“Pami La Umuntu Mbakandâtungi”
“[Nzambi] akatungi untu lu efanelu kandi. Lu efanelu kandi kakandûtungi. Pami la umuntu mbakandâtungi.”—ETATELU 1:27.
ANDE ɔlɔ monga l’atei w’ekambi wa Jehowa, monga lâle apami, amato, ɛlɔngɔlɔngɔ la esekaseka wele dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ lawɔ ele mboka Nzambi ngandji ndo kitanyiyaka awui ande lee! Akambo wa mɛtɛ totshungolaka nto oma lo waonga la lɔkɛwɔ lahangɛnyangɛnya Jehowa Nzambi, ndo tolakanyaka dia sho monga la yoho ya lɔsɛnɔ yasungana le Akristo. (Joani 8:32; Kolosai 3:8-10) Ɛnyɛlɔ: l’ahole tshɛ, anto l’anto wekɔ la mbekelo yawɔ y’ashidi ndo la tokanyi efula lo woho wahomba apami mɛnya lompami lawɔ la woho wahomba amato mɛnya lomoto lawɔ. Onde paka oma lo eotwelo mbakondja apami waonga wa pami ndo amato waonga wa omoto? Onde ekɔ awui akina wawasha waonga asɔ?
2 Oyadi tokanyi takɔna tele lawɔ vamɛ, tokanyi takaweke leeka kana tɔnɛ takâtshikɛ ashidi, Akristo ndjelaka awui wa Bible, Ɔtɛkɛta wa Nzambi, ndo vɔ kiɔsaka oko owandji awɔ. (Mateu 15:1-9) Bible halembetshiya oseka kiambokambo tshɛ lo kɛnɛ kendana la lompami ndo la lomoto kana eongelo ka omoto. Tɔ mbishaka apami la amato lotshungɔ la vɔ mɛnya lompami lawɔ la lomoto lawɔ lo weho wotshikitanyi, ndo otshikitanu ɔsɔ mɛnamaka lo mbekelo ya lo wedja la wedja. Di’apami la amato monga ɔnkɔnɛ wakalange Nzambi vɔ monga lam’akandâtonge, apami pombaka ntshaka akambo oko apami ndo amato pombaka ntshaka akambo oko amato. Lande na na? Nɛ dia pami la omoto kotongama paka di’onto l’onto kotshɛka osekande kɛnɛ kahombande lo demba oto, koko wakatongama nto dia kotshanɛka akambo wahombama oma lo waonga wa pami la wa omoto. (Etatelu 2:18, 23, 24; Mateu 19:4, 5) Koko, tokanyi tele l’anto lo dikambo dia eongelo ka pami la ka omoto tambofukutana ndo taya wɛngɛngɛ. Anto efula fɔnyaka ɔnɛ di’onto monga pami la lokombo, nde pombaka monga la lowandji la hiadi, monga onto l’ekenge ndo l’awui wolo, kana mbɔsaka amato oko diangɔ di’anyanya. Lo ndjela mbekelo ya lo wedja ɛmɔtshi, ekɔ wolo, ndo ekɔ sɔnyi, dia pami ndela, oyadi lo asho w’anto kana lo woshɛshɛ. Koko, Yeso “akakɛdia asɔi” l’atei wa lemba l’anto lakemala la ntondo ka diombo dia Lazaro. (Joani 11:35, NW) Ɔsɔ komonga dui dia kɔlɔ le Yeso, ɔnɛ laki la lompami la kokele. Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula wekɔ la tokanyi tambotamba olelo lo kɛnɛ kendana la lomoto; vɔ mendaka lomoto paka lo dimɛna dia demba la lo awui wa dieyanelo.
