Vaaiga mai le Nuu o le Folafolaga

Kenesareta—‘Ofoofogia ma Matagofie’

“I TAFATAFA o le Vaituloto o Kenesareta o loo taatia ai se vaega o le atunuu o lona igoa lena, e ofoofogia i ona uiga ma lona matagofie. Ona o le eleele lafulemu auā e leai lava se laau e lē lauolaola ai i inā, ma e totō ai e ē o loo ʻaināina mea uma: o le ea mafanafana e talafeagai lelei ma le tele o ola eseese. . . . E lē gata na te fuaina mai ituaiga eseese o fua e ofo ai; ae e maua mai ai pea lava pea o meaʻai. . . . E faasūsūina e se vaipuna e iai sona malosi e faaleleia ai le eleele.”

I lea, sa faamatalaina ai e le tusitala o talafaasolopito o Josephus se fanua laugatasi tafatolu i le faatausiʻusiʻuga i le itu i matu sisifo o le mea ua lauiloa o le Sami o Kalilaia. O ata o loo i luga atonu o le a avatu ai ia te oe se manatu i le maeu o le fuatele sa iai lenei fanua laugatasi, o se tasi o fanua sa sili atu ona lafulemu i Kalilaia.a Sa matuā tāua lenei vaipanoa i taimi anamua o lea na taʻua ai e le tusitala o le Evagelia o Luka vai magalo o le sami e latalata ane “o le [vaituloto] o Kenesareta.”—Luka 5:1.

Sa ia faaaogā lena faaupuga ina ua taʻua le maliu mai o Iesu i lenei oganuu ma maua ai tagata e toʻafa o ē na avea ma aposetolo. Pe o i latou o ni faifaatoaga o ē sa ola mai mea na maua mai lena laueleele lafulemu, i le totōina o vine, laau o lama, olive, po o mati? E leai. O na fua sa tele i le Fanua Laugatasi o Kenesareta, ae o nei tagata sa o ni tagata faifaiva, ma e faigofie lava ona malamalama i le pogai na avea ai i latou ma ia ituaiga o tagata.

E faapena foi i ālia e tafe mai le fanua laugatasi ona latou taenaʻi atu i le sami laau iti na sa mafai ona aai ai iʻa. O lea, sa faatumuina le vai i iʻa, sa oo ai ina avea o se nofoaga lelei mo le fagotaina o iʻa. O Peteru ma Aneterea sa o ni tagata faifaiva tamaoaiga i inā, e pei foi o Iakopo ma Ioane, o atalii o le tagata faifaiva o Sepetaio.—Mataio 4:18-22; Luka 5:2-11.

E pei lava ona masani ai, sa faia fagotaga o iʻa i le talaina o upega mai se vaa. O le mea lena sa faia e Peteru ma Aneterea i le taimi na faalatalata atu ai Iesu ia i laua. Sa talaina faaʻafaliʻo se upega umi. O uto laau sa taofia ai le upega ina ia opeopea i luga o le sami, ae o uto pulu mamafa sa faia i le pito i lalo ina ia mafai ai ona magoto le pito i lalo o le upega ma fofola atu ai agaʻi i lalo i le alititai. E matuā tele lava iʻa e mafai ona puʻea i lena ituaiga o upega. Ona toso mai lea agaʻi i le vaa pe tataʻi atu foi i se mea e papaʻu ai le vai, e sasaa ai i le matafaga. O iʻa e aogā mo mea taumafa o le a iloese mai iʻa e lē tatau. Ia matau le saʻo o le auiliiliga i le Luka 5:4-7 ma le Ioane 21:6-11. E te manatua sa taʻua e Iesu lenei faiga e fagotaina ai iʻa i lana tala faatusa e uiga i le upega? (Mataio 13:47, 48) I le faaopoopo atu i ai, ua faamatilatila mai ai i le Mataio 4:21 e faapea, sa masani lava ona faaalu e tagata faifaiva se taimi e fonofono ai o latou upega na masaesae i papa po o iʻa.

Afai e te faimalaga i le talafatai o Kenesareta, atonu o le a e iloa ai ni nofoaga se lua na faapea mai sa tutupu ai mea na i le taimi o le faiva a Iesu. O le tasi o se maupuepue lanu lauava, lea e tusa ai ma uputuu, na fofoga atu ai e Iesu lana Lauga i luga o le Mauga. O lenei nofoaga e lē o feteenai ma faamatalaga a Evagelia, auā sa iai Iesu e latalata ane i Fanua Laugatasi o Kenesareta ina o fofogaina atu lena lauga.—Mataio 5:1–7:29; Luka 6:17–7:1.

O le isi nofoaga na faapea mai e saʻo, e lē tutusa ma faamatalaga moni a le Tusi Paia. O le a e maua ai se falesa ua fausia i le mea na faapea mai sa fafaga ai e Iesu tagata e 4,000 i areto e fitu ma ni nai iʻa. (Mataio 15:32-38; Mareko 8:1-9) Na i lo le tuu o lenei mea i luga o le Fanua Laugatasi o Kenesareta, ua taʻua i le faamatalaga a Mareko “itu o Tekapoli,” lea e sopoia le isi itu o le sami e sili atu i le fitu maila le mamao.—Mareko 7:31.

Na fai mai Mataio ma Mareko, ina ua uma ona faia o lenei vavega, ona malaga atu lea o Iesu i se vaa i Makatala po o Tamanuta. (Mataio 15:39; Mareko 8:10) Ua faafesootai e tagata popoto lenei itu ma Makatala (Migdal), e i le itu i saute o le Fanua Laugatasi o Kenesareta, agaʻi atu i Tiperia. E tusa ai ma le The Macmillan Bible Atlas, o Makatala, sa “taʻutaʻua i le avea o se nofoaga e faamamā ma faamasima ai iʻa.” O le anoanoai o faiga faiva i lenei vaega o le vaituloto, e mautinoa lava e mafai ai ona avea se faiga faapea e aogā ma maua ai tupe.

E fiafia lava ona i le 1985 e oo i le 1986 na faapapaʻu ai le suavai o le Sami o Kalilaia i se la mala, ma na aliaʻe ai ni mea i le alitivai o le vaituloto. E latalata atu i le Fanua Laugatasi o Kenesareta, na maua ai e ni tamaloloa se toalua toega o se vaa anamua. Sa mafai e tagata suesue i le eleele ona maua lenei vaa fagota e faia i le laau ma faatausagaina pe ā ma le taimi na asiasi atu ai Iesu i le Vaituloto ma le Fanua Laugatasi o Kenesareta.

[Faaopoopoga i lalo]

[Ē Ana le Ata i le itulau 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ē Ana le Ata i le itulau 24]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.

[Ē Ana le Ata i le itulau 25]

Garo Nalbandian

[Ē Ana le Ata i le itulau 25]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.