Njeriu s’jeton vetëm me bukë​—Ja si durova në burgjet dhe kampet naziste

Treguar nga Zhozef Hizigeri

«Çfarë po lexon?»—e pyeta shokun e qelisë. «Biblën»,—tha ai. Dhe shtoi: «Po më dhe bukën e javës, merre, ta kam falur.»

LINDA më 1 mars 1914 në Mozel, në atë kohë pjesë e Gjermanisë. Pasi Lufta I Botërore mbaroi më 1918, Mozeli iu kthye Francës. Më 1940-n e mori përsëri Gjermania. Dhe, kur përfundoi Lufta II Botërore më 1945-n, u bë përsëri pjesë e Francës. Sa herë ndryshonin kufijtë, më ndryshonte edhe kombësia. Kështu mësova të flisja si frëngjisht, edhe gjermanisht.

Prindërit e mi ishin katolikë të përkushtuar. E gjithë familja ulej në gjunjë e lutej çdo natë para se të flinte. Shkonim në kishë çdo të diel dhe sa herë kishte festa kombëtare. Isha i dhënë pas fesë sime dhe bëja pjesë në një grup studimi katolik.

Përfshihem tërësisht në veprën e Dëshmitarëve

Më 1935-n, dy Dëshmitare të Jehovait erdhën dhe folën me prindërit mi. Biseda u përqendrua kryesisht te përfshirja e fesë në Luftën e Parë Botërore. Pas kësaj m’u shtua kurioziteti për atë që mësonte Bibla dhe, më 1936-n, i kërkova priftit nëse mund të kisha një kopje. Ai tha se duhej të studioja teologji që ta kuptoja. Megjithatë, kjo ma shtoi edhe më shumë dëshirën për ta pasur e për ta lexuar Biblën.

Në janar të vitit 1937 një koleg pune, Albin Relevitsi, që ishte Dëshmitar, filloi të më fliste për atë që mëson Bibla. «Ti ke vetë një Bibël, apo jo?»—e pyeta. Jo vetëm që e kishte, por s’kaloi shumë dhe më tregoi emrin e Perëndisë, Jehova, nga një kopje e versionit Elberfelder në gjermanisht, të cilën ma dha mua. E lexoja plot zell dhe fillova të ndiqja mbledhjet e Dëshmitarëve në Tionvil, një qytezë aty pranë.

Në gusht të 1937-s, bashkë me Albinin, shkova në Paris në një kongres ndërkombëtar të Dëshmitarëve. Atje fillova të predikoja shtëpi më shtëpi. Pak më vonë u pagëzova dhe në fillim të vitit 1939 u bëra pionier, pra iu përkushtova kryesisht predikimit. Më caktuan në qytetin e Mecit. Pastaj, në korrik më ftuan të punoja në zyrën e degës të Dëshmitarëve të Jehovait në Paris.

Vuajtjet e luftës

Qëndrimi në zyrën e degës ishte jetëshkurtër ngaqë në gusht të 1939-s më thërritën të shërbeja në ushtrinë franceze. Nuk mund të përfshihesha në luftë sepse ndërgjegjja nuk ma lejonte, prandaj më dënuan me burg. Në maj, ndërsa vuaja dënimin, Gjermania sulmoi befasisht Francën. Në qershor, Franca u pushtua dhe unë u bëra sërish gjerman. Kështu, në korrik të 1940-s më liruan nga burgu dhe u ktheva në shtëpi te prindërit.

Për shkak të regjimit nazist, mblidheshim fshehurazi që të studionim Biblën. Revistat Kulla e Rojës na i siguronte Mariza Anaziaku, një e krishterë e guximshme, me të cilën takohesha te furra e bukës e një Dëshmitari. Deri më 1941-shin arrita t’i shmangia vështirësitë që hasnin Dëshmitarët në Gjermani.

