Ngɔndɔ ka sato

Andja w’oyoyo wataye. Koko, tolembete awui amɔ wɛnaso, mbuta ate tɔɔtɔ, esongo, waa nyama ndo asekaso anto. Ndooko onto lakoka mbidja taamu dia nde hɛnyi diangɔ sɔ tshɛ, kaanga mbele l’etena kɛmɔ diangɔ sɔ komonga. Kakianɛ diangɔ sɔ diekɔ nɛ dia Jehowa mbakaditonge. (Eta. 1:​1, 26, 27) Nzambi kaso akalake nto dia mbela andja w’oyoyo. Nde ayokotsha daka sɔ. L’andja w’oyoyo, anto wayonga la lɔsɛnɔ lele bu l’ekomelo ndo la yoonge ya kokele. Tekɔ l’eshikikelo di’andja w’oyoyo wayoya l’etena kakashikikɛ Nzambi. (Isa. 65:17; Ɛny. 21:​3, 4) L’etena kɛnɛ, kamba la diaaso tshɛ diakondjayɛ dia nkeketsha mbetawɔ kayɛ. Mfudia lowando layɛ l’oshinga w’etshungwelo. Nsɛdingola wolo wa Jehowa. Yasha l’elimu wa lo nyuma. Lo nsala ngasɔ, wɛ ayonga l’atei wa “wanɛ wakita alaka lo woho wewɔ la mbetawɔ ndo la solo dia lotutsha.”—Hɛb. 6:​11, 12. w23.04 31 od. 18-19

Yeso ambedia washo ande l’olongo ndo ambosala dɔmbɛlɔ la ntondo k’anto tshɛ. Nde ekɔ lo nanga mbisha Jehowa lotombo tshɛ l’ɔtɛ wa kɛnɛ kayangasalema oma laasɔ. Ko Yeso ambelɛ la dui dia wolo ate: “Lazaro, tomba!” (Jni. 11:43) Ndo Lazaro akatombe oma lo diombo aya nkɛndakɛnda! Yeso ambosala dui diele anto amɔ hawɔfɔnyisha dia diɔ koka salema. Ɔkɔndɔ ɔnɛ keketshaka mbetawɔ kaso lo elongamelo ka eolwelo. Lo ngande? Tohɔ daka dia Yeso diakandasha Maata ate: “Ɔnanyɔ ayolɔ.” (Jni. 11:23) L’ɛnyɛlɔ ka She, Yeso ekɔ la nsaki k’efula ndo la wolo wa nkotsha daka sɔ. Woho wakandakɛdia asɔyi akɛnya dia nde ekɔ la nsaki k’efula ka mbolola anto oma lo nyɔi ndo minya ɔkɛyi w’efula woka anto etena kavushawɔ. Ndo etena kakayatombaka Lazaro oma lo diombo, Yeso akɛnya dia nde ekɔ la wolo wa mbolola wanɛ wakavu. Ndo nto, ohokanyiya kɛnɛ kakohola Yeso Maata kɔtɛkɛtami lo divɛsa diaso dia lushi l’ɛlɔ. Tekɔ l’ɛkɔkɔ w’eshika wa mbetawɔ dia daka diaki Nzambi dia eolwelo diayokotshama. w23.04 11-12 od. 15-16.

Sho mbeyaka mɛna ohomba wa ntshikatanya kɛnɛ kalɔmbaso dia nyomoleka nshihodia dimɛna dimɛna lolango la Jehowa. Sho pombaka mbohɔka dia Jehowa ekɔ la sangwelo dimɔ, ndo nde ayodikotsha lo etena kakandashikikɛ. Sangwelo sɔ mendanaka ndo la minya tshɛ lo tshɛ ndo lo pondjo ekakatanu tshɛ watokonya dia sho nsowa ɛlɔ kɛnɛ, mbuta ate ekakatanu wendana la mpokoso y’oma lo diangɔ diakatongama, hemɔ ndo nyɔi. Jehowa ayokotsha sangwelo diande sɔ lo tshimbo ya Diolelo diande. (Dan. 2:44; Ɛny. 21:​3, 4) Koko, polo ndo l’etena kɛsɔ, ko Jehowa aketawɔ dia Satana mbolɛ andja. (Jni. 12:31; Ɛny. 12:9) Naka Jehowa nkandola ekakatanu tshɛ w’anto ɛlɔ kɛnɛ, kete dui sɔ koka mɛnama diele oko ɛlɔmbwɛlɔ ka Satana kambotondoyama. Kaanga mbahombaso monga l’eshikikelo dia Jehowa ayokotsha alaka ande, dui sɔ hɛnya dia nde totshikaka aha l’ekimanyielo. Jehowa ayonga suke dia tokimanyiya. w23.05 8 od. 4; 9-10 od. 7-8

Ngande wakokaso nkimanyiya anto akina dia vɔ nkondja wahɔ oma lo Eohwelo? Nna dia ntondo ele, mbowaelɛ oya lo Eohwelo. Laadiko dia sho mbitɛ wanɛ wahomana la so l’olimu w’esambishelo, sho koka nsala listɛ l’anto wayotelɛ. Lo listɛ lɔsɔ sho koka mbidja nkombo y’ewotɔ aso, asekaso wa l’olimu, asekaso wa la kalasa ndo anto akina. Oyadi kaanga naka sho bu l’akatshi efula wa leeta, sho koka mbatomɛ liɛ lo telefɔnɛ kana tablɛtɛ yawɔ. Sho mbeyaka mamba lo menda efula k’anto wayokoka mbetawɔ leeta lɔsɔ! (Ond. 11:6) Tatohɛke dia wanɛ welɛso mbeyaka monga la ambola djekoleko naka vɔ watɔtɔka ndooko lushi lo losanganya laso lɔmɔtshi. Sho koka nkanyiya la ntondo ambola wakokawɔ ndjotoka ndo ndjalɔngɔsɔla lo woho wa mbasha ekadimwelo. L’ɔkɔngɔ wa mbɔtɔ Eohwelo, eyoyo wayasha mbeyaka monga la ambola akina. Sho kombolaka nsala kɛnɛ tshɛ kakokaso nsala la ntondo ka Eohwelo, etena kasalematɔ ndo l’ɔkɔngɔ atɔ, dia “nkimanyiya wanɛ wele nsuke” dia nkondja wahɔ oma lo Eohwelo.—Ets. 13:48. w24.01 12 od. 13, 15; 13 od. 16

