Ababâ, amama na amolenge: ala sara lisoro nzoni

1, 2. Mingi ni, bê ti ababâ, amama na amolenge ayeke tongana nyen na mbage ti mba? Me ngoi na ngoi a yeke ngangu na ala ti sara nyen?

A HUNDA tënë so na amolenge mingi na Amerika a tene: “Tongana ala hinga so babâ na mama ti ala ayeke kui kekereke, tënë wa la ala ye mingi ti tene na babâ na mama ti ala laso?” Mingi ti ala atene so ala ye pëpe ti sara tënë na ndo ti akpale wala aye so ala na ababâ na amama ti ala amä tere dä pëpe. Me ala yeke tene na babâ na mama ti ala: “Pardon” nga “Mbi ye ala mingi.”​—For Parents Only, so Shaunti Feldhahn na Lisa Rice asara.

² Amolenge aye ka ababâ na amama ti ala nga ababâ na amama aye amolenge ti ala. Mingi ni, a yeke ye so a yeke bâ na yâ ti sewa ti aChrétien. Atâa so kue, ngoi na ngoi sarango lisoro ayeke ngangu na popo ti babâ, mama na amolenge. Ngbanga ti nyen? Nyen la asara si a yeke ngangu na ababâ, amama na amolenge ti sara lisoro na ndo ti ambeni ye? Aye wa ababâ, amama na amolenge alingbi ti sara ti sara lisoro nzoni ahon ti kozo?

ALA MÛ NGOI TI SARA LISORO NA MBA

3. (a) Ngbanga ti nyen a yeke ngangu na asewa mingi ti sara nzoni lisoro? (b) Ngbanga ti nyen na ngoi ti Israël a yeke ngangu pëpe na asewa ti wara ngoi ti duti place oko?

³ Asewa mingi abâ so a yeke ngangu na ala ti wara ngoi ti sara nzoni lisoro. Me na ngoi ti azo ti Israël, a yeke tongaso pëpe. Moïse atene na azo ti Israël atene: “Fade mo fa tënë [ti Nzapa] na amolenge ti mo biani, na mo sara tënë ti commandement so, tongana mo yeke duti na da ti mo, tongana mo yeke tambela na lege, tongana mo gue ti lango, na tongana mo londo.” (Deut. 6:6, 7). Amolenge ayeke mû lani ngoi mingi ti duti na tere ti mama ti ala na yanga-da wala na tere ti babâ ti ala na yaka wala na place ti kua ti lo. Amolenge na ababâ na amama ayeke lani na ngoi mingi ti duti place oko nga ti sara lisoro. Ye so asara si a yeke ngangu pëpe na ababâ na amama ti hinga abezoin ti amolenge ti ala, anzara ti bê ti ala nga na sarango ye ti tere ti ala. Amolenge nga kue ahinga ababâ na amama ti ala nzoni.

4. Nyen la asara si a yeke ngangu na asewa laso ti sara lisoro?

⁴ Gigi ti laso ayeke nde mingi. Na yâ ti ambeni kodoro, amolenge ayeke to nda ti gue na ekole mapa na ngoi so ala ade kete mingi, ngoi na ngoi ambeni ayeke tâ gi na ngu use. Ababâ na amama mingi ayeke gue na kua. Na ngoi so ababâ na amama na amolenge ayeke place oko, ala yeke mû ngoi ti ala ti bâ télé wala ti sara kua na ordinateur wala na atéléphone. Na yâ ti asewa mingi, babâ na mama na amolenge ahinga nga mba nzoni pëpe. Sarango nzoni lisoro tongaso ayeke nga dä pëpe.

5, 6. Aye wa ambeni babâ na mama achangé tongaso si ala wara ngoi mingi ti duti na tere ti amolenge ti ala?

