Ngɔndɔ ka ntondo

Ekambi wa Nzambi tshɛ wa kɔlamelo nangaka mbeka woho wakokawɔ ‘nkotsha dimɛna’ olimu wakawawasha. (2 Tim. 4:5) Laadiko dia laasɔ, olimu ɔsɔ wekɔ ohomba efula ndo vɔ la dia salema la shamanya oleki dui tshɛ diakokaso nsala lo lɔsɛnɔ. Koko, koka monga tshondo y’okakatanu dia ndjasha efula l’olimu aso w’Okristo oko wakombolaso. Elimu ekina w’ohomba nɔmbaka dia sho nkamba la wenya ndo la wolo aso. Sho koka nkamba olimu wa l’emunyi wenya efula lo lushi dia ndjakotshɛ ehomba wa lo lɔsɛnɔ ndo wa nkumbo kaso. Sho koka monga l’okakatanu dia mɛmba ɛkɛndɛ ekina wa lo nkumbo, hemɔ, ɔkɔmwɛlɔ, kana paa ndo ekakatanu wendana la lotshundu. Naka ekakatanu hawoyotosha etena k’efula kakokaso mbetsha l’olimu wa Jehowa, kete tatɔkɔmɔke. Yeso akeyaka diaha onto tshɛ la l’atei aso mbayɔtɔ lofulo lakɔ laamɛ l’elowa wa Diolelo. (Mat. 13:23) Jehowa mbɔsaka kɛnɛ tshɛ kasalaso l’olimu ande la nɛmɔ di’efula, l’edja tshɛ kasalaso kɛnɛ tshɛ keso l’akoka wa nsala.​—Hɛb. 6:10-12. w19.04 2 od. 1-3

Kashi ya Satana yendana la wanɛ wavɔ mamatanyɛka Jehowa. Kashi shɔ mendanaka ndo la wetshelo w’ɔnɛ wanɛ wavɔ sowaka lo ifɛrnɔ. Wetshelo wa ngasɔ mamatanyɛka Nzambi! Lo ngande? Lo mɛtɛ, wetshelo ɛsɔ konyaka anto dia mbetawɔ ɔnɛ Nzambi ka ngandji ekɔ la lonto lele oko laki Diabolo. (1 Jni. 4:8) Ngande wayaokayɛ lo dui sɔ? Dui dioleki ohomba ele, ngande wayaoka Jehowa lo dui sɔ? Kɛnɛ koleki tshɛ ele, nde petshaka akambo tshɛ w’esehe. (Jɛr. 19:5) Kashi ya Satana yendana la nyɔi kitshakitshaka mbetawɔ lo oshinga w’etshungwelo wa Kristo. (Mat. 20:28) Kashi kekina ka Satana ele ɔnɛ anto wekɔ la anima wahavu. Otondonga dui sɔ diekɔ mɛtɛ, tshike onto tshɛ otɔsɛnaka pondjo pondjo. Kristo totondokimɔ lɔsɛnɔ lande oko oshinga w’etshungwelo dikambo diaso dia sho nkondja lɔsɛnɔ la pondjo. Tolembete ɔnɛ olambo wa Kristo ekɔ djembetelo ya ngandji koleki woke kakawɛnya nkumbo k’anto. (Jni. 3:16; 15:13) Ohokanyiya woho wayaoka Jehowa nde la Yeso lo dikambo dia wetshelo wetɛ woshasha wa nɛmɔ ɔsɔ dui di’anyanya! w19.04 14 od. 1; 16 od. 8-9

Lende ofundami awui waketsha Yeso? Evanjiliɔ akɔ ɛnɛi kɔndɔlaka akambo efula wakate ndo wakasale Yeso lanɛ la nkɛtɛ. Awui akina wa lo Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ wakafundama oma le apami wakasambiyama la nyuma k’ekila ndo waki la “yimba ya Kristo” tokimanyiyaka nto dia nshihodia tokanyi ta Kristo l’awui wotshikitanyi. Wetshelo wa Yeso mendanaka l’awui tshɛ wa lo lɔsɛnɔ. Diakɔ diele, “ɔlɛmbɛ wa Kristo” nɔmbɔlaka kɛnɛ tshɛ kasalaso la ngelo, l’olimu kana la kalasa ndo l’etshumanelo. (Ngal. 6:2) Sho mbekaka ɔlɛmbɛ ɔsɔ etena kadiaso Afundelo w’Akristo wa lo Grɛkɛ ndo kakanaso yimba la wɔ. Sho kitanyiyaka ɔlɛmbɛ ɔsɔ lo mbɔtɔnganyiya nsɛnɔ yaso la ɛlɔmbwɛlɔ, wadjango ndo atɔndɔ wele lo abuku wa lo Bible asɔ. Etena kakitanyiyaso ɔlɛmbɛ wa Kristo, sho kitanyiyaka Jehowa Nzambi kaso ka ngandji, lele Kiɔkɔ ya kɛnɛ tshɛ kaketsha Yeso.​—Jni. 8:28. w19.05 3 od. 6-7

Ekɔ lonyangu dia mɛna anto wasala akambo wangɛnyangɛnya Diabolo. Koko, Jehowa ndeka Satana l’anto ande wolo etale. Nde mbeyaka tshɛ lo tshɛ ekakatanu wele la so ndo nde koka tosha esambelo keso l’ohomba. Ekɔ tshondo y’ɔtshɔkɔ dia kambɛ “Nzambi k’esambelo tshɛ, ɔnɛ latosamba lo asui aso tshɛ dia sho monga l’akoka wa nsamba anto akina lo weho tshɛ w’asui la esambelo kakatosambe Nzambi.” (2 Kɔr. 1:3, 4) Wanɛ wele ambutshi awɔ wambowanyaka yimba kana wanɛ wele anto wɔtɔnɛ la wɔ wakeyana la wɔ la wolo wekɔ lo yoho ya laande l’ohomba w’esambelo. Omembi w’esambo Davidɛ akeyaka dia Jehowa ekɔ onto lahombaso ndeka ndjaɛkɛ le nde dia tosha esambelo. (Os. 27:10) Davidɛ aki la mbetawɔ dia Jehowa ayonga oko ombushi wa pami le wanɛ wele ase nkumbo kawɔ wakaasalɛ akambo lo yoho ya kɔlɔ. Lo ngande? Lo nkamba l’ekambi ande wa kɔlamelo. Asekaso atɛmɔdi wa Jehowa wekɔ nkumbo kaso ka lo nyuma. Ɛnyɛlɔ, Yeso akelɛ wanɛ waketawɔ dia ntɛmɔla Jehowa kaamɛ la nde ɔnɛ anango, akadiyɛnde ndo nyango.​—Mat. 12:48-50. w19.05 15-16 od. 8-9