Bible, kekɔ l’ɛkɔndɔ enanɛi w’anto wakolɔ la nkɛtɛ. Lande na kahateke ɛkɔndɔ ɛsɔ la yambalo tshɛ? Etena kasalaso dui sɔ, enda wetshelo wakokayɛ nkondja. Nkana yimba la woho wele ɛnyɛlɔ tshɛ mɛnyaka dia Nzambi ekɔ la nsaki ndo la wolo wa mbolola anto oma lo nyɔi. Ndo nto, nyomoleka nkana yimba la eolwelo koleki tshɛ ohomba, mbuta ate eolwelo ka Yeso. Ohɔ dia eolwelo kande kakashikikɛma oma le ɛmɛnyi nkama ndo tɔ toshaka ɛkɔkɔ w’eshika wa monga la mbetawɔ ka wolo lo eolwelo ka lo nshi yayaye. (1 Kɔr. 15:​3-6, 20-22) Ande lowando lele la so lo daka dia Jehowa dia eolwelo lee! Sho koka monga l’eshikikelo dia daka sɔ diayokotshama, nɛ dia Jehowa ekɔ la nsaki ndo la wolo wa dikotsha. Nyɛsɔ toyashikikɛ dia ntetemala nkeketsha mbetawɔ kaso l’elongamelo ka dimɛna efula kɛsɔ. Lo nsala ngasɔ, tayoleka ndjasukanya la Nzambi, kalaka ɔmɔmɔ la l’atei aso ɔnɛ: ‘Wakiyɛ wa ngandji wayolɔ!’—Jni. 11:23. w23.04 8 od. 2; 12 od. 17; 13 od. 20

Wɛdimo ndo okitshakitsha ekɔ waonga wɔtɔnɛ efula. Sho mɛnyaka wɛdimo etena kayaeyaso dimɛna ndo keyaso elelo aso. Sho mɛnyaka dia tekɔ l’okitshakitsha lo mɛnya yimba ya ndjaholoya. (Flpɛ. 2:3) Mbala efula, onto lele la wɛdimo mongaka ndo l’okitshakitsha. Ngidiyɔna aki pami kaki la wɛdimo ndo l’okitshakitsha. Etena kakatɛ ondjelo wa Jehowa Ngidiyɔna dia nde ambɔsɔnama dia ntshungola ase Isariyɛlɛ oma le ase Midiyana waki la wolo w’efula, pami kaki l’okitshakitsha kɛsɔ akokadimola ate: “Nkumbo kami koleki tshitshɛ laka aseka Manase ndo dimi koleki onto l’anyanya lo luudu la papa.” (Emb. 6:15) Nde akayaɔshi dia nde bu l’akoka wa nkotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ, koko Jehowa akaweyaka dimɛna efula. L’ekimanyielo ka Jehowa, Ngidiyɔna akakotsha ɔkɛndɛ ande dimɛna efula. Dikumanyi salaka la wolo tshɛ dia mɛnya wɛdimo ndo okitshakitsha l’akambo tshɛ. (Ets. 20:​18, 19) Vɔ hawoyafune lo kɛnɛ kakokawɔ nsala kana kɛnɛ kambowosalaka; ndo vɔ hawɔfɔnya dia vɔ bu la nɛmɔ l’ɔtɛ wakawasale munga mɔtshi. w23.06 3 od. 4-5

Ominwelo wa Satana l’ɔtɛ wayosalema ɛnɔnyi ndekana 1000 otsha la ntondo. Ɛny. 20:​7-10) La ntondo ka dui sɔ salema, Bible kakatewoyisha awui wayosutshasutsha nkɛtɛ asɔ. Ntondotondo, wedja wayewoya ɔnɛ: “Wɔladi ndo lotui tshitshi!” (1 Tɛs. 5:​2, 3) “Aha la ntshimbatshimba,” mfɔnu ka woke kayotatɛ etena kayɔlɔsha wedja ɛtɛmwɛlɔ tshɛ wa kashi. (Ɛny. 17:16) L’ɔkɔngɔ wa laasɔ, Yeso ayolombosha anto, lo nkakitola ɛkɔkɔ la mbudi. (Mat. 25:​31-33, 46) L’etena kɛsɔ, Satana ayotetemala nsala akambo walɔshana la Jehowa. Oma lo lohetsho lande, nde ayotshutshuya osanga wa wedja welɛ Bible ɔnɛ Ngɔngɔ ka lo wodja wa Mangɔngɔ dia ndɔsha ekambi wa Jehowa. (Ɛzk. 38:​2, 10, 11) L’etena kɛmɔ, atshikadi w’akitami wayosangana kaamɛ la Kristo l’olongo ndo l’alembe ande wa wolo dia ndjɔlɔsha lo ta di’Aramangɛdɔna, ekomelo ka mfɔnu ka woke. (Mat. 24:31; Ɛny. 16:​14, 16) Oma laasɔ, ɛlɔmbwɛlɔ ka Kristo k’ɛnɔnyi kinunu kayotatɛ.—Ɛny. 20:6. w23.10 20-21 od. 9-10

Ɛlɔ kɛnɛ ekambi wa Jehowa efula wekɔ lo nsɛna lo wedja wamboshimbama olimu aso. Vɔ nɛmiyaka ewandji wa lɛɛta efula, koko l’ɛnyɛlɔ ka Obadiya, anangɛso l’akadiyɛso wa nɛmɔ asɔ mbishaka Jehowa kɛnɛ kele Kande, mbuta ate omamemelo wa la tshondo otsha le nde! (Mat. 22:21) Vɔ mɛnyaka wɔma wa Nzambi lo mbokitanyiya lo dihole dia nkitanyiya anto. (Ets. 5:29) Vɔ salaka dui sɔ lo ntetemala nsambisha lokumu l’ɔlɔlɔ ndo lo sanganaka kaamɛ lo woshɛshɛ. (Mat. 10:​16, 28) Vɔ salaka la wolo dia ndjashikikɛ dia kana anangɛwɔ ndo akadiyɛwɔ wekɔ la diangɔ diele la wɔ ohomba dia ntetemala monga suke suke la Jehowa. Tɔsɛdingole ɛnyɛlɔ kaki Henri, ladjasɛ lo wodja ɔmɔ wa l’Afrikɛ wa l’ɛtshi ka nkɛtɛ kakashimbama olimu aso l’etena kɛmɔ. L’etena k’oshimbamelo kɛsɔ, Henri akayakimɔ la lolango dia kahanyaka mbo ya ndɛ ya lo nyuma otsha le asekande Ɛmɛnyi. Nde akafunde ate: “Dimi lakotɔ kanga ɔsɔnyi. . . . Jehowa . . . mbakambisha dihonga diakimi la diɔ ohomba.” Onde wɛ koka monga la dihonga diele oko diaki la Henri? Wɛ koka monga la diɔ naka wɛ monga la wɔma wa mɛtɛ wa Nzambi. w23.06 16 od. 9, 11

