MAAGIZO YOTE YENYE KUWA MU ADN ILITOKA WAPI?

Wanasayansi wengi wanasema nini? Wanabiolojia wengi na wanasayansi wengine wanaamini kama kuko matukio fulani yenye ilifanyikaka yenyewe mamilioni ya miaka yenye imepita. Na ile matukio njo ilitokezaka ADN na maagizo yenye kuwa ndani. Wanasema kama ukichunguza namna ADN iko, maagizo yenye kuwa ndani, namna inatuma ile maagizo, na pia namna inafanya kazi, hautaona ushuhuda wenye kuonyesha kama kuko mutu fulani mwenye alifanya ADN.¹⁷

Biblia inasema nini? Biblia inasema kama kuko kitabu fulani ya Mungu, na mu ile kitabu muko maagizo yenye inaonyesha namna sehemu mbalimbali za mwili wa mutu zinapaswa kufanywa, na ni wakati gani zile sehemu zinapaswa kufanywa. Ona namna Mufalme Daudi alielezaka ile jambo. Alisemaka hivi juu ya Mungu: “Macho yako hata yaliniona wakati nilikuwa kiini-tete; sehemu zake zote ziliandikwa katika kitabu chako kuhusiana na siku zenye sehemu hizo ziliumbwa, mbele sehemu yoyote kati ya hizo ikuwe.”​—Zaburi 139:16.

Ushuhuda unaonyesha nini? Kama fundisho ya mageuzi ni ya kweli, kunapaswa kuwa hata mambo fulani yenye inaonyesha kama pengine ADN ilijitokezaka kutokana na matukio fulani yenye ilifanyikaka yenyewe. Kama Biblia njo inasema kweli, basi ADN yenyewe inapaswa kutoa ushuhuda wenye kuonyesha kabisa kama ilifanywa na mutu mwenye akili na mwenye anajua kupanga vitu muzuri.

Wakati habari juu ya ADN inafasiriwa mu maneno ya mwepesi, mutu anaweza kuielewa na kuifurahia kabisa. Acha tuchunguze tena mambo yenye inafanyikaka ndani ya chembe. Lakini mara hii, tutachunguza njo chembe ya mwanadamu. Wazia unaenda kutembelea nyumba fulani yenye imejengwa juu ya kukusaidia uelewe namna chembe inafanyaka kazi. Tuseme ile nyumba njo chembe ya mwanadamu yenye imenenepeshwa mara milioni 13. Ni ya kabambi sana sawa vile kiwanja ya michezo yenye munaweza kuenea watu 70 000 hivi.

Wakati unaingia, unaangalia-angalia, na unaona vitu mingi vyenye kuwa na maumbo ya kushangaza sana, na unabakia kinywa wazi. Karibu na sehemu ya katikati ya chembe, unaona kiini, kitu fulani ya muviringo ya urefu wa gorofa (étages) 20 hivi. Kisha, unaenda kwenye iko.

Unaingia kupitia mulango wenye uko ku ngozi ya inje ya kiini. Unaangalia-angalia na kuona kama, ndani ya kiini, muko kromozome 46. Zimepangwa muzuri, mbilimbili za kufanana, sawa vile mapasa. Urefu wa kila kromozome mbili za kufanana uko tofauti na urefu wa kromozome zingine mbili za kufanana. Na kromozome mbili za kufanana zenye ziko karibu na weye ziko na urefu wa gorofa 12 hivi (1). Kila kromozome imebonyea karibu na katikati. Kwa hiyo, inafanana kidogo na sosise mbili zenye kuunganishwa. Lakini iko ya munene sawa vile shina ya muti ya kabambi. Ku kila kromozome kunapita kamba zenye kulala. Wakati unaenda karibu zaidi, unavumbula kama ku kila kamba kunapita mistari yenye kusimama. Katikati ya ile mistari yenye kusimama, kuko mistari ya mufupi-mufupi yenye kulala (2). Ni rundo ya vitabu? Hapana. Ni viviringo vyenye vimepangwa na kufungwa pamoja mu mistari-mistari. Unakokota kiviringo moja na inatoka kwa vyepesi. Unashangala kuona kama mu kila kiviringo muko viviringo vingine vya kidogo-kidogo sana (3), vyenye pia vimepangwa muzuri sana. Na ndani ya vile viviringo vya kidogo-kidogo sana njo muko kitu fulani ya maana sana. Ile kitu inafanana kamba ya murefu sana. Ni kitu gani?

