Ekambi wa lo tena tshɛ l’edja k’ɛnɔnyi akumi atanu suke la cercle arctique

TAKOTƆ lo nkumbo k’anongi wa nyama ndo ambutshi aso wakatote ana dikumi lo nɔrdɛ ka prɔvɛsɛ ka Ostrobothnie lo wodja wa Finlande. Etena kakalɔmaka Ta dia hende di’andja w’otondo ko sho teke akɛnda. Kaanga mbakatadjasɛka lo kilɔmɛtrɛ nkama mangana la lɛnɛ akalɔmaka ta diakɔ, sho mbohɔka di’anto efula wakadiɛnɛ la ta diakɔ. Etena kakawakande bɔmbɛ la Oulu ndo la Kalajoki, esomba waki suke la so, takɛnyi nyombe ya dja l’olongo l’otsho. Kam’akawɛnyi aviyɔ wa ta watete l’olongo, ambutshi aso wakatotɛ dia ndjashɛ aha la ntshimbatshimba. Etena kakatotɛ enondo aso Tauno awui wendana la paradiso kayonga la nkɛtɛ kahatonga l’awui wa wɛngiya, dui sɔ diakananda etema aso.

Tauno akeke akambo wa mɛtɛ eke l’ɛnɔnyi 14 oma lo dibuku dimɔtshi diakatondjama oma le Ambeki wa Bible. Etena kakalɔmaka Ta dia hende di’andja w’otondo, nde akatone olimu w’osalayi l’ɔtɛ wakandeke Bible ko nde akatɔlama lo lokanu. Lɛkɔ, nde akatosoyama heyama. Dui sɔ diakaleke nkeketsha yɛdikɔ yande ya nkambɛ Jehowa ndo l’ɔkɔngɔ wa nde tondjama oma lo lokanu, nde akayoleka monga l’ohetoheto l’esambishelo. Ɛnyɛlɔ ka dimɛna k’ɔnangɛso ɔsɔ akatokeketsha dia sho tshɔka lo nsanganya yakasalaka Ɛmɛnyi wa Jehowa waki lo ngelo kaki suke la so. Takakambaka tolimulimu tɔmɔtshi dia ntana falanga dia ndjotshɔ lo nsanganya ya weke. Ɛnyɛlɔ, takatɛlɛka anto ahɔndɔ, takonɛka atungudu ndo elowa. Oko wakiso l’elimu efula wa nsala dia nkokɛ nyama yakatalongaka, sho kokokaka ntshɔ sho tshɛ lo nsanganya ya weke kaamɛ.

Akambo wa mɛtɛ wakatekaka wendana la Jehowa ndo l’asangwelo ande wakaleke mfudia ngandji kawokaso ndo takɔshi yɛdikɔ ya batizama. Lo 1947, sho akɔ ahende takabatizama, Annikki ele l’ɛnɔnyi 15 ndo Aili ɛnɔnyi 17. Enondo aso la womoto le Saimi nde lawɔ akabatizama ɔnɔnyi akɔ waamɛ. Takayetsha Linnea, kadiyɛso kɛmɔtshi kaki ambotshukamaka Bible. Nde l’ase nkumbo kande tshɛ wakayala Ɛmɛnyi wa Jehowa. L’ɔkɔngɔ wa sho batizama, takayadjɛ oyango wa kambaka oko ambatshi mboka wa tshanda mbala la mbala lo nshi vakashi.

OLIMU WA LO TENA TSHƐ

Lo 1955, takonɔ otsha la Kemi, osomba wa lo nɔrdɛ. Kaanga mbakiso sho tshɛ l’elimu efula wa lo demba, taki la nsaki ka monga ambatshi mboka wa pondjo, koko takokaka wɔma w’ɔnɛ hatotonga l’akoka wa ndjakotshɛka ehomba aso. Takafɔnyaka ɔnɛ sho pombaka ntondotondo tokolama falanga efula. Takayosalaka dikambo sɔ etena kakayotokimanyiya kadiyɛso kaki ombatshi mboka kakatatɛkɛtshi diande ladiko dia sho nshihodia ɔnɛ sho kokaka monga ambatshi mboka. Kɛsɔ akatokimanyiya dia sho mbeya ɔnɛ dia kambɛ Jehowa lo tena tshɛ, hatohombe ndjaɛkɛ lo ekundji aso kana le nkumbo yaso. Dui dioleki ohomba ele ndjaɛkɛ le Shɛso lele l’olongo.

