MUISAMBO WA KULONGA 22
Tungunuka na kutambukila “Muishinda diselele”
‘Mwamwa nyi amukekala kilai kilumbûlwe. . . . Eshinda diselele.’—YESH. 35:8, EEM.
LOONO 31 Tambuka pamune n’Efile Mukulu!
KI’ABAKUILA MUANKAa
1-2. Nkitshibilo kinyi ki na muulo kibaabadi balombene kuata kui bena Yuda babaadi bashaale mu Babilone? (Esela 1:2-4)
MFUMU baadi muukishe bena Yuda’shi munda mua bipua bikile pa 70, babaadi bulungantu bua kualukiila mu nsenga yabo ku Isaleele. (Badika Esela 1:2-4.) Nka penda Yehowa ngi baadi mulombene kulombasha uno muanda. Buakinyi tui kuamba biabia? Muanda Babilone ta baadi mulombene kufungula ba mpika nya. (Yesh. 14:4, 17) Anka nsaa ibaponene Babilone, na mfumu mupia abanga kumunana, balunguile bena Yuda’shi babaadi balombene kukatuka mu Babilone na kualukila kuabo. Bu kipeta, muina Yuda ooso, bikishekishe ba mfumu ba bifuko, babaadi kumpala kua kino kitshibilo kia kukatuka mu Babilone sunga kushaala muanka. Biabia kino kitshibilo ta kibaadi kibofule bua kuikiata nya. Buakinyi atuamba biabia?
2 Muanda bantu banunu be bungi, ta babaadi bakite luno luendo lui bula muanda wa kupela nkapeta nkalakashi muishinda. Dingi kubaadi bangi bena Yuda be bungi babaadi batandikilue mu Babilone bashi baadi abauku angi ma mbalo ankashaala. Bua bano bena Yuda babaadi batandikilue mu Babilone, nsenga ya Isaleele, babaadi abeimono’shi nsenga ya bankambua ibaabadi bashaale. Abimueneka’shi bangi bena Yuda babaadi bobeshe nshalelo a mu Babilone. Ngi buakinyi bibaadi bilombene kuibelela bukopo bua kuleka mashibo aabo e buwa na bupeta buabo na nkashaala mu mbalo yabashi beubidishene nayo.
3. Mmuabi kinyi ubaadi autengiela bano bena Yuda babaadi na lulamato, babaadi balombene kualuka ku Isaleele?
3 Muyile mu binangu bia bena Yuda babaadi na lulamato, kualukiila mu Isaleele kubaadi na muulo ukata kukila bintu bioso bibaabadi balombene kuisumina. Muabi ukata ubaabadi bapete, nkualushuula dingi lulanguilo luabo. Mu Babilone mubaadi ntempelo ya ba mpangano ikile pa 50, anka ta mubaadi ntempelo a Yehowa nya. Bena Isaleele ta babaadi na kilambuilo kia kukitshiina bitapilo bu bibaadi abibatekie muiya wa Moyise. Ta kubaadi ba tshite-muakuidi balombene kulumbuula bua kukita bitapilo. Kukatusha biabia, muilo wa Yehowa ubaadi munkatshi mua ba mpangano bakile bungi balume na bakashi, bashi baadi abanemeka mayi a kulonda a Yehowa. Binunu bia bena Yuda babaadi abatshinyi Efile Mukulu, babaadi abatengiela kualukila mu nsenga yabo, buabadia nkalushuula lulanguilo lui selele.
4. Yehowa baadi mulee kupa bena Yuda babaadi balukile mu Isaleele bukuashi kinyi?
4 Luendo lui bukopo lua kukatuka ku Babilone na kuenda ku Isaleele, lubaadi lulombene kukita mieshi ikile pa inanka. Anka Yehowa baadi mulee’shi ta kui kikokoshi su nkimune kilombene kumueneka muishinda kia kui bakutshishua kualuka mu Isaleele. Yeshaya bafundile’shi: “Tobwelaayi Yehowa eshinda mu kabaaka, landakeeshaayi Efile Mukulu eetu eshinda dikata mu kipya. Mpongo yooso ishiidilwe, myengye yooso na twengye tooso biyishiibwe, mabanda afikye buu tutobole, dingi mbungo itshibiibwe!” (Yesh. 40:3, 4) Banda kupuandikisha uno muanda, eshinda dikata di mu kabaaka, na mabanda e bu tutobole. Bena nyendo mbalombene kusankila kutambukila muanka! Bi kuikala bibofuile bantu abende mu luendo buabadia kutambukila muishinda dilandakashe kalolo kukila mu kilayi sunga muishinda di miengie, tu miengie tupeela, na mabanda. Muntu mmulombene nkafika kuende bukidi.