UMBO YA MOLEKILE YA AJABU SANA

Ile sehemu ya mufano ya kromozome, tutaiita tu kamba. Iko na unene wa santimetre 2,6 hivi. Imezungushwa-zungushwa sana ku vitu fulani vya muviringo (4). Ile inasaidia kufanyiza viviringo vya kidogo-kidogo ndani ya viviringo vya kidogo-kidogo. Vile viviringo vimeunganishwa na kitu fulani yenye kuwa sawa nguzo yenye inavikamatisha. Maelezo yenye kuwa ku ubao mu ile nyumba inafasiria kama ile kamba imepangwa kwa utaratibu sana. Kama unakamata kamba ya zile kromozome zote za mufano na unaziunganisha, urefu wazo unaweza kuzunguka nusu ya dunia!a

Kitabu moja ya sayansi inaita ule utaratibu kuwa “ufundi wa hali ya juu sana.”¹⁸ Watu fulani wanasema kama hakuna mutu mwenye alipanga zile kamba mu utaratibu wa vile. Unawaza ile mawazo ni ya kweli? Waza kidogo: Tuseme mu ile nyumba muko duka ya kabambi sana yenye inayala vitu mbalimbali. Vile vitu vimepangwa muzuri sana, na ni mwepesi kupata kitu yenye uko unatafuta. Sasa, ulizo ni hii: Unaweza kusema kama vile vitu vilijipanga? Hapana! Lakini, namna vile vitu vimepangwa haiko kitu kama tunailinganisha na namna kamba za ADN zimepangwa.

Mu ile nyumba, maelezo fulani ku ubao inakuambia ukamate sehemu fulani ya ile kamba na uiangalie muzuri (5). Wakati unaipitisha-pitisha mu vidole vyako, unaona kama haiko kamba ya kawaida. Imefanyizwa na uzi mbili zenye zimesukwa pamoja. Katikati ya zile uzi mbili kuko sehemu zenye ziko sawa vipande vya mbao. Zile sehemu njo zinaunganisha zile uzi mbili. Kati ya zile sehemu kuko fasi za wazi. Na zile fasi za wazi ziko sawasawa. Ile kamba inafanana ngazi ya muzunguko (6). Kisha, saa unaangalia muzuri ku mukono wako, unatambua kama kumbe uko na ADN ya mufano, moja kati ya maajabu ya vitu vyenye uzima!

Kromozome moja inafanyizwa na molekile moja ya ADN yenye kupangwa kwa utaratibu, pamoja na viviringo vyake na nguzo zake. Vipandio vya ile ngazi, ni kusema ile ADN, vinaitwa pere za musingi (7). Vile vipandio viko na kazi gani? Viko na faida gani? Maelezo ku ubao fulani wenye kuwa mu ile nyumba inatoa mafasirio ya mwepesi.

ADN INAWEKAKA HABARI MU NJIA YA AJABU SANA

Ku ule ubao, unaona maelezo yenye kuonyesha kama ili kuelewa muzuri ADN, inaomba kwanza kuelewa vile vipandio, ni kusema, sehemu zenye kuunganisha pande mbili za ile ngazi. Wazia ile ngazi inakatwa katikati. Ku kila upande, kutabakia nusu-nusu za vipandio. Kuko aina ine ya zile nusu-nusu za vipandio. Wanasayansi wanaziita A, T, G, na C. Na walishangalaka kuvumbula kama mupangilio wa zile herufi unatumaka habari mu njia fulani yenye kufupishwa.