Lompami l’Oshika ndo Lomoto la Mɛtɛ Mɛtɛ
3 Lompami l’oshika ndo lomoto la mɛtɛ mɛtɛ kɛdikɛdi na? Ansiklopedi ɔmɔtshi (The World Book Encyclopedia) mbutaka ɔnɛ: “Apami la amato suke la tshɛ hawotshikitanyi paka lo dikongɛ dia demba diawɔ to, koko vɔ tshikitana ndo lo lɔkɛwɔ lawɔ la lo akambo walangawɔ. Etshikitanu ɛmɔtshi wa l’atei w’etshikitanu ɛsɔ wambotasalemaki oma lo lokongɛ laso l’ohowɔ [constitution génétique]. Koko, mɛnamaka dia etshikitanu efula wele bu wa lo dikongɛ dia demba dia pami la dia omoto ndja oma lo waonga wayokondjaka onto l’onto. Anto mbotɔka apami kana amato, koko vɔ ndjekaka dia monga la waonga wasungana le apami kana le amato.” Ondo lokongɛ laso l’ohowɔ mbele kiɔkɔ y’akambo efula wasalaso, koko ehamelo ka lompami l’oshika ndo ka lomoto lasungana nemanɛka la mbeka kɛnɛ katɔlɔmba Nzambi ndo l’eyango wakatayadjɛ shamɛ dia kotsha lo lɔsɛnɔ laso.
4 Ɔkɔndɔ wa lo Bible mɛnyaka ɔnɛ Adama aki l’ɔkɛndɛ wa nɔmbɔlaka wadiɛnde l’anande oko owandji awɔ. Nde akahombe ndo sala lolango la Nzambi la ndodja nkɛtɛ, kiahemɛ ndo mbahemɛ ditongami tshɛ dia lɔkɔ. (Etatelu 1:28) Ɔkɛndɛ wa omoto waki l’Eva aki wa monga ‘okimanyedi’ wɛdimi l’Adama, wayakitshakitsha la tshina dia lowandji lande, ndo wakamba la nde kâmɛ dia kotsha kɛnɛ kakasangoya Nzambi lo dikambo diawɔ.—Etatelu 2:18; 1 Koreto 11:3.
5 Koko Adama kokotsha ɔkɛndɛ ande, ndo Eva akakambe la lomoto lande dia mbetawoya Adama dia ndo nde lawɔ pindola dui dia Nzambi. (Etatelu 3:6) Adama kɔmɛnya dia nde aki la lompami la mɛtɛ nɛ dia nde aketawɔ ntsha kɛnɛ kakandeyaka ɔnɛ kekɔ kɔlɔ. Oma lo wɔdu ande, nde akɛnyi dimɛna mbetawɔ dui dia wadiɛnde lakakesama l’ɔtɛ wa nde ndjela kɛnɛ kakate She Lakôtonge. (Etatelu 2:16, 17) Kombeta ndoko edja, anto asɔ wa ntondo waki wadi l’omi wakayotatɛ mɛna akambo wakatatshi Nzambi ɔnɛ wayoyotomba oma l’ohedia awɔ. Adama akatɛkɛta dikambo dia wadiɛnde ntondo l’ɛtɛkɛta w’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wa lo kilɛngɛ (poésie), koko nde kondjonga ndo la wangasanu lam’akandayota dikambo diande ate: ‘Toko omoto lakayambisha.’ Lam’ele nde kondjoyala kokele nto, lompami lande lakayofukutanaka ndo lakayɛnyamaka lo yoho ya kɔlɔ, ko nde akayotatɛ ‘mbahemɛ wadiɛnde.’ Eva, nde, akayoyalaka la ‘mposa’ k’omɛnde, ondo ɔsɔ mɛtɛ aki mposa ka tshambandeko kana kahasungana.—Etatelu 3:12, 16.