⁵ Mo lingbi ti mû ngoi so mo yeke mû ndali ti ambeni ye ti duti mingi na tere ti sewa ti mo? (Diko aÉphesien 5:15, 16.) Ambeni sewa amä tere ti kiri na gbe ni ngoi so ala yeke mû ti bâ na télé wala ti sara kua na ordinateur. Ambeni asara ngangu ti tene kamême fani oko na yâ ti lango oko oko, ala te kobe place oko. Vorongo Nzapa na yâ ti sewa ayeke mbeni pendere lege so azi na babâ na mama nga na amolenge ti hinga mba nzoni na ngoi so ala yeke manda Bible place oko. Me a yeke pëpe gi oko ngoi so la a lingbi asewa amû ti duti ndo oko. A yeke nzoni ala mû ngoi ti sara lisoro lâ na lâ. Kozo ti tene amolenge ti mo ahon na ekole, tene mbeni tënë so akpengba ala, sara lisoro na ndo ti versê ti lâ oko oko wala sambela legeoko na ala. Ye so ayeke mû maboko na ala mingi na yâ ti lango ni.

⁶ Ambeni babâ na mama achangé aye na yâ ti fini ti ala tongaso si ala mû ngoi mingi ti duti na amolenge ti ala. Na tapande, Lauraa so ayeke na akete molenge use azia kua ti nginza ti lo so amû ngoi ti lo mingi ti wara ngoi ti duti na tere ti ala. Lo tene: “Na ndapre e kue e yeke gbugburu lani tere ti hon na ekole wala na kua. Na ngoi so mbi kiri na yanga-da na lakui, amolenge alango awe nga zo ti kua azia ala na gbogbo awe. Tâ tënë, ngbene ye so mbi zia kua ti nginza ti mbi, sewa ni ayeke na nginza mingi ape, me mbi bâ so fadeso mbi hinga nzoni mingi apensé ti amolenge ti mbi nga na akpale ti ala. Mbi yeke mä atënë so ala yeke tene na yâ ti sambela nga mbi yeke fa lege na ala, mbi yeke kpengba ala nga mbi yeke fa ye na ala.”

‘DUTI NDURU TI MÄ TËNË’

7. Nyen la ababâ na amama nga na amolenge ayeke dema tere dä?

⁷ Na peko ti so azo ti sungo buku so e sara tënë ni fade (For Parents Only) ahunda atënë na amolenge mingi, ala tene: “Mingi ti amolenge adema tere na ndo ti ababâ na amama ti ala, ala tene: ‘Ala yeke mä ani pëpe.’” Fani mingi ababâ na amama ayeke dema nga tongaso na ndo ti amolenge ti ala. Tongaso, tongana amembre ti sewa aye ti sara lisoro nzoni, a lingbi ala dengi mê nzoni amä mba.​—Diko Jacques 1:19.

8. Ababâ na amama alingbi ti sara tongana nyen ti mä amolenge ti ala nzoni?

⁸ Ababâ na amama, ala yeke mä amolenge ti ala nzoni? A lingbi ti duti ngangu na ala ti mä amolenge ti ala tongana ala fatigué wala tongana ye so amolenge ni asara lisoro dä akpa mbeni kota ye pëpe na lê ti ala ababâ na amama ni. Me ala girisa pëpe so, mbeni ye so ayeke kota na lê ti ala pëpe alingbi ti duti kota ye mingi na lê ti molenge ti ala. Ti ‘duti nduru ti mä tënë’ aye ti tene ti dengi mê nzoni ti mä tënë so molenge ti mo atene nga na fason so lo tene na tënë ni. Totongo ti go ti molenge ti mo, ageste ti lo nga na lê ti lo ayeke mû lege na mo ti hinga tënë ti bê ti lo. A yeke nga kota ye ti hunda atënë. Bible atene: “Tënë ti wango na bê ti zo ayeke tongana ngu so alï, me zo so ahinga nda ti ye, fade lo tö ngu ni so.” (aProv. 20:5). A lingbi mo hinga ti bâ yâ ti aye nzoni na ngoi so mo yeke sara tënë na amolenge ti mo, so ti tene, a lingbi mo gi ti hinga biani ye so ayeke na yâ ti bê ti ala. Ye so ayeke kota ye mbilimbili na ngoi so mo yeke sara lisoro na ala na ndo ti mbeni ye so a yeke ngangu na ala ti sara lisoro dä.

9. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni amolenge amä yanga ti ababâ na amama ti ala?