Kakɔna kahombaso mbeka ntondo? Sho mɛtɛ la dia ntshungola etena lushi tshɛ dia mbeka Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Lofulo l’avɛsa wakawakongɛ di’ase etshumanelo salaka wadielo wa Bible wa lomingu la lomingu, wakakitshakitshama l’oyango wa tosha etena k’efula dia kanaka yimba lo kɛnɛ kadiaso ndo dia salaka eyangelo efula. Oyango aso la dia monga aha wa nshidiya la mbadia tsho avɛsa wakawasha, koko nsala dia losango la Bible minanda etema aso ndo ndeka tosukanya la Jehowa. (Os. 19:14) Wekelo wa Tshoto y’Etangelo ekɔ wekelo wa Bible. Diakɔ diele, dja yimba lo yoho ya laande lo avɛsa, djekoleko wanɛ wayowadia etena kayɔsɛdingɔma awui akɔ l’etshumanelo. Sɛdingola lo yoho ya laande woho wasukɛ tɔtɛkɛta toleki ohomba kana ditelo dia lo avɛsa lokanyi loleki ohomba la lo odingɔ. Ndo nto, ɔsa etena ka nkana yimba lo avɛsa wadishayɛ ndo kanyiya woho wakokayɛ nkamba la wɔ lo lɔsɛnɔ layɛ.​—Jas. 1:8. w19.05 27 od. 5; 28 od. 9

Yeso akasha ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kendana la woho wakandɔsaka olimu w’Okristo. Mbewoya anto awui wendana la Diolelo dia Nzambi mbaki dui diakaleke ohomba lo lɔsɛnɔ lande. Nde akakɛndakɛnda kilɔmɛtrɛ nkama dia nsambisha anto efula. Nde akakambaka la diaaso tshɛ dia nsawola l’anto l’ahole wa lo sɛkɛ ndo lo mvudu yawɔ. Yeso akayasha lɔsɛnɔ lande l’otondo l’olimu ande w’Okristo. Sho koka mbokoya Kristo lo nkamba la waaso wakondjaso dia nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ etena ndo dihole tshɛ diakokaso nsala dui sɔ. Sho ndjahondjaka la lolango diangɔ diaso dia nɛmɔ dia ndjasha l’esambishelo. (Makɔ 6:31-34; 1 Pe. 2:21) Anto amɔ wa l’etshumanelo koka nkamba oko ambatshi mboka wa laande, wa pondjo kana wa tshanda. Anto akina wakeke ɔtɛkɛta okina kana wakonɔ otsha lo dihole diewɔ l’ohomba w’apandjudi efula. Koko, olimu w’Okristo salemaka mbala efula oma le apandjudi wa Diolelo wasala kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala. Oyadi kakɔna kakokaso nsala, Jehowa hatɔlɔmbɛ kɛnɛ kahatakoke nkimɔ. w19.04 4 od. 7-8

Yambola ɔnɛ: ‘Onde lekɔ la vadi mɔtshi y’ɔkɔmiya kana ya kandjema l’otema ami?’ (1 Pe. 2:1) ‘Onde dimi ndjadiyaka yema l’ɔtɛ wa dihole diakamole, kalasa yakamɔtɔ kana falanga yele la mi?’ (Tok. 16:5) ‘Onde dimi mbɔsaka anto akina wele bu la diangɔ diele la mi kana wanɛ woye oma lo dihole dikina dia vɔ bu la nɛmɔ?’ (Jak. 2:2-4) ‘Onde dimi kotɔmaka oma lo diangɔ dia l’andja ɔnɛ?’ (1 Jni. 2:15-17) ‘Onde dimi nangaka tɔkɛnyɔ t’awui wa mindo kana wa ngala?’ (Os. 97:10; 101:3; Amɔ. 5:15) Etena kayoyokadimola lo ambola asɔ wɛ ayeya etshikitanu ɛmɔ wahombayɛ nsala. Sho sɛngiyamaka wolo oma le angɛnyi aso. (Tok. 13:20) Lo olimu kana la kalasa, ondo sho dingama l’anto wahatokimanyiya dia nkanyiya woho wetawɔma le Nzambi. Koko sho koka nkondja angɛnyi w’eshika lo nsanganya y’Akristo. Lɛkɔ mbakokaso keketshana kana sɛngiyana “lo ngandji ndo lo etsha w’ɛlɔlɔ.”​—Hɛb. 10:24, 25, nɔtɛ. w19.06 12 od. 13-14

Jehowa kosangoya dia sho diɛnɛ l’ekakatanu kana ekiyanu wele la so ɛlɔ kɛnɛ. Diakɔ diele ekɔ dui diokɛma naka okambi wa Jehowa wele la kɔlamelo ambotondja ɛtɛkɛta w’otondjatondja etena kende l’ekiyanu w’efula. (Jɔbɔ 6:2, 3) Kaanga naka nde ambotondja ɛtɛkɛta wa kɔlɔ lo dikambo dia Jehowa kana diaso, tatosasɛke dia mbooka kɛlɛ kana mbolombosha l’ɔtɛ w’ɛtɛkɛta ɛsɔ. Lo tena dimɔ onto ladiɛnɛ l’ekakatanu ekɔ nto l’ohomba w’alako amɔ kana ohokwelo wa dimɛna. (Ngal. 6:1) Ngande wasala dikumanyi dui sɔ? Vɔ la dia mbokoya Elihu lakahokamɛ Jɔbɔ la kɛtshi tshɛ. (Jɔbɔ 33:6, 7) Elihu akayosha alako paka l’ɔkɔngɔ wa nde nshihodia tokanyi ta Jɔbɔ. Dikumanyi diayela ɛnyɛlɔ ka Elihu pokamɛka la yambalo tshɛ ndo salaka la wolo dia nshihodia okakatanu wele l’onto. Oma laasɔ, etena kashawɔ alako, ondo vɔ ndjolekaka minanda otema w’ompokami awɔ. w19.06 22-23 od. 10-11

