Un dee njönkuwan, unfa un kë taa libi fuunu musu waka?

1. Andi bi sa taanga da Joasi, Usia, ku Josia?

UNFA i bi o fii ee njönkunjönku kaa i bi ko toon wan könu di musu tii dee sëmbë u Gadu? Unfa i bi o wooko ku di makiti di i abi? Di Bëibel ta konda soni u sömëni njönkuwan da u, di bi ko dë könu u Juda. Joasi bi abi 7 jaa di a toon könu, Usia bi abi 16 jaa, nöö Josia bi abi 8 jaa. Di wooko dë bi musu u taanga da de! Ma hii fa a bi taanga, tökuseei Jehovah ku woto sëmbë bi heepi de u de du sömëni bunu soni.

2. Faandi mbei u musu buta pakisei a di woto u Joasi, Usia, ku Josia?

² Wa dë könu ku mujëë könu, ma u sa lei sömëni soni a Joasi, Usia, ku Josia. De bi du bunu soni, ma de bi du soni di an bunu tu. Dee woto u de o heepi u fuu si faandi mbei a dë fanöudu fuu abi bumbuu mati, fuu ta abi sakafasi hii juu, söseei fuu ta suku heepi a Jehovah hii juu.

SUKU BUMBUU MATI

3. Andi bi ko pasa u di di Gaan Mindima de kai Jojada bi ta piki Joasi unfa a musu du soni?

³ Djeesi Joasi a dee bunu soni dee a bi du. Di Könu Joasi bi dë miii, hën hën tata lasi libi. Hën di Gaan Mindima de kai Jojada tei ën kiija, hën a lei ën soni u Jehovah. Joasi bi ta du soni ku köni, u di a bi ta du soni kumafa Jojada bi ta piki ën. Sö a bi ko pasa taa Joasi bi buta taa a o dini Jehovah, nöö a bi ta heepi dee sëmbë u Jehovah u deseei dini Jehovah tu. Joasi bi seeka soni u sëmbë bi sa seeka di Wosu u Gadu tu.​—2 Klon. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Un wini u ta feni te u ta libi ku dee wëti u Jehovah? (Nöngö 2:1, 10-12)

⁴ Ee wan sëmbë ta lei i unfa i sa ko lobi Jehovah, söseei unfa i sa libi ku dee wëti fëën, nöö wan bumbuu soni seei a ta lei i dë. (Lesi Nöngö 2:1, 10-12.) Dee sëmbë dee abi mii sa kiija dee mii u de a sömëni fasi. Luku fa di tata u wan sisa de kai Katya bi heepi ën faa du soni ku köni. Hiniwan daka hën tata bi ta taki soni u di daka wöutu ku ën, te a bi ta tjëën go a siköö. A bi taki taa: „Dee fan dee mi ku ën bi ta fan dë, bi ta heepi mi u mi sabi unfa mi bi musu du soni te wan soni bi ko pasa a di daka dendu.” Ma ee i ta fii kuma dee soni dee i mama ku i tata ta piki i ta tapa i fii du soni kumafa i kë wë? Andi sa heepi i fii piki de buka? Wan sisa de kai Anastasia bi taki taa hën mama ku hën tata bi tei de ten konda dëën faandi mbei de bi buta so wëti dëën. A bi taa: „De bi heepi mi u mi fusutan taa u di de kë u soni waka bunu da mi mbei de bi buta dee wëti dë da mi, ma na u duwengi mi u mi libi kumafa de kë.”

5. Unfa dee soni dee i ta du sa mbei Jehovah ku i mama ku i tata fii? (Nöngö 22:6; 23:15, 24, 25.)

⁵ Te i ta libi ku dee soni u Bëibel dee i mama ku i tata ta piki i, nöö de o wai ku i. Ma di möön gaan soni, hën da joo mbei Gadu wai ku i, söseei i ku ën o sa dë gaan mati u nöömö. (Lesi Nöngö 22:6; 23:15, 24, 25.) U hii dee soni aki mbei a bi o dë wan bunu soni fii djeesi Joasi, a di fasi fa a bi ta du soni di a bi möön njönku.

