabe Isaïe agboto lê na ndo kota ti Jéhovah?

¹⁹ Angangu mara ti sese alingbi ti kanga lege na Nzapa si zendo ti lo aga tâ tene? Isaïe akiri tene na salango tene ti amara tongaso: “Ba, amara ayeke tongana lê ti ngu oko na yâ seau, na a ba ala tongana kete pupu-sese na ndo kilo. Ba, Lo yä azoa tongana pupu-sese. Liban alingbi na keke ti wâ pepe, na anyama ni alingbi pepe teti offrande so azö na wâ. Amara kue ayeke tongana ye pepe na gbele Lo, Lo diko ala tongana ye senge senge, ala yeke ye pepe.”​—Esaïe 40:15-17.

²⁰ Na lê ti Jéhovah, amara ayeke tongana lê ti ngu oko so alondo na yâ ti seau atï na sese. Nengo ti ala ahon pepe kete pupu-sese so abungbi na ndo kilo, so alingbi ti sala ye oko pepe.c Ba kete so mbeni zo aleke mbeni kota balaga na lo mu akeke kue so ayeke na ndo ahoto ti Liban ti sala na wâ ni. Na pekoni, ba so lo mu na sadaka anyama kue so alango na yâ ahoto so. Atä mara ti sadaka so a lingbi pepe na Jéhovah. Tongana ti so tapande so asala na kusala juska na ndo so adë alingbi pepe, Isaïe asala mbeni tene so apika bê mingi ahon: amara kue ayeke “ye pepe” na lê ti Jéhovah.​—Esaïe 40:17.

21, 22. (a) Tongana nyen Isaïe afa polele so a lingbi ti haka Jéhovah na mbeni ye oko pepe? (b) Afango tene ti Isaïe aga na e na nda ti tene wa? (c) Tene wa so prophète Isaïe asû na mbeti senda-ye ayeda na ni? (Ba encadré na lembeti 412.)

²¹ Teti so lo ye ti gboto lê na ngangu mingi ahon so a lingbi ti haka Jéhovah na mbeni ye oko pepe, Isaïe afa buba ti ala so ayeke leke ayanda na lor, na argent wala na keke. A yeke ye ti buba pepe ti bi bê so mbeni yanda alingbi ti duti fä ti “Lo so aduti na ndo cercle ti sese na nduzu” na so azo kue aduti na gbe ti lo?​—Diko Esaïe 40:18-24.

²² Afango peko ti ye kue so aga na e na nda ti tene oko: ye oko alingbi ti kanga lege pepe na Jéhovah, so ayeke na ngangu kue, na ndara kue, nga so alingbi ti haka lo na mbeni ye pepe, ti sala ye alingbi na zendo ti lo. Atene ti Isaïe alingbi la ni ti lungula vundu mingi na ti kpengba aJuif so ague na ngba na so, na Babylone, asala nzala ti kiri na kodoro ti ala! Laso e lingbi nga ti duti na beku so azendo ti Jéhovah teti kekereke ti e ayeke ga ande tâ tene.

‘Zo Wa Asala Aye So?’

23. Ngbanga ti nda ti tene wa aJuif so ague na ala na ngba alingbi ti wara ngangu, na ye wa Jéhovah afa na gigi fadeso na ndo lo mveni?

²³ A-Juif so ague na ala na ngba ayeke na mbeni nda ti tene nde ti wara ngangu. Lo so amu zendo ti zi ala ayeke Wasalango ye kue na Lingu ti kota ngangu kue. Ti fa na gigi kota ngangu ti lo so adö bê, Jéhovah agboto lê na ndo akode so aba ni na yâ ye so aleke: “Lo Ti Nzoni-kue atene, I ba Mbi lingbi na zo wa, wala zo nyen si Mbi lingbi na lo? I yä lê ti i na nduzu, i ba Lo so acréé ye so, Lo so asala ye kue ti nduzu ti sigigi na lege ti wungo ti ala; Lo di iri ti ala oko oko kue na lege ti iri ti ala; na lege ti kota ngangu ti Lo, na teti Lo yeke na ngangu mingi, oko ti ala atia pepe.”​—Esaïe 40:25, 26.