5. Eshina kinyi dibaabadi baudikie dino eshinda dia mu kifuanyi dibaadi pankatshi pa Babilone na Isaleele?
5 Lelo uno kui mashinda e bungi akata abatunduila ku mashina sunga ku nimero. Dino eshinda dia mu kinfuanyi Yeshaya baadi mufunde pabitale eshina diadio. Atubadika’shi: ‘Mwamwa nyi amukekala kilai kilumbûlwe, eshinda diselele, t’amukatambukila muntu su ngumune e bu e butete.’ (Yesh. 35:8, EEM) Uno mulayilo ubaadi aupushisha kinyi kui bena Isaleele babaadi balukile ku nsenga yabo? Na aupushisha kinyi kuatudi lelo uno?
“ESHINDA DISELELE” DIA KALA NA DIA BINOBINO
6. Buakinyi babaadi abetanyina dino eshinda bu diselele?
6 “Eshinda diselele” nyi eshina di buwa bukile bu’eshinda dikata! Buakinyi babaadi abetanyina dino eshinda bu diselele? “Muntu baadi amueneka bu e butete” sunga muina Yuda baadi na kiubishi kia kutambuka lusandi, kulanguila ma nkishi, sunga ingi miluisho ikata, ta babaadi balombene kumulekiela munkatshi mua muilo wa Isaleele. Bena Yuda babalukiile babaadi “muilo wi selele” bu’Efile Mukulu aabo. (Miy. 7:6, NWT) Bino t’abilesha’shi baaba bena Yuda babakatukile mu Babilone, ta babaadi na lukalo lua kushintuluka buabadia kusankisha Yehowa nya.
7. Bangi bena Yuda bibaadi abitungu’shi bashintulukie mu mianda kinyi? Tuusha kileshesho.
7 Nka bu biatui bimuene kumpala, bena Yuda be bungi babaadi batandikilue mu Babilone, na be bungi pangi abimueneka’shi binangu biabo bibaadi biule nka na bipikua na miiya ya bena Babilone. Bipua bi bungi kunyima kua bena Yuda ba kumpala kualukila mu Isaleele, Esela baadi muukie’shi bangi bena Yuda babaadi beyibakishene na bakashi ba mpangano. (Efi. 34:15, 16; Esel. 9:1, 2) Kunyima kua angi mafuku, Guvernere Neemiya baadi mukaanye pa kusangana’shi bana batandikilue mu Isaleele ta mbalongie su ndudimi lua kina Yuda. (Miy. 6:6, 7; Ne. 13:23, 24) Mmushindo kinyi ubaadi ulombene bano ba nsongua booso kulonga bia kufula na kulanguila Yehowa su ta bapusha kina Ebelu ludimi lukata lubaabadi bafunde Eyi di’Efile Mukulu? (Esel. 10:3, 44) Biabia bena Yuda be bungi babaadi balombene kukita kuno kushintuluka kui na muulo, anka kuno kushintuluka kubaadi kulombene kuibabofuila su babadia kuikadika mu Isaleele mu baabadi abalusha lulanguilo lui selele ku kapeela kapeela.—Ne. 8:8, 9.