Etena kakatɔmbɔkɔ Adama l’Eva, akayɛnamaka diele oko Satana akadje taamu dia Nzambi hakoke ndodia nkɛtɛ l’anto wele kokele ndo wele l’okitanyiya. Ondo Satana akafɔnya dia Nzambi hayokoka nkotsha sangwelo diande. Ondo nde akafɔnya dia Nzambi ayodiaka Adama l’Eva ko ntonga atshukanyi akina wa kokele dia nkotsha sangwelo Diande lo dikambo di’anto. Koko otondongaka Nzambi akasale ngasɔ, Diabolo otokoka mbuta dia Nzambi ekɔ kanga kashi. Lande na? Nɛ dia oko wofundamidiɔ l’Etatelo 1:​28, Jehowa akatɛ Adama l’Eva dia tokanula tawɔ mbayohomba ndodia nkɛtɛ. Kana ondo Satana akafɔnya dia Jehowa ayetawɔ dia Adama l’Eva mbota ana wele hawokomaki pondjo kokele. (Ond. 7:20; Rɔmɔ 3:23) Lo dikambo sɔ, ondo Diabolo otofuna dia Jehowa hatondoyisha. Lande na? Nɛ dia yɛdikɔ shɔ takayakoke nkotsha sangwelo dia Nzambi, mbuta ate ndodia paradiso ka la nkɛtɛ la tokanula ta Adama l’Eva ta kokele ndo tele l’okitanyiya. w23.11 6 od. 15-16

Jehowa toshaka ɛlɔmbwɛlɔ kokɛma hwe lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande ndo y’okongamelo ande. Sho bu l’ɔkɔkɔ wa mbahɛ dui dimɔ laadiko wa wetshelo watoshande. (Tok. 3:​5-7) Ɔnkɔnɛ, sho hatotambe kɛnɛ kakafundama lo Bible kana mbidja ɛlɛmbɛ aso hita lo dikambo di’asekaso ambetawodi l’awui wendana l’onto l’onto. Satana kambaka la “awui w’anyanya wa lokeso” ndo la “akambo w’ana w’akɛnda w’andja ɔnɛ” dia minganyiya anto ndo mbidja diatɔnelo lam’asawɔ. (Kɔl. 2:8) Lo ntambe ka ntondo, l’atei w’akambo asɔ mbaki ndo awui wa filozofi wakahikama lo tokanyi t’anto, wetshelo w’ase Juda waki kotomba oma l’Afundelo ndo wetshelo w’ɔnɛ Akristo pombaka ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. Tokanyi tɔsɔ takanganyiya anto nɛ dia tɔ takekolaka yambalo y’anto oma le Jehowa lele Kiɔkɔ ya lomba. Ɛlɔ kɛnɛ, Satana kambaka la ntita nsango ndo la rɛzo sɔsio dia dianganya awui wa vate vate y’ɔnɛ ewandji walɔmbɔla kana tshunda kapanda mbele lo kiɔkɔ ya dikambo kapanda ndo vɔ dianganyaka nto awui wa kashi w’ase pɔlitikɛ. w23.07 16 od. 11-12

Jehowa akakandola ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa Satana ndo w’anto wa ntondo lo yoho yakahombe mambiya Satana. Lo dihole dia nde mɛnya dia nde ekɔ kanga kashi, Jehowa akɛnya dia nde ekɔ onto lata mɛtɛ lo mbetawɔ dia Adama l’Eva mbota ana. Ndo lo dihole dia nde mɛnya dia nde hatondoyisha, Jehowa akɛnya dia nde akatondoya. Nde akayashikikɛ dia sangwelo diande diayokotshama lo ntondja “kanula” yakahombe ndjoshimbɛ tokanula ta Adama l’Eva tele l’okitanyiya. (Eta. 3:15; 22:18) Satana akahombe mamba efula lo yɛdikɔ yakɔshi Jehowa yendana l’oshinga w’etshungwelo! Lande na? Nɛ dia ɔsɔ aki yɛdikɔ yakahikama lo ngandji ka ndjahondja. (Mat. 20:28; Jni. 3:16) Satana bu la dionga sɔ. Nde ekɔ kanga lokaki. Ko laasɔ, kakɔna kayosalema l’ɔtɛ wa yɛdikɔ yendana l’oshinga w’etshungwelo? L’ekomelo k’ɛnɔnyi kinunu, tokanula taki Adama l’Eva ta kokele tayɔsɛna lo paradiso ka la nkɛtɛ oko waki sangwelo dia Jehowa dia l’etatelo. w23.11 6 od. 17

Sho kitanyiyaka ɔlɛmbɛ wa Jehowa wendana la ekila ka lɔsɛnɔ ndo ka dikila. Lande na? Nɛ dia Jehowa mbutaka dia dikila diekɔ didjidji dia lɔsɛnɔ, woshasha wa nɛmɔ efula w’oma le nde. (Lɛw. 17:14) Mbala ka ntondo kaketawɔ Jehowa di’anto ndɛ emunyi wa nyama, nde akawadjangɛ diaha vɔ ndɛ dikila. (Eta. 9:4) Nde akakalolɛ didjango sɔ etena kakandasha wodja w’Isariyɛlɛ Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ. (Lɛw. 17:10) Nde akalɔmbɔla Olui-walɔmbɔla wa lo ntambe ka ntondo dia vɔ mbidja didjango di’Akristo tshɛ ‘nsɛka dikila.’ (Ets. 15:​28, 29) Sho kitanyiyaka didjango sɔ etena kɔsaso tɛdikɔ tendana l’esakelo. Sho kitanyiyaka nto atɔndɔ wa Jehowa wa laadiko wendana la lɔkɛwɔ. Lo nkamba l’ɛtɛkɛta wa didjidji, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ tolakaka dia ‘ndjaka’ ntenyi diaso dia demba, mbuta ate, mbɔsa tɛdikɔ ta wolo l’oyango wa minya nsaki tshɛ ya kɔlɔ. Sho mbewɔka dia menda kana nsala dui tshɛ diakoka memula nsaki ya dieyanelo.—Kɔl. 3:5; Jɔbɔ 31:1. w23.07 15 od. 5-6

