Pavdeksia e shpirtit​—Lindja e doktrinës

«Asnjë subjekt, që lidhet me jetën e tij psikike, nuk ka tërhequr vëmendjen e njeriut, sa ajo e kushteve të tij pas vdekjes.»​—ENCYCLOPÆDIA OF RELIGION AND ETHICS.

1-3. Si e çuan më përpara idenë e pavdekësisë së shpirtit Sokrati dhe Paltoni?

NJË dijetar dhe mësues 70-vjeçar akuzohet për paperëndishmëri dhe për korruptim të mendjeve të reja me mësimin e tij. Edhe pse ai bën një mbrojtje të shkëlqyeshme në gjyqin e vet, një trup gjykues me paragjykim e shpall atë fajtor dhe e dënon me vdekje. Vetëm disa orë para ekzekutimit të tij, mësuesi i moshuar u paraqet nxënësve që janë mbledhur rreth tij, një varg me argumente për të provuar që shpirti është i pavdekshëm dhe se nga vdekja nuk duhet pasur frikë.

² Burri i dënuar nuk është tjetër veçse Sokrati, filozofi i famshëm grek i shekullit të pestë p.e.s.a Studenti i tij, Platoni, i regjistroi këto ndodhi në esetë Apology dhe Phaedo. Sokratit dhe Platonit u jepet merita e të qenët ndër të parët që kanë çuar më përpara idenë e shpirtit të pavdekshëm. Por ata nuk ishin nismëtarët e këtij mësimi.

³ Siç do të shohim, rrënjët e idesë së pavdekësisë njerëzore, shtrihen në kohë shumë më të hershme. Megjithatë, Sokrati dhe Platoni e përsosën konceptin dhe e transformuan atë në një mësim filozofik, duke e bërë kështu më tërheqës për klasën e kulturuar të kohës së tyre e më tej.

Nga Pitagora te piramidat

4. Cilat ishin pikëpamjet greke për jetën e përtejme para Sokratit?

⁴ Gjithashtu, grekët para Sokratit dhe Platonit, besonin se një shpirt vazhdonte të jetonte pas vdekjes. Pitagora, matematikani i famshëm grek i shekullit të gjashtë p.e.s., besonte që shpirti ishte i pavdekshëm dhe objekt transmigrimi. Përpara tij, Taleti i Miletit, që mendohet të jetë filozofi grek më i hershëm i njohur, besonte se një shpirt i pavdekshëm ekzistonte jo vetëm te njerëzit, kafshët dhe bimët, por edhe në objekte të tilla si magnete, duke qenë se ato mund të tërheqin hekurin. Grekët e lashtë deklaronin se shpirtrat e të vdekurve kalonin me varkë përtej lumit Stiks, në një mbretëri shumë të madhe nëntokësore, të quajtur bota e përtejme. Atje, gjykatësit jepnin dënimin për shpirtrat, të cilët shkonin ose në një burg me mure të larta ku torturoheshin, ose të lumturoheshin në Elisi.

5, 6. Si e konsideronin shpirtin persianët?

⁵ Në lindje, në Iran ose Persi, në shekullin e shtatë p.e.s. u shfaq në skenë një profet i quajtur Zoroaster. Ai futi për herë të parë një mënyrë adhurimi që filloi të njihej si zoroastrianizëm. Kjo ishte feja e Perandorisë Persiane, e cila dominoi skenën botërore përpara se Greqia të bëhej fuqia më e madhe. Shkrimet zoroastriane thonë: «Në pavdeksi shpirti i të drejtit do të jetë gjithmonë në hare, por shpirti i gënjeshtarit sigurisht në mundime do të jetë. Dhe këto ligje Ahura Mazda [do të thotë, «një perëndi i mençur»] i ka vendosur përmes autoritetit të Tij sovran.»

⁶ Mësimi i pavdekësisë së shpirtit ishte, gjithashtu, një pjesë e fesë iraniane para-zoroastriane. Për shembull, fiset e lashta të Iranit, kujdeseshin për shpirtrat e të vdekurve, duke u ofruar atyre ushqim dhe veshje që t’u sillnin dobi në botën e përtejme.

7, 8. Çfarë besonin egjiptianët e lashtë në lidhje me shpirtin që mbijetonte pas vdekjes së trupit?

⁷ Jeta pas vdekjes ishte besimi qendror në fenë egjiptiane. Egjiptianët besonin se shpirti i personit të vdekur do të gjykohej nga Osiris, kryeperëndia i botës së përtejme. Për shembull, një dokument papirusi, që pohohet se i përket shekullit të 14-të p.e.s., tregon Anubisin, perëndinë e të vdekurve, duke çuar shpirtin e shkruesit Henefer përpara fronit të Osirisit. Në një kandar, zemra e shkruesit, që paraqet ndërgjegjen e tij, peshohet kundrejt puplës që perëndesha e së vërtetës dhe e drejtësisë mban në kokën e saj. Thoth, një perëndi tjetër, shënon përfundimet. Duke qenë se zemra e Heneferit nuk rëndon shumë nga fajet, peshon më pak se pupla, ai lejohet të hyjë në mbretërinë e Osirisit dhe të marrë pavdekësinë. Papirusi tregon, gjithashtu, një femër përbindësh që qëndron afër kandarit, gati për të përpirë të vdekurin, nëse zemra e tij nuk e kalon provën. Gjithashtu, egjiptianët i balsamosnin të vdekurit e tyre dhe i ruanin trupat e faraonëve në piramida madhështore, pasi mendonin që mbijetesa e shpirtit varej nga ruajtja e trupit.

