Mbaï ti Fini

“Mbi changé ye oko dä pëpe!”

TËNË TI GLADYS ALLEN

Ngoi na ngoi ambeni zo ayeke hunda mbi, “Tongana a hunda na mo ti kiri ti sala fini ti mo, nyen la mo yeke changé dä?” Mbi lingbi ti tene na bê kue, “Mbi yeke changé ye oko dä pëpe!” Zia mbi fa na mo ngbanga ti nyen mbi tene tongaso.

NA NGU 1929, tongana mbi de gi na ngu use, mbeni pendere ye asi na babâ ti mbi, Matthew Allen. Lo wara brochure Azo kutu mingi so ayeke na fini fadeso ayeke kui ande lâ oko pëpe! (Français), so aWamandango Bible ti Amara Kue, tongana ti so a hinga lani na aTémoin ti Jéhovah, asala ni. Na peko ti so lo diko gi mbeni kete mbage ni na kota nzara ni, Babâ atene, “A de mbi diko mara ti tâ pendere ye tongaso lâ oko pëpe!”

Kete na pekoni, Babâ awara ambeni mbeti na tïtî aWamandango Bible ni. Hio, lo to nda ti fa na azo kue so alango ndulu na lo ye so lo yeke manda. Me, na yâ vaka ti e so a fâ yaka dä, kongregation ti aTémoin ti Jéhovah ayeke lani dä pëpe. Teti so lo bâ so a lingbi e bungbi lakue na aChrétien, na ngu 1935, Babâ amû sewa ti lo ni kue ague na Orangeville, Ontario, Canada, teti so kongregation ayeke lani kâ.

Na ngoi ni kâ, a wa lakue amolenge pëpe ti sala abungbi; mingi ni, ala yeke ngbâ na gigi na ala sala ngia juska akota zo ahunzi ti sala bungbi ni. Me ye so anzere na bê ti Babâ pëpe. Lo tene, “Tongana abungbi ni ayeke nzoni teti mbi, ala yeke nzoni nga teti amolenge ti mbi.” Tongaso, atâa so lo ga fini fini, Babâ ahunda na ayaya ti mbi Bob, Ella, na Ruby, nga na mbi ti sala abungbi ni legeoko na akota zo, na a yeke ye so e sala. A ninga pëpe, amolenge ti ambeni Témoin asala nga abungbi ni. Guengo na abungbi nga mungo mbage ti e dä aga kota ye na yâ fini ti e.

Babâ aye lani tënë ti Bible mingi, na tongana lo ga ti tene ambaï ti Bible, lo yeke sala ni mo bâ mo tene ye ni asi fade fadeso. Na lege ti aye so, lo yôro na yâ bê ti e, akete molenge, akota ye ti manda so mbi ngbâ ti dabe mbi na ni na ngia mingi. Mbeni oko ni ayeke so Jéhovah ahiri deba nzoni na ndo ala so amä yanga ti lo.

Babâ afa nga na e ti sala kusala na Bible ti kiri tënë teti mabe ti e. E yeke sala ka mbeni ngia na ni. Babâ alingbi ti tene, “Ti mbi, tongana mbi kui, mbi yeke gue na yayu. Fadeso, ala fa na mbi so mbi yeke gue na yayu pëpe.” Mbi na Ruby, e yeke gi na yâ ti concordance aversê so e lingbi ti sala kusala na ni ti ke tënë so. Na peko ti so e diko na lo aversê so e wara, Babâ ayeke tene, “Tënë ni ayeke nzoni, me ade mbi yeda na ni kue pëpe.” Tongaso e kiri e gi ambeni versê na yâ ti concordance. Mingi ni, e yeke sala tongaso teti l’heure mingi juska akiringo tënë so e mû anzere na bê ti Babâ si. Salango tongaso amû lege na mbi nga na Ruby ti lingbi biani ti fa nda ti atënë ti mabe ti e nzoni.

Hongo ndo ti mbito ti azo

Atâa nzoni fango ye so mbi wara na kodoro nga na abungbi ti kongregation, ti tâ tënë ni ambeni mbage ti dutingo Chrétien ayeke lani dä so mbi bâ a yeke ngangu na mbi. Tongana mingi ti apendere, mbi ye lani pëpe ti duti nde na atanga ni, mbilimbili na akamarade ti klase ti mbi. Mbeni kozo ye so atara mabe ti mbi aduti tambelango na apancarte ti fa na tënë.

