Le Saʻolotoga e Faaalia ai Manatu i Totonu o le Aiga—Pe o se Lamatiaga e Iu Ina Faaumatia Ai?
PE AFAI e valaau mai se tasi i totonu o se faletifaga o loo faatumulia i tagata ma faapea mai, “O le mu!” ae e lē moni, ma ua maliliu ai nisi i le omia a o taumafai e sosola mai i fafo, pe lē tatau ea ona tuuaʻia lē na valaau mai i le faalavelave ua māfua ai le oti? Pe a fai atu se tasi ia te oe, “Ou te lē ioe i lau faamatalaga, ae o le a ou puipuia lau aiā e fai ai lau faamatalaga,” pe o lona uiga ea o loo ia te oe le saʻolotoga atoatoa, e faaleo atu ai i luma o le lautele po o le ā lava e te manao ai, e tusa lava foi po o le ā e tupu mai ai? O loo iai isi e manatu faapena.
Mo se faataitaiga, i Falani, ina ua uunaia e tagata faimusika rap le fasiotia o leoleo, ma ua fasiotia leoleo e tagata na faalogologo i a latou musika, pe e tuuaʻia ea le ʻau faimusika rap ona o lo latou faapogaia o le sauā? Pe e ao ona puipuia i latou i lalo o le tulafono o le aiā tatau? Ina ua faia e le ʻau faasalalau i televise ma komepiuta ia ata o vaaiga sauā ma faiga matagā o vaaiga o feusuaiga faaleituaiga (pornography) ma ua mafai ona maua e tamaiti, o nisi o nei tamaiti ua latou faatinoina nei vaaiga ma faaleagaina ai i latou atoa ma isi, pe tatau ona tuuaʻia i latou o faapogaia nei mea i āuga ua tulai mai?
I se suesuega na faia e le Faalapotopotoga o Fomaʻi o le Mafaufau i Amerika (American Psychological Association) na “faatusatusa ai e faapea, afai e faaaluina e le tamaitiiti le 27 itula e matamata ai le TV i le vaiaso, o le a ia matamataina la le 8,000 o fasiotigā tagata ma le 100,000 o gaoioiga sauā i le va o le tolu agaʻi i le sefululua o ona tausaga,” o le lipoti lena a le mekasini o le U.S.News & World Report. Pe o le a faaleamanaiaina ea e mātua lenei mea ma faapea mai, e leai se aafiaga tele i a latou fanau? Pe o loo aofia ai se “tulaga matautia”? Pe o tulaga ea nei e tatau ona iai ni faasasaaga po o le faatapulaa o avanoa mo le saʻolotoga e faaalia ai manatu?
O se tasi o suesuega na faia e le iunivesite o fomaʻi o le mafaufau na iloa ai e faapea, pe a faaauau ona faaali ia ata komi o “tagata totoa e tau ma fufusu i taimi uma” i se vaega o tamaiti e taʻi fa tausaga ae faaali se ata komi e “lē tau ae filemu le vaaiga” i se isi vaega, o i latou e matamata i le ata tau e masani ona uma ae latou tasasa ma tauʻai solo mea. E lē uma foi aafiaga sauā o le TV pe a mavae lona tulaga tamaitiiti. O le suesuega a se tasi iunivesite, ina ua uma ona mātauina le 650 tamaiti mai le 1960 i le 1995 ma mātauina a latou amioga ma gaoioiga e fesootai ma le matamata i le televise, na iloa ai o i latou e matamata i ata e sili ona sauā a o laiti, e ola aʻe avea ma tagata matutua amio sauā, e aofia ai le faasauā i a latou paaga ma le avetaavale onā.
E ui lava e iai nisi tamaiti latou te lē ioe mai i aafiaga o ata tifaga ma televise ia i latou, ae iai isi e ioe mai. I le 1995, na faatalanoa ai e se faapotopotoga Children Now i Kalefonia, le 750 tamaiti, mai le sefulu i le sefuluono le matutua. Na faaalia i le suesuega, pe tusa o le ono mai le sefulu sa faapea mai, o feusuaiga i le TV ua tosina ai tamaiti e fai le feusuaiga a o laiti tele.
E ono finau mai nisi, o ata sauā i tifaga ma televise e lē manatu mamafa i ai tamaiti, e oo foi i ata taufaafefe e leai ni aafiaga ia i latou. “Afai o le tulaga lea,” o le faamatalaga mai lea a se nusipepa Peretania, “aisea na taʻu atu ai e se pule aʻoga i Amerika tutotonu i le faitau afe o tamaiti e faapea e leai ni Tamai Laumei Foliga Tagata (Teenage Mutant Ninja Turtles) o i totonu o paipa o loo tatanu i lalo e taʻi ai alavai? Ona o i latou na fiafia i ia ituaiga laumei na fetolofi i alavai e saili atu i ai.”