Kubanga mu kipua kia 1919 bino bipungo bietu (B.B.,) midiyo ya bana balume na bana bakashi, na bana bakuete kukatuka mu Babilone Mukata na bakuete kutambukila mu “Eshinda Diselele” (Tala kikoso 8)
8. Buakinyi ino mianda ibakitshikile kala ngilombene kuitukuasha lelo uno. (Tala kifuatulo ki ku kipusu.)
8 Ino mianda i na muulo ukata, bangi mbalombene kuiyipusha’shi, biabia ino mianda ibakitshine bena Yuda kala ngilombene kuitukuasha lelo uno naminyi? Mbilombene kuitukuasha muanda n’atue namu tukuete kutambukila “Muishinda diselele.” Biatuikala bedibue muimu sunga “ingi mikooko,” abitungu’shi tushaale “Muishinda diselele” bu biadidi dipue kuitutuula mu mpaladiiso a mu kikudi, na bu bi’aditukunkusha ku miabi ya mu kikudi ya mu mafuku aafiki.b (Yo. 10:16) Kubanga 1919 (B.B.,) midiyo ya bana balume na bana bakashi na bana bakinga, mbatuukie mu Babilone Mukata ampire a lulanguilo lua madimi lua mu nsenga ishima, na babanga kutambukila mu dino eshinda dia mu kifuanyi. Noobe namu we munkatshi muabo. Sunga bangi mbabangie kutambukila mu dino eshinda takudi kukile bipua peepi 100, bangi namu bababangile mudimo wa kuidilumbuula takudi bipua nkama.
KULUMBUULA ESHINDA
9. Muyile mukanda wa Yeeshaya 57:14, mu mushindo kinyi mu baabadi bakite mudimo wa kulumbuula “Eshinda diselele”?
9 Bua’shi bena Yuda bakatukie mu Babilone, Yehowa baadi mupue kumona’shi bikokoshi bioso mbipue kukatushibua. (Badika Yeeshaya 57:14.) “Eshinda diselele” mu ano etu mafuku ndilumbuulue naminyi? Munda mua siekele ibungi ayituala ku kipua kia 1919, Yehowa mmufubishe bana balume abatshinyi Efile Mukulu bua kukuasha mu kulumbuula eshinda adifiki ku Babilone Mukata. (Puandikisha na Yeeshaya 40:3.) Babaadi bapue kukita mudimo wa kulumbuula eshinda dia mu kikudi kalolo, na kubofuisha bantu bena mashimba e buwa bua’shi batukie mu Babilone Mukata na batuele mu Mpaladiiso a mu kikudi, mbalo yabadi bapue kualushuula lulanguilo lui selele lua Yehowa. Mu uno “mudimo w’eshinda” mubaadi mianda kinyi? Tubandeyi kutala ingi mianda ya ku mudimo wa kulumbuula ubaabadi bakite.
Siekele i bungi ikafikie mpaa na ku 1919, (B.B.,) bana balume abatshinyi Efile Mukulu mbakuashe bua kulumbuula dino eshinda adikatuka ku Babilone Mukata (Tala kikoso 10-11)
10-11. Kutusha Bible na kumualula, nkukuashe bua kupalakasha kiukilo kia Bible naminyi? (Tala dingi kifuatulo.)
10 Kutusha Bible. Kubanga pankatshi pa siekele a 15, Bible babaadi abamutentula ku maboko. Mudimo ubaadi wate mafuku e bungi, na Bible abaabadi bafunde ta baadi amueka bumuekie muekie na baadi muulo wi bukopo. Nsaa ibatudi bafubishe mashinyi bua kutusha Bible ku mapupua, bibaadi bitubofuile bua kutusha Bible i bungi na kuiyabila bantu.
11 Kualula Bible. Munda mua siekele i bungi Bible baadi kuanka nka penda mu ludimi lua Latin. Nka penda bantu balongie Latin ngi babaadi balombene kumupusha. Nsaa ibabanyishishe kutusha Bible mu ndimi ayakula bantu be bungi, bana balume abatshinyi Efile Mukulu, babatamiishe mudimo wa kualula Bible mu ndimi i bungi yabakula kui bantu be bungi. Nka paapa, bantu babaadi ababadika Bible, babaadi balombene kupuandikisha mmianda ibaabadi abebalongiesha kui bakata ba bipuilo na akilongiesha Bible binyibinyi.