Ngande wakokayɛ ntetemala ntɛmɔla Jehowa kaanga wamboshimba ɔtɛmwɛlɔ aso? Biro ka filialɛ ayosha dikumanyi dia lo tshumanelo ɛlɔmbwɛlɔ ndo alako w’eshika. Naka biro ka filialɛ hayokoka nsawola la dikumanyi, kete dikumanyi wayokokimanyiya wɛ ndo anto akina tshɛ wa l’etshumanelo dia ntetemala ntɛmɔla Jehowa. Vɔ wayosha ɛlɔmbwɛlɔ kɔtɔnɛ la kɛnɛ kele lo Bible ndo lo ekanda aso. (Mat. 28:19, 20; Hɛb. 10:24, 25) Jehowa akalake di’ekambi ande wayoleshamaka dimɛna lo nyuma. (Isa. 65:13, 14; Luka 12:42-44) Diakɔ diele, wɛ koka monga l’eshikikelo di’okongamelo ande wayosala kɛnɛ tshɛ kakokawɔ nsala dia kosha ekeketshelo ka lo nyuma keyɛ l’ohomba. Akokayɛ nsala? Naka ɔtɛmwɛlɔ aso wamboshimbama, yanga dihole dia dimɛna dia mbishɛ Bible kayɛ ndo mbo ya ndɛ kina ya lo nyuma yele la yɛ. Onga la yambalo diaha ntshika pondjo diangɔ dia nɛmɔ sɔ, oyadi dia l’akatshi kana dia lo telefɔnɛ, tablɛtɛ kana ɔrdinatɛrɛ lo dihole diakokawɔ diɛna esadi. Onto tshɛ la l’atei aso la dia ntakola wanya w’ohomba dia ntshikala nge lo nyuma. w19.07 10 od. 10-11

L’edja k’ɛnɔnyi nunu, anto efula wa l’andja ɔnɛ wakongaka lo ɛtɛmwɛlɔ ɛmɔ. Koko l’ɛnɔnyi akumi weke ka mbeta otshikitanu wa woke wakasalema. Anto efula hawoyɔtɛmɔla. Lo mɛtɛ, lo wedja ɛmɔ anto efula mbutaka dia vɔ bu atɛmɔdi. (Mat. 24:12) Lande na? Koka monga ko anto amɔ l’atei awɔ mbekolaka timba lo nyanga ɛngɛnɔngɛnɔ kana lo ekiyanu. (Luka 8:14) Amɔ hawoyetawɔ dia Nzambi ekɔ. Akina wekɔ la mbetawɔ le Nzambi, koko fɔnyaka di’ɔtɛmwɛlɔ ambeta loowe, bu ohomba, hawɔtɔnɛ l’awui wa siansɛ ndo amboleka awui wolo. Ondo vɔ wakoke angɛnyi, embetsha kana ambitshi wa sango wata dia lɔsɛnɔ lakatombe oma l’ohilwelo, koko vɔ watakondja ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la mbetawɔ le Nzambi. Akina tonaka ɛtɛmwɛlɔ l’ɔtɛ wele ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ la lokaki l’awui wa falanga ndo lowandji. L’ahole amɔ, ewandji wa lɛɛta mbidjɛka ɛtɛmwɛlɔ elelo ɛmɔ. w19.07 20 od. 1-2

Wɛ bu l’ohomba wa monga la wolo efula wa lo demba dia ntetemala mpama lo nyuma. Anto efula waya bu la wolo efula wa lo demba wekɔ lo ntetemala ndjashikikɛ dia tahamaka lo nyuma. (2 Kɔr. 4:16) Ondo wɛ ambokambɛ Jehowa l’edja k’ɛnɔnyi efula ndo l’etena kɛnɛ wɛ ɛna dia l’ɔtɛ wa demba diayɛ diaya bu la wolo wɛ hayokoka nsala awui efula oko wakayasalaka. Naka ngasɔ, kete toshishake elongamelo. Onga l’eshikikelo dia Jehowa mbohɔka olimu wa la kɔlamelo wakayokambɛ lo nshi yakete. (Hɛb. 6:10) Ndo l’etena kɛnɛ, ohɔ di’omamemelo wa la tshondo le Nzambi hɛdikama la akambo efula wasalaso l’olimu wa Jehowa. Koko, sho mɛnyaka omamemelo aso w’efula lo mɛna akambo la sso di’ɔlɔlɔ ndo lo nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala lo ndjela yoonge yaso. (Kɔl. 3:23) Jehowa shihodiaka elelo aso ndo nde hatɔlɔmbɛ kɛnɛ kahatakoke nsala.​—Makɔ 12:43, 44. w19.08 3 od. 6; 5 od. 11-12

Jehowa kotolaka anto oya le nde diɛsɛ la “etsha . . . w’ɛlɔlɔ” w’Akristo wa l’etshumanelo. (Mat. 5:14, 15; 1 Pe. 2:12) Naka olonganyi ayɛ bu Ɔmɛnyi wa Jehowa, onde nde nangaka nsawola l’ase etshumanelo kayɛ? Elɛ olonganyi ayɛ dia ndjɔtɔ lo nsanganya ya l’etshumanelo kaamɛ la so. (1 Kɔr. 14:24, 25) Tekɔ l’elongamelo di’ewotɔ aso tshɛ wayokambɛ Jehowa kaamɛ la so. Koko, oyadi welo akɔna wayotodja dia nkimanyiya ewotɔ aso dia monga ekambi wa Nzambi, koka monga ko vɔ hawoteka akambo wa mɛtɛ. L’etena kɛsɔ, tatoyaɛndjake onongo l’ɔtɛ wa dui sɔ. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, hatokoke ntshutshuya ndooko onto dia mbetawɔ dietawɔ diaso. Kaanga mbediɔ ngasɔ, tɔnyɔlake shɛngiya yakokayɛ monga la yɔ le ewotɔ ayɛ etena kakɛnawɔ akambɛ Jehowa l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lɔmba lo dikambo diawɔ. Sawolaka la wɔ l’ɔkɔmi tshɛ. Tohekɔke nsala la wolo dia mbakimanyiya! (Ets. 20:20) Onga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayɔtshɔkɔla welo ayɛ. Ndo naka ewotɔ ayɛ wambetawɔ kohokamɛ, kete vɔ wayoyoshimbamɛ! w19.08 18-19 od. 15-17