Onde aki l’ɔtɛ wakandoolangaka efula, l’ɔtɛ wakandetɛma ntshungu lo ngandji k’efula kakinde la tɔ otsha le Delila, diende koshihodiaka kɛnɛ kakalangaka Delila nsala? Oyadi kakɔna kakatombe, Delila akembiyaka Samisɔna dia nde mbosholɛ lɛnɛ ele kiɔkɔ ya wolo ande ndo l’ekomelo Samisɔna akayowosholɛka wolo ande. Lonyangu ko, Samisɔna akayetawɔka ndjadja lo dikambo diakayoshishɛka wolo ande ndo diɔtɔnganelo diasande la Jehowa lo tshanda mɔ. (Emb. 16:​16-20) Samisɔna akadiɛnɛ l’etombelo wa kɔlɔ efula l’ɔtɛ wakandayaɛkɛ le Delila lo dihole dia nde ndjaɛkɛ le Jehowa. Ase Filistiya wakande Samisɔna ndo wakawole washo. Nde akadjama lo lokanu la Ngaza, ndo akayokomaka ɔtɔshi wa ntɔngɔ. Oma laasɔ, nde akashama nsɔnyi etena kakasangana ase Filistiya dia nsala fɛtɛ kɛmɔ. Vɔ wakalambola Dagɔna, jambizambi yawɔ olambo wa woke, watekana oko nde mbakakimɔ Samisɔna l’anya awɔ. Vɔ wakatondja Samisɔna oma lo lokanu dia mbɔtɔla lo fɛtɛ l’oyango wa nde “towaɔdia,” mbuta ate tangɛnyangɛnya.—Emb. 16:​21-25. w23.09 5-6 od. 13-14

Mbeyaka monga k’osekaso la l’olimu kana la la kalasa ambodja taamu lo woho wakitanyiyaso atɔndɔ wa lo Bible wendana la lɔkɛwɔ. Tayosala tshɛ kakokaso nsala dia mamɛ dietawɔ diaso, koko l’etena kakɔ kaamɛ ta lɛmiya kanyi y’apokami aso. (1 Pe. 3:15) Lo dihole dia mfɔnya dia dimbola diande ekɔ yoho mɔ ya tɔnyɔla, nkana yimba lo woho wele dimbola diande koka kokimanyiya dia wɛ nkondja wetshelo oma lo kɛnɛ koleki ohomba le nde. Oyadi ɔkɔkɔ akɔna wɛnya lande na kakonyiyisha onto ɔmɔ dimbola, ayonga dimɛna sho mbokadimola la wɔlamu. Okadimwelo aso mbeyaka mbotshutshuya dia nde nyomɔsɛdingola nkanyi yande. Ɛnyɛlɔ, naka osekayɛ ɔmɔ la l’olimu ambokombola lande na kenyu hanyosale fɛtɛ ka eotwelo, nkana la nde yimba la dui nɛ: Onde nde koka ndjambola kana sho mbetawɔka dia mbetsha etena ka dimɛna kaamɛ? Sho koka nkitshakitsha okiyanu wakoka monga l’osekaso la l’olimu lo mbaandola woho wayashande le asekande wa l’olimu. Dui sɔ mbeyaka tosha diaaso dia nsawola la nde la lɔngɛnyi tshɛ kɛnɛ kɛnya Bible lo dikambo dia fɛtɛ ya eotwelo. w23.09 17 od. 10-11

Tekɔ mɛtɛ la diɛsɛ di’efula dia nkamba l’etena kambotshikala dia nsambisha anto wa lo wedja tshɛ. Ɔpɔstɔlɔ Petero tokeketshaka dia ‘nama lushi la Jehowa lo yimba.’ (2 Pe. 3:​11, 12) Lo ngande? Naka kokaka, sho pombaka kanaka yimba lushi tshɛ la ɛtshɔkɔ watokongɛ l’andja w’oyoyo. Onga oko onto layaɛna ahɛnga lɔpɛpɛ la pudipudi, alɛ diangɔ di’amɛna, alongola wanɛ wambolwama ndo etsha anto wakasɛnɛ lo ɛnɔnyi nkama wakete woho wakakotshama prɔfɛsiya ya lo Bible. Okanelo wa yimba wa ngasɔ wayokokimanyiya dia ntetemala nkongɛ ndo wayokoshimba dia monga la wendjudi lo kɛnɛ kendana la tena diasɛnaso. Naka sho ‘mbeya la ntondo’ awui wendana la nshi yaso yayaye, kete embetsha wa kashi ‘hawotototakoya mboka.’ w23.09 27 od. 5-6

Ɛlɔngɔlɔngɔ dingama l’asekawɔ “wahakitanyiya awui w’ambutshi awɔ.” (2 Tim. 3:​1, 2) Lande na kele efula ka l’atei awɔ bu l’okitanyiya? Amɔ mɛnaka di’ambutshi awɔ wekɔ akanga wa dungi pende. Ambutshi amɔ salaka kɛnɛ kotshitanyi la katɛwɔ anawɔ dia nsala ndo anawɔ mɛnaka dia dui sɔ keema la losembwe. Akina fɔnyaka dia lam’ele andja wambotshikitana lo yɛdikɔ y’efula, alako w’ambutshi awɔ wambeta loowe kana wamboleka mbadja lo shasa. Naka wɛ eke dikɛnda, onde ngasɔ mbɔsayɛ akambo? Efula mɛnaka dia ekɔ wolo nkitanyiya didjango dia Jehowa diatanema lo divɛsa diaso di’ɛlɔ. Kakɔna kakoka kokimanyiya dia nsala dui sɔ? Wɛ koka mbeka dia monga l’okitanyiya oma l’ɛnyɛlɔ koleki dimɛna, mbuta ate ka Yeso. (1 Pe. 2:​21-24) Nde aki onto la kokele laki l’ambutshi waki komonga kokele. Koko Yeso akalɛmiyaka ambutshi ande kaanga etena kakawasalaka munga ndo kakiwɔ kombeeyaka dimɛna lo tena dimɔ.—Eto. 20:12. w23.10 7 od. 4-5

Ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalembetshiya dia elambo wakalambɔmaka lo ndjela Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ kokokaka minya pɛkato tshɛ lo tshɛ. L’ɔtɛ w’ɔkɔkɔ ɔsɔ, mbele Ɛlɛmbɛ ‘wakatɔ.’ Ɔnkɔnɛ, Pɔɔlɔ akatetemala mbowaetsha akambo wa mɛtɛ wa lotshimola. Nde akohola asekande Akristo dia “elongamelo koleki dimɛna” kohikami l’olambo wa Yeso kakakoke mɛtɛ mbakimanyiya dia ‘ndjasukanya la Nzambi.’ (Hɛb. 7:19) Pɔɔlɔ akalembetshiya anango w’ase Hɛbɛru lande na kele ɔtɛmwɛlɔ awɔ w’Akristo wakaleke la fwa ɔtɛmwɛlɔ wakawatɛmɔlaka ntondo. Yoho yakatɛmɔlaka ase Juda lo ndjela Ɛlɛmbɛ aki tsho “didjidji di’akambo wokoya, koko etondo w’akambo wekɔ le Kristo.” (Kɔl. 2:17) Didjidji ekɔ dɛdi dia woho wele ɛngɔ kɛmɔ, koko aha tshondo y’ɛngɔ kakɔ. Woho akɔ waamɛ mbele, yoho yakatɛmɔlaka ase Juda wa lo nshi y’edjedja Nzambi aki didjidji nɛ dia yoho yoleki dimɛna ya ntɛmɔla yakahombe ndja. Tekɔ l’ohomba wa nshihodia yɛdikɔ yakɔshi Jehowa lo dikambo diaso, dia pɛkato yaso dimanyiyama l’oyango wa sho mbɔtɛmɔla lo yoho yetawɔnde. w23.10 25 od. 4-5

Danyɛlɛ tshapita 11 tɛkɛtaka dia nkumi ya dikanga hiende, kana mandji ya pɔlitikɛ ya wolo yalɔshana lam’asawɔ l’oyango wa mbahemɛ andja w’otondo. Lo mbɛdika prɔfɛsiya kɛnɛ la nkina ya lo Bible, sho koka mbeya dia “nkumekanga ka nɔrdɛ” ekɔ Russie la wedja wosukɛ ndo “nkumekanga ka sidɛ” ekɔ lowandji la Anglɛtɛrɛ la Amɛrikɛ, lowandji laheme andja w’otondo. Ekambi wa Nzambi wasɛna lo ɛlɔmbwɛlɔ ka “nkumekanga ka nɔrdɛ” wekɔ lo mbikikɛ ɛhɛnyɔhɛnyɔ w’oma le nkumekanga kɛsɔ. Ɛmɛnyi wa Jehowa ɛmɔ wakakɔmama ndo wakadjama lo nkanu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ. Koko kɛnɛ kasala “nkumekanga ka nɔrdɛ” hasha anangɛso wɔma, koko keketshaka mbetawɔ kawɔ. Lande na? Nɛ dia anangɛso mbeyaka di’ɛhɛnyɔhɛnyɔ wahomana l’ekambi wa Nzambi wekɔ lo nkotsha prɔfɛsiya kakate Danyɛlɛ. (Dan. 11:41) Mbeya dikambo sɔ koka tokimanyiya dia ntetemala nama elongamelo ndo olowanyi aso. w23.08 11 od. 15-16

Lam’ele Jehowa tolangaka, nde shihodiaka esadi eto nsaki yaso ndo nomɔlomɔka dia tokokɛ. Nde ndjakiyanyaka etena kakiyanaso. Ɔnkɔnɛ, sho koka monga l’eshikikelo etena k’ɔlɔmbaso ɔnɛ: “Oname oko ɔna sso diayɛ.” (Os. 17:8) Sso diekɔ ɛngɔ ka diambo ndo diekɔ etenyi k’ohomba efula ka lo demba. Etena katɛdika Jehowa la ɔna sso diande, ekɔ oko nde ekɔ lo totɛ ate: ‘Onto tshɛ lanyosola, nyu anto ami, ekɔ oko ɔnɛ lananda ɔna sso diami.’ Jehowa kombolaka dia sho ndjashikikɛ ɔnɛ nde tokaka ngandji l’onto ndo l’onto. Nde mbeyaka dia l’ɔtɛ w’awui wakatasale lo nshi y’edjedja, sho mbeyaka ndjambola dia kana nde tokaka ngandji. Kana sho mbeyaka mpomana l’awui wadja wɛkamu aso lo ngandji ka Jehowa l’ohemba. Kakɔna kayokeketsha wɛkamu aso? Eka woho wakɛnya Jehowa ngandji kande otsha le Yeso, otsha le akitami ndo otsha le so sho tshɛ. w24.01 27 od. 6-7

Ɛzɛra akɛnyi woho wakasukɛ Jehowa ekambi Ande lo ntena di’ehemba. L’ɛnɔnyi wa la ntondo, lo 484 N.T.D., ondo Ɛzɛra akadjasɛka la Babilɔna etena kakadje nkumekanga Ahasuɛrɔ didjango dia ndjaka ase Juda tshɛ waki lo diolelo dia Pɛrɛsiya. (Ɛsta 3:​7, 13-15) Lɔsɛnɔ laki Ɛzɛra laki lo waale! Dia ndjakokɛ oma lo yɛdikɔ shɔ, ase Juda wa lo “prɔvɛnsɛ tshɛ” wakakile mbo ya ndɛ ndo wakalele aha la taamu lo nɔmba ɛlɔmbwɛlɔ oma le Jehowa. (Ɛsta 4:3) Ohokanyiya woho wakayaoke Ɛzɛra nde l’asekande ase Juda etena kakakadimɔ ngala lo dikambo dia wanɛ wakakombola nshila ase Juda tshɛ oshiki! (Ɛsta 9:​1, 2) Kɛnɛ kakakomɛ Ɛzɛra lo ntena di’ekakatanu sɔ ondo kakɔɔlɔngɔsɔlaka dikambo dia ehemba wa lo nshi yayaye ndo ondo nde akakeketsha wɛkamu ande lo dikoka diele la Jehowa dia nkokɛ ekambi Ande. w23.11 17 od. 12-13

