SUʻESUʻEGA 29
Uiga o le Leo
E TELĒ se aafiaga i tagata e lē gata i mea o loo taʻua, ae faapena foʻi i le auala o loo taʻua ai. Afai e tautala atu iā te oe se tagata i se leo mālū, māfana, faaleuō, ma agalelei, pe lē moni ea o le a sili atu ona e fia faalogologo i ai na i lo o le paū po o le ʻinaʻinā o lona leo?
O le atiina aʻe o se uiga logomālie o le leo, e lē o se mea e pogai uma mai i le faiga o le leo. Atonu e aafia ai foʻi uiga o se tasi. A o tuputupu aʻe se tagata i lona poto ma le faatatauina o upu moni o le Tusi Paia, o le a aliali mai suiga i le auala e tautala ai. O le a atagia mai i lona leo uiga e pei o le alofa, olioli, ma le agalelei. (Kala. 5:22, 23) Pe a ia lagona le manatu mamafa moni mo isi, o le a faaalia lea i lona leo. Pe a suia e le lotofaafetai le agaga o le soona faitio, o le a faaalia mai lea i upu o loo taʻua, faapea ma fesuiaʻiga o le leo. (Aue. 3:39-42; 1 Timo. 1:12; Iuta 16) E tusa lava pe e te lē malamalama i le gagana o loo faaaogā, afai e iai se tagata e leo faasausili, faamaualuga, faitio ma ʻinaʻinā, ae o le isi tagata e leo maulalo, onosai, agalelei, ma alofa, e lē faigatā la iā te oe ona iloa le eseesega.
I nisi tulaga o se uiga paʻulua o le leo, atonu e māfua mai ona o se maʻi ua faaleagaina ai le pusa leo a se tagata po o se faalētonu i lona tino na soifua mai ma ia. Atonu o le matuiā tele o na tulaga ua lē mafai ai ona faaleleia atoatoa i lenei faiga o mea. Peitaʻi, o le tulaga masani, a iloa ona faaaogā ma le talafeagai totoga e maua ai le leo, e mafai ona faaleleia.
O le mea muamua, e tāua ona iloa e faapea e eseese uiga o le leo o le tasi tagata mai le isi. E lē tatau ona fai ma ou sini, le atiina aʻe o se leo e faataʻitaʻi ai fua i le leo o se isi tagata. Na i lo lenā, ia ati aʻe itu lelei o lou lava leo, ma ona uiga tutasi. O le ā e mafai ona fesoasoani iā te oe ina ia faia faapea? E lua vala autū tāua.
Faatonutonu Faalelei Lau Mānava. Ina ia maua aogā e sili ona lelei mai le faaaogāina o lou leo, e te manaʻomia ia lava ma totoe le ʻea, ma ia faatonutonu faalelei lau mānava. A aunoa ma lenā, atonu o le a vaivai lou leo, ma tautoʻai ai lau taulimaga.
O le vaega e sili ona telē o le māmā, e lē o taoto i luga o le fatafata; o lenei vaega e foliga mai e ala ona telē ona o ivi o tauʻau. Na i lo lenā, o le vaega e sili ona telē o le māmā e i luga aʻe teisi o le punipuni (diaphragm). Ona o loo pipii i ivi ʻasoʻaso pito i lalo, o loo taatia ai la le punipuni i le va o le fatafata ma le manava (abdominal cavity).
Afai e te faatumuina na o le vaega pito i luga o lou māmā pe a e mānava i totonu, o le a lē umi se taimi ae e mole. O le a leai se malosi o lou leo, ma o le a faigofie ona e vaivai. Ina ia mānava faalelei, e manaʻomia ona e nofo pe tūsaʻo i luga ma tuu i tua ou tauʻau. Ia faia se taumafaiga aʻiaʻi ina ia ʻalofia ai le faatumuina na o le vaega pito i luga o lou fatafata pe a e mānava i totonu ina ia tautala. Ia faatumu muamua le vaega pito i lalo o lou māmā. Pe a tumu lea vaega, o le a memeʻi ai i autafa le vaega pito i lalo o ou ivi ʻasoʻaso faaofuofu. I le taimi e tasi, o le a faasolo ifo i lalo le puni alo, e suia lemū le puta ma taufale, lea e te faalogoina ai le fufusi o lou fusipaʻu po o isi ofu o loo i lou manava. Ae e lē o iai i inā le māmā; o loo i totonu o ivi ʻasoʻaso faaofuofu. Ina ia suʻeina oe, tuu ou lima i itu taʻitasi o le vaega pito i lalo o ou ivi ʻasoʻaso faaofuofu. Ia mānava tele i totonu. Afai o e mānava faalelei, o le a lē faamimigi la i totonu lou manava ma tau tetee i luga ou tauʻau. Na i lo lenā, o le a e faalogoina le siisii laʻitiiti i luga ma autafa o ou ivi ʻasoʻaso.