Yeso akandalange mbuta? Nde akalange mbuta dia sho la dia mbetɛ lɔsɛnɔ laso ɔsɛlɛngɛ kana ndjasha lo oyango ɔtɔi, aha la mbekola yimba yaso oma l’oyango akɔ. Yeso ndamɛ akasha ɛnyɛlɔ lo ndjasha lɔsɛnɔ lande l’otondo l’olimu w’esambishelo ndo nde aketsha ambeki ande dia ntetemala ndjasha lo kambɛ Jehowa ndo Diolelo Diande. Sho mbokoyaka Yeso lo ndjasha tshɛ l’olimu aso w’Okristo, lo “nyanga ntondo Diolelo la losembwe laki Nzambi.” (Mat. 6:33) Yoho mɔtshi ya ndjasha tshɛ l’olimu w’esambishelo ele lo mbetɛ lɔsɛnɔ laso ɔsɛlɛngɛ dia sho ndjasha efula lo nkimanyiya anto dia vɔ mbeya ndo nanga Jehowa. Ɛnyɛlɔ, onde hatokoke ntshikitanya wenya wakambaso olimu wa l’emunyi dia sho ndeka mbetsha wenya l’esambishelo lo lomingu? Onde hatokoke nkitshakitsha wenya wetshaso lo ɔkɔkwɛlɔ wa demba? w19.04 5-6 od. 12-13

L’ɛnɔnyi weke kambeta ɛnɛ, anto efula waki la diewo l’edja k’ɛnɔnyi akumi wakawatshikitanyɛ ɛkɛndɛ awɔ. Komonga dui dia wɔdu le anangɛso l’akadiyɛso asɔ dia nsala etshikitanu ɛsɔ. Nɛ dia vɔ wakangɛnangɛnaka ɛkɛndɛ waki la wɔ ntondo, ɛkɛndɛ wakawangɛnangɛnaka l’edja k’ɛnɔnyi lo toho efula. Amɔtshi wakonge “l’ɔkɛyi” dia ntshika olimu awɔ dia ndjaekesanyiya la etshikitanu. Koko, l’edjedja ka wonya vɔ wakayoyaekesanyiya la otshikitanu ɔsɔ. Lande na? Aki l’ɔtɛ wa ngandji kakawokaka Jehowa. Vɔ wakeyaka dia wakayakimɔ le Nzambi, koko aha lo olimu, titrɛ kana lo ɔkɛndɛ ɔmɔtshi. (Kɔl. 3:23) Vɔ wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia ntetemala kambɛ Jehowa l’okitshakitsha tshɛ oyadi ɔkɛndɛ akɔna wele la wɔ. Vɔ wekɔ lo “[k]itsha ekiyanu a[wɔ] tshɛ le nde,” lo mbeya dia nde ndjakiyanyaka dikambo diawɔ. (1 Pe. 5:6, 7) Etena kakɛnɛmɔlaso dionga dia dimɛna di’okitshakitsha, sho l’anto akina kondjaka wahɔ. Sho mongaka l’akoka wa mbikikɛ ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ. Kɛnɛ koleki tshɛ ohomba ele, sho ndekaka ndjasukanya la Shɛso lele l’olongo. w19.09 6-7 od. 15-17

Jehowa akasɔnɛ Davidɛ aha tsho oko owandji wa nkumbo kande, koko ndo wa wodja w’Isariyɛlɛ w’otondo. Oko wakinde nkumekanga, Davidɛ aki la lowandji l’efula. Lo tena dimɔ, nde akakambe la lowandji lɔsɔ lo yoho ya kɔlɔ ndo akasale wandja wa weke. (2 Sa. 11:14, 15) Koko, nde akɛnya ndjakitshakitsha kande le Jehowa lo mbetawɔ ohokwelo. Nde akakɛnɛmɔlɛ Jehowa otema ande lo dɔmbɛlɔ. Ndo nde akasale la wolo dia nkitanyiya alako wa Jehowa. (Os. 51:1-4) Ndo nto, nde aki l’okitshakitsha efula lo mbetawɔ alako w’amɛna aha tsho w’oma le apami, koko ndo w’oma le wamato. (1 Sa. 19:11, 12; 25:32, 33) Davidɛ akakondja wetshelo oma lo munga yande ndo kambɛ Jehowa aki dui diakaleke ohomba lo lɔsɛnɔ lande. Nde akeyaka wahɔ waya lo ndjakitshakitsha l’ɛse ka Jehowa. Ɛlɔ kɛnɛ, sho koka mɛna otshikitanu wele lam’asa wanɛ wakitanyiya Jehowa la wanɛ watona alako ande wa la ngandji. Wanɛ wakitanyiya Jehowa “wayoda ekoko w’ɔngɛnɔngɛnɔ l’ɔtɛ wa eongelo k’ɔlɔlɔ k’otema.”​—Isa. 65:13, 14. w19.09 17 od. 15; 19 od. 21

Lo 1935, Ɛmɛnyi wa Jehowa wakashihodia ɔnɛ olui a woke w’anto hawototshɔ l’olongo dia temala lo yoho ya mɛtɛ mɛtɛ “la ntondo ka kiti ka lowandji ndo la ntondo k’Ɔna Ɔkɔkɔ.” Koko, vɔ wekɔ lo nsala dui sɔ lo yoho ya didjidji. Kaanga mbasɛnawɔ la nkɛtɛ, olui a woke w’anto ɔsɔ koka memala “la ntondo ka kiti ka lowandji” lo mbetawɔ lowandji la Jehowa ndo lo ndjakitshakitsha l’ɛse ka lowandji lande. (Isa. 66:1) Vɔ koka memala “la ntondo k’Ɔna Ɔkɔkɔ” lo monga la mbetawɔ lo oshinga w’etshungwelo wa Yeso. Woho akɔ waamɛ mbele akatama lo Mateo 25:31, 32, dia “wedja tshɛ,” mbidja ndo anto wa kɔlɔ “wayotshumana la ntondo” ka Yeso lo kiti kande ka lowandji ka lotombo. Mbokɛmaka dia wedja ɛsɔ tshɛ bu l’olongo, koko wekɔ la nkɛtɛ. Otshikitanyelo wa eokelo kɛsɔ mbokɛmaka dimɛna. Dui sɔ nembetshiyaka lande na kahate Bible dia olui a woke w’anto wayotshɔ l’olongo. Paka olui ɔtɔi oto wakawalake lɔsɛnɔ la pondjo l’olongo, mbuta ate anto 144 000, “[mb]ayolɛ nkɛtɛ oko nkumi ya dikanga” kaamɛ la Yeso.​—Ɛny. 5:10. w19.09 28 od. 9