L’etena kɛsɔ, ko tambolama falanga efula yakakoke tokimanyiya dia ndjakotshɛ ehomba aso l’edja ka ngɔndɔ hiende. Ɔnkɔnɛ, lo Ngɔndɔ ka tanu 1957, takalodia adɛmandɛ dia tokamba oko ambatshi mboka l’edja ka ngɔndɔ hiende la Pello, osomba ɔmɔtshi wa la Laponie, la wedi wa cercle arctique. Lam’ele l’ɔkɔngɔ wa ngɔndɔ hiende, taki paka la falanga, takanyomolodia adɛmandɛ dia nyomokamba ngɔndɔ kina hiende. Ngɔndɔ hiende l’ɔkɔngɔ, taki paka la falanga tshɛ yakatalame. Diakɔ diakiso l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayotokotshɛka ehomba aso. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 50 w’olimu w’ombatshi mboka, teke la yema ya falanga yakatalame. Takokaka oko Jehowa ambotokimɛ l’anya ndo atotɛ ate: ‘Tanyokake wɔma nɛ dia dimi layonyokimanyiya.’​—Is. 41:13.

Lo 1958, omendji aso w’otshimbedi akatotɛ dia sho ntshɔ dia tokamba oko ambatshi mboka wa laande la Sodankylä, osomba ɔmɔtshi wa la Laponie. Lo nshi shɔ, Ɔmɛnyi wa Jehowa ɔtɔi oto wa womoto mbaki lo ngelo kakɔ. Nde akeke akambo wa mɛtɛ lo yoho ya diambo efula. Ɔnande ɔmɔtshi la pami akatshu dia tɔtɔ kalasa la Helsinki, kapitalɛ ka Finlande. Etena kakawayatombaka oma lo kalasa, kadiyɛso kɛmɔtshi k’opalanga akasha ɔnakɔ Tshoto y’Etangelo ndo akawotɛ dia nde tosha mama kande. Kɛsɔ mbakasale ɔnakɔ ndo etena kakadɛ mama kande periodikɛ kakɔ, nde akashihodia dia nde ambotana akambo wa mɛtɛ.

Lo ngelo kakɔ, aki luudu la woke laki la mashinyi watawɔ abaya ndo la shambrɛ kina ya woke yakatadjasɛ. Lɔkɔ mbakatasalaka nsanganya. Oma l’etatelo, takɔtɔka lo nsanganya yakɔ sho ahende la kadiyɛso kaki lo ngelo kakɔ ndo ɔnande la womoto. Takasalaka ekongelo k’awui wakatahombaka mbeka lomingu tshɛ. L’ɔkɔngɔ diko, onto ɔmɔtshi lakekaka Bible l’Ɛmɛnyi wa Jehowa akaye dia ndjokamba olimu lo luudu laki mashinyi akɔ w’abaya. Nde la nkumbo kande wakatatɛ nsangana kaamɛ la so ndo kombet’edja, nde la wadɛnde wakabatizama. Ɔnangɛso ɔsɔ mbakayotatɛ nɔmbɔla nsanganya. Laadiko dia laasɔ, apami akina wakakambaka lo mashinyi watawɔ abaya wakatatɛ mbɔtɔ lo nsanganya ndo wakatatɛ mbeka Bible. Ɛnɔnyi ɛmɔtshi l’ɔkɔngɔ, olui aso wakahame polo ndo nkoma etshumanelo.

EKAKATANU WA LƐNƐ AKISO

Lɔkɛndɔ l’otale lakatatshɔka dia tosambisha aki tshondo y’okakatanu le so. Lo nshi y’ɔwɔ, takakɛndakɛndaka l’ekolo, l’akalo ndo takatshɔka lo mashuwa dia tosambisha anto wa l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ. Akalo aso wakatokimanyiya efula. Takatshɔka nto la akalo akɔ lo nsanganya ya weke ndo dia tenda ambutshi aso wakadjasɛka lo kilɔmɛtrɛ nkama. Lo nshi ya ntshitshi, takɔsaka mutuka la pindju dia ntshɔ lo ngelo kɛmɔtshi ka lo prɔvɛsɛ ndo lɛkɔ takasambishaka lo luudu la luudu. L’ɔkɔngɔ wa sho nsambisha lo ngelo kɛmɔtshi, takatshɔka lo kekina. Loonge laki woho w’anyanya ndo mbala efula mboka kɔmɛnamaka dimɛna. Tena efula aki paka tambɛna wanya wakete onto ɔmɔtshi ko sho mbeta. Ko naka onto ambeta ko loonge lamboyala, kete wanya akɔ hawotɛnama nto dimɛna ndo naka loonge leke ko dilɔka, kete ɔsɛlɔ la tshitshi kakayalaka efula ko taki l’okakatanu dia nkɛndakɛnda.