24. Tongana lo yeke sala tene na iri ti lo mveni, tongana nyen Jéhovah afa so a lingbi ti haka lo na mbeni ye oko pepe?

²⁴ Lo ti Nzoni-kue ti Israël asala tene na iri ti lo mveni. Jéhovah agboto lê na ndo atongoro ti yayu ti fa so mbeni ye oko alingbi na lo pepe. Tongana mbeni turugu ti kota kamba so alingbi ti bungbi azo ti lo, Jéhovah akomande atongoro. Tongana lo lingbi fade ti hiri ala kue, ‘oko ti ala ayeke tia pepe.’ Atä so atongoro ayeke mingi, lo hiri ala oko oko na iri ti lo, mbeni iri so ayeke nde wala mbeni ye tongana iri. Na tapande ti aturugu so amä yanga, atongoro angbâ na place ti ala na abata yanga so amu na ala, teti Mokonzi ti ala ayeke na “kota ngangu” na lo yeke na “ngangu mingi.” Tongaso, aJuif so ague na ala na ngba ayeke na anda ti tene ti duti na beku. Wasalango ye, so akomande atongoro, ayeke na ngangu ti mu maboko na awakua ti lo.

25. E lingbi ti sala nyen na gbele tisango ndo ti Nzapa so asû ni na Esaïe 40:26, na ye so alingbi ti sala nyen na ndo ti e?

²⁵ Zo wa na popo ti e alingbi ti ke tisango ndo ti Nzapa so asû ni na Esaïe 40:26: “I yä lê ti i na nduzu, i ba”? Aye so awagingo yâ ti ndagigi amanda na ngoi ti e afa so ale-nduzu so asi singo na atongoro ayeke ye ti dongo bê mingi ahon ti so aba ni giriri na ngoi ti Isaïe. Awagingo yâ ti ndagigi so ayeke ba nduzu na lege ti ngangu masini ti bango ndo ti ala atene ndagigi so alingbi ti ba ni ayeke na abungbi ti atongoro ngbundangbu 125 wala ahon so. Na lege ti dikongo ye, atene gi mbeni oko ti ala, so a hiri ni La Voie Lactée, ayeke na atongoro ahon ngbundangbu 100! Aye so alingbi pepe ti zingo na yâ bê ti e mbeni kota kpengo mbito teti Wasalango e nga na tâ ziango bê kue na zendo ti lo?

26, 27. Tongana nyen a fa tene ti bibe ti aJuif so ague na ala na ngba na Babylone, na aye wa a lingbi ala hinga?

²⁶ Teti lo hinga so angu ti dutingo na ngba ayeke sala ande si aJuif anze, Jéhovah apusu Isaïe ti tene lo sû kozoni atene ti dengo bê so: “O Jacob, teti nyen mo tene? O Israël, teti nyen mo sala tene? mo tene, Lege ti mbi ahonde na lê ti L’Eternel, na Nzapa asala na mbi pepe na lege ti fango ngbanga ti mbilimbili. Mo hinga pepe? mo mä pepe? L’Eternel ayeke Nzapa ti lakue lakue, Lo créé nda ti sese kue. Ngangu ti Lo awe pepe, même lo nze pepe, na zo alingbi gi nda ti ndara ti Lo pepe.”​—Esaïe 40:27, 28.d

