Yasha lo wadielo

NYAMA hayokoke sala kɛnɛ kasalayɛ wony’ɔnɛ. L’atei w’anto 6 sho kokaka tana onto 1 laheye mbadia. Mbala efula, dikambo sɔ ndjaka oma lo woho wakiwɔ kokondja diaaso dia mbɔtɔ kalasa, ndo wanɛ wakeke woho wa mbadia hawosale dui sɔ mbala la mbala. Koko, dikoka diayɛ dia mbadia awui wofundami koshaka diaaso dia wɛ mbeya kɛnɛ keta lo wedja ekina, mbeya anto wele nsɛnɔ yawɔ koka kosha wetshelo w’efula, ndo kosha ewo k’oshika kayokokimanyiya dia wɛ ndɔshana l’ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ.

Wahɔ wakoka ombeki kondja oma lo kalasa kɔtɔnde nemanɛka efula la dikoka diande dia mbeya mbadia. Etena kayangande olimu, dikoka diande dia mbeya mbadia koka monga la shɛngiya lo woho w’olimu wakokande kondja ndo lo lofulo la wenya lahombande mbetshaka l’olimu dia nde ndjasɛnya. Wamato wotshukami weya mbadia dimɛna wekɔ l’akoka w’efula wa kokɛ nkumbo yawɔ lo kɛnɛ kendana l’olelo wa dimɛna, la pudipudi, ndo la woho wa mbewɔ hemɔ. Wamato wadia dimɛna koka nto monga la shɛngiya ya dimɛna efula l’ohamelo wa diewo dia mukanda di’anawɔ.

Lo mɛtɛ, wahɔ woleki tshɛ waya oma lo wadielo, ele vɔ koka tokimanyiya dia ‘mbishola ewo k’oshika kaki Nzambi.’ (Tuk. 2:5) Toho efula takambɛso Nzambi nɔmbaka dia mbeya mbadia. Afundelo ndo ekanda walembetshiya awui wa lo Bible mbadiemaka lo nsanganya ya l’etshumanelo. Etombelo wakokayɛ kondja l’olimu w’esambishelo mendanaka efula la woho wadiayɛ. Ndo ɔlɔngɔswɛlɔ w’elimu ɛsɔ nɔmbaka wadielo. Diɔ diakɔ diele ohamelo ayɛ wa lo nyuma nemanɛka efula la mbekelo yayɛ yendana la wadielo.

Kamba dimɛna l’ekimanyielo kakoshawɔ

Anto amɔtshi washola mboka yaki Nzambi kombeka mukanda w’efula. Dia vɔ pama lo nyuma, onde ekɔ tsho ohomba mbaetsha woho wa mbeya mbadia. Kana vɔ koka monga l’ohomba w’ekimanyielo ka lânde dia ndowanya akoka awɔ wa wadielo. L’ahole wele dikambo sɔ ohomba, tshumanelo salaka la wolo dia nɔngɔsɔla kalasa yalɔmbwama l’ekimanyielo ka biukubuku Woho wa Mbeya Mbadia la Funda. Nunu di’anto wambokondja wahɔ efula oma lo yɛdikɔ shɔ. Lam’ele ekɔ ohomba mbeya mbadia dimɛna, tshumanelo dimɔtshi nɔngɔsɔlaka kalasa yetshawɔ anto dia mbeya mbadia l’etena kakɔ kamɛ la Kalasa k’Olimu wa Teokrasi. Kânga l’ahole wele bu la kalasa shɔ, onto koka pama dimɛna lo dikambo sɔ naka nde mbɔsaka yema y’etena lushi tshɛ dia mbadiaka la dui dia wolo ndo mbɔtɔka lo kalasa k’olimu wa teokrasi ndo mbishaka asawo lɔkɔ.

Lonyangu ko, tɔkɛnyɔ la televiziɔ ndo akambo akina amboleka konya anto efula nɛndɛ lo kɛnɛ kendana la wadielo. Wendelo w’efula wa televiziɔ ndo wadielo wa lo pai hasha onto diaaso dia pamia akoka ande wa wadielo, w’ekanelo k’ɔlɔlɔ ka yimba, ndo wa mbeya tɛkɛta dimɛna.