I aso nei o loo vevela ai se finauga i le mea o loo manatu nisi o se tuaoi lelei i le va o le saʻolotoga e faaalia ai manatu ma le sauā o loo māfua mai i faamatalaga tetee i le faapaʻū tama i le tele o nofoaga i le Iunaite Setete. Ua faitio mai i lumāmea i latou e tetee i le faapaʻū tama e faapea, o fomaʻi ma ē galulue i le falemaʻi o loo latou fai le faapaʻū tama, o fasioti tagata i latou na ma ua tatau ona oti i latou. O nisi e maelega tele o i latou na ua latou tauanauina le fasiotia o nei fomaʻi ma o latou fesoasoani. Ua uma ona fai ni faiga ina ia iloa ai numera o taavale a tagata nei, ma o latou igoa ma tuatusi ua faailoaina atu. O le iuga, ua iai fomaʻi ma ē galulue i falemaʻi ua fasiotia ai.
“E lē o se mataupu lenei i le saʻolotoga e faaalia ai manatu,” o le faamatalaga malosi lena a le peresitene o le Planned Parenthood Federation of America. “E tutusa le mea lenei ma le valaau mai, ‘O le Mu!’ i totonu o se faletifaga tumu. E tusa o lea tatou te i totonu o se faletifaga tumu i tagata, seʻi tau ina tagai atu i le tele o fasiotigā tagata i falemaʻi i nai tausaga ua tuanai.” O i latou o loo lagolagoina lenei sauā o loo finau mai o loo na ona latou faatinoina lo latou aiā tatau e pei ona puipuia e le Teuteuga Muamua i Amerika—le saʻolotoga e faaalia ai manatu. Ma o le tulaga lena o loo faaauau ona iai. O finauga e faatatau i lenei aiā tatau o le a faaauau pea ona finauina i nusipepa faasalalau, ma manaomia ai ona faia faaiuga o le mataupu e faamasinoga, ae e faanoanoa ai ona e lē i se auala e faamalieina ai tagata uma.
Le Mea e Mafai e Mātua Ona Fai
E ao ona avea aiga o ni nofoaga saogalemu mo tamaiti, ae lē o se nofoaga e ono faigofie ona puea faamanu i ofaga ai i latou e ē o le a faileagaina ma faaaogā i latou, pe o se nofoaga foi e faaali atu ai ia i latou uiga sauā ia e mafai ona latou faaalia mai. Na taʻu atu e se polofesa o se iunivesite i le Iunaite Setete a o lauga atu i mātua e faapea: “Atonu ua e mautinoa o le a lē avea lau tamaitiiti ma tagata sauā e ui ina tele faiga sauā o loo faaalia mai i le TV o loo ia matamata i ai. Ae e lē mafai ona e mautinoa o le a lē fasiotia pe faamanuʻalia lau tamaitiiti e se tama a se isi, o loo matamata ai i ia ituaiga ata.” Ona ia faamalosi mai lea e faapea: “O le faatapulaaina o le faaali i tamaiti o ata sauā i TV, e ao ona avea ma vaega o mea o loo talanoaina e le soifua maloloina o le lautele, e pei o nofoa mo le saogalemu o tamaiti o loo faamauina i totonu o taavale, o pulou malō tietie uila, o tui puipui, ma meaʻai paleni.”
Afai e lē mafai ona e faatagaina se tagata ese e sau i lou fale ma faaaogā le gagana masoā ma tautala atu i upu matagā i lau tamaitiiti e uiga i feusuaiga ma faiga sauā, aua la le faatagaina ia leitiō ma televise e avea ma tagata ese faapena. Ia iloa po o fea le taimi e tapē ai pe sui i isi alaleo o faasalalauga. Ia e iloa po o ā mea o matamata ai lau tamaitiiti, e lē gata i televise ae faapena foi ma komepiuta, e tusa lava pe na o ia i lona potu. Afai ua ia iloa faaaogā le komepiuta ma faafesootai atu i faiga faakomepiuta e mafai ona fesootai atu i ai, atonu o le a faateʻia oe pe a e iloa mea o loo fafaga ai lona mafaufau i po taitasi. Afai e te lē ioe i mea o loo matamata ai lau tamaitiiti, tau lava o le fai i ai leai ma faamalamalama pe aisea. E lē oti ai i lou faasasaina.
O le mea mulimuli, aʻoaʻo lau fanau ia ola i mataupu silisili faale-Atua, ae lē o le masani a lenei faiga o mea amio leaga—ma ana gaoioiga sauā ma gagana matagā. (Faataoto 22:6; Efeso 6:4) Na aumai e le aposetolo o Paulo i Kerisiano ni fautuaga talafeagai ia e tatau ona tatou ola aʻe ai. “A o le faitaaga, ma amio leaga uma, po o le manumanu foi, aua neʻi taʻua lava ia te outou, e pei ona tatau i e ua paia. O le anovale foi, ma le tautala i upu faatauvaa, ma le faaulaula, o mea ia e le tatau; a o le faafetai e lelei lava lea.”—Efeso 5:3, 4.
[Ata i le itulau 22]
O nisi polokalame i le TV e ono taʻitaʻia atu ai i le solitulafono ma amioga lē mamā