Pengine unajua kama Morse ni aina fulani ya alfabe yenye ilianzishwa mu karne ya 19. Ilianzishwa juu ya kusaidia watu wakuwe wanapashana habari kupitia telegrafe. Ilikuwa tu na “herufi” mbili: nukta na kistari. Lakini, zile “herufi” zilikuwa zinatumiwa ili kuandika maneno na misemwa ya mingi. Vilevile, ADN iko tu na herufi ine: A, T, G, na C. Mupangilio wa zile herufi unafanyiza maneno fulani ya mufano yenye kuitwa kodo. Kodo zimepangwa mu mafungu yenye kuitwa jeni. Kila jeni iko na herufi 27 000 hivi. Zile jeni na sehemu za murefu zenye kutanuka zenye kuwa katikati ya zile jeni zinaungana na kufanyiza vitu sawa vile sura za kitabu, ni kusema, kromozome. Kromozome 23 njo zinafanyiza “kitabu” kizima, ni kusema, habari zote zenye zinaonyesha hali ya kila mutu, kwa mufano rangi yake ya ngozi, urefu wake na mambo ingine.b

Kama zile habari zote zinaandikwa, zinaweza kuyala mu vitabu ngapi? ADN ya mwanadamu iko na pere za musingi, ao vipandio karibu miliare tatu.¹⁹ Wazia ansiklopedia yenye kila buku iko na zaidi ya kurasa 1 000. Habari zote zenye kuonyesha hali ya kila mutu zinaweza kuyalisha mabuku 428 ya kurasa zaidi ya 1 000. Kama tunaongeza kopi ya pili ya zile habari yenye iko mu kila chembe, zinaweza kuyalisha mabuku 856. Kama unaanza kuandika zile habari zote kwa kutumia ordinatere, utafanya miaka 80 hivi, na utakuwa unaandika siku tano ku juma, saa 8 kila siku, bila kuenda mapumuziko!

Lakini, kufanya ile kazi yote itakuwa kuchokea bure tu. Juu, namna gani utaweza kuingiza habari zenye kuwa mu ile mamia ya mabuku mu kila moja ya chembe zako miliare elfu mia moja, za kidogo-kidogo sana? Kufanya habari za mingi vile zikuwe za kidogo sana juu ziweze kuingia mu kila chembe, ni jambo yenye inapita kabisa uwezo wetu.

Mwalimu moja wa sayansi ya molekile na ordinatere alisema hivi: “Grame moja ya ADN ya kukauka inaweza kuenea mu nafasi yenye iko na ukubwa wa 1cm³, na ndani yake munaweza kuingia habari zenye zinaweza kuenea mu CD miliare elfu moja.”²⁰ Ile inamaanisha nini? Kumbuka ADN iko na jeni, ni kusema, maagizo yenye inafanya mwili wa kila mwanadamu ukuwe vile uko. Kila chembe iko na maagizo yenye inaenea. Mu ADN muko habari za mingi sana. ADN ya kuenea ku kijiko moja ya kidogo, inaweza kuwa na maagizo ya kufanyiza watu wote wenye kuwa ku dunia leo, mara 350! ADN yenye inaomba ili kufanyiza watu miliare saba wenye kuwa ku dunia leo ni ya kidogo sana, tena sana, kama tunaitia ku ile kijiko ya kidogo.²¹

ADN NI KITABU YENYE HAINA MWANDIKAJI?

Wanadamu wamefanya maendeleo mu kutengeneza vitu vya kidogo-kidogo sana, lakini vyenye kuwa na uwezo mukubwa. Hata vile, hawayatengeneza kitu yenye inakaribia uwezo wa kuweka habari wa ADN. Lakini, tunaweza kulinganisha ADN na CD. Fikiria hii jambo: Tunaweza kushangala wakati tunaona namna CD ni ya muviringo, namna inaangara, na namna imetengenezwa muzuri. Ile mambo yote inaonyesha kama kuko mutu fulani mwenye akili mwenye aliitengeneza. Tuseme mu ile CD muko habari, hapana habari za ovyo-ovyo, lakini habari za lazima, zenye kuonyesha namna ya kutengeneza, kutunza, na kurekebisha mashini fulani ya hali ya juu sana. Zile habari yote hazibadilishe uzito ao ukubwa wa ile CD. Hata vile, zile habari zote njo jambo ya maana zaidi yenye kuwa mu ile CD. Habari zenye kuwa mu ile CD hazikusadikishe kama kuko mutu fulani mwenye akili mwenye aliziandika? Kama kuko maandishi, ni kusema kunapaswa kuwa mwenye aliiandika.