⁸ Pra, civilizimet e lashta të ndryshme, kishin një besim të përbashkët: pavdekësinë e shpirtit. A e kanë marrë këtë mësim nga i njëjti burim?

Origjina

9. Cila fe ndikoi botën e lashtë të Egjiptit, Persisë dhe Greqisë?

⁹ Një libër (The Religion of Babylonia and Assyria), thotë: «Në botën e lashtë Egjipti, Persia dhe Greqia ndjenë ndikimin e fesë babilonase.» Ky libër vazhdon të shpjegojë: «Duke marrë parasysh kontaktin e hershëm mes Egjiptit dhe Babilonisë, siç zbulohet nga rrasat e El-Amarnës, ekzistonin sigurisht mundësi të bollshme për futjen e pikëpamjeve dhe zakoneve babilonase në kultet e egjiptianëve. Në Persi, kulti i Mithrës zbulon ndikimin e qartë të koncepteve babilonase. . . . Përzierja e madhe e elementëve semitikë, si në mitologjinë e hershme greke, ashtu edhe në kultet e saj, tani është pranuar aq përgjithësisht nga studiuesit saqë nuk kërkon diskutim tjetër. Këto elemente semitikë janë në një shkallë të gjerë, më specifikisht babilonase.»b

10, 11. Cila ishte pikëpamja e babilonasve për jetën pas vdekjes?

¹⁰ A nuk ndryshon në mënyrë të konsiderueshme pikëpamja babilonase, në lidhje me atë që ndodh pas vdekjes, nga ajo e egjiptianëve, persianëve dhe grekëve? Shqyrtoni, për shembull, poemën mitologjike babilonase (Epic of Gilgamesh). Heroi i saj i plakur, Gilgameshi, të cilit i fanitet si hije realiteti i vdekjes, niset në kërkim të pavdekësisë, por nuk e gjen atë. Një vashë vere, që ai e takon gjatë udhëtimit të tij, e inkurajon, madje, që ta shfrytëzojë jetën e tij tani, sepse nuk do ta gjejë jetën e pafundme që kërkon. Mesazhi i të gjithë epikës është se vdekja është e pashmangshme dhe shpresa për pavdekësinë është një iluzion. A tregon kjo se babilonasit nuk besonin në jetën e përtejme?

¹¹ Profesori Morris Xhestrou Jr., i Universitetit të Pensilvanisë në SHBA, shkroi: «As populli dhe as udhëheqësit fetarë [babilonase] nuk do të pranonin mundësinë e një shfarosjeje totale të asaj që njëherë kishte ardhur në ekzistencë. Vdekja [nga pikëpamja e tyre] ishte një kalim për në një lloj jete tjetër dhe mohimi i pavdekësisë nuk bënte gjë tjetër, vetëm theksonte pamundësinë për t’i shpëtuar ndryshimit të ekzistencës që shkaktonte vdekja. Po, babilonasit, gjithashtu, besonin që jeta e ndonjë lloji, në ndonjë formë, vazhdonte pas vdekjes. Ata e tregonin këtë duke varrosur bashkë me të vdekurin sendet, që ai t’i përdorte në jetën e përtejme.

12-14. (a) Cila ishte vendlindja e mësimit të pavdekësisë së shpirtit pas Përmbytjes? (b) Si u përhap doktrina në të gjithë dheun?

¹² Është e qartë, mësimi për pavdekësinë e shpirtit na çon prapa në Babiloninë e lashtë. Sipas Biblës, librit që mban vulën e historisë së saktë, qyteti i Babelit ose Babilonia, u themelua nga Nimrodi, stërnipi i Noes.c Pas përmbytjes globale në ditët e Noes, kishte vetëm një gjuhë dhe një fe. Duke themeluar qytetin dhe duke ndërtuar një kullë atje, Nimrodi filloi një fe tjetër. Tregimi i Biblës tregon se pas ngatërrimit të gjuhëve në Babel, ndërtuesit e pasuksesshëm të kullës u shpërndanë dhe filluan jetë të reja, duke marrë me vete fenë e tyre. (Zanafilla 10:6-10; 11:4-9) Kështu, mësimet fetare babilonase u përhapën në të gjithë faqen e dheut.

¹³ Sipas traditës Nimrodi pati një vdekje të dhunshme. Pas vdekjes së tij babilonasit, në mënyrë të arsyeshme, u prirën ta respektonin atë tepër, si themeluesin, ndërtuesin dhe mbretin e parë të qytetit të tyre. Duke qenë se perëndia Marduk (Merodach) konsiderohej si themeluesi i Babilonisë, disa studiues kanë sugjeruar se Marduku përfaqëson Nimrodin të hyjnizuar. Nëse është kështu, atëherë, ideja se një person ka një shpirt që mbijeton pas vdekjes, duhet të ketë qenë përhapur të paktën që nga koha e vdekjes së Nimrodit. Sidoqoftë, faqet e historisë zbulojnë se pas Përmbytjes, vendlindja e mësimit të pavdekësisë së shpirtit ishte Babeli, ose Babilonia.

¹⁴ Si u bë, atëherë, doktrina qendrore për shumicën e feve të sotme? Pjesa vijuese do të shqyrtojë futjen e saj në fetë e Lindjes.

[Shënimet]

[Figurat në faqen 6]

Pikëpamja egjiptiane për shpirtrat në botën e përtejme

[Figura në faqen 7]

Sokrati argumentoi që shpirti është i pavdekshëm