⁹ Amolenge, ala yeke mä yanga ti ababâ na amama ti ala? Mbeti ti Nzapa atene: “Molenge ti mbi, mo mä wango tënë ti babâ ti mo, na mo zia lege ti wango tënë ti mama ti mo pëpe.” (aProv. 1:8). Girisa pëpe so, babâ na mama ti mo aye mo nga ala ye nzoni ti mo. Ni la, a yeke nzoni mo mä tënë so ala tene na mo nga sara ye alingbi na ni (aÉph. 6:1). Tongana nzoni lisoro ayeke na popo ti mo na babâ na mama ti mo nga mo hinga so ala ye mo, a yeke duti ngangu pëpe ti mä yanga ti ala. Fa atënë ti bê ti mo na babâ na mama ti mo na ndo ti aye. Ye so ayeke mû maboko na ala ti comprendre mo. Biani, a yeke nzoni mo nga kue mo gi ti comprendre ala.

10. Nyen la e manda na lege ti tapande ti Roboam?

¹⁰ Mo yeke mû ka peko ti wango ti amba ti mo so ngu ti mo na ala ayeke oko? Sara hange. Peut-être ala yeke tene na mo gi atënë so mo ye ti mä, me atënë ti ala alingbi ti mû maboko na mo pëpe. A lingbi même ti sara sioni na mo. Amaseka ayeke pëpe na ndara so akota zo ayeke na ni nga ala hinga pëpe aye so akota zo ahinga. Mingi ti amaseka ahinga pëpe aye so ayeke ga na peko ti asarango ye ti ala nga ala hinga pëpe akpale so ayeke ga na peko ti ambeni sarango ye. Dabe ti mo na tapande ti Roboam, molenge ti Gbia Salomon. Na ngoi so lo ga lani gbia ti Israël, a yeke fade lege ti ndara ti tene lo sara ye alingbi na wango ti akota zo. Me lo mû peko ti wango ti buba so amba ti lo so ngu ti lo na ala ayeke oko amû na lo. Ye so asara si mingi ti azo ti kodoro ti lo ake komandema ti lo (1 aGbia 12:1-17). Ahon ti sara ye tongana Roboam so asara ye na lege ni pëpe, sara ngangu ti ngbâ ti sara lisoro na babâ na mama ti mo. Fa apensé ti mo na ala. Sara ye alingbi na wango ti ala nga manda ye na lege ti ndara ti ala.​—aProv. 13:20.

11. Nyen la alingbi ti si tongana babâ na mama ayeke azo so a yeke ngangu ti ga nduru na ala ti sara lisoro na ala?

¹¹ Ababâ na amama, tongana ala ye pëpe ti tene amolenge ti ala ague agi wango na mbage ti amba ti ala amolenge, ala gi ti duti mbeni zo so a yeke ngangu pëpe na azo ti ga nduru na lo wala ti sara lisoro na lo. Mbeni maseka-wali atene so babâ na mama ti lo ayeke sara ngonzo lakue na ngoi so lo sara tënë na ala na ndo ti mbeni maseka-koli. Ye so asara lo nzoni pëpe na lo zia ti sara lisoro na ala. Mbeni maseka-wali nde atene: “Amaseka mingi aye wango ti ababâ na amama ti ala, me tongana ababâ na amama ni abâ tënë ti amaseka ni na nene ni pëpe, ala yeke gue na mbage ti mbeni zo so abâ ni na nene ni, même na mbage ti azo so ahinga ye mingi pëpe.” Tongana mo yeke nduru ti dengi mê nzoni ti mä amolenge ti mo na ndo ti atënë nde nde kue, mo yeke bâ so ala yeke fa atënë ti bê ti ala na mo nga ala yeke sara ye alingbi na wango ti mo.

“SARA TËNË HIO HIO PËPE”

12. Na lege wa sarango ye ti ababâ na amama alingbi ti kanga lege na amolenge ti ala ti sara lisoro na ala?

¹² Lege so ababâ na amama ayeke sara ye na ni alingbi ti kanga lege na amolenge ti ala ti sara lisoro na ala. Ababâ na amama alingbi ti sara ngonzo hio na ndo ti tënë so amolenge ti ala atene na ala. Tâ tënë, aye ti sioni mingi ayeke dä na alango ti nda ni so, na ababâ na amama so ayeke aChrétien aye ti bata amolenge ti ala si ye ti sioni asi na ala pëpe (2 Tim. 3:1-5). Me, ye so ababâ na amama abâ ni tongana ye so ayeke bata amolenge ti ala, amolenge ni alingbi ti bâ ni tongana mbeni ye so akanga lege na liberté ti ala.

13. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni ababâ na amama asara hange ti fa bango ndo ti ala hio?

¹³ A yeke nzoni ababâ na amama asara hange si ala fa bango ndo ti ala hio pëpe. Biani, a yeke lakue kete ye pëpe ti duti kpô na ngoi so amolenge ti mo atene na mo mbeni tënë so ason bê ti mo. Me a yeke kota ye ti mä ndo nzoni kozoni ti sara tënë. Salomon, gbia ti ndara atene: “Zo so akiri tënë kozoni si lo mä tënë ni, so ayeke ye ti buba na ye ti kamene na lo.” (aProv. 18:13). Tongana mo duti kpô, mo yeke mä amolenge ti mo nzoni na ala yeke ngbâ ti tene na mo tënë so ala ye ti tene na mo. A lingbi mo mä tënë ni kue awe si mo mû maboko na ala. Mbeni ye la ayeke sara si zo “[a]sara tënë fade fade” wala lo diko tënë kirikiri (Job 6:1-3). Ala ababâ na amama so ayeke sara ye na ndoye, ala gi ti mä amolenge ti ala nzoni tongaso si ala tene mbeni tënë so ayeke mû maboko na ala biani.

14. Ngbanga ti nyen a yeke nzoni amolenge asara tënë hio hio pëpe?

¹⁴ Amolenge, a lingbi ala nga kue ala “sara tënë hio pëpe”. A yeke nzoni ala dabe ti ala so Nzapa amû na ababâ na amama ti ala kua ti fango ye na ala, tongaso ala ke hio pëpe tënë so ababâ na amama ti ala ayeke tene na ala (aProv. 22:6). Aye so ayeke si na ala laso, peut-être asi na ababâ na amama ti ala ândö awe. Ababâ na amama ti ala asara vundu ndali ti afaute so ala sara na ngoi so ala yeke lani maseka nga ala yeke sara ngangu ti bata ala si ala sara pëpe mara ti afaute ti ala. Ababâ na amama ti ala ayeke akamarade ti ala, me awato ti ala pëpe. Ala ye ti mû maboko na ala, me ti son bê ti ala pëpe. (Diko aProverbe 1:5.) “Ne babâ na mama ti mo” na fa na ala so mo ye ala tongana ti so ala ye mo. Ye so ayeke sara si a yeke duti ngangu na ala pëpe ti ‘ngbâ ti bata mo na lege ti sengo ndo nga na awango ti gbotongo mê so alondo na Jéhovah.’​—aÉph. 6:2, 4.

“SARA NGONZO HIO HIO PËPE”

15. Nyen la ayeke mû maboko na e ti duti kpô na ti kanga bê na azo so e ye ala?

¹⁵ A yeke pëpe lakue la e yeke kanga bê na azo so e ye ala. Bazengele Paul atene na “azo so ayeke nzoni-kue nga na aita be-ta-zo ti Colosses so ayeke sara beoko na Christ Jésus,” lo tene: “Akoli, ala ngbâ lakue ti ndoye awali ti ala na ala sara ngonzo mingi na tere ti awali ti ala pëpe. Ababâ, ala son bê ti amolenge ti ala pëpe, si bê ti amolenge ni awoko pëpe.” (aCol. 1:1, 2; 3:19, 21). Lo wa aÉphésien lo tene: “Ala zi batango zo na bê, songo bê, ngonzo, dengo kongo na ndo ti zo na zonga, ala zia ni yongoro kâ.” (aÉph. 4:31). Tongana e gi ti duti na ambeni mbage ti lengo ti yingo ti Nzapa tongana kangango bê ti ku, sarango ye na ngangu pëpe, kangango nzara ti bê, a yeke mû maboko na e ti duti kpô même na ngoi so bê ti e ason.​—aGal. 5:22, 23.