Hatuende mbali wakati tunalinganisha ADN na CD ao kitabu. Kitabu moja yenye inazungumuzia ADN inaonyesha kama kulinganisha ADN na kitabu haiko hata usemi wa mufano. ADN ni kitabu kabisa. Kitabu inafanyizwa na habari za kielektroniki na ADN nayo ni vile. Ile kitabu inaonyesha tena kama ADN ni kitabu yenye iko na akili mingi, juu wakati hali iko muzuri, inaweza kujikopi na kujisoma yenyewe.²² Tuzungumuzie sasa sehemu ingine ya maana ya ADN.

MASHINI ZA AJABU SANA

Wakati ungali mu ile nyumba, unaanza kujiuliza hivi: ‘Kiini ya chembe inasimamaka nayo bila kutikisika sawa vile hii nyumba?’ Kisha, unaona kitu ingine. Unaona chombo fulani ya kioo yenye ndani yake muko ADN ya mufano. Na ku ile chombo kuko hii maneno: “Gusa hii buto juu upate mafasirio zaidi.” Unagusa ile buto, na sauti fulani inaanza kukufasiria. Inakuambia hivi: “ADN iko na kazi mbili hivi za maana sana. Kwanza, inapaswa kujikopi juu kila chembe ya mupya ikuwe na habari zilezile zenye kuonyesha hali ya kila mutu. Angalia hii onyesho.”

Mashini ya hali ya juu inaingia kupitia mulango wenye kuwa upande moja wa ile chombo ya kioo. Lakini kwa kweli ile mashini ni robo za mingi zenye kuunganishwa pamoja. Ile mashini inaenda kwenye ADN iko, inajibanisha ku ADN, na inaanza kutembea ku ADN sawa vile treni inaendaka mu njia yake. Inaenda mbio sana kiasi ya kwamba hauone kama iko inafanya nini. Lakini, unaona kama, nyuma yake, kunakuwa sasa kamba mbili za ADN, haiko tena kamba moja.

Ile sauti inafasiria tena hivi: “Hii ni njia ya mwepesi ya kufasiria mambo yenye inafanyikaka wakati ADN iko inajikopi. Mashini zenye kuitwa anzime zinatembeaka ku ADN. Kwanza, zinaigabula mu sehemu mbili. Kisha, zinatumia kila sehemu ili kufanya kamba ingine ya mupya ya kuifanana. Haiwezekane tukuonyeshe mambo yote yenye inafanyikaka. Kwa mufano, mbele mashini ya kusaidia ADN kujikopi ianze kazi, kuko mashini ya kidogo yenye inaitanguliaka. Ile mashini inaanzaka kuachanisha sehemu mbili za ADN juu zile sehemu zijizungushe kwa wepesi na bila kujifunga-funga. Tena, hatuwezi kukuonyesha namna kopi za ADN zinarekebishwaka mara mingi. Makosa inavumbuliwaka na kurekebishwa bila kukosea hata kidogo.”​—Ona muchoro.

Ile sauti inakuambia tena hivi: “Jambo yenye tunaweza kukuonyesha waziwazi ni mwendo wa ile mashini. Uliona namna ile mashini ya mufano ilikuwa inaenda mbio sana. Ni vile pia mashini zenye kuitwa anzime zinatembeaka ku ADN. Zinaendaka mbio sana ku ‘njia’ ya ADN. Mu segonde moja tu zinakuwaka zimepita ku pere za musingi, ao vipandio 100 hivi.²³ Kama ile ‘njia’ yenye zinafuataka ingekuwa na ukubwa wa njia ya treni, ile ‘mashini’ ingekuwa inakimbia zaidi ya kilometre 80 ku saa moja. Mu mikrobe yenye kuitwa bakteria, zile mashini za kidogo-kidogo za kusaidia ADN ijikopi zinaendaka mbio sana, mara kumi zaidi kuliko vile zinaendaka mu chembe za mwanadamu! Mu chembe ya mwanadamu muko mamia ya zile mashini zenye zinaendaka kutumika ku sehemu mbalimbali za njia ya ADN. Mu saa munane tu zinakuwaka zimemaliza kufanya kopi ya habari zote zenye kuonyesha hali ya kila mutu.”²⁴ (Ona kisanduku “Namna Molekile ya ADN Inasomwa na Kufanyiwa Kopi.”)

