Ho Etsahetse’ng ka Bonngoe ba Lefatše?
“Ka lekhetlo la pele haesale ho tloha Ntoeng ea II ea Lefatše, lichaba tsa lefatše li kopane. . . . Kahoo, lefatše le ka sebelisa monyetla ona ho phethahatsa tšepiso eo e leng khale e letetsoe ea taolo ea lefatše le lecha.”
MANTSOE ana a ile a buuoa ke mopresidente e mong oa United States lilemong tsa bo-1990. Ka nako eo, liketsahalo tsa machaba li ne li bonahala li tšepisa hore bonngoe ba lefatše bo haufi. Mebuso ea bohatelli e ile ea putlama e sa tsoa putlama. Lerako la Berlin le ile la oa, e leng se ileng sa tšoaea ho qaleha ha mehla e mecha Europe. Soviet Union eo linaha tseo eseng tsa Bokomonisi li neng li e talima e le mohlohlelletsi oa likhohlano tsa lefatše, e ile ea fela hoo lefatše le ileng la sala le maketse. Ntoa ea Mantsoe e ile ea fela, ’me ho ne ho e-na le puisano e tšepisang ea ho fokotsoa ha libetsa, ho akarelletsa le libetsa tsa nyutlelie. Ho sa le joalo, ho ile ha qhoma ntoa Koung ea Persia, empa eo e ile ea bonahala e le tšitiso feela ea nakoana e ileng ea etsa hore batho ba bangata lefatšeng ba ikemisetse haholoanyane ho batla tsamaiso e nang le khotso.
Hase hore maemo a ne a bonahala a ntlafetse lipolotiking feela, empa a ne a bonahala a ntlafetse le likarolong tse ling tsa bophelo. Maemo a bophelo a ne a ntlafala likarolong tse ngata tsa lefatše. Lintlafatso tse ileng tsa etsoa litabeng tsa meriana li ile tsa etsa hore lingaka li nolofalloe ho etsa lintho tseo lilemong tse mashome a seng makae pejana li neng li ka bitsoa mehlolo. Khōlo ea moruo linaheng tse ngata e ne e etsahala ka potlako hoo e neng e bonahala e le eona karolo eo lefatše le atlehileng haholo ho eona. Ho ne ho bonahala lintho li tsamaea hantle.
Ha ho e-s’o fete lilemo tse ngata, empa kajeno, re tlameha ho botsa: ‘Ho etsahetse’ng? Bonngoe ba lefatše lohle bo tšepisitsoeng bo kae?’ Ho fapana le bonngoe, lefatše le bonahala le le litsekana. Ho ipolaella le ba bang ka ho qhomisa libomo, litlhaselo tsa bokhukhuni, litlaleho tsa keketseho ea libetsa tse ka ripitlang batho ba bangata le liphetoho tse ling tse sisimosang, li fetohile karolo ea kamehla ea litaba tse hatisoang. Ho bonahala liketsahalo tse joalo li etsa hore lefatše le hloke bonngoe le ho feta. Morao tjena ramatsete e mong ea tummeng o ile a re: “Re khathatsoa ke liketso tse mabifi tse ntseng li e-hloa mekoalaba.”
Na ke Bonngoe ba Lefatše Kapa ke ho se Utloane ha Lefatše?
Ha Machaba a Kopaneng a ne a thehoa, ho ile ha boleloa hore morero o mong oa ’ona e ne e le ho “theha maqhama a botsoalle har’a lichaba ho itšetlehiloe ka molao-motheo oa ho hlompha litokelo tse lekanang le tokelo ea batho ea ho ikhethela ’muso.” Ka mor’a hoo e ka bang lilemo tse 60, na sepheo seo se setle se se se finyeletsoe? Le hanyenyane! Ho bonahala lichaba tse ngata li rata “tokelo ea batho ea ho ikhethela ’muso” haholo ho feta “maqhama a botsoalle.” Merabe le lichaba tse loanelang ho iketsetsa lebitso le ho ithehela mebuso ea tsona li entse hore lefatše le arohane le ho feta. Ha Machaba a Kopaneng a ne a thehoa, a ne a e-na le lichaba tse 51 tseo e neng e le litho tsa ’ona. Kajeno, ho na le tse 191.
Joalokaha re se re bone, ho elella bofelong ba lilemo tsa bo-1990, ho ne ho e-na le tšepo e matla ea hore lefatše le tla ba bonngoeng. Ho tloha ka nako eo, tšepo eo e fetohile masoabi kaha moloko oa batho o ’nile oa bona ha lichaba tsa lefatše li tsekoloha ka ho eketsehileng. Karohano e mabifi ea Yugoslavia, likhohlano pakeng tsa Chechnya le Russia, ntoa ea Iraq le lipolao tse atileng Bochabela bo Hare—lintho tsena tsohle li bontša hore na ho hloka kutloano ho hoholo hakae.
Ha ho pelaelo hore boholo ba boiteko bo entsoeng ba hore ho be le khotso bo entsoe ka sepheo le maikutlo a matle. Ho sa tsotellehe sena, ho bonahala bonngoe ba lefatše bo ke ke ba finyelloa. Ba bangata baa ipotsa: ‘Ke hobane’ng ha kamehla ho le thata hore lefatše le be bonngoeng? Lefatše le habile hokae?’
[Litlhaloso Tsa Moo Litšoantšo li Nkiloeng Teng tse leqepheng la 3]
AP Photo/Lionel Cironneau
Arlo K. Abrahamson/AFP/ Getty Images