6 La ntondo ka Mvula k’Elola, akɛnama dia anto wakakambaka la lompami lawɔ ndo la lomoto lawɔ lo yoho ya kɔlɔ efula. Andjelo amɔtshi wakatshike dihole diawɔ di’etatelo dia l’olongo ko wakayɔlɔta alemba w’anto dia vɔ ndjeyana la amato. (Etatelu 6:1, 2) Bible tɛkɛtaka paka dikambo di’ana w’apami wakotɔ oma lo dieyanelo sɔ diaki kɔnɔngɔsɔla Nzambi oma l’etatelo. Ondo anasɔ kokokaka mbota. Vɔ wakayelamɛka ɔnɛ ahangamende, wa Nɛfilimɛ, kana Ankɔshanyi nɛ dia vɔ wakakɔshaka anto akina. (Etatelu 6:4) Vɔ mɛtɛ waki akanga a ngala, akanga w’esehe ndo kombokaka anto akina kɛtshi.
7 Lâsɔ mɛtɛ, mbokɛmaka hwe ɔnɛ aha dimɛna dia demba, diema dia demba kana wolo wa demba mbasha onto lompami lasungana kana waonga wa omoto l’oshika. Ondo andjelo asɔ wakayɔlɔtaka alemba w’emunyi waki apami w’amɛna efula. Ndo wa Nɛfilimɛ waki apami wa weke ndo waki l’epipa wa mamba, koko timba tawɔ taki wɛngɛngɛ. Andjelo wakatɔmbɔkɔ vɔ l’anawɔ wakayolodia nkɛtɛ l’awui wa mindo wa dieyanelo ndo l’akambo a ngala. Diɔ diakɔ diakakumiya Jehowa andja wa lo nshi shɔ. (Etatelu 6:5-7) Koko, Mvula k’Elola kominya tɔsɛngiya t’ɛdiɛngɛ, koyanga shidiya awui wa kɔlɔ wakatombe oma lo pɛkato k’Adama. Tokanyi ta wɛngɛngɛ lo dikambo dia lompami la lomoto takayɛnama nto l’ɔkɔngɔ wa Mvula k’Elola, ndo l’atei a Bible, tekɔ la bɛnyɛlɔ di’ɛlɔlɔ ndo dia kɔlɔ diakoka tosha wetshelo.
8 Dikambo dia Yɔsɛfu nde la wad’aki Pɔtifara ekɔ ɛnyɛlɔ ka woke kɛnya otshikitanu wa mamba l’asa lompami lasungana la lomoto la l’andja ɔnɛ. Wad’aki Pɔtifara akakɔmiyaka Yɔsɛfu woho w’anyanya nɛ dia nde aki ɔlɔngɔ a pami wa dimɛna, ko nde akayangaka dia nangana la nde. Lo nshi shɔ, ndoko ɔlɛmbɛ wakafundama wakɛnyaka ɔnɛ Nzambi halange monanyi kana loseka. Koko Yɔsɛfu akalawɔ omoto ɔsɔ la loseka ko nde akayaɛnya ɔnɛ nde mɛtɛ ekɔ onto a Nzambi, onto lɛnya lompami letawɔma le Nzambi.—Etatelu 39:7-9, 12.
9 Dikambo di’Ɛsta nde la Vashiti, wad’aki Nkumekanga, ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kɛnya otshikitanu wakoka monga l’asa amato. Ondo Vashiti akafɔnyaka ɔnɛ lam’ele nde aki dimɛna hangɔnɛ, lâsɔ Nkumekanga Ahasuɛrɔ ayowosalɛka kɛnɛ tshɛ kalangande nshi tshɛ. Koko dimɛna diande diaki paka dia lo asho oto. Nde komonga l’okitshakitsha ndo la waonga wa omoto l’oshika, nɛ dia nde komonga la ndjâkitshakitsha la ntondo k’omɛnde ndo nkumekanga. Nkumekanga akawɔsɛkɛ ko akayotshuka wadi okina laki omoto la lokombo, omoto lakokaka Jehowa wɔma mɛtɛ.—Esta 1:10-12; 2:15-17.