6. Ambë Joasi bi ta haika di Jojada dëdë, nöö unfa soni bi waka dëën? (2 Kloniki 24:17, 18)

⁶ Lei wan soni a dee föutu dee Joasi bi mbei. Di Jojada dëdë, hën Joasi bigi nama ku poipoi mati. (Lesi 2 Kloniki 24:17, 18.) A bi ko ta haika dee gaama u Juda dee an bi lobi Jehovah. U di dee womi aki bi ta du soni di an bunu, mbei a musu u dë sö taa iseei bi o taki taa a bi o möön bunu u Joasi an nama ku de (Nöng. 1:10). Ma Joasi bi haika dee poipoi soni di dee womi dë bi ta piki ën. Awa, di di tata sisa mii fëën de kai Sakaliasi bi suku u leti ën buta a pasi, hën a mbei sëmbë kii ën (2 Klon. 24:20, 21; Mat. 23:35). Gaan hogi soni seei a bi du dë! Joasi bi bigi du bumbuu soni, ma a bi ko bia baka da di biibi, söseei a bi kii sëmbë. Te u kaba fëën, dee futuboi fëën seei bi kii ën (2 Klon. 24:22-25). Ee Joasi bi piki Jehovah buka go dou, söseei ee a bi haika dee sëmbë dee lobi Jehovah, nöö libi fëën bi o sa waka wan hii woto fasi! Andi i ta lei a di woto fëën?

7. Ku ambë u musu dë mati? (Luku di peentje tu.)

⁷ Wan soni di u ta lei a di woto u Joasi, hën da u musu dë mati ku sëmbë di o heepi u fuu du bumbuu soni. Awa, dee mati fuu musu dë sëmbë di lobi Jehovah, söseei di kë du soni di ta kai ku ën. Ma wa musu u dë mati ku dee pei fuu wanwan nöö. Hoi a pakisei taa Joasi ku Jojada bi dë mati, hii fa Joasi bi njönku gaanfa möön Jojada. Hakisi iseei dee soni aki: ’Dee mati u mi ta heepi mi u mi ko ta möön biibi Jehovah u? De ta da mi taanga u mi libi kumafa Jehovah kë u? De ta taki soni u Jehovah ku dee lei fëën u? De ta lesipeki dee wëti u Jehovah ö? Dee soni dee mi ta kë jei nöö de ta piki mi ö, naa de abi degihati u bai mi a soni ee mi ta du wan soni di an bunu?’ (Nöng. 27:5, 6, 17) U sa piki i gbelin taa ee dee mati fii an lobi Jehovah, hën da ja abi de fanöudu. Ma ee i abi mati di lobi Jehovah, nöö panjan de hoi gingin, biga hii juu de o ta heepi i!​—Nöng. 13:20.

8. Andi u musu hakisi useei ee u ta fan ku sëmbë a Internet?

⁸ Sömëni fasi dë fa u sa fan ku dee famii fuu ku dee mati fuu a Internet a di ten aki. Ma sömëni sëmbë ta tei dee lö fasi u fan ku sëmbë aki u lei fa de dë tjika, söseei u buta footoo ku fëlön u dee soni di de bai nasö di de du. Ee i ta fan ku sëmbë a Internet, nöö i hakisi iseei dee soni aki: ’Kë mi ta kë u wotowan si fa mi dë tjika u? Mi ta lei de soni di o da de taanga u, naa kë mi ta kë u de gafa mi? Mi ta da wotowan pasi u de mbei mi ko ta si soni a wan fasi di an bunu ö? De ta mbei mi ko ta fan a wan fasi di an bunu ö? Söseei de ta mbei mi ko ta du soni di an bunu ö?’ Baaa Nathan Knorr, di bi dë wan baaa u di Tii Kulupu, bi taki wan soni. A bi taki taa: „Na suku u mbei sëmbë wai ku i. Di soni dë o mbei sëmbë an wai ku i seei. Du soni u mbei Jehovah wai ku i, nöö hii dee sëmbë dee lobi Jehovah o wai ku i.”

U MUSU TA ABI SAKAFASI HII JUU

9. Andi Jehovah bi heepi Usia faa du? (2 Kloniki 26:1-5)

⁹ Djeesi Usia a dee bunu soni dee a bi du. Könu Usia bi abi sakafasi di a bi njönku. De bi heepi ën „faa sa abi lesipeki da di tuutuu Gadu”. A bi libi 68 jaa longi, nöö Jehovah bi mbei a feni gaan bunu wan hii pisiten fëën libi. (Lesi 2 Kloniki 26:1-5.) Usia bi feti wini sömëni u dee felantima u Isaëli, söseei a bi seeka soni u tjubi Jelusalen (2 Klon. 26:6-15). Usia bi musu u ta wai taa Gadu bi heepi ën faa du sömëni soni.​—Peleik. 3:12, 13.

10. Unfa soni bi waka da Usia? (Luku di peentje tu.)

¹⁰ Lei wan soni a dee föutu dee Usia bi mbei. Könu Usia bi guwenti u piki wotowan andi de musu du. Kandë di soni dë bi mbei a ko ta si kuma a bi sa du hii soni di a kë. Wan daka, hën Usia denda go a di wosu u Jehovah, hën a suku u tjuma sumëësuti soni a di begitafa, hii fa dee könu an bi musu du di soni dë (2 Klon. 26:16-18). Di di Gaan mindima de kai Azalia bi pooba u lei Usia taa an musu du sö wan soni, hën Usia hati ko boonu gaanfa seei. Usia an bi hoi hënseei a Jehovah go dou, hën Jehovah mbei kököbë kisi ën (2 Klon. 26:19-21). Ee a bi du soni ku sakafasi go dou, nöö libi fëën bi o waka wan hii woto fasi!