Kapa so ayeke ti tene aita-koli na aita-wali akanga ambeni kota mbeti na kate ti ala, so atënë ayeke na ndo ni, na ala tambela yeke yeke na ndo akota lege ti gbata ni. Na yâ gbata ti e, so wungo ti azo ni asi 3 000 tongaso, zo kue ahinga tele. Na mbeni kapa ti tambelango na apancarte ti fa na tënë, mbi yeke tambela lani na ngbonda ti molongo ni, mbi kanga mbeni kota mbeti na kate ti mbi, so tënë “Lege ti vorongo ayeke son na ye ti handa” ayeke na ndo ni. Ambeni kamarade ti ekole ti mbi abâ mbi, hio ala ga na peko ti mbi, na ala he bia ti kodoro “Nzapa asö Gbia ni”. Nyen si mbi sala? Mbi sambela na bê kue ti wara ngangu ti ngbâ ti tambela. Tongana tambela ni ahunzi awe, mbi kpe loro mbi gue na Da ti Royaume ti kiri na kota mbeti ti mbi ni na ti gue na kodoro. Me, mbeni ita-koli so amû li ni atene na mbi so a ga ndulu ti sala mbeni tambela ni, na ala yeke na bezoin ti mbeni zo oko ti gbu pancarte. Tongaso, mbi kiri mbi gue, na mbi sambela ngangu ahon ti kozoni. Me ti so, akamarade ti klase ti mbi ni asala gbä ala gue na kodoro. Asambela so mbi sala ti wara ngangu aga asambela ti mungo merci!​—aProverbe 3:5.

Sewa ti e ayeke yamba lakue awakua ti ngoi kue na da. Ala yeke azo so ayeke na ngia mingi na a nzere lani na e ti wara ala na da. Mbi dabe mbi so lakue babâ na mama ti e afa na e, amolenge ti ala, so mbeni kusala ti hon kusala ti ngoi kue ayeke dä pëpe.

Na salango ye alingbi na wango so ala mû, mbi to nda ti sala kusala ti ngoi kue na ngu 1945. Na pekoni, mbi gue mbi wara ita ti mbi Ella, so ayeke sala kusala ti ngoi kue na Londres, Ontario. Kâ, mbi sala mbeni mara ti kusala so mbi pensé mbi yeke sala ni lâ oko pëpe. Aita ayeke lï lani na yâ ando ti nyongo samba ti gue table na table ti fa na azo ni Tour ti Ba Ndo nga na Consolation (fadeso Réveillez-vous!). Merci so e yeke sala ni na samedi na peko ti midi; tongaso, mbi yeke na yenga ni kue ti sambela Nzapa ti wara ngangu ti gue! Biani, kusala ni aduti lani kete ye teti mbi pëpe, me mbi wara ye ti nzoni dä.

Na mbeni mbage nde, mbi manda nga tongana nyen ti kangbi ambeni numéro ti Réveillez-vous!, so asala tënë mbilimbili na ndo ye ti ngangu so aita ti e awara na yâ akando ti sana ti azo ti Hitler. Mbi yeke gi lani ti kangbi ni na akota wadengo buze ti Canada, nga na amokonzi ti akota ndokua. Na yâ angu so kue so ahon, mbi bâ so Jéhovah ayeke mû lakue maboko na e na ngoi kue so e zia bê ti e na lo ti wara ngangu. Tongana ti so Babâ ayeke tënë ka lani, Jéhovah ahiri deba nzoni na ndo ala so amä yanga ti Lo.

Mbi yeda na hiringo ndo ti fa tënë na Québec

Na lango 4 ti juillet ngu 1940, a kanga lege na kusala ti aTémoin ti Jéhovah na Canada. Na pekoni, a zi lege na kusala ni. Me atâa so kue, a ngbâ ti sala ngangu na e na yâ gba-vaka ti Québec, so aCatholique amû li ni dä. A leke mbeni kota kapa ti kangbingo tract, so atënë ti yâ ni ayeke ngangu mingi, ti gboto lê ti azo na ndo sioye so a yeke sala na aita kâ. Kota li ti tënë ti tract ni ayeke Kengo so Québec ake na Nzapa, na Christ, nga na liberté, ayeke mbeni tënë ti kamene teti Canada kue (Français). Nathan H. Knorr, mbeni oko ti Wabatango Bungbi ti aTémoin ti Jéhovah, atingbi na apionnier ngbangbo mingi na yâ gbata ti Montréal. Lo fa na e aye so alingbi ti si na peko ti kusala so e ga ndulu ti sala. Ita Knorr atene na e so tongana e yeda ti bi tele ti e na yâ kapa so, a lingbi e hinga so a yeke gbu e na a yeke bi e na kanga. A yeke ye so asi biani! Na yâ mbeni ngoi, agbu mbi lege 15. Tongana e sigigi na fango tënë, e zia abrosse à dent nga na asuali ti e na yâ bozo ti e. E hinga pëpe, peut-être e yeke lango na da ti kanga na bï so.