10 Ɛsta akatshikɛ Akristo wa amato ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula. Kânga mbakinde la ‘diema dia dimɛna ndo omoto l’olangala,’ nde akɛnyaka dɛngalɛnga diande dia ‘lonto loshami l’otema, ɛlɛngɛlɔ kahalana ka yimba ya wɔlamu ndo ya wɔladi.’ (Esta 2:7; 1 Petero 3:4) Nde kɔmbɔsaka dɛngalɛnga diɛnama lo asho oko dui dioleki ohomba. Ɛsta aki la yewo ndo la ndjâkimɛ, nde akayakitshakitshaka l’ɛse k’Ahasuɛrɔ w’omɛnde, koyanga lam’aki lɔsɛnɔ l’anto wa lo wodja ande lo wâle. Ɛsta akɔlama ki l’etena kakahombe kanga lomba mbɔlama ki, koko nde akatɛkɛta la dihonga l’etena kahombama ndo lo wonya wasungana. (Esta 2:10; 7:3-6) Nde akayele alako wakawosha Mɔrɔdɛkai, ɔn’aki ɔnango she, pami k’ɔkɔmi. (Esta 4:12-16) Nde akɛnya ngandji kakandokaka ase wodja ande ndo kɔlamelo yaki lande le wɔ.
Ɛnamelo ka lo Asho
11 Kakɔna kakoka kimanyiya omoto dia nde monga la waonga wa omoto l’oshika na? Mama kɛmɔtshi akate ate: “Ololo lu ashu utu eko lukesu, la dimena dia dimba tu eko anyanya. Keli umuntu latukaka [Jehowa] woma, ayutumbwama.” (Tukedi 31:30) Ɔnkɔnɛ, ekɔ ohomba mbokaka Nzambi wɔma; waonga wele oko ɔlɔlɔ w’otema, lɔsɛngɔ, ndjakitshakitsha, la lolemi la wɔlamu kimanyiyaka omoto—ndeka ndo dimɛna dia demba—dia nde monga la lomoto lasungana.—Tukedi 31:26.
12 Lonyangu ko, apami efula la amato efula hawofola enyo awɔ l’awui wa lomba, ndo ɔlɔlɔ w’otema kema lo nemi yawɔ. Vɔ tondjaka ɛtɛkɛta wa lɔtɛngɔ, wa diɔnyɔ, wa mindo ndo waha l’ekanelo ka yimba. Apami amɔtshi fɔnyaka ɔnɛ naka wɛ tɛkɛtaka awui w’ɛsɛndji kete wɛ mɛtɛ ekɔ “pami l’oya,” ko amato amɔtshi mbaokoyaka wate kana dinginya. Naka omoto ekɔ dimɛna koko bu la yimba ndo nangaka awui w’ewanu, mɔnywanaka kana ekɔ kanga otako, onde sho kokaka mbuta ɔnɛ nde mɛtɛ ekɔ omoto la dimɛna lo mɛtɛ mɛtɛ? “Uku shingu dia paunyi l’ohembe a sumbu, osoku mbeli umuntu la dimena laha la [yimba].”—Tukedi 11:22.
13 Ɛtɛkɛta wa mindo, wa diɔnyɔ, kana waha la yimba, hawosungana la dimɛna dia demba ndo vɔ nanyaka ɛnamelo tshɛ ka omoto. Lo mɛtɛ, dionga dia ngasɔ dia kɔlɔ kokaka mbetɛ onto ɛngɛnɔ, oyadi kânga nde ekɔ la dimɛna dia demba. Lâsɔ sho kokaka mboka esadi eto ɔnɛ ɛnamelo ka demba dia pami kana dia omoto hakoke mbosha dikimɔ dia nde mboka nkɛlɛ ka tshambandeko, mbidja londjo kana tondjanɛka efata kana ɛkɛka. Akristo tshɛ kokaka ndo pombaka ndjaetɛ amɛna lo asho wa Nzambi la wa anyawɔ anto oma l’ɛtɛkɛta awɔ la lɔkɛwɔ lawɔ lɔtɔnɛ l’awui wa Bible.—Efeso 4:31.