11. Andi sa lei ee u abi sakafasi? (Luku di peentje tu.)

¹¹ Di Usia ko abi makiti, hën a fëëkëtë taa Jehovah hën bi heepi ën u soni bi sa waka bunu dëën. Andi u ta lei a di soni aki? Wë a ta lei u taa a bunu fuu taa hoi a pakisei taa Jehovah hën ta da u dee bunu dee u ta feni, söseei hën ta da u gaandi a di dini di u ta dini ën. A bi o möön bunu fuu ta da Jehovah tangi da dee soni dee u sa’ u du, ka fuu ta njan buka ta taki unfa u ta du soni tjika.b (1 Kol. 4:7). U musu ta hoi a pakisei taa u da zöndu libisëmbë, söseei taa a ta dë fanöudu u sëmbë leti u buta a pasi so juu. Wan baaa di abi söwan 60 jaa, bi taki taa: „Mi ko si taa hati u mi an musu ta boonu, söseei ma musu ta lasi hati te wotowan taki taa mi mbei wan föutu. Te de leti mi buta a pasi u dee föutu dee mi ta mbei, nöö mi ta mbei möiti u mi du soni woto fasi, söseei u mi dini Jehovah go dou.” Te u abi gaan lesipeki da Jehovah, söseei te u ta du soni ku sakafasi hii juu, nöö soni o waka bunu da u.​—Nöng. 22:4.

U MUSU TA SUKU HEEPI A JEHOVAH HII JUU

12. Unfa Josia bi suku Jehovah baka, di a bi njönku? (2 Kloniki 34:1-3)

¹² Djeesi Josia a dee bunu soni dee a bi du. Josia bi dë wan njönku kijoo di a bigi suku Jehovah baka. A bi kë ko sabi soni u Jehovah, söseei a bi kë du soni di ta kai ku ën. Ma soni an bi ta kösökösö da di könu aki. A bi njönku, ma a bi musu hopo du soni u tapa sëmbë u de an dini poipoi gadu a di köndë möön. Nöö di soni dë a bi du tu. Ufö Josia tapa 20 jaa, hën a bigi puu dee poipoi biibi a di köndë.​—Lesi 2 Kloniki 34:1-3.

13. Andi o tooka a di libi fii te i buta i libi a Jehovah maun?

¹³ Aluwasi fa i njönku, tökuseei i sa djeesi Josia. I sa du sö te i ta lei möön soni u Jehovah, söseei te i ta mbei möiti fii ko lobi dee fasi dee a abi. Di soni dë o da i taanga fii sa buta i libi nëën maun. Andi o tooka a di libi fii te i buta i libi nëën maun? Wan baaa de kai Luke bi dopu di a bi abi 14 jaa, nöö a bi taki taa: „Nöunöu di dini di mi musu dini Jehovah hën mi o ta kai möön gaan soni. Söseei mi o mbei möiti faa sa wai ku mi” (Maik. 12:30). Joo feni gaan bunu seei ee iseei du sö tu!

14. Konda unfa so njönkuwan ta djeesi Könu Josia.

¹⁴ Andi sa miti wan dinima u Jehovah te a njönku? Johan da wan baaa fuu di dopu di a bi abi 12 jaa, nöö a ta mëni jeti fa dee mii dee hën ku de bi dë a di wan kalasi bi ta duwengi ën faa sumuku. U di a bi kë hoi hënseei a Jehovah, mbei a bi ta mbei möiti faa hoi a pakisei taa sumuku an bunu da sëmbë sinkii dendu. Boiti di dë, hën ku Jehovah bi sa poi. Rachel, da wan sisa di dopu di a bi abi 14 jaa, nöö a bi taki andi ta heepi ën faa hoi dou te tesi ta miti ën a siköö. A bi taki taa: „Mi ta mbei möiti u buta pakisei a soni di ta mbei mi mëni soni u Jehovah. So soni di de ta lei u a siköö sa mbei mëni wan tjabukama woto u Bëibel. Nasö te mi ta fan ku wan sëmbë a siköö, nöö mi ta pakisei luku un Bëibel tëkisi mi sa tei u peleiki dëën.” Dee soni dee ta miti i sa tooka ku dee bi miti Könu Josia, ma tökuseei i sa du soni ku köni, söseei i sa hoi iseei a Jehovah kuma hën. Dee soni dee ta miti i nöunöu o heepi i fii sa hoi dou te woto tesi o miti i bakaten.