²⁷ Isaïe afa peko ti atene ti Jéhovah so afa na gigi bibe ti angba so ayeke na Babylone, akilomètre ngbangbo mingi yongoro na kodoro ti ala. Ambeni abi bê so Nzapa ti ala ayeke ba pepe wala ahinga “lege” ti ala pepe, so ti tene dutingo ti ala so ayeke ngangu. Na lê ti ala Jéhovah abi bê pepe na aye ti sioni so asi na ala. A dabe ti ala na aye so a lingbi ala hinga, na lege ti aye so afa na ala, tongana a yeke pepe na lege ti ye so asi na ala. Jéhovah alingbi na ayeke na nzala ti zi azo ti lo. Lo yeke Nzapa ti lakue lakue na Wasalango sese kue. Tongaso, lo yeke lakue na ngangu so lo fa na gigi na ngoi so lo sala giriri aye, na même ngangu Babylone alingbi ti kpe tïtî lo pepe. Mara ti Nzapa tongaso alingbi ti nze pepe na ti zia azo ti lo. A lingbi pepe ti tene awakua ti lo aku ti gbu nda ti akusala ti Jéhovah kue, teti hingango ndo ti lo (ngangu ti gbu nda ti ye, bango nda ti ye ti lo, na bango ndo ti lo) ahon ndara ti ala.

28, 29. (a) Tongana nyen Jéhovah adabe awakua ti lo so lo yeke mu ande maboko na ala so anze? (b) Na lege ti tapande wa a fa so Jéhovah amu ngangu na awakua ti lo?

²⁸ Na lege ti Isaïe, Jéhovah angbâ ti mu ngangu na angba so vundu ahon ndo ti ala: “Lo mu ngangu na zo so anze; na zo so ayeke na ngangu pepe, Lo sala si ngangu ti lo awu. Même fade ngangu ti amolenge awe, na ala nze, na fade apendere koli atï. Me azo so aku L’Eternel, fade ala kiri ala wara ngangu; fade ala ma na nduzu na kpangbi tongana angualo; fade ala kpe, me ala nze pepe; fade ala tambela, me ngangu ti ala awe pepe.”​—Esaïe 40:29-31.

²⁹ Tongana lo sala tene ti nene ni ti mu ngangu na zo so anze, Jéhovah abi bê peut-être na ngangu tambela so angba ni ayeke sala ande ti kiri na ndo ti ala. Jéhovah adabe azo ti lo so lakue lo yeke mu maboko na ala so anze tongana ala gi ni na mbage ti lo. Atä azo so ayeke na ngangu mingi (“amolenge” na “apendere koli”) alingbi ti nze na ala tï ngbanga ti so ala woko mingi. Ye oko, Jéhovah aze ti mu ngangu na ala so azia bê na lo, ngangu ti kpe loro na ti tambela, mbeni ngangu so ayeke hunzi lâ oko pepe. Hulungo ti ngualo so aba atene lo sala ni na ngangu pepe, kota ndeke so alingbi ti hulu teti ngbonga mingi na peko ti tele, aduti fä ti ngangu so Jéhovah amu na awakua ti lo.e Na beku ti wara maboko ti Nzapa tongaso, aJuif so aduti na ngba ayeke na mbeni nda ti tene oko pepe ti gi bê ti ala.

30. Tene ti lungulango vundu wa atâ Chrétien alingbi ti wara laso na yâ andangba versê ti Esaïe chapitre 40?

³⁰ Andangba versê so ti Esaïe chapitre 40 ayeke na atene ti lungulango vundu teti atâ Chrétien so aduti na lâ ti nda ni ti bungbi ti aye ti sioni ti fadeso. Na ngoi so aye ti ngangu na akpale mingi ayeke sala si zo awoko, a yeke pepe ye ti dengo bê ti hinga so atara so e gbu ngangu dä na aye ti kirikiri so e yeke wara ahonde pepe na lê ti Nzapa ti e? E lingbi ti duti na tâ beku so Wasalango ye kue, Lo so “nda ti ndara ti Lo ayeke pepe,” ayeke leke ande aye ti kirikiri kue na ngoi nga na lege so lo soro. (Psaume 147:5, 6) Ti ku na ngoi so, a hunda na e pepe ti zia bê na ngangu ti e mveni. Jéhovah, so ngangu ti lo ayeke na nda ni pepe, alingbi ti mu ngangu même “ngangu so ahon ti senge ni,” na awakua ti lo na ngoi ti tara.​—2 aCorinthien 4:7, NW.