14 Kânga mbele lomoto la mɛtɛ mɛtɛ la lompami l’oshika ndjâka oma lo waonga wa lo nyuma, koko teye ɔnɛ dionga diaso la ɛnamelo kaso lo asho w’anto, ndo woho walɔtaso ahɔndɔ mɛnyaka woho w’anto weso. Aha la tamu, ɔpɔstɔlɔ Petero akohɔka yoho y’ɔlɔtɛlɔ, ya ndjâlɛnga ndo ya wɛlɛlɔ wa divo ya l’eleko ka ntondo lam’akandasha Akristo wa amato dako ɔnɛ: “[“Ɛlɛngɛlɔ kanyu katoyalake ka l’andja wa demba, ɛlɛngɛlɔ ka,” NW] elelo ka divu, elengelo ka diango dia paunyi, kuyanga k’elotelo k’ahondo. Keli nyuyali la elengelo k’ushami l’utema, elengelo k’utema a memakana la ki kahalana, k’ushinga a wulu lu ashu a [Nzambi]. Uku etshelu kene, amantu w’ekila w’edjedja wakalungamelaka [Nzambi], wakayalenge, waketawo aui a waumewo.”—1 Petero 3:3-5.
15 Lo 1 Timɔtɛ 2:9, 10 (NW), Paulo akate ɔnkɔnɛ lo dikambo di’ɔlɔtɔ wa amato: “Dimi nangaka dia amato ndjâlɛnga l’ɔlɔtɔ wosunganyi kâmɛ la ndjakitshakitsha ndo la yimba y’ɔlɔlɔ . . . lo yoho yasungana la amato wata ɔnɛ vɔ nɛmiyaka Nzambi, mbut’ate, oma l’etsha w’ɛlɔlɔ.” Lo divɛsa sɔ, nde ekɔ lo mbika epole ɔsɛkɛ dia mɛnya ohomba w’onto monga la ndjakitshakitsha ndo l’ɔlɔtɔ wa kɔmba wɛnya ɔnɛ nde ekɔ la yimba y’ɔlɔlɔ.
16 Naka pami kana omoto, ɔlɔngɔlɔngɔ kana osekaseka, ntshaka akambo kana ndɔtaka lo yoho yemula nsaki ya demba y’anto akina, kete nde hatolowanya lompami lande kana lomoto lande, ndo dionga sɔ mɛtɛ bu dimɛna lo asho wa Nzambi. L’andja ɔnɛ, anto efula ntshaka akambo wa tshambandeko dia vɔ mɛnya lompami lawɔ kana lomoto lawɔ lo ɔlɔtɔ la lo dionga. Akina dinyadinyaka otshikitanu wa l’asa pami la omoto l’oyango wa ntshaka awui a mindo. Sho Akristo, sho kokaka ngɛnangɛna efula mɛtɛ nɛ dia Bible kɛnɛmɔlaka tokanyi ta Nzambi! Jehowa akatɛ Ase Isariyɛlɛ w’edjedja ate: “Umuntu talotaki engo katolotaka pami, kana pami dihondo dia umuntu; ne dia one tshe latutshaka akambu ane, eli wononyi le [Jehowa].”—Euhwelu k’Elembe 22:5.
17 Lo dikambo sɔ, ondo wɛ ayɔngɛnangɛna sho menda kɛnɛ kakate Tshoto y’Etangelo ya lo Falase ya Loseketanya 15, 1988, lo lɛkɛ 17 ɔnɛ: “Dikambo diatawɔ lanɛ kema dia nyanga dia mbeya kana woho ɔmɔtshi w’ɔlɔtɔ wekɔ lo ndɔtama efula nshi nyɛ, koko dia menda kana woho w’ɔlɔtɔ akɔ sunganaka le ɔnɛ layata ate lekɔ okambi wa Nzambi. (Romo 12:2; 2 Koreto 6:3) Ahɔndɔ wamboleka ehobo kana mwɛ kokaka kitshakitsha nɛmɔ dia losango latatasambisha. Weho w’ɛlɔtɔ wasalema l’oyango wa mbetɛ apami oko amato kana mbetɛ amato oko apami hawosungana kânga yema tshitshɛ le Okristo. (Enda lo Euhwelu k’Elembe 22:5.) Mbekelo ya lo ngelo mbeyaka tshikitana mɛtɛ, lo ndjela tena dia tshitshi kana dia dungu, lo ndjela elimu wasalema lo ngelo kakɔ, la awui akina efula. Diɔ diakɔ diele etshumanelo k’Akristo hadje ɛlɛmbɛ waheyama kɔkɔla wahomba anangɛso l’akadiyɛso wa l’andja w’otondo kitanyiya.”
