BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ wa Watchtower
Watchtower
BIBLIƆTƐKƐ WA LO ƐTƐRNƐTƐ
Ɔtɛtɛla
  • BIBLE
  • EKANDA
  • NSANGANYA
  • w08 10/1 lk. 27-31
  • “Tohɛke pondjo esambishelo ka lo soko la soko”

Ndooko vidɛo yele lo kɛnɛ kɔsɔnyiyɛ.

Otokimwe, munga kakongi etena kakayatelesharjɛki vidɛo.

  • “Tohɛke pondjo esambishelo ka lo soko la soko”
  • Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2008
  • Ɛtɛ w'awui wahɔnyi
  • Awui wa woho akɔ
  • Losembwe lakambitsha
  • “Hokamɛ la yambalo tshɛ ndo ɛdika”
  • Lakɔsama oko ɔprɔfɛta wa kashi lo wodja wa Paraguay
  • Woho wakatetsha Diolelo lo dihole dia ntondo
  • Jehowa akambetsha dia nsala lolango lande
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2012
  • Jehowa kokalɛmi kaanga yema!
    Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa (wekelo)—2018
Tshoto y’Etangelo Mbewoyaka Diolelo diaki Jehowa—2008
w08 10/1 lk. 27-31

“Tohɛke pondjo esambishelo ka lo soko la soko”

Kɔndwama oma le Jacob Neufeld

“Oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka tomba, tohɛke pondjo esambishelo ka lo soko la soko.” Etena kakamohɔka ɛtɛkɛta ɛsɔ, lakakɛndakɛnda kilɔmɛtɛlɛ tshanu otsha lo ngelo kakaleke suke. Etena kakamakome, dimi komonga la dihonga dia tatɛ sambisha lo luudu la ntondo. L’ɔkɔngɔ wa dimi ndɔshana la wɔma waki lami, lakɔtɔ l’okonda ndo lakalɔmbɛ Nzambi l’etete tshɛ dia nde mbishami dihonga dia sambisha. L’ekomelo, lakayongaka l’akoka wa kalola lo luudu la ntondo dia tosambisha.

KAKƆNA kakakonya lo ngelo ka l’oswe ɔmɔtshi ka lo wodja wa Paraguay lɛnɛ akamalange dia dimɛ tosambisha? Tokotatɛ la kɔndɔla lɔsɛnɔ lami. Lakotɔ lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi 1923 lo Kronstalʹ, ngelo kɛmɔtshi ka lo wodja wa Ukraine, kakendamaka oma le ase yato y’ɔtɛmwɛlɔ ya waa Mennonites ya lo wodja wa Allemagne. L’ekomelo k’ɛnɔnyi wa 1700, waa Mennonites wakonɔ oma l’Allemagne oya lo Ukraine ndo waki la waɛsɛ wa weke, ɛnyɛlɔ lotshungɔ la tɛmɔla lo sɛkɛ (koko aha la mbetawoya anto la wolo), lotshungɔ la ndjalɔmbɔla vɔamɛ lo tshunda diawɔ ndo laha kamba olimu w’ɔsɔlayi.

Etena kakayolɛka waa Kɔministɛ, vɔ wakashisha waɛsɛ asɔ tshɛ. L’ekomelo k’ɛnɔnyi wa 1920, dikambɔ efula dia waa Mennonites diakayokomaka dikambɔ dia lɛɛta. Wakavushaka anto wakatonaka dia kitanyiya lowandji la lɛɛta ndjala ndo onto tshɛ lakatɔmbɔkɔka akahɛnyahɛnyamaka efula. Lo ɛnɔnyi 1930, KGB mbuta ate apulushi wa lo woshɛshɛ wa lo Union Soviétique wakandaka apami efula, mbala efula l’otsho, edja ndo lam’akayotshikalaka apami angana ato lo ngelo efula. L’ɔtɛ w’awui asɔ mbele lo 1938, etena kakimi l’ɛnɔnyi 14, lakashisha papa ndo dimi kombɛna kana mboka nto nkumu yande. Ɛnɔnyi ehende l’ɔkɔngɔ, wakayondaka nto enondo ami la pami.