15. Andi bi da Josia taanga faa dini Jehovah ku hii hën hati? (2 Kloniki 34:14, 18-21)

¹⁵ Di Könu Josia bi ko möön bigi, hën a buta sëmbë ta seeka di Wosu u Gadu. Di de bi ta seekëën, hën de feni „di buku di bi abi dee wëti dee Jehovah bi mbei Mosesi sikifi”. Di di könu jei dee soni dee sikifi nëën, hën a hopo du soni kumafa di wëti ta taki. (Lesi 2 Kloniki 34:14, 18-21.) I bi o kë ta lesi di Bëibel hii daka u? Ee i ta mbei möiti fii du di soni dë kaa, nöö unfa a nango? I ta sikifi dee tëkisi dee sa heepi i tei ö? Baaa Luke, di u bi taki soni fëën a fesi kaa, bi sikifi wanlö soni di sa heepi ën buta a wan buku. Ee i du soni a di lö fasi dë, nöö a sa heepi i fu ja fëëkëtë dee tëkisi ku dee soni de i ta lei a de. Möön i ko sabi di Bëibel, söseei möön i ko lobi ën, möön joo kë dini Jehovah. Nöö leti kumafa di Wöutu u Gadu bi da Josia taanga faa hopo du soni a wan bunu fasi, sö nöö a o da i taanga tu.

16. Faandi mbei Josia bi mbei wan gaan föutu, nöö andi u ta lei a di soni dë?

¹⁶ Lei wan soni a dee föutu dee Josia bi mbei. Di Josia bi abi 39 jaa, hën a mbei wan föutu di mbei a lasi hën libi. A bi futoou hënseei ka faa hakisi Jehovah faa tii ën (2 Klon. 35:20-25). U ta lei wan soni a di woto aki. U ta lei nëën taa aluwasi un mëni jaa u abi nasö aluwasi fa u sabi di Bëibel tjika, tökuseei u musu ta suku heepi a Jehovah hii juu. U sa du di soni dë, te u ta begi ën hii juu faa tii u, te u ta lei soni a di Wöutu fëën, söseei te u ta suku heepi a dee baaa ku dee sisa fuu dee abi wan taanga biibi. Te u ta du dee soni aki, nöö de sa heepi u fu wa mbei wan gaan föutu, söseei fuu ta dë waiwai.​—Jak. 1:25.

UN DEE NJÖNKUWAN LIBI FUUNU SA WAKA BUNU

17. Andi u sa lei a di woto u dee dii könu u Juda dee u taki soni u de?

¹⁷ I sa du sömëni soni te i njönku. Di woto u Joasi, Usia, ku Josia ta lei u taa dee njönkuwan sa du soni ku köni, sö taa Jehovah sa wai ku de. A dë sö tuu taa aluwasi fa u ta köni, tökuseei u sa mbei gaan föutu. Ma ee u djeesi dee könu aki a dee bunu soni di de bi du, söseei ee u köni fu wa mbei dee seei föutu di de bi mbei, nöö libi fuu o sa waka bunu.

18. Un woto di dë a Bëibel ta lei taa libi fii sa waka bunu? (Luku di peentje tu.)

¹⁸ Di Bëibel ta konda soni u woto njönkuwan da u di bi mbei möiti u de ko dë Jehovah mati, nöö Jehovah bi feni de u bunu, söseei libi u de bi waka bunu. Dafiti da wan u dee njönkuwan dë. Njönkunjönku kaa a bi buta taa a o dini Jehovah, nöö a bi ko dë wan könu di bi ta hoi hënseei a Gadu. A dë sö tuu taa so juu a bi ta mbei föutu, ma Jehovah bi feni ën u bunu u di a bi hoi hënseei a Jehovah (1 Kön. 3:6; 9:4, 5; 14:8). Ee i lei soni u di woto u Dafiti, nöö i sa feni taanga. Nasö i sa lei soni u Maikusi ku Timoteo. Joo si taa njönkunjönku kaa de bi bigi dini Jehovah, nöö di soni dë bi mbei Jehovah feni de u bunu. Awa, libi u de bi waka bunu.

19. Un libi i sa abi?

¹⁹ Dee soni dee i ta du nöunöu, de o mbei taa libi fii sa waka bunu bakaten. Te i ta futoou Jehovah ka fii futoou iseei, nöö a o heepi i fii sa du soni ku köni (Nöng. 20:24). I sa abi wan bunu libi. Hoi a pakisei taa Jehovah ta tei dee soni dee i ta du dëën u bigi, söseei a lobi i. Wan möön bunu soni an dë di i bi o sa du möön di dini di i sa dini di Tata fuu di dë a liba ala!