Lufta që bëri Kasiodoro de Reina për një Bibël në spanjisht

SPANJA e shekullit të gjashtëmbëdhjetë ishte një vend i rrezikshëm për të lexuar Biblën. Kisha Katolike kishte nxitur Inkuizicionin që të shuante edhe shfaqjen më të vogël të mosbindjes ndaj dogmës së saj. Por në Spanjën Jugore jetonte një djalë i ri, i cili jo vetëm që i lexoi Shkrimet, por edhe u betua t’i përkthente ato në gjuhën amtare, me qëllim që çdo spanjoll të mund t’i lexonte. Quhej Kasiodoro de Reina.

Interesi i Reinas për Biblën u ngjall gjatë viteve që ai kaloi në manastirin San Isidro del Kampo, në rrethinat e Seviljes, në Spanjë. Gjatë viteve 1550, shumica e murgjëve të këtij manastiri të jashtëzakonshëm, kalonin më shumë orë duke lexuar Shkrimet, sesa duke kryer detyrat e tyre kanonike. Mesazhi i Biblës ndryshoi mënyrën e tyre të të menduarit. Ata hodhën poshtë doktrinën katolike në lidhje me përdorimin e figurave dhe besimin në purgatorin. Në mënyrë të pashmangshme, pikëpamjet e tyre u bënë të njohura në zonë dhe duke iu frikësuar arrestimit nga Inkuizicioni, ata vendosën të arratiseshin jashtë atdheut. Reina ishte një nga të 12 murgjit, që arritën t’ia mbathnin për në Gjenevë, Zvicër.

Pasi shpëtoi për një qime, ai udhëtoi nga një qytet i Evropës në një tjetër, duke marrë në njëfarë mënyre masa për t’u dredhuar persekutuesve të tij. Në 1562-shin, inkuizitorët e zhgënjyer dogjën bustin e tij në Sevilje, por edhe ky kërcënim mizor nuk e bëri Reinan të sprapset nga detyra e tij për të përkthyer Shkrimet. Pavarësisht se për dorëzimin e kokës së tij ishte vënë një shpërblim dhe jetonte nën frikën e vazhdueshme të arrestimit, ai punoi pa pushim në përkthimin e tij në spanjisht. «Me përjashtim të kohës kur kam qenë sëmurë ose në udhëtim, . . . nuk e lashë kurrë penën nga dora»,—shpjegoi ai.

Brenda dhjetë vjetësh, Reina përfundoi përkthimin. Në 1569-n, përkthimi i tij i gjithë Biblës u botua në Bazel, Zvicër. Kjo vepër e shquar ishte përkthimi i parë i plotë në spanjisht, i bërë nga gjuhët origjinale. Për shekuj të tërë, kishin qenë në dispozicion Biblat në latinisht, por latinishtja ishte gjuha e elitës. Reina mendonte se Bibla duhej të kuptohej nga të gjithë dhe në përkrahje të këtij synimi, ai rrezikoi edhe jetën.

Në hyrje të përkthimit të tij, ai shpjegoi arsyet. «Ndalimi i Shkrimeve të Shenjta në gjuhën e popullit, sjell në mënyrë të pashmangshme fyerje të pazakontë ndaj Perëndisë dhe dëm ndaj mirëqenies së njerëzve. Ky ndalim është vepër e dukshme e Satanait dhe e atyre që ai ka në dorë. . . . Duke marrë parasysh faktin që Perëndia ua dha Fjalën e tij njerëzve, me dëshirën që ajo të kuptohet dhe të zbatohet nga të gjithë, kushdo që do ta ndalonte atë në çfarëdo gjuhe, s’ka se si të ketë një synim të mirë.»

Kjo deklaratë ishte e guximshme, pasi u botua vetëm 18 vjet pasi Treguesi i Inkuizicionit Spanjoll, nxori jashtë ligjit në mënyrë të veçantë Biblën «në gjuhën kastiliane [spanjisht] dhe në çdo gjuhë tjetër vulgare». Është e qartë, Reina nuk lejoi që frika e njeriut t’i vinte frerin dashurisë së tij për të vërtetën.

Përveç dëshirës së madhe për ta bërë Biblën të arritshme për të gjithë njerëzit që flitnin spanjisht, Reina donte, gjithashtu, të nxirrte një përkthim sa më të saktë që të mundte. Në parathënien e tij, ai parashtroi dobitë e përkthimit të drejtpërdrejtë nga gjuhët origjinale. Reina shpjegoi disa gabime që rrodhën në tekstin latinisht të Vulgatës. Një ndër më të dukshmit mes tyre, ishte eliminimi i emrit hyjnor.

Emri hyjnor në përkthimet spanjolle

Reina kuptoi se emri hyjnor, Jehova, duhej të shfaqej në çdo përkthim të ndërgjegjshëm të Biblës, ashtu siç shfaqet në tekstin origjinal. Ai nuk pranoi të ndiqte zakonin e zëvendësimit të emrit hyjnor me tituj të tillë si «Perëndi» apo «Zotëri». Në parathënien e përkthimit të tij, ai i shpjegoi haptazi arsyet që kishte.

«Kemi ruajtur emrin (Iehoua), sepse kishim arsyet më të rëndësishme. Së pari, sepse kudo që ai gjendet në versionin tonë, gjendet po ashtu edhe në tekstin hebre dhe menduam se nëse do ta hiqnim apo ta ndryshonim, do të bënim pabesi dhe do të përdhosnim ligjin e Perëndisë, i cili urdhëron që të mos hiqet apo të mos shtohet asgjë. . . . Zakoni [i heqjes së emrit], i bërë nga Djalli, i ngritur nga një bestytni e rabinëve modernë, të cilët megjithëse pohojnë se kanë respekt të thellë për të, në fakt e kanë groposur emrin e Tij të shenjtë, duke bërë që populli i Perëndisë ta harrojë atë emër, me të cilin ai dëshironte të dallohej nga të gjitha . . . perënditë e tjera.»

Dëshira e lavdërueshme e Reinas për të lartësuar emrin e Perëndisë pati pasoja të shumta. Deri sot e kësaj dite, shumica dërrmuese e përkthimeve spanjolle, si katolike edhe ato protestante, kanë ndjekur këtë shembull, duke e përdorur emrin hyjnor kudo. Kryesisht, falë Reinas, lexuesit e gati çdo përkthimi spanjoll të Biblës, mund të dallojnë pa vështirësi se Perëndia ka një emër personal që e dallon atë nga të gjithë perënditë e tjerë.

Vlen të përmendet fakti se emri i Jehovait në hebraisht, duket qartë në faqen e titullit, në Biblën e Reinas. Reina ia përkushtoi jetën çështjes fisnike të ruajtjes së Fjalës së Perëndisë, duke e bërë atë të disponueshme në një gjuhë që miliona mund ta lexojnë.