16. Jésus akiri na adisciple ti lo na nzoni lege tongana nyen? Ngbanga ti nyen ye so Jésus sara so ayeke nzoni mingi?

¹⁶ Ababâ na amama, ala gbu li na ndo ti tapande ti Jésus. Tara ti bâ kota vundu so asara lo na ngoi ti ndangba kobe ti lo ti lakui na abazengele ti lo. Jésus ahinga so na yâ ti kete ngoi yeke na yeke lo yeke kui mbeni kuâ ti ngangu. Lo hinga so iri ti Babâ ti lo ayeke ga nzoni-kue nga azo kue alingbi ti wara salut gi tongana lo ngbâ be-ta-zo. Ye oko, na ngoi ti kobe ni, ‘mbeni ngangu papa alondo na popo ti abazengele ti hinga zo wa na popo ti ala a bâ lo tongana zo so ayeke kota ahon atanga ni kue.’ Jésus adekongo na ndo ti ala pëpe wala lo tene atënë ti songo bê na ala pëpe. Me, yeke lo kiri na ala na nzoni lege. Lo dabe ti ala so ala mû maboko na lo na yâ ti angoi ti ngangu. Atâa so Satan ahunda ti mû ala ti tene lo yengere ala na yengere tongana blé, Jésus afa so lo yeke na confiance so ala yeke ngbâ be-ta-zo. Lo te même mbele na ala.​—Luc 22:24-32.

17. Nyen la ayeke mû maboko na amolenge ti duti kpô?

¹⁷ A lingbi amolenge nga kue aduti kpô. Tongana mo yeke maseka, peut-être a nzere na mo pëpe ti tene babâ na mama ti mo afa lege na mo. Mo lingbi ti bâ ni tongana mbeni ye so afa so ala yeke na confiance na mo pëpe. Me girisa pëpe so babâ na mama ti mo agi bê ti ala na ndo ti mo ndali ti so ala ye mo. Tongana mo duti kpô mo mä ala nga mo yeda na fango lege ti ala, ala yeke ne mo nga ala yeke duti na confiance na mo. Ala lingbi ti mû na mo liberté mingi na yâ ti ambeni ye. Zo so akanga nzara ti bê ti lo ayeke zo ti ndara. Bible atene: “Wabuba afa na gigi ngonzo ti lo kue, me zo ti ndara agbanzi ngonzo ti lo, na lo sara si ngonzo ni adë.”​—aProv. 29:11.

18. Na lege wa ndoye ayeke mû maboko na asewa ti sara lisoro nzoni?

¹⁸ Ababâ na amama nga na amolenge, zia si bê ti ala anze pëpe tongana sarango lisoro na yâ ti sewa ti ala ayeke nzoni pëpe tongana ti so ala ye. Ala ngbâ ti sara ngangu ti sara lisoro nga ti sara ye alingbi na wango ti Mbeti ti Nzapa (3 Jean 4). Na yâ ti fini dunia, e yeke ga azo so alingbi kue nga akpale ti sarango lisoro ayeke duti ande dä pëpe. Me, laso, e kue e yeke sara ambeni ye so vundu ayeke gbu e na pekoni. Tongaso duti nduru ti tene: “Pardon.” Pardone zo na bê ti mo kue. Zia si mo na mba ti mo “atingbi ti ga oko na yâ ti ndoye”. (aCol. 2:2). Ndoye ayeke ngangu mingi. ‘Ndoye ahinga ti kanga bê ti ku nga lo ye gi ti sara nzoni na zo. Lo yeke sara ngonzo hio hio pëpe. Lo yeke diko pëpe sioni so a sara na lo. Lo kanga bê na gbele aye kue, lo mä na bê na aye kue, lo zia beku na ndo ti aye kue, lo gbu ngangu na yâ ti aye kue.’ (1 aCor. 13:4-7). Tongana mo ngbâ ti sara ye na ndoye, sarango lisoro na yâ ti sewa ti mo ayeke ga nzoni mingi. A yeke sara si mo yeke na ngia nga a yeke mû gonda na Jéhovah.