Ntondotondo ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akalangaka mbuta dikambo “di’etsha w’ɛlɛmbɛ,” mbuta ate Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ wakashama lo Dikona dia Sinayi. (Rɔmɔ 3:​21, 28) Mɛnamaka dia lo nshi ya Pɔɔlɔ, ase Juda amɔ waki Akristo waki l’okakatanu wa mbetawɔ ɔnɛ Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ ndo kɛnɛ kakalɔmbaka ɛlɛmbɛ akɔ wambetaka loowe. Ɔnkɔnɛ, Pɔɔlɔ akakambe l’ɛnyɛlɔ k’Abrahama dia mɛnya dia onto hahombe ndjela ‘Ɛlɛmbɛ wa Mɔsɛ’ dia nde mbetawɔma le Nzambi. Koko Pɔɔlɔ akalembetshiya dia sho pombaka monga la mbetawɔ. Ɔsɔ ekɔ mɛtɛ dui diakeketsha nɛ dia diɔ tetshaka dia naka sho monga la mbetawɔ le Nzambi ndo le Kristo, kete sho koka mbetawɔma le Nzambi. Lo wedi okina “etsha” wɔtɛkɛtami lo Jakɔba tshapita 2, bu “etsha w’ɛlɛmbɛ” wakatɛkɛta Pɔɔlɔ. Jakɔba akalangaka mbuta dikambo dia etsha kana elimu wasala Akristo lushi la lushi. (Jak. 2:24) Etsha ɛsɔ mɛnyaka dia kana Okristo ekɔ la mbetawɔ ka mɛtɛ le Nzambi kana bu. w23.12 3 od. 8; 4-5 od. 10-11

Akadiyɛso wasɔna dia tshukama pombaka nsɔna olonganyi la yambalo tshɛ. Tohɛke dia wɛ ayonga l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ ka pami kayokotshuka. (Rɔmɔ 7:2; Ɛf. 5:33) Ɔnkɔnɛ yambola wate: ‘Onde nde aya Okristo wambotshunda lo nyuma? Onde nde mbetɛka awui wa lo nyuma dui dia ntondo lo lɔsɛnɔ lande? Onde nde mbɔsaka tɛdikɔ la lomba tshɛ? Onde nde mbetawɔka wandja ande? Onde nde nɛmiyaka wamato? Onde nde ekɔ l’akoka wa sukɛmi lo nyuma, lo demba ndo lo longandji? ‘Naka wɛ kombolaka ntana pami k’oshika, kete wɛ lawɔ ekɔ l’ohomba wa monga womoto l’oshika. Womoto l’ɔlɔlɔ ekɔ “okimanyedi” w’omɛnde ndo “okimanyedi wokoki” la nde. (Eta. 2:18) Ndo lam’ele nde mbokaka Jehowa ngandji, nde salaka la wolo diaha ndanya lokumu l’omɛnde. (Tok. 31:​11, 12; 1 Tim. 3:11) Wɛ koka ndjalɔngɔsɔla l’ɔkɛndɛ ɔsɔ lo ndeka mboka Jehowa ngandji ndo monga okimanyedi le anto akina wa la ngelo ndo wa l’etshumanelo. w23.12 22-23 od. 18-19

Jehowa ndakaka dia tosha lomba lele la so ohomba dia mbɔsa tɛdikɔ t’amɛna. Tekɔ l’ohomba wa lomba la Nzambi lo yoho ya laande etena kahombaso mbɔsa tɛdikɔ tayonga la shɛngiya lo lɔsɛnɔ laso l’otondo. Nde toshaka nto wolo wa mbikikɛ. Paka oko wakandasale lo dikambo dia ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ, Jehowa ayotosha wolo wele la so ohomba dia mbikikɛ ehemba aso. (Flpɛ. 4:13) Yoho mɔ ele nde kambaka la nkumbo kaso ka lo nyuma. L’otsho wa la ntondo ka nde nambola lɔsɛnɔ lande, Yeso akalɔmbɛ efula. Nde akasɛngasɛnga Jehowa diaha nde nkonya anto akina dia vɔ mfɔnya dia nde ambolongola dilanya nɛ l’ɔtɛ wakinde ɔtɛnganyi. Lo dihole dia nde nsala ngasɔ, Jehowa akakimanyiya Yeso lo ntoma ondjelo ɔmɔ w’ɔnango dia ndjokeketsha. (Luka 22:​42, 43) Ondo Jehowa mbeyaka tokimanyiya nto lo tokeketsha lo tshimbo y’apɛlɛ wa telefɔnɛ kana ya wembwelo w’ɔnangɛso kana kadiyɛso kɛmɔ. Sho tshɛ koka nyanga waaso wa mbisha “tshɛkɛta y’ɔlɔlɔ” otsha le asekaso ambetawudi.—Tok. 12:25. w23.05 10-11 od. 9-11

Wanɛ wambɔla lo nyuma wɔtɔ lo Eohwelo mbeyaka monga la wɔma w’ɔnɛ hawotolongɔma dimɛna. Laasɔ nyewɔ dia nkotola yambalo yawɔ lo mbaoka ambola wakoka mbowasha nsɔnyi kana mbita dui dimɔ diakoka mbahomuya. Anangɛso l’akadiyɛso asɔ wekɔ asekaso ambetawudi. Tekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ wa ntɛmɔla la wɔ kaamɛ nto Jehowa! (Os. 119:176; Ets. 20:35) Tekɔ la lowando l’efula lo woho wakatotɛ Yeso dia mbohɔka nyɔi kande ɔnɔnyi tshɛ ndo nshihodia lande na kele dui sɔ ohomba! Etena kasalaso dui sɔ, sho ndjakondjiyɛka ndo kondjiyɛka anto akina wahɔ lo toho efula. (Isa. 48:​17, 18) Sho fudiaka ngandji kokaso Jehowa nde la Yeso. Sho mɛnyaka dia tekɔ la lowando l’efula lo menda kɛnɛ kakawatosalɛ. Sho keketshaka dimama dia lam’asaso l’asekaso ambetawudi. Ndo sho koka nkimanyiya anto akina dia vɔ mbeka woho wa ngɛnangɛna l’ɛtshɔkɔ wayotokondja oma l’oshinga w’etshungwelo. Nyɛsɔ tosale tshɛ kakokaso nsala dia monga nsuke lo Eohwelo k’ɔnɔnyi ɔnɛ, mbuta ate lushi loleki ohomba la l’ɔnɔnyi! w24.01 14 od. 18-19