Jehowa nongamɛka di’atɛmɔdi ande ndjakakitola la Babilɔna ka Woke. Koko, dui sɔ nɔmbaka akambo efula laadiko dia mpembola losambi l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. Sho la dia ndjashikikɛ dia nsukɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ, mbuta ate ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi wa Jehowa. Tɔsɛdingole toho tohende takokaso nsala dui sɔ. Ntondotondo, sho la dia ntetemala nsukɛ ɛlɛmbɛ wosembwe wa Jehowa wendana la lɔkɛwɔ. Tatetawɔke pondjo lɔkɛwɔ la mindo la l’andja ɔnɛ. Ɛnyɛlɔ, tetawɔke awui wa mindo wa dieyanelo lo toho tshɛ, mbidja ndo diwala dia lam’asa anto wele la tenyi dia demba diaamɛ ndo weho ekina wa dieyanelo dia lam’asa pami la pami kana womoto la womoto. (Mat. 19:4, 5; Rɔmɔ 1:26, 27) Dui dia hende, sho la dia ntetemala ntɛmɔla kaamɛ l’asekaso Akristo. Sho salaka dui sɔ dihole tshɛ dieso, oyadi lo Mbalasa yaso ya Diolelo kana naka aya ohomba, lo mvudu y’anangɛso kana lo woshɛshɛ. Oyadi dui diakɔna diambotomba, tatotshikake mbekelo kaso ka nsangana kaamɛ dia ntɛmɔla. Lo mɛtɛ, sho la dia sanganaka kaamɛ, “toleke nsala dikambo sɔ oko wɛna[so] dia lushi lakɔ laya suke.”​—Hɛb. 10:24, 25. w19.10 16 od. 6-7

Jehowa nangaka dia sho ngɛnangɛna la lɔsɛnɔ, ndo tɔkɛnyɔ koka tokimanyiya dia sho nsala dui sɔ. Eelo, Ɔtɛkɛta wa Nzambi mbutaka ɔnɛ: “Ndooko kɛnɛ kele dimɛna le onto oleki ndɛ la nnɔ ndo ngɛnangɛna lo olimu ande wa wolo.” (Ond. 2:24) Koko, efula ka tɔkɛnyɔ ta l’andja ɔnɛ koka monga la shɛngiya ya kɔlɔ le so. Tɔ mɔnyɔlaka ɛlɛmbɛ wendana la lɔkɛwɔ ndo keketshaka anto dia ndjiha washo kana nanga kɛnɛ katona Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Sho nangaka mamema Jehowa la tshondo tshɛ, diakɔ diele hatokoke ndɛ lo “mɛsa wa Jehowa” ndo lo “mɛsa w’ɛdiɛngɛ.” (1 Kɔr. 10:21, 22) Ndɛ yangɔ kaamɛ l’onto ɔmɔ ekɔ djembetelo yɛnya lɔngɛnyi. Naka sho nsɔna tɔkɛnya tasukɛ awui wa ngala, awui w’ɛdiɛngɛ, awui wa mindo, kana nsaki kina ya demba ndo waonga akina, kete lo mɛtɛ tekɔ lo ndɛ mbo ya ndɛ yakakatɛ atunyi wa Nzambi. Etombelo wayonga ele, hatotoyasalɛ tsho kɔlɔ shoamɛ koko tayolanya ndo diɔtɔnganelo diasaso la Jehowa. w19.10 26 od. 2; 29-30 od. 11-12

Dia nkondja wahɔ oma lo lɔpɛpɛ, ɔkɛndjikɛndji wa masuwa la dia nsala awui ahende. Dui dia ntondo, nde la dia ntɔla masuwa otsha lɛnɛ apɛpa lɔpɛpɛ. Oma laasɔ, masuwa ande hawototshɔ otsha la ntondo naka ɔkɛndjikɛndji wa masuwa ntshikala l’omamu mangana etale la lɛnɛ apɛpa lɔpɛpɛ. Dui dia hende, nde la dia mbidiya ndo mɔmbɔla apɛma wa masuwa lo yoho yahombama. Kɛnɛ kele mɛtɛ ele, oyadi lɔpɛpɛ lekɔ lo mpɛpa, masuwa wayotshɔ otsha la ntondo paka naka lɔpɛpɛ lekɔ lo mbɔtɔ lo apɛma wa masuwa. Woho akɔ waamɛ mbele, tayonga l’akoka wa ntetemala kambɛ Jehowa paka naka nyuma k’ekila tokimanyiya. Dia nyuma tokimanyiya, sho la dia ntakola wanya ahende. Nna dia ntondo, sho la dia nsala elimu walɔmbɔla nyuma k’ekila ekambi wa Nzambi dia nsala. Nna dia hende, sho la dia nsala elimu ɛsɔ lo ndjela akoka aso. (Os. 119:32) Lo nsala ngasɔ, nyuma k’ekila kayotokimanyiya dia ntenyanya asuku w’ɔlɔshamelo ndo ehemba ndo tɔ kayotokimanyiya dia mbikikɛ la kɔlamelo tshɛ. w19.11 9 od. 8; 10 od. 11

