Shtesa
«Njësitë arkitekturore të universit»
Kështu i përshkruan një enciklopedi shkencore moderne elementet kimike. Mes elementeve të tokës sonë ka një shumëllojshmëri habitëse: disa prej tyre janë të rralla, të tjera janë me bollëk. Elemente si ari mund të tërheqin syrin njerëzor. Të tjerat janë gaze, të cilat ne as që i shohim, si azoti dhe oksigjeni. Çdo element është i përbërë nga një lloj i veçantë atomi. Mënyra se si atomet janë ndërtuar dhe ndërvarur nga njëri-tjetri tregon efektshmëri dhe një organizim marramendës në një rregull sistematik.
Rreth 300 vjet më parë, vetëm 12 elemente ishin të njohura: antimoni, arseniku, bismuti, karboni, bakri, ari, hekuri, plumbi, merkuri, argjendi, squfuri dhe kallaji. Ndërkohë që u zbuluan të tjera, shkencëtarët vunë re se elementet pasqyronin një organizim të rregullt. Duke qenë se në këtë organizim kishte vende bosh, shkencëtarë si Mendelejevi, Ramsej, Mouzli dhe Bori teorizuan ekzistencën e elementeve të panjohura dhe vetitë e tyre. Ato elemente u zbuluan më vonë pikërisht siç ishin parashikuar. Përse patën mundësi këta shkencëtarë të parashikonin se ekzistonin forma të materies, të cilat ishin të panjohura në atë kohë?
Mirë, pra, elementet ndjekin një rregull natyror numerik, i bazuar në strukturën e atomeve të tyre. Ky është një ligj i provuar. Për këtë arsye librat shkollorë mund të nxjerrin një sistem periodik të elementeve në radhë dhe kolona: hidrogjenin, heliumin e kështu me radhë.
Një enciklopedi (McGraw-Hill Encyclopedia of Science & Technology) vëren: «Janë të pakta sistematizimet në historinë e shkencës që mund të konkurrojnë me sistemin periodik si një zbulim i gjerë i organizimit të botës fizike. . . . Cilatdo elemente të reja të zbulohen në të ardhmen, është e sigurt se ato do të gjejnë një vend në sistemin periodik, duke u përputhur me organizimin e tij dhe duke shfaqur vetitë e duhura familjare.»
Kur elementet rregullohen në radhë e në kolona të sistemit periodik, një marrëdhënie e habitshme shihet mes elementeve të një kolone. Për shembull, në kolonën e fundit ndodhen heliumi (nr. 2), neoni (nr. 10), argoni (nr. 18), kriptoni (nr. 36), ksenoni (nr. 54) dhe radoni (nr. 86). Këto janë gaze që bëhen të ndritshëm kur një shkarkim elektrik kalon përmes tyre dhe përdoren në llambat inkandeshente. Gjithashtu, ato nuk reagojnë me lehtësi me elementet e ndryshme, siç bëjnë disa gaze të tjera.
Po, universi, deri edhe në grimcat e tij atomike, zbulon harmoni dhe organizim mahnitës. Çfarë është përgjegjëse për një organizim, harmoni dhe shumëllojshmëri të tillë mes blloqeve ndërtuese të universit?
[Tabela në faqen 27]
Sistemi periodik i elementeve
(Për tekstin e kompozuar, shiko botimin)
Organizimi dhe harmonia e elementeve në sistemin periodik pasqyron thjesht rastësi apo një projektim inteligjent?
METALE
JOMETALE
GAZE TË PLOGËTA
ELEMENTE TRANZICIONI
ELEMENTE TË TOKAVE TË RRALLA
Lantanidet
Aktinidet
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
Emri i elementit Simboli Numri atomik
hidrogjen H 1
helium He 2
litium Li 3
berilium Be 4
bor B 5
karbon C 6
azot N 7
oksigjen O 8
fluor F 9
neon Ne 10
natrium Na 11
magnez Mg 12
alumin Al 13
silic Si 14
fosfor P 15
squfur S 16
klor Cl 17
argon Ar 18
kalium K 19
kalcium Ca 20
skandium Sc 21
titan Ti 22
vanad V 23
krom Cr 24
mangan Mn 25
hekur Fe 26
kobalt Co 27
nikel Ni 28
bakër Cu 29
zink Zn 30
galium Ga 31
germanium Ge 32
arsenik As 33
selen Se 34
brom Br 35
kripton Kr 36
rubid Rb 37
stroncium Sr 38
itrium Y 39
zirkonium Zr 40
niob Nb 41
molibden Mo 42
teknec Tc 43
ruten Ru 44
rodium Rh 45
palad Pd 46
argjend Ag 47
kadmium Cd 48
indium In 49
kallaj Sn 50
antimon Sb 51
telur Te 52
jod I 53
ksenon Xe 54
cezium Cs 55
barium Ba 56
lantan La 57
cerium Ce 58
prazeodim Pr 59
neodim Nd 60
promet Pm 61
samarium Sm 62
europ Eu 63
gadolin Gd 64
terbium Tb 65
disproz Dy 66
holmium Ho 67
erbium Er 68
tulium Tm 69
iterb Yb 70
lutec Lu 71
hafnium Hf 72
tantal Ta 73
volfram W 74
renium Re 75
osmium Os 76
irid Ir 77
platin Pt 78
ar Au 79
merkur Hg 80
talium Tl 81
plumb Pb 82
bismut Bi 83
polonium Po 84
astat At 85
radon Rn 86
francium Fr 87
radium Ra 88
aktin Ac 89
torium Th 90
protaktin Pa 91
uranium U 92
neptun Np 93
plutonium Pu 94
americ Am 95
kyrium Cm 96
berkelium Bk 97
kalifornium Cf 98
ajnshtajnium Es 99
fermium Fm 100
mendelejevium Md 101
nobelium No 102
laurencium Lr 103
104
105
106
107
108
109