18 Ɔsɔ mɛtɛ ekɔ alako w’eshika ndo wasungana! Lonyangu ko, Akristo amɔtshi w’apami la wa amato mongaka wate kana totshungu ko ndjelaka weho w’ɛlɔtɔ, tosambo ta minyaka la mbɛlaka divo, ndo weho wa ndjâlɛnga wakeketsha andja ɔnɛ aha la vɔ ndjambola ɔnɛ: yoho yalɔtami nyɛ, yanyami divo nyɛ kana yayalɛngami nyɛ yayosha anto akina kanyi yakɔna lo dikambo dia Jehowa ndo di’etshumanelo k’Akristo na? Ɔm’ɔmɔ a l’atei aso pombaka tokoyaenda ndamɛ dia nde mɛna kana nde ekɔ lo tshutshuyama la tokanyi ta l’andja ɔnɛ. Sho mbeyaka ntshɔ le ɔnangɛso ɔmɔtshi kana kadiyɛso kɛmɔtshi kalɛmiama ndo kambohotɔ awui efula dia nde tototɛ nganɛ watɛnande, ndo tewoya kana etshikitanu ɛmɔtshi wahombaso sala wekɔ lo kɛnɛ kendana l’ɔlɔtɔ aso; ko naka nde ambotototɛ, lâsɔ ko sho ndjokana yimba ɔlɔlɔ lo tokanyi takandatosha.
Akristo w’Apami la wa Amato Wekɔ Apami la Amato Mɛtɛ
19 Satana mbele nzambi k’andja ɔnɛ, ndo shɛngiya yande kokaka mɛnama lo lofunge lambondodja lo dikambo di’otshikitanu wa l’asa pami la omoto, koko lofunge lɔsɔ hakome paka lo ɔlɔtɔ oto. (2 Koreto 4:4) Lo wedja ɛmɔtshi, amato efula susanaka l’apami lowandji, vɔ hawete di’awui wa Bible. Apami efula, vɔ, sokolaka ɛkɛndɛ awɔ w’owandji, oko ɔnkɔnɛ wakasale Adama. Amɔtshi nyangaka dia tshikitanya ɔkɛndɛ awɔ wa lo lɔsɛnɔ lo kɛnɛ kendana l’akambo wa dieyanelo, ɛnyɛlɔ oko lo mbeyanaka pami la pami kana omoto la omoto. (Romo 1:26, 27) Bible hɛnya weho ekina wa lɔsɛnɔ letawɔma le Nzambi. Wanɛ tshɛ wele la ntondo ka vɔ monga Akristo, waki l’okandokando lo dikambo di’ɛkɛndɛ awɔ wa pami kana omoto kana dia weho w’akambo wa dieyanelo wakawalangaka, vɔ kokaka monga l’eshikikelo ɔnɛ vɔ wayokondja ɛlɔlɔ wa pondjo naka vɔ kitanyiya ɛlɛmbɛ wakadje Nzambi, ɛlɛmbɛ wayɔsama la nɛmɔ efula mɛtɛ oma le wanɛ tshɛ wayokoma anto wa kokele.