Lushi l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande la nkɛtɛ oko onto, Yeso akatshimbe wɔɔngɔ. Nde aki suke la ndjakema nyɔi ka l’esehe oma le anto wa kɔlɔ. Koko Yeso kondjakiyanya tsho l’ɔtɛ wakinde suke la ndjakema. Nde akalangaka She efula ndo akalangaka mbɔngɛnyangɛnya. Yeso akeyaka ɔnɛ naka nde ntshikala la kɔlamelo l’ehemba waki suke la mbokomɛ, kete nde ayokimanyiya dia lokombo la Jehowa nyindjama. Yeso akalangaka nto anto, ndo nde akeyaka ɔnɛ elongamelo kaso ka lɔsɛnɔ la pondjo lo nshi yayaye nemanɛka la woho wakandahombe ntshikala la kɔlamelo polo lo nyɔi. Kaanga mbakatshimbe Yeso wɔɔngɔ, nde akonge lo wɔladi. Nde aki la “wɔladi wa Nzambi,” mbuta ate ki kaya oma lo woho wele onto la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Jehowa. Wɔladi ɔsɔ mbakakimanyiya Yeso dia monga la ki ka lo yimba ndo ka l’otema. (Flpɛ. 4:6, 7) Ndooko onto l’atei aso lambongaka la asui wele oko wakakikɛ Yeso, koko onto tshɛ latayele Yeso ayohomana l’ehemba. (Mat. 16:24, 25; Jni. 15:20) Ndo l’ɛnyɛlɔ ka Yeso, sho koka ntshimba wɔɔngɔ lo tena dimɔ. w19.04 8 od. 1-3

Ekɔ dimɛna sho ndjambola ɔnɛ: ‘Onde dimi ngɛnangɛnaka monga lo etenyi ka la nkɛtɛ k’okongamelo wa Jehowa?’ Jehowa ekɔ lo tosha tolembetelo tatoshikikɛ ɔnɛ nde ekɔ lo tshɔkɔla ekambi ande ɛlɔ kɛnɛ. Lo mɛtɛ tekɔ l’ɛkɔkɔ efula wa monga la lowando l’ɔtɛ wa dui sɔ. (1 Tɛs. 5:18) Ngande wakokaso mɛnya dia tekɔ lo nsukɛ okongamelo wakamba la Jehowa? Lo ndjelaka ɛlɔmwɛlɔ k’oma lo Bible katoshawɔ l’ekanda, lo nsanganya ya l’etshumanelo ndo lo nsanganya ya weke. Laadiko dia laasɔ, sho koka mɛnya dia tekɔ lo nsukɛ okongamelo, lo ndjashaka tshɛ lo tshɛ l’olimu w’esambishelo ndo wa mbetsha anto. (1 Kɔr. 15:58) Nyɛsɔ tosale la wolo dia mbetawɔma le Jehowa dia elambo aso mbetawɔma. Nyɛsɔ tokambe Jehowa l’ɔtɛ wa lowando lele laso le nde. Nyɛsɔ totetemale mbisha Jehowa kɛnɛ koleki ɔlɔlɔ le so l’ɔtɛ wawokaso ngandji l’otema aso tshɛ. Ndo nyɛsɔ tosale kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala dia nsukɛ okongamelo watshɔkɔlande ɛlɔ kɛnɛ. Naka sho nsala awui asɔ tshɛ, kete tayɛnya Jehowa dia sho mbɔsaka diɛsɛ diele la so dia mbokambɛ olimu oko Ɛmɛnyi ande la nɛmɔ! w19.11 25 od. 17-18

Yeso konanga mbuta dia sho tayosala ahindo oko wakandasale. Koko, ambeki ande wayosambisha ndo wayetsha lo ɛtshi ka nkɛtɛ koleki woke, wayosambisha anto efula mboleka, ndo wayosambisha l’etena koleki otale. Naka wɛ ekɔ lo nkamba olimu wa l’emunyi, kete yambola ambola anɛ: ‘Onde dimi mbeyamaka lo dihole diami di’olimu oko onto lakamba olimu wa wolo? Onde dimi manaka olimu la wonya ndo dimi kambaka l’akoka ami tshɛ?’ Naka wɛ nkadimola ɔnɛ eelo, kete ondo owandji ayɛ w’olimu ayoyaɛkɛ le yɛ. Ndo ondo anto wa l’olimu wayoleka monga suke dia mbetawɔ losango la Diolelo. Lo kɛnɛ kendana l’olimu w’esambishelo ndo wa mbetsha anto, yambola ɔnɛ: ‘Onde dimi mbeyamaka oko onto lasambisha efula? Onde dimi nɔngɔsɔlaka wendelo wa ntondo dimɛna? Onde dimi kalolaka aha la ntshimbatshimba dia tosawola l’anto wakɛnya nsaki? Ndo onde dimi ndjashaka lo toho totshikitanyi t’esambishelo?’ Naka wɛ nkadimola ɔnɛ eelo, kete wɛ ayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu ayɛ. w19.12 5 od. 14-15

Atshukanyi wambɔsa yɛdikɔ ya mbota ana la dia nkɛtshanya ambola ahende w’ohomba anɛ: Dia ntondo, etena kakɔna kalangawɔ mbota ana? Dia hende, ana angana walangawɔ mbota? Etena kakɔna koleki dimɛna kahomba atshukanyi nkɛtshanya ambola asɔ? Ndo lande na kele awui ahende asɔ ohomba efula? Mbala efula, la ntondo ka vɔ tshukana, amambedi la dia nsawola dikambo dia mbota ana. Lande na l’etena kɛsɔ? Ɔkɔkɔ ɔmɔ w’oshika ele dia vɔ akɔ ahende monga la kanyi yaamɛ lo dikambo di’ohomba sɔ. Ndo nto, vɔ la dia nsɛdingola dia kana waya suke dia mɛmba ɔkɛndɛ ɔsɔ. Atshukanyi amɔ wakɔshi yɛdikɔ ya nkonga dia ndjota ɔnɔnyi ɔtɔi kana ehende l’ɔkɔngɔ wa diwala diawɔ nɛ dia mbota ana ayowaɔsɛka wenya ndo wolo efula. Kanyi yawɔ ele ɔnɛ naka vɔ nkonga l’edja k’etena kɛmɔtshi, kete vɔ wayokondja etena ka ndjaekesanyiya la lɔsɛnɔ la lo diwala ndo dia dimama dia wolo monga lam’asawɔ. w19.12 23 od. 4-5

