Ora me lavjerrës
● Ora mekanike është shpikur ndoshta në Kinë mbi 900 vjet më parë. Që atëherë, orët janë përmirësuar ndjeshëm. Një përmirësim i jashtëzakonshëm u bë aty nga mesi i viteve 1600, kur në orët mekanike u fut përdorimi i lavjerrësit. Falë kësaj risie revolucionare, orët u bënë kaq të sakta, sa u shtua një veçori e re: akrepi i minutave. Modeli i ri—me lavjerrësin, peshat dhe mekanizmin relativisht të rëndë—natyrisht që kishte nevojë për një strukturë mbajtëse të fortë e që qëndronte drejt. Kështu u shpik ajo që njerëzit përreth botës e njohin si ora e murit me lavjerrës ose «sahati i gjyshit», që një ekspert orësh e cilësoi si «kohëmatëse mjaft të besueshme e funksionale».a
Në fillim, këto ora të çmuara prodhoheshin vetëm në qytetet e mëdha evropiane si, Londër dhe Paris. Por, pak nga pak, prodhimi i tyre u përhap deri në skajet më të largëta të kontinentit evropian. Kështu, për të zbukuruar modelin bazë u përdorën stile artistike vendase. Forma e orës mund të ishte e harkuar ose jo, me strukturë elegante ose kaba. Mund të bëhej nga druri i pishës, druri i abanozit, mogani, lisi ose druri i arrës dhe struktura mbajtëse mund të ishte e thjeshtë ose e zbukuruar. Prandaj ora me lavjerrës fitoi epërsi mbi orët e tjera jo vetëm si një kohëmatës i saktë, por edhe si një mobilie elegante dhe dinjitoze për shtëpitë.
Mund të ketë edhe një arsye tjetër përse ora me lavjerrës i mahnit dhe i tërheq akoma njerëzit. Në njëfarë mënyre, ajo ngjan si njeri. «Është sa një njeri me përmasa mesatare dhe ka një fytyrë shprehëse e domethënëse»,—vëren studiuesja finlandeze dr. Sinika Mantula. Edhe tik-taku i saj i fortë i ngjan rrahjeve të zemrës. Sot, shumica e këtyre kryeveprave të mëdha e të drejta janë zëvendësuar nga orët e sakta e të lira me kuarc. Por edhe në kohët tona të ethshme, vetë prania e orës me lavjerrës të jep njëfarë qetësie. Libri Kohëmatja—Koleksionimi dhe kujdesja për orët (anglisht) vëren: «Një orë me lavjerrës me tik-takun e saj të vazhdueshëm e të qetë, në njëfarë mënyre të paqon shpirtin dhe të sjell ndër mend epokën më paqësore të asaj kohe.»
[Shënimi]
a Në disa vende ajo njihet me emrin «sahati i gjyshit» dhe mendohet se e ka marrë këtë emër nga një këngë e famshme e vitit 1876 me titull «Sahati i gjyshit tim».
[Figura në faqen 19]
Një orë që ndoshta daton në fillim të viteve 1800