Kakɔna kashisha kanga otako?

ONDE wɛ atongaka kamɛ l’onto lakɛna oko mbolambola? Ondo ombetsha ayɛ, osungu ayɛ, ɔnɔmbɔdi ayɛ, kana owotɔ ayɛ ɔmɔtshi lakɔsa oko opakashi ande ndo hakɔlɛnya kânga yema. Ngande akayɔsaka onto la ngasɔ na? Onde wɛ akalangaka monga oko nde? Kema! Lande na na? Nɛ dia otako kakitolaka anto ndo mbâshimbaka vɔ tɛkɛtshanya.

Otako konyaka onto lo mɛna akina oko anto w’anyanya, dia ndamɛ oto mbawahemɛka nshi tshɛ. Woho w’onto la ngasɔ haleke tɛkɛta dikambo di’ɔlɔlɔ lo lokombo l’akina. Ɛtɛkɛta wa diɔnyɔ hawohandɔka l’onyɔ ande​—⁠“ɛɛ, nde kokaka monga la waonga amɔtshi w’ɛlɔlɔ, koko nde ekɔ l’ɛkɔmɔ kɛsɔ.”

Dibuku Thoughts of Gold in Words of Silver mbutaka ɔnɛ otako ekɔ “kɔlɔ k’efula. Otako nanyaka onto.” Onde tamu tekɔ dia ndoko onto langɛnangɛna ndjâla kamɛ la kanga otako? Lo mɛtɛ, kɛnɛ kashisha kanga otako ele nde pombaka angɛnyi w’eshika. Dibuku diakɔ tetemalaka mbuta ɔnɛ: “Lo wedi okina, anto nangaka kanga ndjakitshakitsha​—⁠aha ɔnɛ lafuna nɛ dia okitshakitsha ande, koko onto layakitshakitsha mɛtɛ.” Sunganaka mɛtɛ dia Bible mbuta ɔnɛ: “Utaku w’untu atûkitshakitshaka. Keli kanga ndjakitshakitsha l’utema, atutumbwamaka.”​—⁠Tukedi 29:⁠23.

Lâdiko dia lɔngɛnyi lasande l’anto ndo dilɛmiɛlɔ diahombawɔ mbosha, onde ndo diokanelo diasande la Nzambi mbakoka ndana? Nzambi ngande wɔsande kanga otako, onto la didiya, ndo la lotamanya? Naka wɛ monga la ndjakitshakitsha kana otako, onde dui sɔ mbowendaka?

Wetshelo wa monga la okitshakitsha

Ofundji wa Tukedi, ɔnɛ lakasokoyama la nyuma ate: “Utaku katetaka la ntundu k’elanyelu. La djawudi la ntundu k’ekwelo. Ndjala la ndjakitshakitsha kame l’ului w’asi wula, ambuleka nkahana la kanga utaku diango dia lohotola ololo.” (Tukedi 16:​18, 19) Ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnamaka mɛtɛ oma lo kɛnɛ kakakomɛ Namana, ɔlɔmbɔdi w’alembe w’Ase Suriya, pami kakasɛnaka lo nshi y’omvutshi Elisha w’Ose Isariyɛlɛ.

Namana aki kanga sudi. Lam’akandatayangaka onto l’ɔkɔnɔla, nde akatshu la Samariya dia tɛnana la Elisha ndamɛ ko sawola lande. Lo dihole dia mɛnana lande ko la ko, omvutshi akôtomɛ awui le okambi ande ate Namana atombee mbala esambele l’Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana. Namana akomala lo woho wakiwɔ kombolongola ndo dia kɛnɛ kakawawotɛ dia ntsha. Lande na ahaye omvutshi ndamɛ le nde lo dihole dia mbotomɛ okambi ande? Toko ɛkɛdi tshɛ wa la Suriya wekɔ amɛna oko Jɔrɔdana! Okakatanu waki lande ele otako. Kakɔna kakatombe na? Diɛsɛ ko nde akayele alako wa lomba efula. “Ndi akahulo [“akatombɛ,” NW] tena esambeli lu Jorodana, uku diui dia umvutshi a [Nzambi], ku dimba diandi diakayala uku dimba dia ona ashashi; ndi akayala pudipudi.”​—⁠2 Nkumi ya Dikanga 5:⁠14.

Mbala mɔtshi, sho tokondjaka ɛlɔlɔ efula oma lo ndjakitshakitsha yema tshitshɛ tsho.