L’andja w’otondo, ekambi wa Jehowa efula wekɔ lo pomana l’ekakatanu waakonya dia monga l’ekiyanu kana la paa. Akristo amɔ wekɔ lo diɛnɛ la hemɔ mɔtshi ya wolo kana la lɔkɔnyɔ l’ɔtɛ wa nyɔi ka lakiwɔ ɔmɔtshi la ngandji. Akina wekɔ lo mbikikɛ paa k’efula l’ɔtɛ wambotshika ose nkumbo kana ɔngɛnyi awɔ ɔmɔ wa mama akambo wa mɛtɛ. Koko akina wekɔ lo diɛnɛ la mpokoso y’oma lo diangɔ diakatongama. Anangɛso l’akadiyɛso asɔ tshɛ wekɔ l’ohomba w’esambelo. Ngande wakokaso mbakimanyiya? Onga ɔngɛnyi wa kɔlamelo. Angɛnyi wa kɔlamelo ndjahondjaka awui amɔ l’oyango wa nsukɛ anangɛwɔ l’akadiyɛwɔ. Ɛnyɛlɔ, wakashola ɔnangɛso ɔmɔ lelɛwɔ Peter la hemɔ ka wolo efula. Wadɛnde Kathryn, mbutaka ate: “Wadi l’omi amɔ wa l’etshumanelo kaso wakatshu la so otsha lɛnɛ akawatoshola Peter la hemɔ kakɔ. Vɔ wakɔshi yɛdikɔ dia tokimanyiya dia mbikikɛ okakatanu ɔsɔ ndo vɔ waki kaamɛ la so etena tshɛ kakiso l’ohomba awɔ.” Ekɔ esambelo k’efula dia monga l’angɛnyi w’eshika wakoka tokimanyiya dia mbikikɛ ehemba! w20.01 8 od. 1; 9 od. 5; 10 od. 6

Otondonga ndo wɛ mbaki l’atei w’ambeki wakatshumana lo luudu la la diko lo Pɛntɛkɔsta 33 T.D., totoyoyaoka ambola dia mbeya dia kana wɛ akakitama nyuma k’ekila. (Ets. 2:5-12) Ko, onde anto tshɛ wakitama nyuma k’ekila nongolaka leeta lawɔ lo yoho ya diambo ndo l’etena kakɔ kaamɛ lo lɔsɛnɔ lawɔ? Ndooko. Tɔsɛdingole etena konga onto okitami. Aha olui w’Akristo oko 120 asɔ ato mbakakitama nyuma k’ekila lushi lɔsɔ. L’ɔkɔngɔ diko lushi lɔsɔ, anto akina oko 3 000 wakalongola nyuma k’ekila. Vɔ wakakitama nyuma etena kakawalongola batisimu. (Ets. 2:37, 38, 41) Koko lo ɛnɔnyi wakayelana, aha Akristo w’akitami tshɛ mbakakitama nyuma etena kakawabatizama. Ase Samariya wakonge akitami l’etena kɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ wa batisimu kawɔ. (Ets. 8:14-17) Ndo kɛnɛ kaki dui dia laande l’etena kɛmɔtshi ele woho wakakitama Kɔnɛliyo la ase luudu lande nyuma ntondo ka kaanga vɔ batizama.​—Ets. 10:44-48. w20.01 20-21 od. 2-4

Lo Evanjiliɔ akɔ enɛi eto, Yeso akakambe la tshɛkɛta “Shɛso” mbala oko 165 dia ntɛkɛta dikambo dia Jehowa. Lande na kakatɛkɛta Yeso mbala efula ngasɔ lo dikambo dia Jehowa? Ɔkɔkɔ ɔmɔ ele di’anto monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ekɔ Shɛso ka ngandji. (Jni. 17:25) Tɔsɛdingole wetshelo wakokaso nkondja lo dikambo dia Jehowa lo woho wakandasalɛka Ɔnande, Yeso akambo. Jehowa akahokamɛka nshi tshɛ alɔmbɛlɔ wa Yeso. Nde kompokamɛka tsho alɔmbɛlɔ wa Yeso, koko akawakadimolaka. (Jni. 11:41, 42) Oyadi ehemba akɔna wakahomana la Yeso, nde akɛnyi dia She akolangaka ndo akoosukɛka. (Luka 22:42, 43) Oko ombutshi wa ngandji, Jehowa akasale dia Yeso mbeya dia nde akosukɛka. (Mat. 26:53; Jni. 8:16) Kaanga mbele Jehowa kokokɛ Yeso oma lo ɛngɔ tshɛ kakakoke mbosalɛ kɔlɔ, Nde akokimanyiya dia mbikikɛ ehemba. Yeso aki l’eshikikelo ɔnɛ dui tshɛ dia kɔlɔ diakakoke mbokomɛ aki lo tshanda mɔtshi tsho. (Hɛb. 12:2) Jehowa akɛnya dia nde akayakiyanyaka dikambo dia Yeso lo mbohokamɛ, mbokotshɛ ehomba ande, mbolowanya ndo mbosukɛ.​—Jni. 5:20; 8:28. w20.02 3 od. 6-7, 9

Etena kɔsaso yɛdikɔ ya ndjasha lo mbekelo kana ditshelo dimɔ di’ashidi, sho la dia nkana yimba nto lo shɛngiya yayonga la yɛdikɔ yaso lo nkum’etema y’anto akina, djekoleko le asekaso Akristo. Hatokombola pondjo ntakanya onto ɔmɔtshi! (Makɔ 9:42) Ndo nto, hatokombola nyangiya wanɛ wele bu Ɛmɛnyi wa Jehowa tshanana. Ngandji kayototshutshuya dia nsawola la wɔ la dilɛmiɛlɔ tshɛ, dui sɔ tombolaka Jehowa. Sho mɛtɛ hatokombola mana l’anto kana mɔnyɔla mbekelo yawɔ y’ashidi. Tohɔ dia ngandji kekɔ la wolo w’efula! Naka sho mbaɛnya ngandji lo mbaɔsa la nɛmɔ ndo mbalɛmiya, kete sho koka kaanga nɛndja etema wa wanɛ watɔlɔsha. Sala di’anto mbeya dia wɛ ekɔ Ɔmɛnyi wa Jehowa. (Isa. 43:10) Ondo ayonga dui dia wɔdu dia nkandola ekakatanu naka ewotɔ ndo asukanyi ayɛ mbeya dia wɛ tɛmɔlaka Jehowa Nzambi. Ɔnkɔnɛ, aha sho mboka nsɔnyi pondjo dia nsukɛ akambo wa mɛtɛ wendana la nyɔi.​—Rɔmɔ 1:16. w19.04 17-18 od. 14-16