“KUSOMA” ADN

Mashini za kusaidia ADN ijikopi zinatoka. Kisha, kunatokea mashini ingine. Nayo pia inatembeaka ku ADN, lakini hapana mbio sana. Unaona kamba ya ADN inaingia upande moja wa ile mashini na kutokea upande ingine bila kubadilika. Lakini, uzi moja ya mupya inatokea mu tundu ingine ya ile mashini. Ile uzi iko sawa vile mukia wenye unaota. Nini njo iko inapitikana?

Ile sauti inakufasiria mambo yenye iko inapitikana. Inakuambia hivi: “Kazi ya pili ya ADN ni kutoa habari zenye zitasaidia kutengeneza proteine. ADN haitokake ndani ya kiini. Sasa, namna gani jeni zake, ni kusema, maagizo yenye kuonyesha namna proteine zote za mwili wako zinapaswa kutengenezwa, zinasomewaka na kutumiwa? Ile mashini yenye kuitwa anzime inapata fasi ku ADN kwenye jeni ilikuwa imewashwa na molekile zenye kutoka inje ya kiini ya chembe. Kisha, ile mashini inatumia molekile yenye inaitwa ARN ili kufanya kopi ya ile jeni. ARN inafanana sana na uzi moja ya ADN. Lakini, ARN na ADN ziko tofauti kabisa. Kazi ya ARN ni kukusanya habari zenye kuwa ndani ya jeni. ARN inapataka zile habari wakati iko mu ile mashini. Kisha, inatokaka mu kiini na kuenda kwenye moja kati ya ribozome. Ni mu ribozome njo zile habari zitatumiwa juu ya kutengeneza proteine.”

Wakati unaona ile mambo yote, unashangala sana. Wakati unaona ile nyumba, ufundi wa watu wenye waliijenga na kutengeneza mashini zake, unabakia kinywa wazi. Tuseme ile nyumba na vitu vyote vyenye kuwa ndani vinaanza kutenda na kukuonyesha kazi za mingi sana zenye zinapitikanaka mu chembe ya mwanadamu kwa wakati uleule, ile ingekuwa jambo ya ajabu sana kuangalia!

Lakini, unatambua kama zile kazi zote zenye zinafanywaka na zile mashini za kidogo-kidogo lakini za hali ya juu, ziko zinafanyika hata saa hii mu chembe zako miliare elfu 100! ADN yako iko inasomwa na kutoa maagizo juu ya namna ya kutengeneza mamia ya maelfu ya proteine mbalimbali zenye kufanyiza mwili wako, ni kusema, anzime, vikundi vya chembe zenye kuwa na kazi ileile, viungo, na zingine. Saa hii, ADN yako iko inafanyiwa kopi na iko inarekebishwa, juu kila chembe ya mupya ikuwe na maagizo ya mupya kabisa.

KUJUA ILE MAMBO KUKO NA FAIDA GANI?

Acha tujiulize tena hivi: ‘Ile maagizo yote ilitokaka wapi?’ Biblia inaonyesha kama, ADN yenye kufananishwa na “kitabu” na pia habari zote zenye kuwa ndani ilitoka kwa mutu fulani mwenye iko na uwezo kuliko wanadamu. Unawaza ile mawazo ni ya zamani sana, ao inapingana na sayansi?