L’ɔtɛ wa ntshitshi ka wolo ndo loonge lakalɔka lɔsɔ, takalɔtaka akɔti w’etale ndo wa weke. Takalɔtaka shishɛtɛ hiende kana shato y’etale ndo sabata ya sokoto. Koko, loonge lakalolanɛka lo sabata yakɔ. Etena kakatalangaka mbɔtɔ lo luudu, takayikololaka ndo takayihomɛka dia minya loonge. Ndo nto, akɔti akɔ wakalɔwaka lɔwi la loonge. Oma laasɔ, ehembo w’akɔti akɔ wakayalaka wolo, ndjaka wɛ minanda ko wate kana oko lowolo. Mama kɛmɔtshi kakatasambishaka akate ate: “Nyu mɛtɛ nyekɔ la mbetawɔ ka wolo nɛ dia nyaketawɔ mbeteta lo nshi ya tshitshi nyɛ.” Takakɛndakɛnda kilɔmɛtrɛ oko 11 dia tokoma lakande.

Lam’ele aki etale efula, mbala efula takahombaka momuya otsho w’otondo lo mvudu y’akanga ngelo. Etena kaki wonya ambeta efula, takalɔmbaka dihole dia sho momuya. Mvudu yawɔ komonga ya kawotake, koko anto wa lɛkɔ wakalongɔnaka, wakatolongolaka dimɛna, wakatoshaka aha tsho dihole dia ndala koko ndo diangɔ dia ndɛ. Mbala efula, wakatalɛɛka lokoho la nyama kana adiba dia sho ndala, koko anto amɔtshi waki la mvudu y’amɛna yalongolawɔ angɛndangɛnda ndo wakatohangiyaka lɔkɔ. Ɛnyɛlɔ, mama kɛmɔtshi kaki la luudu la woke akatohangiya lo shambrɛ mɔtshi ya dimɛna efula yaki la mbeto ka dimɛna kaki ndo la ahɔndɔ wa nkomba. Mbala efula, takakɛtshanyaka la nkumbo shɔ awui wa lo Bible polo ndo l’otsho w’efula. Atshukanyi amɔtshi wakatolongola lo luudu lawɔ la tshitshɛ waketawɔ ndala lo lɛkɛ lɔmɔtshi ko sho lo lɛkɛ lokina la shambrɛ. Lushi lakɔ, takakɛtshanyaka la wɔ awui wa lo Bible otsho w’otondo polo la lɔkɛsɛ nɛ dia pami kakɔ nde la wadɛnde wakatokaka ambola efula onto l’onto wengɔnya.

OLIMU WELE L’ƐTSHƆKƆ EFULA

Laponie ekɔ wodja wa shɛnga, koko w’olangala, ndo olangala akɔ tshikitanaka lo ndjela deko. Koko le so, dimɛna dia wodja ɔsɔ aki l’ɔtɛ waketawɔka anto akambo wa mɛtɛ. L’atei w’anto waki l’etema ɛlɔlɔ wakatasambisha mbaki ndo dioho dia waa bûcherons diakayodjasɛka la Laponie. Mbala kɛmɔtshi, akadiyɛso ahende w’akɛnda wakatatshɔka dia tosambisha, wakɔtɔ dihole dimɔtshi ko tanaka apami dikumi l’amɔtshi. Apami akɔ wakatatɛ mpokamɛ losango la lo Bible ndo l’ɔngɛnɔngɛnɔ tshɛ, wakalongola ekanda wakawawasha.