20 Afundelo mɛnyaka ɔnɛ Akristo w’apami la wa amato pombaka monɛ elowa wa nyuma ka Nzambi l’etema awɔ ndo mbakɛnɛmɔla lo nsɛnɔ yawɔ, elowa akɔ ko: ngandji, ɔngɛnɔngɛnɔ, wɔladi, lotutsha, lɔsɛngɔ, ɔlɔlɔ, mbetawɔ, wɔlamu, la ndjâkimɛ. (Ngalatiya 5:22, 23) Oma lo lomba lande l’efula, Nzambi akasha apami la amato akoka wa vɔ ndowanya lompami lawɔ la lomoto lawɔ lo monɛ waonga asɔ l’etema awɔ. Pami kɛnya lo sɛkɛ ɔnɛ nde ekɔ l’elowa ɛsɔ wa nyuma bu wolo nɛmiyama, ndo omoto lakɛnɛmɔla elowa akɔ ɛsɔ bu wolo nangema.
21 Yeso Kristo mbele onto loleki woke lo tena tshɛ, ndo yoho yande ya lɔsɛnɔ mbahomba Akristo mbokoya. (1 Petero 2:21-23) Lo ndjela ɛnyɛlɔ ka Yeso, ndo apami ndo amato pombaka mɛnya kɔlamelo yele lawɔ le Nzambi ndo kitanyiyaka Ɔtɛkɛta Wakinde. Lo lɔsɛnɔ lande, Yeso akɛnyaka waonga w’amɛna waki lande, ɛnyɛlɔ oko ngandji, lɔsɛngɔ, la kɛtshi. Oko weso Akristo wa mɛtɛ, sho pombaka mbokoya ɛnyɛlɔ kande dia sho mɛnya ɔnɛ ambeki ande mbeso.—Joani 13:35.
22 Yeso Kristo aki pami la lokombo, ndo sho kokaka mɛna waonga ande wa pami naka sho mbeka ɔkɔndɔ wa lɔsɛnɔ lande wofundami l’atei w’Afundelo. Nde kotshuka wadi, koko Bible mɛnyaka ɔnɛ diɔtɔnganelo diaki l’asande la amato komonga dia tshambandeko. (Luka 10:38, 39) Dionga diaki lande la ntondo k’apami ndo ka amato diaki nshi tshɛ pudipudi ndo la nɛmɔ. Nde ekɔ ɛnyɛlɔ ka kokele ka lompami. Nde kombetawɔ ndoko onto—oyadi pami, omoto, kana ondjelo wakatɔmbɔkɔ—mbolanyɛ lompami lande lakɔtɔnɛka la lolango la Nzambi kana mboshishɛ kɔlamelo yaki lande le Jehowa. Nde komengengaka dia mbetawɔ ɛkɛndɛ ande, ndo nde akakotshaka ɛkɛndɛ akɔ aha la kiyana.—Mateu 26:39.
23 Ande ɔlɔ monga l’atei w’ekambi wa Jehowa, monga lâle apami, amato, ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wele dui dioleki ohomba lo lɔsɛnɔ lawɔ ele mboka Jehowa Nzambi ngandji ndo kitanyiyaka awui ande lee! Hatoyaoke oko wanɛ wele lo mpika lam’akitanyiyaso Ɔtɛkɛta wa Nzambi. Koko tambotshungɔ oma l’andja ɔnɛ ndo oma l’awui awɔ wafukutanya dimɛna di’onto, oyango w’onto, ndo ɛkɛndɛ wotshikitanyi wa pami la omoto. Oyadi pami kana omoto mbeso, tayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ mɛtɛ naka tekɔ lo kotsha ɔkɛndɛ wakatosha Nzambi lo lɔsɛnɔ. Eelo, tekɔ lo mbisha Jehowa Nzambi, Otungi aso, losaka la mamba lo menda tɛdikɔ tshɛ toludi la ngandji takandɔshi di’ɔlɔlɔ wakiso ndo lo woho wakandatotonge pami la omoto!
[Study Questions]
1. Akambo wa mɛtɛ ngande wewɔ oko tshondo y’ɔtshɔkɔ le Akristo w’apami la wa amato?
2. (a) Ɛngɔ kakɔna kahomba tɛnya woho wahombaso mbɔsaka lompami la lomoto? (b) Tokanyi takɔna tele l’anto lo dikambo dia eongelo ka pami la ka omoto?