Apɔstɔlɔ 12 wakatetetaka la Yeso etena kakandakambaka olimu ande lanɛ la nkɛtɛ, koko ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akayonga Okristo paka l’ɔkɔngɔ wa nyɔi ndo eolwelo ka Yeso. Kaanga mbakandayɔsɔnama l’etena kɛsɔ dia monga “ɔpɔstɔlɔ w’ase wedja,” Pɔɔlɔ kokondja diɛsɛ dia laande dia monga l’atei w’apɔstɔlɔ 12 asɔ. (Rɔmɔ 11:13; Ets. 1:21-26) Lo dihole dia nkɔmiya apami 12 asɔ ndo diɔtɔnganelo dia ma ma diaki lam’asawɔ la Yeso, Pɔɔlɔ akatetemala ngɛnangɛna la kɛnɛ kaki la nde. Naka sho ngɛnangɛna la kɛnɛ kele la so ndo monga l’okitshakitsha, kete tayokoya Pɔɔlɔ ndo tayɔlɛmiya lowandji lakasha Jehowa anto akina. (Ets. 21:20-26) Nde akakongɛ dia apami wakasɔnama nɔmbɔlaka etshumanelo k’Akristo. Kaanga mbewɔ bu kokele, Jehowa mbaɔsaka dia vɔ wekɔ “apami wele oko weshasha.” (Ɛf. 4:8, 11) Etena kakitanyiyaso apami wakasɔnama asɔ ndo kayelaso ɛlɔmbwɛlɔ kawɔ l’okitshakitsha tshɛ, sho tshikalaka suke la Jehowa ndo wɔladi mongaka lam’asaso l’asekaso Akristo. w20.02 17 od. 13-14

Ntondo ka wɛ mbeka l’Ɛmɛnyi wa Jehowa, ondo wɛ akɔsaka Bible la nɛmɔ di’efula. Ndo koka monga ko wɛ akakɛnɛmɔla ngandji kokayɛ Yeso. Etena kɛnɛ kamboyeya Ɛmɛnyi wa Jehowa, wɛ koka nanga dia monga kaamɛ la wɔ. Koko aha nanga diangɔ di’amɛna sɔ tsho mbayokokonya dia mbetawɔ ndjakimɔ le Jehowa ndo batizama. Ɔkɔkɔ woleki tshɛ wayokotshutshuya dia batizama ele ngandji kokayɛ Jehowa Nzambi. Naka wɛ nanga Jehowa oleki awui akina tshɛ, kete wɛ hatetawɔ ɛngɔ kana onto akɔna tshɛ koshimba dia mbokambɛ. Ngandji kokayɛ Jehowa kayokotshutshuya dia batizama ndo tɔ kayokokimanyiya nto dia ntshikala la kɔlamelo le nde l’ɔkɔngɔ wa batisimu. Yeso akate dia sho pombaka nanga Jehowa l’otema aso tshɛ, l’anima aso tshɛ ndo la wolo aso tshɛ. (Makɔ 12:30) Ngande wakokayɛ mbeka woho wa nanga ndo nɛmiya Jehowa efula ngasɔ? Nkana yimba lo ngandji katoka Jehowa totshutshuyaka dia mbooka sho lawɔ ngandji. w20.03 4 od. 4-5

Nkotsha ekambelo kaso dimɛna kɛdikɛdi na? Lo tshena pe, dia nkotsha olimu aso w’Okristo, sho la dia ndjasha l’olimu w’esambishelo ndo wa mbetɛ anto ambeki lo yɛdikɔ yɛdimi l’akoka aso. Koko nɔmbaka akambo efula aha tsho lofulo la wenya. Kɛnɛ katotshutshuya dia nsala dui sɔ ekɔ ohomba le Jehowa. Lam’ele sho mbokaka Jehowa ndo wonyaso onto ngandji, sho kambaka olimu aso w’Okristo l’anima aso tshɛ. (Makɔ 12:30, 31; Kɔl. 3:23) Kambɛ Nzambi l’anima aso tshɛ kɛdikɛdi ndjasha l’olimu ande ndo mbokamba la wolo aso tshɛ lo ndjela akoka aso. Naka sho mbɔsa diɛsɛ diele laso dia nkamba olimu w’esambishelo la nɛmɔ, kete tayosala la wolo dia nsambisha anto efula lokumu l’ɔlɔlɔ. Sho koka monga l’elelo lo yɛdikɔ ya wenya ya kokaso ndjasha l’olimu w’esambishelo. Koko, ɔsɔ mbele olimu wangɛnangɛnaso nkamba. Sho salaka la wolo dia ndowanya akoka aso dia lokumu l’ɔlɔlɔ minanda etema w’anto. Sho mbetshaka olimu w’esambishelo lo dihole dia ntondo. w19.04 2 od. 3; 3 od. 4, 6

Kashi ya Satana fudiɛka anto ɔkɛyi ndo asui. Anto koka mbutɛ ambutshi walela ɔnawɔ lambovɔ ɔnɛ Nzambi kambɔsa ɔnawɔ, ondo dia nde tonga ondjelo l’olongo. Onde kashi ka Satana kɛsɔ tutshaka kandji kawɔ, kana kifudiaka? Wakakambaka la wetshelo wa kashi w’ifɛrnɔ dia mbisha yɛkɛnɛndɛ lo dikambo di’ɔhɛnyɔhɛnyɔ, mbidja ndo tshelo ya mpanɛ wanɛ wakalɔshanaka la wetshelo w’ɔtɛmwɛlɔ l’osongo ko mbatshumba. Lo ndjela dibuku dimɔ dia lo Tominadi ta l’Espagne, ondo anto amɔ waki lo kiɔkɔ ya nyɔi k’esehe kɛsɔ waketawɔka ɔnɛ vɔ wakashaka tsho anto wakatonaka wetshelo awɔ “dilanya dia vɔ tooki woho wele ifɛrnɔ wa dja ya pondjo” l’oyango wa vɔ ndjatshumoya ntondo ka vɔ mvɔ ndo diaha tɔɔtɔ lo ifɛrnɔ. Lo wedja efula, anto sɛngiyamaka dia ntɛmɔla ashidi, mbalɛmiya kana nyanga ɔtshɔkɔ oma le wɔ. Akina nangaka mbututadia watshɛwɔ dia mbewɔ dilanya oma le wɔ. Lonyangu ko, waetawɔ wohikami lo kashi ya Satana shɔ hela esambelo ka mɛtɛ. Koko, vɔ mbelaka tsho ekiyanu kana wɔma. w19.04 14 od. 1; 16 od. 10