Siekele i bungi ikafikie mpaa na ku 1919, (B.B.,) bana balume abatshinyi Efile Mukulu mbakuashe bua kulumbuula dino eshinda adikatuka ku Babilone Mukata (Tala kikoso 12-14)c
12-13. Tuusha kileshesho kia mushindo ubaadi balongi ba Bible ba binyibinyi ba mu siekele 19, babangie kulesha pa butooka bi malongiesha a madimi a bipuilo bia madimi.
12 Kulonga Bible nkukuashe. Balongi ba Bible babaadi abateemesha Bible kalolo, babaadi balongie mianda i bungi ibaabadi ababadika muiyi di’Efile Mukulu. Anka bakata ba bipuilo, babaadi bafite munda ngofu nsaa ibabangile balongi ba Bible kulungula bangi mianda i baabadi abalongo, i baabadi abafi kui bakata ba bipuilo. Bu kileshesho, mu siekele a 19, bana balume be bungi be na mashimba alulame ababangile kutusha trakte aleesha bi ndambukisho ya madimi ya lulanguilo lua madimi yabakuete kulambukisha bantu mu bipuilo.
13 Mu kipua kia 1835, muana mulume atshinyi Efile Mukulu abaabadi abetanyina bu Henry Grew, batushishe trakte baadi esambila abikitshikaa kunyima kua lufu. Baadi muleshe mu Bifundue’shi kuikala na anyima sh’afuiya nyi nkia buntu akifiki kui Efile Mukulu, ta nkia buntu ki’atutandikua nakio atue booso bu bia bakuete kuibilongiesha mu bipuilo nya. Mu 1837 ungi muntu mukata abetanyinaa bu George Storrs basanguile epupua dia uno trakte umune nsaa ibaadi atambusha train, baadi muidibadikie, na aye nkushinkamisha’shi bapete bia binyibinyi bi na muulo ukata. Baadi muate kitshibilo kia kulungula bangi yaya mianda ibalongiele. Mu 1842, baadi muele miisambo i bungi ina mutue wa muanda awamba’shi: “Les méchants sont-ils immortels?” Muntu umune baadi mulongie na George Storrs, baadi nsongualume abaabadi abetanyina bu Charles Taze Russell.
14. Mu mishindo kinyi mubaadi mukuetu Russell na bakuabo bapete bukuashi ku mudimo w’eshinda dia mu kikudi dia kala? (Tala dingi kifuatulo.)
14 Mu mishindo kinyi mubaadi mukuetu Russell na bakuabo bapete bukuashi ku mudimo w’eshinda dia mu kikudi dia kala? Mu kuilongiela kuabo babaadi na mushindo wa kukimbuula mu Lexique, mu concordances, na mu angi ma Bible elekeenelekeene abaabadi baluule na bioso bi babapetele mbapue kualuula kumpala kuabo kubanga mudimo. Mianda ibaabadi bakimbuule mu Bible kui bano bana balume, Henry Grew, George Storrs na bangi bantu ibaadi ibakuashe. Mukuetu Russell na bakuabo babaadi bakuashe ku uno mudimo w’eshinda dia mu kikudi abo banabene pa kutuusha mikanda i bungi na ma trakte aapatuula Bible.
15. Nkushituluka kinyi kui na muulo kubaadi kukitshikie mu 1919?
15 Mu kipua kia 1919, Babilone Mukata, baadi mushimishe matalua abaadi nao kui muilo w’Efile Mukulu. Mu kiakia kipua, “mpika a lulamato na mudimukie” babangile kuikala kuanka, aye nkubanga kukita mudimo na kishima kioso na kukukila bantu bapia baasha mashimba alulame bua badia kutambukila mu dino “Eshinda diselele” dib’abebafunguila. (Mat. 24:45-47) Atutumbula kano kasaka ka bantu baasha lulamato babaadi “bafube dino eshinda” mu mafuku a kala, baaba babaadi batambukile mu dino eshinda bua kutamisha kiukilo kia mpango ya Yehowa. (Nki. 4:18) Babaadi bekale dingi na nshalelo muipushene na kikiebe ki’eshimba dia Yehowa. Yehowa t’atengielaa’shi muilo waye ushintulukie nka musuusa umune mu mianda yooso nya. Baadi mushintuule kiukilo kia muilo waye ku kapeela kapeela (Tala kashibo akamba’shi: “Yehowa mmuende na kulumbuula mpushisho a muilo waye.”) Atukekala na miloo i bungi nsaa yatuikala na mushindo wa kusankisha Efile Mukulu eetu mu mianda yooso yatukitshi!—Kol. 1:10.