Lo 1941, asɔlayi waki Hitler wakalɛndja wodja wa Ukraine. Le so, dui sɔ diakalembetshiyaka etshungwelo kaso oma lo lowandji la waa Kɔministɛ. Koko, la shashimoya tshɛ nkumbo enanɛi y’ase Juda yaki lo ngelo kaso yakashishɔ. Awui asɔ tshɛ wakakonya dia dimi ndjambola ambola efula. Ɛnyɛlɔ, lande na kasalema akambo anɛ?

Losembwe lakambitsha

Lo 1943 asɔlayi w’ase Allemagne wakamɔ oma l’Ukraine ndo wakatshu la nkumbo efula y’ase Allemagne, mbidja ndo ase nkumbo kami wakatshikala dia tosukɛ awui w’ata. L’etena kɛsɔ, ko dimi lambotashilaka mbɔtɔ l’olimu w’ɔsɔlayi ndo lakakambaka oko ɔtɔi ɔmɔtshi wa l’atei w’alami wa lânde waki Hitler wakawelɛka SS waki la Roumanie. Dikambo dimɔtshi dia tshitshɛ diakasalema l’etena kɛsɔ diakonge la shɛngiya ya wolo lo lɔsɛnɔ lami.

Kapitɛnyi kakalɔmbɔlaka olui aso akalange pemba losembwe lami. Nde akatome dia tôsolɛ ahɔndɔ ande w’ɔsɔlayi lo mashinyi wasolawɔ ahɔndɔ. Nde akadje akuta lo dibenga dimɔtshi. Dimi lakɛnyi akuta akɔ. Etena kakamokaloyawɔ, nde akambutɛ di’ɔnɛ nde kotshika kânga ɛngɔ ɔtɔi l’ahɔndɔ ande. Dimi lakatɛtɛ dia lakatane akuta asɔ lo dibenga di’ahɔndɔ ande. Yema tshitshɛ oma lâsɔ, nde akayombidjaka onto lahɔnyi la nde ndo laki l’ɔkɛndɛ wa fundaka ndo kahanyaka ekanda, toma alami l’ahole wahombawɔ tokamba ndo namaka falanga y’olui aso.

L’otsho ɔmɔtshi, alembe w’ase Russie wakande asɔlayi wa l’olui aso tshɛ onyake dimi, l’ɔtɛ wakamatshikala dia salɛ kapitɛnyi olimu ɔmɔtshi lo biro. Lo ndjela kɛnɛ keyami, dimɛ oto mbakahande ndo awui wakete ngasɔ l’ɔtɛ wa losembwe lami ndo wakamalongola ɔkɛndɛ ɔsɔ wa lânde. Otondonga aha ɔsɔku, tshike ndo dimi lotondama.

Ɔnkɔnɛ, lo 1944, wakambutɛ la shashimoya tshɛ dia olimu ami w’ɔsɔlayi wambotokokomɛ edja ndo l’etena kayowoyonga l’ohomba ami nto. Lakakalola la ngelo dia tenda mama. Etena kakamakongɛka dia vɔ mbetami nto l’olimu w’ɔsɔlayi, lakamɛ mbeka olimu wa masɔ ndo olimu ɔsɔ wakayongaka ohomba efula lemi l’ɔkɔngɔ diko. Lo Ngɔndɔ ka nɛi 1945 asɔlayi w’ase Amɛrikɛ wakalɛndja osomba aso waki suke l’osomba wa Magdebourg. Ngɔndɔ ɔtɔi l’ɔkɔngɔ, ta diakashile. Sho taki la lɔsɛnɔ ndo taki l’elongamelo ka dimɛna lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye.

Lushi lɔmɔtshi, lo Ngɔndɔ ka samalo, takoke diewoyelo dimɔtshi l’osomba ɔnɛ: “Asɔlayi w’ase Amɛrikɛ wakamwe l’otsho w’ɛlɔ ndo asɔlayi w’ase Russie wayokoma ɛlɔ lo eshidi 11.” Elongamelo kaki laso lo kɛnɛ kendana la nshi yayaye kakashile nɛ dia takeye dia tayanga nɔmbwama nto oma le waa Kɔministɛ. Mbala kakɔ ɔtɔi dimi l’ɔnaki kosha papa takatatɛ mbeka woho wa ndawɔ. Oya l’eleko k’ɔwɔ, takatshu lo wedi w’ase Amɛrikɛ. Oma lâsɔ, lo Ngɔndɔ ka dikumi l’ɔtɔi takanyomɔtɔ lo ɛtshi ka nkɛtɛ kakalɔmbɔlaka wodja wa Russie l’atei w’ekakatanu efula ndo lo wâle wa shisha nsɛnɔ yaso dia tɔsa nkumbo yaso dia tenyanya lo wedi w’ase Amɛrikɛ.