Ngande watɔlɔmbɔla Jehowa? Ntondotondo lo tshimbo y’Ɔtɛkɛta ande wakafundama, Bible. Koko nde kambaka nto l’anto dia tɔlɔmbɔla. Ɛnyɛlɔ, nde kambaka la “ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo kɛsɔ” dia tosha mbo ya ndɛ ya lo nyuma yeso la yɔ ohomba dia mbɔsa tɛdikɔ ta lomba. (Mat. 24:45) Jehowa kambaka nto l’apami wele l’akoka wa tɔlɔmbɔla. Ɛnyɛlɔ, emendji w’etshimbedi ndo dikumanyi dia l’etshumanelo mbishaka ekeketshelo ndo ɛlɔmbwɛlɔ kakoka tokimanyiya dia sho ntondoya lo tena di’ekakatanu. Ande lowando lele laso la nongola ɛlɔmbwɛlɔ kakokaso mbɛkɛ otema lo tena dia wolo dia lo nshi y’ekomelo lee! Ɛlɔmbwɛlɔ kɛsɔ tokimanyiyaka dia sho mbetawɔma le Jehowa ndo ntetemala nkɛndakɛnda lo mboka ka lɔsɛnɔ. Kaanga mbediɔ ngasɔ, lo tena dimɔ sho koka monga l’okakatanu dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ k’oma le Jehowa, djekoleko etena kakilongolaso oma le anto wele keema kokele. Lo tena dia ngasɔ, sho pombaka monga l’eshikikelo k’ɔnɛ Jehowa mbele ɔnɛ lalɔmbɔla ekambi ande ndo ɔnɛ ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kande mongaka l’etombelo w’amɛna. w24.02 20 od. 2-3

Sho koka mfudia ngandji kokaso Nzambi lo mbekaka Ɔtɛkɛta ande l’etete tshɛ. Etena kadiayɛ Bible, yanga dia nshihodia kɛnɛ kakotɛ divɛsa tshɛ lo kɛnɛ kendana la Jehowa. Yambola wate: ‘Ngande wɛnya ɔkɔndɔ ɔnɛ dia Jehowa mbokakami ngandji? Ɛkɔkɔ akɔna wambisha ɔkɔndɔ ɔnɛ dia dimi mboka Jehowa ngandji?’ Yoho kina yakokaso mfudia ngandji kokaso Jehowa ele lo mbodiholɛka otema lo dɔmbɛlɔ mbala la mbala. (Os. 25:​4,5) Jehowa lo wedi ande ayokadimola alɔmbɛlɔ aso. (1 Jni. 3:​21, 22) Sho pombaka nto mfudia ngandji kokaso anto akina. Ɛnɔnyi ɛmɔ l’ɔkɔngɔ wa nde nkoma ombetawudi, ɔpɔstɔlɔ Pɔɔlɔ akahomana l’ɔlɔngɔlɔngɔ ɔmɔ wa dimɛna wakawelɛka Timɔte. Timɔte akokaka Jehowa ndo anto ngandji. Pɔɔlɔ akatɛ ase Filipɛ ate: “Dimi ndooko la onto okina lele la dionga diele oko [Timɔte] layoyakiyanya l’otema ɔtɔi lo dikambo dianyu.” (Flpɛ. 2:20) Koko Pɔɔlɔ akambiyama mɛtɛ oma lo ngandji k’efula kakokaka Timɔte anango l’akadiyɛnde. Aha la taamu, tshumanelo diakembɔmaka oma le Timɔte diakakongɛka wembwelo ande l’asolo walomɔlomɔ.—1 Kɔr. 4:17. w23.07 9 od. 7-10

La ntondo k’ase Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Nkɛtɛ ya daka, Mɔsɛ akavu. Onde Jehowa akatshike nkimanyiya ekambi ande l’ɔkɔngɔ wa pami ka kɔlamelo kɛsɔ mvɔ? Ndooko. Edja tshɛ kakiwɔ la kɔlamelo, Jehowa akaakimanyiyaka. La ntondo ka Mɔsɛ mvɔ, Jehowa akawotɛ dia nde mbisha Jashua ɔkɛndɛ wa nɔmbɔla anto. Mɔsɛ akalowanya Jashua l’edja k’ɛnɔnyi efula. (Eto. 33:11; Eoh. 34:9) Ndo nto, apami akina waki l’akoka wakikɔ dia nɔmbɔla, mbuta ate ewandji w’anto nunu nunu, ewandji w’anto nkama nkama, ewandji w’anto akumi atanu akumi atanu ndo ewandji wa dikumi dikumi. (Eoh. 1:15) Ekambi wa Nzambi wakakokamɛ dimɛna. Sho tanaka ɛnyɛlɔ ka woho akɔ waamɛ le Elidja. Nde akakambe olimu wa wolo efula l’edja k’ɛnɔnyi efula dia nkimanyiya ase Isariyɛlɛ dia ntɛmɔla Jehowa. Koko etena kakakoke ka Jehowa mbɔsɛkɔla otsha l’ɔkɛndɛ okina wotshikitanyi, lo sidɛ ka Juda. (2 Nku. 2:1; 2 Ɛk. 21:12) Onde anto wa kɔlamelo wa lo waolelo dikumi w’ase Isariyɛlɛ wakatshikala ekalema? Ndooko. Elidja akawaetsha l’edja k’ɛnɔnyi efula. Jehowa akatetemala nkotsha sangwelo diande ndo nde akakokɛ atɛmɔdi ande wa kɔlamelo. w24.02 5 od. 12