Kɛnɛ kashisha kanga otako

Kɛnɛ kashishaso dikambo di’otako mbeyaka ndeka lokolo l’ɔlɔ lototohomɔ dia kondja wahɔ ɔmɔtshi. Yoho kina y’otako yekɔ yoshami lo tshɛkɛta “hubris” l’Angɛlɛ yele la kitshimudi ɔnɛ: “otako wambotamba olelo kana onto layaɛkɛ lende ndamɛ ko tokomaka lo pomɔ mpokoso kɛmɔtshi.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Tshɛkɛta shɔ tɔngɔ oma lo Grɛkɛ, ndo lo ndjela William Barclay, ondjashi Nzambi ɔmɔtshi w’Ose Ngirika, “hubris sanganyaka otako la ngala . . . , otako woludi la lohetsho ndo wakonya [onto] dia nde mɔnyɔla anyande anto.”

Sho tanaka lo Bible ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi baamba ka woho w’otako ɔsɔ wa tshamba ndeko. Ɛnyɛlɔ kakɔ ele kaki Hanuna, nkumekanga k’Ase Amɔna. Dibuku Étude perspicace des Écritures nembetshiyaka ɔnɛ: “Lo dikambo dia ngandji ka mamba kakawôke Nahasha, Davidi akatome akɛndji dia tosamba Hanuna lo nyɔi ka she. Koko Hanuna akayele kɛnɛ kakawotɛ kɔlɔmɔ yande ɔnɛ Davidi akatome akɛndji asɔ paka dia ndjokemba osomba awɔ, ko nde akakesola ekambi wa Davidi, akawanya ndɛdu lɛkɛ lɔmɔtshi ndo mbâtɛ ahɔndɔ polo ndo l’asɔkɔ ko mbakaloya.”a Lo menda kɛnɛ kakatombe kɛsɔ, Barclay ate: “Kɛnɛ kakandatshɛ ekambi ɛsɔ mbêlɛwɔ hubris l’Angɛlɛ. Nde akâtɛngɛ, akâkesola, akâsambe sɔnyi lo sɛkɛ.”​—⁠2 Samuele 10:​1-5.

Eelo mɛtɛ, kanga otako kokaka salɛ onto kɔlɔ kêlɛwɔ hubris l’Angɛlɛ, monga ɔsɛndji, ndo mbishana sɔnyi. Nde ngɛnangɛnaka mɛnya onto pâ aha la mbôka kandji, ko mbɔ̂laka lo menda pâ yɛnande l’ɔtɛ wɔsɔkishande. Koko, mɛnya onto pâ ngasɔ kana nanya kɛnɛmɔ kande ekɔ oko yɔɔmbɔ ya pɛmɔ wedi ehende. Ɔsɔkishelo wa ngasɔ shishaka lɔngɛnyi la lam’asayɛ l’onto ndo kɛnɛ koleki ele nyu ndjongaka atunyi.

Ngande wakoka Okristo wa mɛtɛ monga l’otako wa kɔlɔ wa ngasɔ etena kele Nkumɛnde akawodjangɛ dia ‘nde mboka anyande ngandji oko ayaokande’ na? (Mateu 7:12; 22:39) Ntsha ngasɔ hɔtɔnɛ kânga yema la lolango la Nzambi la la Kristo. Dia dikambo sɔ, Barclay akayokoma lo kitshimudi y’ohomba efula y’ɔnɛ: “Hubris ekɔ otako wakonya onto lo nde ndɔshana la Nzambi.” Kanga otako mbatotaka ate: ‘Nzambi bu.’ (Osambu 14:⁠1) Kana oko watawɔ lo Osambu 10:4: ‘Onto a kɔlɔ oma l’otako ande, hatoyangayangaka; tokanyi tande ta nshi tshɛ ele ɔnɛ: Nzambi bu.’ Otako wa ngasɔ kana didiya, hakakitola onto paka l’anyande l’ewotɔ ande eto, koko mbôkakitolaka ndo la Nzambi. Ande efula kashishande lee!

Tɛnake otako akolanya

Otako koka monga weho weho​—⁠otako wonga l’onto oma lo ngandji k’otamanya ka wodja awɔ, oma lo lokoho lande la demba, oma lo dihole diele lande l’atei w’anto, ɛnɔnyi ande, mukanda wakandeke, lokumu, ndo wolo ande. Lo weho ɛsɔ tshɛ, otako kokaka koyɛ ndo kolanya.