“Hokamɛ la yambalo tshɛ ndo ɛdika”

Takatodjasɛka lo ɛtshi ka nkɛtɛ kakawelɛka nshi shɔ ɔnɛ Allemagne wa lo Owɛstɛ. L’ɔkɔngɔ wa nshi mɔtshi, lakayomɛka nanga akambo wa lo Bible. Laki la mbekelo ka ntshɔka nshi ya mingu l’okonda dia tadia Bible, koko dimi komanaka kɛnɛ kakamadiaka fundo ndo lakakiɔsaka oko awui wakasalema deko aha nɛ. Lakalongolaka nto wetshelo wa katakismu dia ndjalɔngɔsɔla dia batizama dia koma Mennonite. Lakâmbe efula etena kakamadia ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ lo dibuku dia katakismu: “Papa ekɔ Nzambi, Ɔna ekɔ Nzambi, Spirito k’Osanto ekɔ Nzambi.” Oma lâsɔ, dimbola nɛ diakonyiyama ɔnɛ: “Onde ekɔ Nzambi shato?” Dimbola sɔ diakakadimɔma ɔnɛ: “Ndoko, vɔ asato wekɔ ɔtɔi.” Lakambola osasɛrdɔsɛ ngande wakakoke dui sɔ salema. Nde akadimola ate: “Ɔlɔngɔ a pami le, eya dia ndoko onto lahomba kana yimba efula l’akambo asɔ, nɛ dia anto amɔtshi wakadjɔ aladi l’ɔtɛ wakawakanyiya akambo asɔ efula.” Oma l’etena kɛsɔ, lakɔshi yɛdikɔ yaha batizama.

Nshi mɔtshi l’ɔkɔngɔ, lakoke onto ɔmɔtshi asawola la ɔnaki kadiyɛ papa la womoto. Nsaki ka nanga mbeya kakatshutshuya dia dimi tosawola lawɔ, ko lakoke ambola angana ato. Koko dimi kombeya l’etena kɛsɔ dia onto ɔsɔ aki Erich Nikolaizig, ɔnɛ lakake oma lo mpango ka lokanu ka Wewelsburg. Nde akamumbola dia kana dimi lakalangaka dia shihodia Bible. Lam’akametawɔ, nde akashikikɛ dia akambo tshɛ wayondombetshaka wayotombaka paka oma lo Bible kami hita.

L’ɔkɔngɔ wa sho mbeka mbala ngana, Erich akambelɛ lo Losanganya la distrikɛ l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lafɔnyami ɔnɛ lɔ mbakasalema ntondo l’ɔkɔngɔ wa ta. Dimi lakâmbe efula ndo lakafunde avɛsa tshɛ wakadia kana wakashile atɛkɛtshi. Lakashihodia esadi eto dia mbeka kɛnɛ ketsha Bible mbelaka ɛkɛndɛ ɛmɔtshi, diakɔ diakamɔshi yɛdikɔ ya tshika wekelo ami. Mbetawɔ di’ɔnɛ ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ ɔtɔi oto mbahomba ndjala aki mɛtɛ tshondo y’okakatanu lemi. Lam’akɛnyi Erich dia lambɔsa yɛdikɔ ya kalola l’ɔtɛmwɛlɔ ami wa ntondo, nde akambisha dako nɛ ate: “Hokamɛ la yambalo tshɛ ndo ɛdika.”

Lakatshu nto l’ɔtɛmwɛlɔ ami paka mbala hiende tsho ko lakashihodia dia vɔ kombeyaka kɛnɛ kakawalakanyaka ndo komonga l’akambo wa mɛtɛ. Lakafundɛ ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ dia mbaoka ambola w’awui wa lo Bible. Ɔmɔtshi akakadimola ate: “Wɛ kema la lotshungɔ la nyangiayangia Afundelo nɛ dia wɛ atotɔ nto.”