Pastaj një ditë Gestapoja më erdhi në shtëpi. Pasi ma bëri të qartë se Dëshmitarët nuk lejoheshin më, oficeri më pyeti nëse doja të vazhdoja si i tillë. Kur i thashë po, më tha ta ndiqja. Ngaqë u rëndua emocionalisht, nënës i ra të fikët. Kur pa skenën, oficeri i Gestapos më tha të rrija e të kujdesesha për të.

Në fabrikën ku punoja, nuk e përshëndeta përgjegjësin me «Hail Hitler!» Gjithashtu nuk pranova të bëhesha anëtar i partisë naziste. Kështu të nesërmen Gestapoja më arrestoi. Kur më morën në pyetje, nuk pranova t’u tregoja emrat e Dëshmitarëve të tjerë. Ai që bënte pyetjet më goditi shumë fort në kokë me dorezën e revolverit dhe humba ndjenjat. Më 11 shtator 1942, Zondergërihti (gjykatë e veçantë) në Mec, më dënoi me tre vjet burg «për propagandë në favor të shoqatës së Dëshmitarëve të Jehovait dhe të Studentëve të Biblës».

Dy javë më vonë më hoqën nga burgu i Mecit, dhe pas disa ndalesave përfundova në kampin e Cfaibrykenit. Atje punova në një skuadër që mirëmbante hekurudhat. Ndërronim shina të rënda, i montonim dhe nivelonim gurët. Për t’u ushqyer, kishim vetëm një filxhan të madh me kafe dhe 75 gramë bukë në mëngjes, një tas supë në mesditë dhe një tjetër në mbrëmje. Pastaj më transferuan në burgun e një qyteze aty pranë dhe punova në një këpucari. Disa muaj më vonë më çuan sërish në Cfaibryken, por kësaj radhe punova në ara.

Jetova, por jo vetëm me bukë

Në qeli isha bashkë me një djalë të ri nga Holanda. Pata mundësinë t’i tregoja për besimin tim, ngaqë mësova ca nga gjuha e tij. Ai mësoi normat e Perëndisë dhe filloi të jetonte sipas tyre, madje përparoi aq shumë sa më kërkoi ta pagëzoja në lumë. Kur doli nga uji, më përqafoi dhe më tha: «Zhozef, jam vëllai yt!» Ne u ndamë kur më kthyen të punoja në hekurudhë.

Këtë herë isha në qeli me një gjerman. Një mbrëmje ai filloi të lexonte një libër të vogël. Ishte një Bibël! Ky ishte rasti kur më ofroi Biblën në këmbim të racionit javor të bukës. «Në rregull»,—iu përgjigja. Megjithëse racioni i një jave ishte sakrificë vërtet e madhe, kurrë nuk u bëra pishman. Fillova të kuptoja domethënien e fjalëve të Jezuit: «Njeriu s’jeton vetëm me bukë, por me çdo fjalë që del nga goja e Jehovait.»—Mateu 4:4.

Tani Biblën e kisha, por duhej ta ruaja. Dëshmitarëve nuk u lejohej të mbanin Bibël, ndryshe nga të burgosurit e tjerë. Prandaj e lexoja fshehurazi, natën, i mbuluar me batanije. Gjatë ditës e mbaja me vete nën këmishë. Nuk mund ta lija në qeli për shkak të kontrolleve që bëheshin.

Një ditë, kur u paraqitëm për punë, u kujtova se kisha harruar Biblën. Në mbrëmje nxitova për në qeli, por nuk e gjeta. Pasi iu luta Perëndisë shkova te roja e po i shpjegoja se dikush më kishte marrë një libër dhe se doja të ma kthenin. Ai nuk e kishte shumë mendjen, kështu arrita ta merrja Biblën. E falënderova Jehovain me gjithë zemër.

Një herë tjetër më çuan në dush. Ndërkohë që po zhvishja rrobat e palara, e lëshova me kujdes Biblën përtokë. E shtyva me këmbë drejt dushit ndërsa roja nuk po më shihte. Atje e fsheha mënjanë ndërsa lahesha. Kur dola nga dushi, bëra përsëri të njëjtin veprim dhe e shtyva Biblën me këmbë te grumbulli i rrobave të pastra.