3. Ngande wotshikitanyi apami la amato?
4. Lo ndjela kɛnɛ kɛnya Bible, pami ekɔ l’ɔkɛndɛ akɔna? omoto ekɔ l’ɔkɛndɛ akɔna?
5. Ngande wakayolanyemaka diokanelo dia l’asa pami la omoto?
6, 7. (a) Ngande wakalana lompami la ntondo ka Mvula k’Elola? (b) Wetshelo akɔna wakokaso kondja oma l’akambo wakete la ntondo ka Mvula k’Elola?
8. Naa ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kakatotshikɛ Yɔsɛfu lo dikambo dia lompami lasungana?
9, 10. (a) Vashiti ya wad’aki Nkumekanga ngande wakandakambe la lomoto lande lo yoho ya kɔlɔ? (b) Naa ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula ka lomoto kakatotshikɛ Ɛsta?
11. Kakɔna kahombaso mbohɔka lo dikambo dia ɛnamelo ka lo asho?
12, 13. (a) Naa weho ɛmɔtshi w’ɛtɛkɛta watɔtɛkɛtaka anto efula? (b) Divɛsa dia Tukedi 11:22 alangadiɔ mbuta?
14. Naa woho wa dɛngalɛnga diandolawɔ lo 1 Petero 3:3-5, ndo akanayɛ lo dikambo sɔ?
15. Akristo wa amato ahombawɔ ndjatshutshuyaka dia kɛnɛmɔla lo ɔlɔtɔ awɔ?
16, 17. (a) Efula k’apami la ka amato ngande wafukutanyawɔ ɔlɔtɔ awɔ nshi nyɛ? (b) Kakɔna kakokaso mbuta lo ndjela dako diofundami lo Euhwelu k’Elembe 22:5?
18. Naa tɛdikɔ tɔmɔtshi tahombaso mbɔsa dia sho kitanyiya alako wa lo Bible watɛkɛta dikambo di’ɔlɔtɔ, dia ndjâlɛnga ndo dia yoho ya minyaka kana mbɛlaka divo?
19. Tɔsɛngiya takɔna ta kɔlɔ tahombaso ndɔsha?
20. Divɛsa dia Ngalatiya 5:22, 23 pombaka monga la shɛngiya yakɔna lo woho wɔsaso lompami la lomoto?
21, 22. (a) Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatotshikɛ Yeso oma lo yoho yande ya lɔsɛnɔ? (b) Ngande wakɛnya Yeso lompami lande?
23. Lo dikambo di’ɛkɛndɛ wa pami la omoto, Akristo wa mɛtɛ ngande wambowɔtshɔkɔma efula?
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 10]
[Caption on page 10]
Kânga mbakinde dimɛna hangɔnɛ, anto ndekaka mbohɔ Ɛsta l’ɔtɛ wa ndjakitshakitsha kande la yimba yande ya wɔlamu ndo ya memakana
[Caption on page 12]
[Caption on page 12]
Kodjake ɛlɛngɛlɔ kayɛ yimba lo yɛdikɔ yakoka, koko kolekake mbidja yimba lo dimɛna dia l’etei k’otema
[Caption on page 13]
[Review on page 13]
Ngande Wayoyokadimola?
◻ Ɛkɛndɛ akɔna wata Bible wasungana le apami la le amato?
◻ Ngande wakayolanaka lompami la ntondo ka Mvula k’Elola, ndo ngande wambolana kanyi yele l’anto nshi nyɛ lo dikambo dia lompami la lomoto?
◻ Naa alako watosha Bible wahombaso ntsha tshɛ dia kitanyiya lo kɛnɛ kendana la ɛnamelo kaso ka demba?
◻ Ngande wakoka Akristo w’apami la wa amato mɛnya ɔnɛ vɔ wekɔ apami la amato mɛtɛ?