Osekaseka waki omambedi ami akatshutshuya dia dimi mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi ya wolo. Nde akatɛmɔlaka lo yato y’ɔtɛmwɛlɔ wa waa Mennonites wakayaɔsaka ɔnɛ wambotɔ nto. Oma lo shɛngiya y’ase nkumbo kande, wanɛ wakahetshaka Ɛmɛnyi wa Jehowa, nde akambutɛ dia naka dimi tetemala ntshɔ l’ɔtɛmwɛlɔ w’oyoyo ɔsɔ, kete diembwanelo diaso diayovɔ. Lo etena kɛsɔ ko lamboshihodia akambo wa mɛtɛ dimɛna ndo lakeye dia paka ɔsɔnwɛlɔ ɔtɔi wa dimɛna oto mbakamahombe sala, mbuta ate tshika dia membwana la nde.

Kombeta edja, Erich akaye ndjomenda. Nde akambutɛ dia batismu kakalɔngɔswama lomingu lakayele ndo akamumbola dia kana dimi nangaka batizama. Lâsɔ ko lamboshilaka shihodia dia Ɛmɛnyi wa Jehowa mbêtsha akambo wa mɛtɛ ndo lakakombola kambɛ Jehowa Nzambi. Ɔnkɔnɛ, laketawɔ ndo lakabatizama lo Ngɔndɔ ka tanu 1948.

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa batismu kami, nkumbo kami wakɔshi yɛdikɔ ya monɔ otsha la Paraguay, lo Amɛrikɛ wa lo Sidɛ ndo mama akasɛngasɛnga dia dimi ntshɔ lawɔ. Dimi konangaka ntshɔ nɛ dia laki l’ohomba wa nyomoleka mbeka Bible ndo ndowanyema. Lakatohomana l’ɔnangɛso August Peters lam’akamatshu mbala kɛmɔtshi dia tembola Bɛtɛlɛ k’Ɛmɛnyi wa Jehowa ka lo Wiesbaden. Nde akambohola ɔkɛndɛ ami wa kotsha ehomba wa nkumbo kami. Nde akandake nto ate: “Oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka tomba, tohɛke pondjo esambishelo ka lo soko la soko. Naka wɛ mbohɛ olimu ɔsɔ, kete wɛ ayɔfɔna l’ase ɛtɛmwɛlɔ wa lo Lokristokristo.” Tatɛ lushi lɔsɔ, lakashihodia ohomba wa dako sɔ ndo ohomba wa sambisha “lu luudu la luudu” kana lo soko la soko.​—Etsha 20:20, 21.

Lakɔsama oko ɔprɔfɛta wa kashi lo wodja wa Paraguay

Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ wa dimi pomana la August Peters, lakande lɔkɛndɔ lo masuwa dimi la nkumbo kami otsha lo Amɛrikɛ wa lo Sidɛ. Sho takakome lo prɔvɛnsɛ ka la Paraguay kelɛwɔ Gran Chaco. Ɔsɔ aki mbala kekina kakamonge l’ɛtshi ka nkɛtɛ kakasɛnaka waa Mennonites. Mingu hiende l’ɔkɔngɔ wa sho koma, lakande lɔkɛndɔ la wolo efula lakamatɛkɛtshi lo mbɔtwɛlɔ ka sawo dia tosambisha dimɛ lo ngelo kakaleke suke laso. Lokumu lakekɔ esadi eto ɔnɛ l’atei w’angɛndangɛnda woye mbele ndo ɔprɔfɛta wa kashi.

L’etena kɛsɔ mbakayonga olimu ami wa masɔ ohomba efula. Angɛndangɛnda tshɛ waki l’ohomba wa luudu ndo mvudu ya lɛkɔ yakakamaka la atafadi wa nkɛtɛ la sambe ka sɔdu. Lo ngɔndɔ shamalo yakayele, anto efula waki l’ohomba ami ndo laki la waaso efula wa sambisha lo tshakitudi. Anto efula waki la loshilambo, koko kam’akashilaka mpele dia mvudu yawɔ mbikama, vɔ konongolakami nto lawakawɔ.