Fikiria hii jambo: Wanadamu wanaweza hata kujenga ile nyumba yenye tumezungumuzia? Kama wanapima kuijenga, kuko mambo mingi yenye itawashinda. Mupaka sasa, watu hawayaelewa mambo mingi juu ya jeni za mwanadamu na namna zinafanyaka kazi. Wanasayansi wangali wanatafuta kujua fasi kwenye kila jeni inakuwaka na kazi yenye kila jeni inafanyaka. Hata vile, jeni ni sehemu kidogo tu ya kamba ya ADN. Sasa, tuseme nini juu ya sehemu za murefu za kamba ya ADN zenye hazina jeni? Wanasayansi wanaziita “sehemu za ADN zenye hazina kazi.” Lakini, wameanza kubadilisha mawazo yao. Inaonekana kama zile sehemu zinaonyeshaka namna gani na ni kwa kadiri gani jeni zitatumiwa. Na hata kama wanasayansi wanafikia kutengeneza ADN ya mufano na mashini za kuikopi na kuirekebisha, wataweza kabisa kufanya ile ADN itumike sawa vile ADN yenye kuwa mu chembe ya mwanadamu?

Muda kidogo mbele akufe, Richard Feynman, mwanasayansi kujulikana sana, aliachaka hii maneno ku ubao: “Kitu yenye siwezi kutengeneza, maana yake, siielewe.”²⁵ Unyenyekevu wake unagusa moyo na bila shaka maneno yake ni ya kweli kabisa kuhusiana na ADN. Wanasayansi hawawezi kutengeneza ADN na uwezo wake wa kujikopi na kutoa habari, na hawawezi kuielewa muzuri. Hata vile, wamoja wanasema kama wanajua kuwa ilijitokeza yenyewe kutokana na matukio yenye ilifanyika yenyewe. Kama unafikiria mambo yote yenye tumechunguza, unawaza ile mawazo ni ya kweli kabisa?

Watu fulani wenye wamesoma sana wametambua kama ushuhuda mbalimbali unaonyesha kuwa ile mawazo haiko ya kweli. Kwa mufano, Francis Crick, muchunguzi mwenye alisaidia kuvumbula kama ADN iko sawa vile ngazi ya muzunguko, alitambua kama ADN imepangwa kwa utaratibu sana kiasi ya kwamba haiwezi kuwa ilijitokeza yenyewe. Alisema kama kunaweza kuwa viumbe fulani vyenye akili inje ya dunia vyenye vilitumaka ADN ku dunia juu isaidie kutokeza vitu vyenye uzima.²⁶

Mu miaka ya hapa juzi-juzi, Antony Flew, filozofe mwenye kujulikana sana, alibadilisha mawazo yake. Alikuwa amepitisha miaka 50 na iko anatetea fundisho yenye kuonyesha kama hakuna Mungu. Wakati alikuwa na miaka 81, alianza kuamini kama kunapaswa kuwa mutu fulani mwenye akili mwenye aliumbaka vitu vyenye uzima. Nini njo ilifanya abadilishe mawazo yake? Mambo yenye alijifunza juu ya ADN. Wakati walimuuliza kama anajua kuwa wanasayansi wengi hawataitika mawazo yake, inasemekana Flew alijibia hivi: “Binabaona. Mu maisha yangu yote, ninapendaka kufuata mambo ya kweli, hata inibebe wapi.”²⁷

Unawaza nini? Mambo yenye tumechunguza inaonyesha nini? Tuseme unaona ordinatere mu biro yenye kuongoza kazi mbalimbali za izine. Ile ordinatere iko na programu ya hali ya juu sana yenye inaongoza kazi zote zenye kufanyika mu ile izine. Zaidi ya ile, kila wakati, ile programu iko inatuma maagizo ya kuonyesha namna ya kutengeneza na kutunza kila mashini yenye kuwa mu ile izine, na kisha iko inajikopi na kujirekebisha. Wakati unaona ile mambo yote, utawaza nini? Utawaza kama ile ordinatere na programu yake vilijitengeneza vyenyewe, ao kuko mutu fulani mwenye akili mwenye alivitengeneza? Bila kuenda huku na huku, jibu iko wazi.