Anto amɔtshi mɛnamaka ɔnɛ wekɔ akanga a ndjakitshakitsha lam’ewɔ la ntondo k’ewandji awɔ kana k’asekawɔ. Ko kakɔna kɛnaso naka onto akɔ layaɛnya ɔnɛ nde ekɔ la ndjakitshakitsha ambokondja lowandji na? Kakiye ato kete nde ambohangakala, ɔ̂kɛngisha anto akina wa l’ɛse kande! Anto amɔtshi kokaka ntsha ngasɔ wonya walɔtawɔ ahɔndɔ w’ɔnɛnɛ, kana tadi diawɔ di’ewandji. Kânga akambi wa laka lɛɛta takolɛka anto k’anto, wafɔnya ɔnɛ anto k’anto mbahomba mbâkambɛ olimu koko aha vɔ mbahomba kambɛ anto k’anto. Otako mbeyaka ketɛ kanga awui wolo, hoke anto kandji; koko ndjakitshakitsha kokaka ketɛ onto ɔlɔlɔ.

Yeso akakoke monga kanga otako ndo awui wolo otsha le ambeki ande. Nde aki pami ka kokele, Ɔna Nzambi, lakongaka l’ambeki ande waki anto waha kokele ndo wahakikɛ akambo. Ko ate na akandêlɛka wanɛ wakôlongaka na? “Nyuyi le mi, nyu tshe watukambaka ndu weli la wetshu wa wulu, ku dimi layunyusha mumuya. Nyembe lokoho lami, nyeki akambu uma le mi. Ne dia dimi la memakana la ndjakitshakitsha l’utema, ku nyu nyayutana mumuya l’etema anyu, ne dia lokoho lami leko ololo, la ushiko ami weko usadi.”​—⁠Mateu 11:​28-30.

Onde sho ntshaka tshɛ dia mbokoya Yeso? Onde tekɔ awui wolo wolo, hatɔkɔkɔla otema, kɛngishanaka, hatokana kɛtshi, ndo etako? Lo ndjela ɛnyɛlɔ ka Yeso, totshe tshɛ dia keketshaka anto akina koko aha mbânyɔkɔlaka. Otako atokolanyake.

Ko lo menda tshɛ kambotota, onde otako wekɔ kɔlɔ lo weho tshɛ?

Ndjalɛnya tshikitana la lotamanya

Otako mɛnyaka nto onto “layalɛnya lo yɛdikɔ.” (Webster’s Ninth New Collegiate Dictionary) Ndjalɛnya kɛdikɛdi ndjaɔsa la nɛmɔ. Mbut’ate: wɛ ndjakiyanyaka lo kɛnɛ kakana anto lo dikambo diayɛ. Wɛ ndjakiyanyaka lo dikambo di’ɛnamelo kayɛ ndo dia lokumu layɛ. Yokedi y’Ase Espagne nyɛ yekɔ mɛtɛ: “Ombute onto lɛngɔla layɛ, ko layokotɛ êyɛ.” Naka wɛ nangaka sanga ɔngɛnyi l’anto wahadjana timba, w’ɛhɔdu, wele la lɔkɛwɔ la kɔlɔ, wata awui a mindo, kete wɛ ayonga oko vɔ. Wayokosambiya dionga diawɔ, ko ndo wɛ lawɔ hôyalɛnya oko vɔ.

Lo mɛtɛ, yoho kina y’otako yakonya onto lo nde monga la lotamanya la tshamba ndeko yekɔ. Afundji l’Afarisɛ wa lo nshi ya Yeso wakafunaka hakoke l’ɔtɛ wa mbekelo yawɔ y’ashidi ndo dia nganɛ akawayaɛnyaka ɔnɛ vɔ mbele andjashi Nzambi. Yeso akahɛmɔla anto lo dikambo diawɔ ate: “Keli vo watutshaka etsha awo ne dia menama le antu. Vo watuhamiaka tetshi tawo ta dikuhu tufundami avesa wufundami elembe. Watokokolaka ehimbu wa ahondo awo [dia ndjaɛnya ɔnɛ andjashi Nzambi mbewɔ]. Vo watulangaka ahuli wa nemo lu alambu, la die diuleki amena lu temwelo, la waemu lu tuka; ndu dia antu mbaeta vati: Umbetsha.”​—⁠Mateu 23:​5-7.

Otako wasungana kana onto layalɛnya lo yoho yakoka memalaka lo wɛdimo. Ohɔ dia Jehowa mendaka otema, koko aha ɛnamelo ka lo washo keto. (1 Samuele 16:7; Jeremiya 17:10) Onto layaɛnya ndamɛ oko onto ɔlɔlɔ tshikitana la ɔnɛ lɛnama ɔlɔlɔ lo washo wa Nzambi. Koko, dimbola diahombaso ndjaoka diɔ nɛ: Ngande wakokaso monga la ndjakitshakitsha ka mɛtɛ ndo mbewɔ otako watoshishɛ awui efula na?

[Footnote]

[Caption]

[Footnote]

[Caption on page 4]

[Caption on page 4]

Namana akakondja ɛlɔlɔ efula oma lo ndjakitshakitsha yema tshitshɛ tsho