L’etena kakɔ kâmɛ, masuwa wakɛmbaka anto wakela waa Mennonites efula wakalawɔ oma l’Allemagne. L’atei w’anto wakayaka asɔ, mbaki ndo osekaseka welɛwɔ Katerina Schellenberg, ɔnɛ lakatasawodi yema l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo lakashola esadi eto ɔnɛ awui wakawetshaka waki mɛtɛ. Kânga mbakinde atabatizama, nde akayaeyanyaka oko Ɔmɛnyi wa Jehowa etena kakawayayaka lo masuwa. L’ɔtɛ wa dui sɔ, vɔ kombetawɔ dia nde ntshɔ l’ɛtshi ka nkɛtɛ k’ase Allemagne. Oko wakandatshikala ndâmɛ la Asunción, kapitalɛ ka Paraguay, nde akakondja olimu ɔmɔtshi, akeke ɔtɛkɛta w’Espagnol, akashola lɛnɛ aki Ɛmɛnyi wa Jehowa ndo akayobatizama. Lo Ngɔndɔ ka dikumi 1950, lakayotshukaka osekaseka wa dihonga ɔsɔ. Nde akayongaka okimanyedi wa diambo ndo akasukɛ l’atei w’ekakatanu wakahomana la so l’edja k’ɛnɔnyi efula.

Kombeta edja, lakombe falanga kambe ndo takasombe pusupusu ndo mponda hiende yakakambe lami l’olimu w’esambishelo, lohɔ nshi tshɛ dako diakambisha ɔnangɛso Peters. L’etena kɛsɔ mbakayondjelaka koshɛmi ka womoto lakakome nde lawɔ Ɔmɛnyi wa Jehowa. Mbala efula, dimi la nde la wadɛmi takemɔka l’eshidi 4 wa pindju ndo takandaka lɔkɛndɔ la wenya a tango ɛnɛi, takasambishaka wenya a tango ehende kana esato, oma lâsɔ ko sho kalola.

Lakadia lo mikanda aso dia asawo wa lo sɛkɛ wakashamaka, ɔnkɔnɛ dimi lakayalɔngɔsɔla dia mbisha sawo dimɔ. Ndoko lushi lakamatshu lo nsanganya ya l’etshumanelo lam’akimi l’Allemagne, ɔnkɔnɛ dimi lakafɔnya tsho woho wakahombe asawo wa lo sɛkɛ mbishama ko lakatɛkɛta lo kɛnɛ kendana la Diolelo diaki Nzambi. Anto enanɛi wakayele losanganya lɔsɔ, ndo lofulo lɔsɔ laki woke efula lo washo wa asasɛrdɔsɛ wa l’ɔtɛmwɛlɔ wa waa Mennonites. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakayalɔngɔsɔla dia kɔsɔla wanɛ tshɛ wakalongola ekanda walembetshiya Bible wakatawasha ndo wakawadjangɛ diaha tosha mɔyɔ.

Oma lâsɔ, owandji wa ngelo akambelɛ ndo l’edja ka wenya a tango efula nde akamimbola ambola efula la ntondo k’asasɛrdɔsɛ ahende w’ase ɔtɛmwɛlɔ wa waa Mennonites wakaye oma la Canada. L’ekomelo, ɔmɔtshi l’atei awɔ akate ate: “Ɔlɔngɔ a pami le, wɛ kokaka mbetawɔ kɛnɛ tshɛ kalangayɛ, koko eya dia wɛ hahombe sawola kânga l’onto akambo wendana la dietawɔ diayɛ.” Dimi kokoka mbetawɔ sala dui sɔ. Ɔnkɔnɛ, vɔ wakanɔmbɛ dia dimi monɔ oma l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ, nɛ dia vɔ konangaka dia ɔprɔfɛta wa kashi monga l’atei wa wanɛ wakawɔsaka oko anangɛwɔ wa kɔlamelo. Etena kakamatone, vɔ waketawɔ dia tofutɛ dimi la nkumbo kami tikɛ dia sho mimɔ. Lakatshikala nge ndo lakatone dia monɔ.

Lo nshi y’ɔwɔ lo 1953, lakatshu lo losanganya la distrikɛ lɔmɔtshi lakasalema la Asunción. Lɛkɔ mbakamatosawolaka la ɔnangɛso Nathan Knorr, lakaye oma lo Mbalasa kalɔmbɔla olimu w’Ɛmɛnyi wa Jehowa wa l’andja w’otondo ka la Brooklyn, New York. Nde akambutɛ dia dimi monɔ otsha lo kapitalɛ dia dimi tokamba la djui ya tshitshɛ ya waa misiɔnɛrɛ yakatomama lɛkɔ, djekoleko lam’ele olimu w’esambishelo wakatakambaka l’ɛtshi ka nkɛtɛ kakalɔmbɔlaka waa Mennonites komonga l’etombelo w’amɛna.