Përvoja të mira e të këqija gjatë robërisë

Një mëngjes të 1943-shit, kur na kishin mbledhur të gjithëve në oborrin e burgut, pashë Albinin. Edhe atë e kishin arrestuar. Ai më dha të njohur me një vështrim dhe vuri dorën në zemër në shenjë vëllazërie. Me gjeste, më tregoi se do të më shkruante. Të nesërmen, kur kaloi pranë, lëshoi përtokë një copë letër. Por roja e pa dhe na dënuan me dy javë izolim. Na jepnin vetëm bukë bajate dhe ujë, flinim mbi dërrasa dhe pa batanije.

Pastaj më çuan në burgun e Zikburkut dhe punova në një kovaçhanë. Puna ishte sfilitëse dhe racionet e ushqimit nuk mjaftonin. Natën shihja në ëndërr gjëra të shijshme, ëmbëlsira e fruta, dhe zgjohesha me stomakun që bënte zhurmë e me fyt të tharë. Peshoja 45 kilogramë. Megjithatë, gjeja forcë për të jetuar ngaqë çdo ditë lexoja Biblën time të vogël.

Më në fund i lirë

Në një mëngjes prilli të vitit 1945, rojat ia mbathën papritur duke i lënë portat krejtësisht të hapura. Isha i lirë! Por më parë duhej të shtrohesha ca kohë në spital. Nga fundi i majit arrita te prindërit. Ata kishin humbur çdo shpresë se isha gjallë. Nëna shpërtheu në lot gëzimi kur më pa. Më vjen keq që vdiqën pak pasi u ktheva.

U lidha përsëri me kongregacionin e Tionvilit. Sa u gëzova kur i pashë sërish vëllezërit dhe motrat në besim! U kënaqa kur mësova sa besnikë kishin qëndruar, pavarësisht nga sprovat e shumta. Miku im i dashur, Albini, kishte vdekur në Regensburg të Gjermanisë. Pastaj mësova se kushëriri im, Zhan Hizigeri, ishte bërë Dëshmitar dhe e kishin ekzekutuar ngaqë nuk kishte pranuar të shërbente në ushtri, sepse nuk ia lejonte ndërgjegjja. Zhan Kerai, me të cilin kisha punuar në zyrën e degës në Paris, kish vuajtur për pesë vjet në një kamp gjerman.a

Pa humbur kohë, fillova të predikoja përsëri në qytezën e Mecit. Asokohe takohesha shpesh me familjen Minzani. Vajza e tyre, Tina, ishte pagëzuar më 2 nëntor 1946. Ajo ishte e zellshme në shërbim dhe më bëri për vete. U martuam më 13 dhjetor të 1947-s. Në shtator të 1967-s, Tina iu kushtua kryesisht predikimit dhe vazhdoi në këtë lloj shërbimi derisa vdiq në qershor të 2003-shit, në moshën 98-vjeçare. Më ka marrë shumë malli për Tinën.

Sot që kam kaluar të 90-at, shoh se Fjala e Perëndisë më ka dhënë gjithnjë fuqi për t’u përballur me sprovat dhe për t’ia dalë mbanë. Herë-herë e kam pasur barkun bosh, por mendjen dhe zemrën e kam ushqyer gjithnjë me Fjalën e Perëndisë, dhe Jehovai më ka bërë të fortë. «Fjalët e [Tij] më kanë mbajtur gjallë.»—Psalmi 119:50.

[Shënimi]

[Figura në faqen 21]

Miku im i dashur Albin Relevitsi

[Figura në faqen 21]

Mariza Anaziaku

[Figura në faqen 22]

Bibla që më kushtoi racionin e bukës për një javë

[Figura në faqen 23]

Me të fejuarën time, Tinën, më 1946-n

[Figura në faqen 23]

Zhan Kerai me të shoqen, Titikën