O le mea e sosoo ai, o le faaleleia lea o le faasolo mai i fafo o le ʻea. Aua le faamaʻimauina le ʻea e ala i le feula ese faatopetope. Ia faifailemu ona faamatuu atu. Aua e te taumafai e faatonutonu e ala i le faamalō o maso o lou faaʻī. O le a lē umi ae tete ai le leo pe oo ai i se leo ʻīʻī e lē masani ai. E faamatuu atu e le malosi o maso o le manava ma maso o loo i le va o ivi ʻasoʻaso le ʻea, a o fuafua e le punipuni le vave e faamatuu atu ai.
E pei lava ona toleni se tagata tamoʻe mo se taufetuliga, e mafai foʻi e se failauga ona atiina aʻe ia faatonutonu lelei le mānava e ala i toleniga. Ia tūsaʻo i luga ma tuu i tua tauʻau, mānava i totonu ina ia faatumu ai le vaega pito i lalo o le māmā, ona mānava faasolosolo mai lea i fafo a o faagesegese ma faifailemu ona e faitauina numera, seʻia oo i le tele e mafai ai i se mānava e tasi. Ona faataʻitaʻi lea o le faitau leotele a o e mānava i lenā auala.
Faavaivai Maso o Loo Malō. O le isi vala tāua ina ia lelei ai le uiga o le leo, o le—faatoʻatoʻa! E matuā ofoofogia ni faaleleiga e mafai ona e faia ona o le faatoʻatoʻa pe a e tautala. E tatau ona faatoʻatoʻa le mafaufau, atoa ma le tino, auā a popole le mafaufau ona malō ai lea o maso o le tino.
Ia faatoʻatoʻa popolega o le mafaufau e ala i le maua o se vaaiga saʻo i lau ʻaufaalogologo. Afai o tagata nei o loo tou feiloaʻi i le faiva i le fanua, ia manatua e tusa pe faatoʻā e suʻesuʻeina le Tusi Paia mo ni nai masina, a o lenā ua e iloa ni mea tāua e uiga i le fuafuaga a Ieova, lea e mafai ona e faasoa atu iā te i latou. Ma o loo e asiasi atu iā te i latou ona o loo latou manaʻomia le fesoasoani, e tusa pe o latou iloa pe leai. I le isi itu, afai o loo e tautala atu i totonu o le Maota o le Malo, o le toʻatele o i latou o loo i lau aofia o tagata o Ieova. O i latou o au uō, ma o loo latou mananaʻo ina ia e taulau. E leai nisi failauga i le lalolagi ua faafeagai ma se aofia e faaleuō ma alolofa e pei ona tatou masani ai.
Ia faavaivai maso o le faaʻī e ala i le taulaʻi atu o lou mafaufau i na maso ma taumafai aʻiaʻi e faaitiitia le tete. Ia manatua e ala ona tete ou alāleo (vocal cord) ona o loo ui atu ai le ʻea. E fesuisuiaʻi le leo pe a faamalō pe faavaivai foʻi maso o le faaʻī, e pei lava ona fesuisuiaʻi o le leo o se uaua o le kitara po o se vaiolini pe a faamalō pe faavaivai. Pe a faavaivai maso o le pusa leo, o le a maualalo le leo. O le faavaivai o maso o le faaʻī o le a fesoasoani foʻi lea e faava ai pea pūisu, ma o lenei mea o le a iai se aafiaga aʻiaʻi i le uiga o lou leo.
Ia faavaivai lou tino atoa—o ou tuli, ou lima, ou tauʻau, ma lou ūa. O le a fesoasoani lenei mea i le malosi faatonutonu (resonance) o loo manaʻomia ina ia mafai ai e lou leo ona faaleo atu upu. E maua le malosi faatonutonu pe a gaoioi le tino atoa e pei o se pusa leo, ae o loo punitia ona o le tete. O le fesuiaʻiga o le leo, lea e pogai mai i le faaʻī, e salalau atu e lē gata i pūisu, ae faapea foʻi i ponaivi o le fatafata, o nifo, o le muāgutu, ma ponaivi pūpū i tua o le isu (sinus). O na mea uma e saosaolaumea i le tulaga lelei o le malosi faatonutonu. Afai e te tuua se mea mamafa i luga o le tino (soundboard) o le kitara, o le a paʻulua la le leo; e tatau ona saʻoloto le tete a le tino o le kitara ina ia mafai ai ona maua le leo talafeagai. E faapena foʻi i ponaivi o loo fau aʻe ai o tatou tino, lea o loo taofiofia e maso. O le malosi faatonutonu o le a mafai ai ona fesuisuiaʻi faalelei lou leo ma faapea ona faaleo atu ai vala eseese o faalogona. O le a mafai ai ona lagona mai oe e se aofia toʻatele e aunoa ma lou tau ʻeʻē.