“ESHINDA DISELELE” DIKI NKA DIFUNGULE
16. Kubanga mu 1919, mmushindo kinyi wabadi balumbuule dino “Eshinda diselele?” (Yeeshaya 48:17; 60:17)
16 Eshinda dioso aditungaa kuidilumbuula nsaa yooso. Kubanga mu kipua kia 1919, mudimo w’eshinda, “Eshinda diselele” ubaadi utungunukie bua kubofuisha bantu be bungi bua’shi batukie mu Babilone Mukata. Bantu bapia baasha lulamato babaabadi batuule na mpika a lulamato na mudimukie, babaadi bakite mudimo. Na mu 1921, babaadi batushe Bible akulonga e na mushindo wa kukuasha baaba baki ku mbangilo kua kulonga bia binyibinyi bia mu Bible. Babaadi batushe mukanda wa La Harpe de Dieu, abo nkuiufimisha mu mikanda ikile pa midiyo isamombo mu ndimi 36, na bantu be bungi babaadi balongie bia binyibinyi ku bukuashi buawo. Kano kabidi tuibatushe ungi mukanda upia wi buwa bukile bua kukunkusha nao kulonga kua Bible wi na mutue wa muanda awamba’shi: We kuikala na muloo bua loso! Mu ano mafuku a ku mfudiilo, Yehowa kuete kufubisha ndumbuluilo aaye buadia kutusha bia kudia bia mu kikudi bi bungi na buadia kuitukuasha atue booso tutungunukie na kutambukila “Muishinda diselele.”—Badika Yeeshaya 48:17; 60:17.
17-18. “Eshinda diselele” aditutuala kunyi?
17 Tui balombene kuakula’shi su muntu kampanda akumina kulonga Bible, bapete mushindo wa kukita etabula dia kutuela “Muishinda diselele.” Bangi abatambukilaa mu dino eshinda nka penda bua kapindi kapeela, akupu ba bemukatuka. Bangi namu abataa kitshibilo kia kutungunuka na kutambukila mu dino Eshinda mpaa na p’abakafiki kua bende. Kuno kua bende, mbalo kinyi?
18 Bua baaba booso bena lukulupilo lua muiyilu, “Eshinda diselele” adibakunkusha mu “mpaladisu a Efile Mukulu” muiyilu. (Kibaf. 2:7, Kilombeeno Kipya 2014) Bano booso be na lukulupilo lua pano pa nsenga, dino eshinda dikata adibakunkusha mu kupuidika ku mfudiilo a bipua 1000. Su okuete kutambukila mu diadia eshinda lelo uno, tualukanga kunyima na tuemukatukanga mpaa na pokafudiisha luendo lobe mu nsenga ipia. Na muloo ooso atukuabikisha “luendo lui buwa.”
LOONO 24 Fikayi ku mwengye wa Yehowa
a Yehowa baadi ayitanyina eshinda dikata dia mu kifuanyi dibaadi adikatuka ku Babilone adiende ku Isaleele bu “Eshinda diselele.” Mu mushindo umune, Yehowa mutooshe eshinda bua bantu baye mu ano etu mafuku su? Oolo! Kubanga mu 1919 bino bipungo bietu (B.B.,) midiyo ya bantu ngikatukie mu Babilone Mukata na kubanga kutambukila mu “Eshinda diselele.” Abitungu atue booso tushaale mu diadia eshinda na kepatshila ka mfudiilo ka nkafika kuakua kua tuende.
b Tala mukanda wa La prophétie d’Isaïe, lumière pour tous les humains (volume 2), Esak. 56-57, mu mfualase.
c BI MU BIFWATULO: Mukuetu Russell na bakuabo babaadi bafubishe Bible a kuilongiela bua kuibakuasha na bioso bi babapetele mbapue kualula kumpala kuabo kubanga mudimo.