31. Zendo ti lumière wa prophétie ti Isaïe ayeke na ni giriri teti aJuif so ayeke ngba na Babylone, na e lingbi ti zia bê ti e kue na nyen?

³¹ Bi bê na aJuif so aduti ngba na Babylone na siècle 6 K.N.E. Yongoro kâ na akilomètre ngbangbo mingi, Jérusalem ti ala so ala ye ni aduti yangbato, temple ti lo abuba. Ti ala, prophétie ti Isaïe ayeke na mbeni zendo ti lungulango vundu ti lumière na ti beku: fade Jéhovah akiri ala na ndo ti ala! Na ngu 537 K.N.E., Jéhovah akiri na azo ti lo, lo fa so lo yeke Zo so asala ye alingbi na azendo ti lo. E nga e lingbi ti duti na beku kue na Jéhovah. Fade azendo na ndo Royaume ti lo, so afa tene ni pendere mingi na yâ prophétie ti Isaïe, ayeke ga tâ tene. Ba mbeni nzo tene: mbeni tokua ti lumière teti azo kue!

[Akete tene na gbe ni]

[Encadré/Foto na lembeti 404, 405]

Jéhovah, Mbeni Berger so Asi na Ndoye

Isaïe ahaka Jéhovah na mbeni berger so asi na ndoye na so ayö amolenge ti ngasangbaga na libe ti lo. (Esaïe 40:10, 11) Lo gboto pendere tapande so na yâ tâ salango ye ti aberger. Mbeni zo so na ngoi ti e aba aberger na ndo Hoto ti Hermôn na Proche-Orient atene: “Berger oko oko ayeke duti ndulu na kundu ti lo ti ba lege ti anyama ti lo. Tongana lo wara mbeni molenge ti ngasangbaga so adü lo fini ni, lo kanga lo na yâ . . . kota bongo na ndo libe ti lo, teti molenge ti nyama ni ade akpengba pepe ti mu peko ti mama ti lo. Tongana yâ ti bozo ti bongo ni asi, lo yeke zia amolenge ti ngasangbaga ni na ndo go ti lo, wala na yâ mbeni sakpa so azia na ndo lele, juska amolenge ti nyama ni alingbi ala mveni ti mu peko ti amama ti ala.” A yeke pepe ye ti lungulango vundu ti hinga so e yeke sala na mbeni Nzapa so ayeke bi bê na ndo awakua ti lo na mara ti oko nzobe tongaso?

[Encadré/Foto na lembeti 412]

Tele ti Sese Ayeke Tongana Nyen?

Giriri mingi ti azo amä na bê so sese ayeke kpangbala. Ye oko, a to nda ni na siècle 6 K.N.E., Pythagore, wandara ti aGrec, asigigi na tene so sese alingbi ti duti mbeni ye so angoro ngorongo. Ye oko, ngu ngbangbo use kozoni si Pythagore afa tene ti lo, prophète Isaïe afa polele mingi nga na lege ni: “A yeke Lo so aduti na ndo cercle ti sese na nduzu.” (Esaïe 40:22) Tene na yanga ti Hébreu chugh so akiri pekoni na yâ versê so na “cercle” alingbi nga ti tene “ye so angoro ngorongo.” Zia e ba so gi mbeni ye so angoro ngorongo si akpa cercle atä a ba ni na mbage kue.f Tongaso, hio mingi na yâ ti mbaï, prophète Isaïe asû na mbeti mbeni tene so senda-ye ayeda na ni na so atene ti pande ti giriri ayeke dä oko pepe.

[Kete tene na gbe ni]

[Foto na lembeti 403]

Jean Wabatizengo zo aduti yanga so “ato mbela na yando”