Akristo w’ase Ɛfɛsɔ waketawɔ osase w’akambo wa mɛtɛ w’oma lo Bible. (Os. 119:105) Ase Ɛfɛsɔ asɔ wakatshike ditshelo diawɔ di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo lɔkɛwɔ lawɔ la mindo. Vɔ wakakome lo ‘mbokoya Nzambi’ ndo vɔ wakasale tshɛ kakiwɔ l’akoka wa nsala dia ntɛmɔla Jehowa ndo mbɔngɛnyangɛnya. (Ɛf. 5:1) Lo yoho yakɔ yaamɛ mbele la ntondo ka sho mbeka akambo wa mɛtɛ, taki lo wodjima lo kɛnɛ kendana l’awui w’ɔtɛmwɛlɔ ndo lo lɔkɛwɔ. Amɔ l’atei aso takasalaka fɛtɛ y’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi; akina waki la yoho ya lɔsɛnɔ la mindo. Koko kam’akateke atɔndɔ wa Jehowa wendana l’ɔlɔlɔ la kɔlɔ, takasale etshikitanu. Takatatɛ mbɔtɔnganyiya lɔsɛnɔ laso la kɛnɛ katɔlɔmbande. Ndo etombelo wambonga la dui sɔ ele, tambokondja ɛtshɔkɔ efula. (Isa. 48:17) Kaanga mbediɔ ngasɔ, tekɔ lo ntetemala mpomana l’ekakatanu. Sho pombaka ntetemala ndawɔ awui wa wodjima wakatatshike l’ɔkɔngɔ ndo “ntetemala nkɛndakɛnda oko ana w’osase.” w24.03 21 od. 6-7

Ondo wɛ mbeyaka ndjaoka dia wɛ atonge suke dia ndjakimɔ ndo batizama. Ondo wɛ eke l’ohomba wa nsala etshikitanu lo lɔsɛnɔ layɛ dia liɔtɔnganyiya l’atɔndɔ wa Jehowa kana ondo wɛ eke l’ohomba wa nyomɔsa etena ka nkeketsha mbetawɔ kayɛ. (Kɔl. 2:​6, 7) Aha ambeki wa Bible tshɛ mbatohamaka woho akɔ waamɛ ndo aha ɛlɔngɔlɔngɔ kana esekaseka tshɛ mbonga suke dia ndjakimɔ ndo batizama l’ɛnɔnyi akɔ waamɛ. Hemba dia nsɛdingola ehamelo ayɛ wa lo nyuma lo yoho yɔtɔnɛ l’akoka ayɛ wa nsala dui sɔ koko aha lo ndjaɛdika l’onto okina. (Ngal. 6:​4, 5) Kaanga naka wɛ amboshikikɛ dia wɛ atonge suke dia ndjakimɔ le Jehowa, tetemala ntakola wanya wayokokonya l’oyango ɔsɔ. Lɔmba Jehowa dia nde ntshɔkɔla welo wadjayɛ wa nsala etshikitanu wele ohomba. (Flpɛ. 2:13) Wɛ koka monga l’eshikikelo dia nde ayohokamɛ dɔmbɛlɔ diayɛ ndo ayokokadimola.—1 Jni. 5:14. w24.03 5 od. 9-10

Lo diaaso dimɔ, Sara akayakiyanyaka ndo nde akakɛnɛmɔlɛ Abrahama nsaki yande kaanga ndo lo lombotɛ awui hwe hwe. Abrahama akeyaka dia Sara aki l’okitshakitsha ndo akakambaka kaamɛ la tɛdikɔ takandɔsaka. Nde akohokamɛ ndo akasale la wolo dia nkandola okakatanu akɔ. (Eta. 16:​5, 6) Wetshelo akɔna wakokaso nkondja? Waomi le, nyekɔ la lowandji la mbɔsa tɛdikɔ lo nkumbo yanyu. (1 Kɔr. 11:3) Koko dui dia ngandji diakokayɛ nsala ele mpokamɛka kanyi ya wadɛyɛ la yambalo tshɛ ndo mbolaka wadɛyɛ kanyi la ntondo ka mbɔsa yɛdikɔ, djekoleko naka yɛdikɔ yakɔ yayonga la shɛngiya le nde. (1 Kɔr. 13:​4, 5) Lo diaaso dimɔ, Abrahama akɔsɛ yɛdikɔ ya nongola angɛndangɛnda wakinde konongamɛka. Nde akalɔmbɛ Sara dia nde ntshika kɛnɛ kakandasalaka ko katɛɛ angɛndangɛnda asɔ mbo ya ndɛ. (Eta. 18:6) Sara akasale akambo aha la ntshimbatshimba ndo nde akasukɛ yɛdikɔ y’Abrahama. Waa wadi le, nyu koka mbokoya ɛnyɛlɔ ka Sara lo sukɛka tɛdikɔ ta waomɛnyu. Etena kasalanyu dui sɔ, nyu keketshaka dimama dia lo diwala dianyu.—1 Pe. 3:​5, 6. w23.05 24-25 od. 16-17

L’ɔkɔngɔ wa Ngidiyɔna sɔnama oko Shushi, okitanyiya ndo dihonga diande diakɔtɔ l’ohemba. Wakawosha ɔkɛndɛ wa waale wa ndanya elambwelo ka Baala kakasale she. (Emb. 6:​25, 26) L’ɔkɔngɔ wa nde ntshumanya asɔlayi, Jehowa akatɛ Ngidiyɔna mbala hiende y’etondo dia nde nkitshakitsha lofulo l’asɔlayi ande. (Emb. 7:​2-7) L’ekomelo, wakawotɛ dia nde ndɔsha mpango k’atunyi l’asa deke. (Emb. 7:​9-11) Dikumanyi pombaka monga “suke dia nkitanyiya.” Ekumanyi kele l’okitanyiya mongaka suke dia sukɛ kɛnɛ kata Afundelo ndo ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kasha okongamelo wa Nzambi. Nde mbishaka anto akina ɛnyɛlɔ ka dimɛna. Koko, okitanyiya ande mbeyaka mbɔtɔ l’ohemba. Ɛnyɛlɔ, nde mbeyaka mɛna wolo dia ntetemala ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kalongolande. L’akambo amɔ, nde mbeyaka ndjoyambola dia kana ɛlɔmbwɛlɔ kakɔ kekɔ ka dimɛna kana kekɔ ka lomba. Kana nde mbeyaka nɔmbama dia nsala ɔkɛndɛ ɔmɔ wakoka mbidja lotshungɔ lande lo waale. Ngande wakoka dikumanyi mbokoya okitanyiya waki Ngidiyɔna l’akambo wele oko wa ngasɔ? Hokamɛ ɛlɔmbwɛlɔ la yambalo tshɛ ndo nkamba la tɔ. w23.06 4-5 od. 9-11