Na tongo nda ni, e yeke sala kusala ni mingi na bï, ti gboto lê ti azo pëpe na ndo ti e. Mbi yeke yôro ka ambeni tract na yâ ti mbeni bozo, mbi zia kamba ti bozo ni na ndogo ti mbi, na mbi bi mbeni kota bongo ti dê na ndo ni. Teti bozo ni asuku na atract, mbi kpa mbeni mama ti ngo. Ye so asala nzoni na mbi. Teti tongana mbi mû mbeni bus so yâ ni asi, mingi ni akoli ti nzoni bê ayeke zia place ti ala na mbi, wali so ayeke na “ngo”.

Tongana angoi ayeke hon, e to nda ti kangbi mbeti na kota lâ. E zia atract ni na ada ota wala osio, na pekoni e gue na mbeni territoire nde. Mingi ni, kode so atambela nzoni. Me, tongana mbeni prêtre ti paroisse amä so e yeke na ndo ni so, kpale alingbi ti si. Mbeni lâ, mbeni prêtre apusu azo, akota ni nga na amolenge, ti bo e na atomate nga na apara ti kondo. E kpe e lï na yâ da ti mbeni ita-wali Chrétien, na e ngbâ e lango dä na sese na bï ni kue.

A hunda lani ti wara apionnier mingi ti fa tënë na azo so atene yanga ti Français na Québec. Tongaso, na décembre ngu 1958, mbi na ita ti mbi Ruby e to nda ti manda yanga ti Français. Na pekoni, a tokua e na ando nde nde so azo ni atene yanga ti Français na ya gbâ-vaka ti Québec. Na ndo oko oko so a tokua e dä, aye so e wara ayeke nde nde alingbi na ndo ni. Mbeni ndo ayeke dä so, lâ oko oko e fa tënë da na da teti l’heure miombe, na zo oko ti sala tënë na e ayeke dä pëpe. Na ye so kue aninga ngu use! Azo ni aga gi na yanga-da ti bâ zo wa si ayeke dä, na pekoni ala bi rideau ti ala na sese si zo alingbi ti bâ ndo na yâ ni pëpe. Me e nze pëpe. Laso, akongregation use ayeke maï nzoni na yâ gbata so.

Jéhovah amû maboko na lege kue

E to nda ti sala kusala tongana apionnier spécial na ngu 1965. Na mbeni ndo so a tokua e dä, e ga ti hinga nzoni mingi nda ti tënë so Paul atene na 1 Timothée 6:8: “Tongana e yeke na kobe na bongo, ye so alingbi na e.” Lani, a lingbi e sala ngia na nginza ti e pëpe ti futa na aye so e yeke na bezoin ni. Tongaso, e zia nde nginza ti futango na da, na wâ, na pétrole ti mû ndowa na da ni, nga na kobe. Na nda ni, a ngbâ na e gi 120 F CFA ti vo na aye so bê ti e aye na yâ tanga ti nze ni.

Kete nginza so e yeke na ni amû lege na e ti futa na ye so amû wâ na da ti e gi teti kete ngbonga na bï. Tongaso, chambre ti e angbâ lakue tâ gi na dengo ni. Me mbeni lâ, molenge-koli ti mbeni wali so Ruby amanda Bible na lo aga na da ti e. Kite ayeke pëpe so lo gue lo tene na mama ti lo so dê ayeke fâ e fango na da ti e, teti kete na pekoni, mama ti lo atokua nze na nze 7 000F CFA ti vo na pétrole si ndowa aduti na yâ da ti e lakue. Ti e, ye amanke e pëpe. Tâ tënë, e yeke lani na mosoro pëpe, me e wara lakue aye so e yeke na bezoin ni. E tene ti e so ye kue so e wara na ndo ni, a yeke mbeni matabisi. Tënë ti Psaume 37:25, so atene “Mbi bâ Nzapa azia zo ti mbilimbili lâ oko pëpe, wala ahale ti lo ahunda kobe pëpe na lege ti yongo ye”, ayeke biani tâ tënë.