Tekɔ l’akambo efula w’amɛna wakahomana la so. Lushi lɔmɔtshi, takahandja ndo mutuka kaanga mbakawade losiba la wolo dia mbelɛ anto l’edja ka minitɛ tshanu l’ɔtɛ wakiso l’anto efula wa nsambisha. Takayɔsa yɛdikɔ ya ntshɔ lo mutuka wakatatshɔka otsha lo ngelo kekina kakiso tatatshɔka ndoko lushi. Lo luudu la ntondo lakatasambisha, takatane mama kɛmɔtshi, ko nde akatotɛ ate: “Nyu nyamboya mɛtɛ paka woho wakamalongamɛki.” Takekaka Bible l’enondo ande la womoto. Nde akatɛ enondo ande dia nde tɔlɔmba dia sho ndja paka ko lushi lakɔ dia ndjowembola. Koko, nde kototɛ. Takayotatɛ mbeka Bible la nde ndo l’ewotɔ ande wakasukana la nde. Yema tshitshɛ l’ɔkɔngɔ, takasanganya ambeki wa Bible asɔ dihole ɔtɔi kaamɛ l’anto akina dikumi l’ahende wakatohokamɛka dia mbaetshaka mbala ɔtɔi. Oma k’etena kɛsɔ, anto efula wa lo nkumbo kɛsɔ wakayokoma Ɛmɛnyi wa Jehowa.

Lo 1965, takalɔmbama nto dia nkalola lo Kuusamo, etshumanelo kaso ka ntondo ka la cercle arctique. L’etena kɛsɔ, tɔ kaki paka l’apandjudi angana ato. Oma l’etatelo, taki la yema y’okakatanu dia nsambisha l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ kɛsɔ. Anto wa lɛkɔ wakayashaka efula l’ɛtɛmwɛlɔ awɔ ndo konangaka wetshelo aso. Kaanga mbakidiɔ ngasɔ, anto efula wakɔsaka Bible la nɛmɔ ndo kɛsɔ mbakatokimanyiya dia sho sawolaka la wɔ. Yema yema, takasale tshɛ dia mbeya anto wa lɛkɔ dimɛna, ndo l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko ehende, takayotatɛka mbeka l’anto Bible.

TEKƆ LO NTETEMALA NDJASHA L’OLIMU W’ESAMBISHELO

Ɛlɔ kɛnɛ, taya bu la wolo wa tombaka lushi l’otondo l’olimu w’esambishelo, koko sho sambishaka suke la lushi tshɛ. Taya bu l’okakatanu dia nsambisha l’ɛtshi kaso ka nkɛtɛ ka woke nɛ dia Aili akayeka woho wa nkɛndjakɛndja mutuka. Tauno k’ɔna ɔnangɛso akookeketsha dia nde mbeka woho wa nkɛndjakɛndja mutuka ndo nde akayolongola dikatshi diasha lotshungɔ la nkɛndjakɛndja l’ɔnɔnyi 1987, laasɔ ko nde aya l’ɛnɔnyi 56. Takakondja ekimanyielo nto, nɛ dia etena kakakama Mbalasa ka Diolelo k’oyoyo, takatshu dia todjasɛ lo shambrɛ mɔtshi yaki lɔkɔ.

Ohamelo wakasale anto wakatasambishaka la Finlande toshaka ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula. Etena kakatatatɛ nkamba olimu wa lo tena tshɛ lo nɔrdɛ ka Finlande, aki paka apandjudi angana ato lɛkɔ. Koko kakianɛ, tshumanelo dia lɛkɔ mbokenga otshimbedi. Mbala efula, etena kakatatshɔka lo nsanganya ya weke, anto amɔtshi wakayaeyanyaka le so lo tombola kana taakawaeye. Mbala kɛmɔtshi, onto ɔmɔtshi akatotɛ ɔnɛ takekaka l’ase nkumbo kande Bible etena kakinde eke dikɛnda. Ntɔngɔ y’akambo wa mɛtɛ yakonɛma l’edja k’ɛnɔnyi efula yakayɔtɔ elowa.​—1 Kɔr. 3:6.

Lo 2008, takakotsha ɛnɔnyi 50 l’olimu w’ambatshi mboka wa laande. Sho mbishaka Jehowa losaka efula lo woho wakandatokimanyiya dia sho keketshana lam’asaso dia sho mbikikɛ ekakatanu tshɛ l’olimu ande w’ohomba efula. Taketɛ nsɛnɔ yaso ɔsɛlɛngɛ, koko sho kopomba ndoko ɛngɔ. (Osam. 23:1) Tamboshihodia kakianɛ dia kaanga mbakatengengaka oma l’etatelo, takɔshi yɛdikɔ ya dimɛna lo monga ambatshi mboka wa laande. Diɛsɛ ko l’edja k’ɛnɔnyi ɛsɔ tshɛ, Jehowa akatokeketsha lo ndjela daka diande diele lo Isaya 41:10 diata ɔnɛ: “Dimi layukukikitsha, layukukimanyia, layukusukela ololo la lunya lami la pami.”