Woho wakatetsha Diolelo lo dihole dia ntondo

Nshi shɔ aki paka Ɛmɛnyi wa Jehowa oko 35 eto lo wodja wa Paraguay. Lakasawola la wadɛmi ndo kânga mbakinde konangaka dia monɔ otsha l’osomba a woke, nde aketawɔ dia sho monɔ. Lo 1954, dimi la Katerina ato takake luudu l’atafadi paka lo wenya aso wa diomuyelo. Sho kombetsha kânga losanganya ndo mbala tshɛ takasawolaka l’anto awui wa lo Bible lo wikɛndɛ.

Diɛsɛ dimɔtshi diaki lami aki dia tshindɛ omendji w’otshimbedi, mbuta ate omendji weteta dia tɔmbɔlaka asawo ande etena kakandembolaka tshumanelo dia lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia lo Paraguay diakatɛkɛtaka ɔtɛkɛta w’ase Allemagne. Lam’ele dimi kombeyaka ɔtɛkɛta w’Espagnol dimɛna dimɛna, mbala ka ntondo kakamakadimola sawo diakashaka omendji l’ɔtɛkɛta w’Espagnol otsha l’ɔtɛkɛta w’ase Allemagne mbaki ondo dui dioleki wolo diakahomana lami.

L’ɔtɛ wa hemɔ kaki la wadɛmi, takonɔ la Canada lo 1957. Oma lâsɔ, lo 1963, takonɔ l’États-Unis. Oyadi dihole diakɔna diakatonge, takayangaka mbala tshɛ dia mbetsha wahɔ wa Diolelo lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ laso. (Mateu 6:33) Lekɔ la lowando efula le Jehowa Nzambi lo woho wakandakimanyiya dia dimi mbeka akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta ande Bible etena kakimi leke ɔlɔngɔlɔngɔ. Wetshelo wa lo nyuma wakamalongola wakakimanyiya lo toho efula lo lɔsɛnɔ lami l’otondo!

Kimanyiya anto akina dia vɔ mbeka akambo wa diambo wa mɛtɛ wa lo Bible aki tshondo ya diɛsɛ diakakeketsha efula. Ɔngɛnɔngɛnɔ ami woleki tshɛ ele wa mɛna woho wakakondja anami la ekana ami wahɔ oma lo wetshelo w’oma lo Bible oma ko tɔkɛndakɛnda tawɔ. Vɔ tshɛ wekɔ lo kamba la dako diakambisha ɔnangɛso Peters, lakambutɛ ate: “Oyadi kɛnɛ tshɛ kakoka tomba, tohɛke pondjo esambishelo ka lo soko la soko.”

[Efundelo wa l’etei w’odingɔ wa lo lɛkɛ 30]

Ɔngɛnɔngɛnɔ ami woleki tshɛ ele wa mɛna woho wakakondja anami la ekana ami wahɔ oma lo wetshelo w’oma lo Bible oma ko tɔkɛndakɛnda tawɔ

[Esato wa lo lɛkɛ 28, 29]

Dimi la Katerina yema tshitshɛ la ntondo ka fɛtɛ kaso ka diwala lo 1950

[Osato wa lo lɛkɛ 29]

Sho l’ɔnaso l’enondo lakaso la Paraguay lo 1952

[Osato wa lo lɛkɛ 31]

Dimi la nkumbo kaso ɛlɔ kɛnɛ

[Efundelo wɛnya kanga]

Foto kakɔshi Keith Trammel © 2000

[Efundelo wɛnya kanga osato wa lo lɛkɛ 31]

Foto kakɔshi Keith Trammel © 2000

    Ekanda wa l’Ɔtɛtɛla (1983-2025)
    Tomba
    Ɔtɔ
    • Ɔtɛtɛla
    • Kahana l'onto
    • Nango
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ɛlɛmbɛ w'okambelo
    • Awui wa sheke
    • Paramètres de confidentialité
    • JW.ORG
    • Ɔtɔ
    Kahana l'onto