Atâa kangango lege so e wara, mbi yeke lani na ngia ti bâ ambeni zo so mbi manda Bible na ala aga aTémoin ti Jéhovah. Ambeni amû kusala ti ngoi kue, na ye so anzere na mbi mingi.

Mbi hon ndo ti ambeni tara nde

Na ngu 1970, a tokua e na Cornwall, Ontario. Ngu oko na pekoni so e si na Cornwall, Mama atï kobela. Babâ akui lani na ngu 1957. Tongaso, mbi na aita ti mbi ti wali use, e bâ lege ti Mama na peko ti tele juska na kuâ ti lo na ngu 1972. Azo so asala kusala ti pionnier spécial na tele ti e, Ella Lisitza na Ann Kowalenko, aduti lani azo so asala ye ti nzoni nga amû maboko na ndoye na ngoi ni kâ. Na ngoi so e gue ti bata Mama, ala bâ lege ti azo so e manda Bible na ala nga na ambeni kungba ti e nde. Bâ tongana nyen tënë ti aProverbe 18:24, so atene “Mbeni ndeko ayeke so aduti ndulu na mo ahon ita ti mo”, ayeke biani tâ tënë!

Kite ayeke pëpe so fini asi singo na akpale. Me na lege ti maboko so Jéhovah amû na ndoye, mbi wara lege ti hon ndo ti ala. Mbi ngbâ lakue ti sala kusala ti ngoi kue na ngia. Bob, so akui na ngu 1993, asala angu ahon 20 na yâ kusala ti pionnier, so na yâ ni lo sala apendere ngu 10 ti kusala ti ngoi kue na tele ti wali ti lo, Doll. Yaya ti mbi ti wali, Ella, so akui na octobre ngu 1998, asala kusala ti ngoi kue teti angu ahon 30, na lo bata lani bibe ti pionnier lakue. Na ngu 1991, a wara cancer na tele ti Ruby, mbeni yaya ti mbi ti wali. Atâa so kue, lo mû kete ngangu so angbâ na lo ti fa na nzo tënë. Lo ye nga lani tënë ti ngia mingi juska na lâ ti kuâ ti lo, na ndapelele ti lango 26 ti septembre ngu 1999. Atâa so aita ti mbi ti wali ayeke dä mbeni pëpe, mbi yeke na sewa ti aita-koli na aita-wali ti yingo so amû maboko na mbi ti ngbâ ti ye tënë ti ngia.

Tongana mbi bi lê ti mbi na peko ti bâ gigi ti mbi, nyen si mbi yeke changé dä? Mbi mû koli lâ oko pëpe, me mbi wara anzoni babâ na mama, ita-koli, nga na aita-wali so azia tâ tënë na kozo ndo na yâ fini ti ala. Mbi yeke ku kungo ti bâ ala kue na londongo ti awakinda. Teti so beku ni ayeke tâ ye na lê ti mbi, mbi yeke bâ babâ ti mbi na gbungo mbi na kate ti lo, nga ngule ti mama ti mbi tongana e gbu tele. Ella, Ruby, na Bob ayeke hulu ande na ngia.

Ti ku na ngoi ni so, mbi yeke ngbâ ti sala kusala na tanga ti seni nga na ngangu so angbâ na mbi ti sepela na ti gonda Jéhovah. Kusala ti ngoi kue ayeke mbeni fini so aga na ye ti nzoni mingi. A yeke tongana tënë so wasungo psaume atene na ndo ala so atambela na yâ lege ti Jéhovah: “Fade mo yeke na ngia, na mo duti nzoni.”​—Psaume 128:1, 2.

[Afoto na lembeti 26]

Babâ aye lani tënë ti Bible mingi. Lo fa na e ti sala kusala na ni ti kiri tënë teti mabe ti e

[Foto na lembeti 28]

A londo na gati ti gue na koti: Ruby, mbi, Bob, Ella, Mama, na Babâ na 1947

[Foto na lembeti 28]

Na kozo molongo, a londo na gati ti gue na koti: Mbi, Ruby, na Ella na mbeni Kota Bungbi ti District, 1998