‘Ɔhɔmbɔ wa kɔlamelo ndo wa kɛsɔ’ ekɔ lo totondjɛ ekanda watokimanyiya dia shihodia Bible. Ekanda ɛsɔ wekɔ l’awui w’amɛna wendana l’akambo wa lo nyuma w’ohomba efula. (Mat. 24:45; 1 Kor. 2:12, 13) Vɔ tɛnyaka nto akambo w’ohomba weta l’andja ɔnɛ ndo tokitshimudi tawɔ. Vɔ tokimanyiyaka dia mbeya dimɛna andja ɔnɛ wakatonge Nzambi; ndo vɔ tetshaka woho wa kandola ekakatanu wele laso. Lâdiko di’akambo asɔ tshɛ, vɔ tɛnyaka woho wa tɛmɔla Nzambi dia mbetawɔma le nde. Wadielo w’oshika wa ngasɔ wayokokimanyiya dia monga onto lele la lonyuma l’ɔlɔlɔ.

Lo mɛtɛ, aha dikoka dia mbeya mbadia dɔamɛ mbele ohomba. Koko, kɛnɛ kele ohomba ele kamba la dikoka sɔ lo yoho ya dimɛna. Woho wasɔnaso olelo, mbahombaso nto sɔna kɛnɛ ka mbadia. Onde wɛ koka ndɛ diangɔ diahasha ndoko yema ya vitaminɛ lo demba kana diakoka monga tshondo ya lɔlɛngɔ le yɛ? Lâsɔ, onde sho koka mbadia awui wakoka ndanya yimba ndo otema aso? Atɔndɔ wa lo Bible la dia tokimanyiya lo kɛnɛ kendana l’awui wahombaso ndo wahatahombe mbadia. La ntondo ka wɛ mbɔsa yɛdikɔ ya mbadia awui amɔtshi, ohɔ awui wele l’avɛsa anɛ: Undaki 12:12, 13; Efeso 4:22-24; 5:3, 4; Filipi 4:8; Kolosai 2:8; 1 Joani 2:15-17; 3 Joani 10.

Adia l’oyango w’ɔlɔlɔ

Ohomba wa wadielo wele l’oyango w’ɔlɔlɔ mɛnamaka hwe lam’asɛdingolaso ɛkɔndɔ wele lo waa Evanjiliɔ. Ɛnyɛlɔ, l’Evanjiliɔ wa Mateo, sho mɛnaka woho wakokaka Yeso ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wakeyaka ɛlɛmbɛ efula wembola wele oko: “Nyu nyatali?” ndo “Undi, nyu nyatali lu elembe nyati?” la ntondo ka nde mbasha ekadimwelo w’oma l’Afundelo lo wembola awɔ wa lɔɔngɔ. (Mat. 12:3, 5; 19:4; 21:16, 42; 22:31) Wetshelo wakondjaso oma lo dikambo sɔ ele naka hatadisha l’oyango w’ɔlɔlɔ, kete hatotokoka kondja wetshelo wahombama kana kotsha oyango aso. Afarisɛ wakadiaka Afundelo nɛ dia wakafɔnyaka ɔnɛ lo sala dikambo sɔ mbayowokondja lɔsɛnɔ la pondjo. Koko, oko wakadiɛnya Yeso, wanɛ wahoke Nzambi ngandji ndo wahetawɔ ehomɔ Kande ka panda hawokoke kondja woshasha ɔsɔ. (Joa. 5:39-43) Afarisɛ waki l’eyango wa lokaki; diɔ diakɔ diaki tokanyi tawɔ kɔlɔ.

Ngandji kokaso Nzambi mbele oyango woleki pudipudi wakoka monga laso dia mbadia Ɔtɛkɛta ande. Ngandji kɛsɔ totshutshuyaka dia mbeka lolango la Nzambi, nɛ dia ngandji ‘atɔngɛnangɛnaka l’akambo wa mɛtɛ.’ (1 Kor. 13:⁠6) Oyadi kânga sho konangaka wadielo lo nshi ya ntondo, ngandji kokaso Jehowa la ‘yimba yaso tshɛ’ kayototshutshuya dia sala la wolo aso tshɛ dia kondja ewo kaki Nzambi. (Mat. 22:37) Ngandji memulaka nsaki, ndo nsaki tshutshuyaka onto dia mbeka.

Sɛdingola lowango la wadielo

Mbadia kɛdikɛdi nembetela tɔtɛkɛta. Kânga wonya watayadia ɔnɛ, wɛ ekɔ lo talembetɛ tɔtɛkɛta efula ndo ekɔ lo tohɔ tokitshimudi tatɔ. Wɛ koka mbadia esadi esadi, naka wɛ nembetɛka tɔtɛkɛta efula. Lo dihole dia memalaka lo tshɛkɛta tshɛ, hemba dia mbadiaka tɔtɛkɛta efula mbala ɔtɔi. Naka wɛ monga la dikoka sɔ, kete wɛ ayɛna dia wɛ ayoshihodia dimɛna kɛnɛ katayadia.

Koko, etena kadiayɛ awui w’ohomba efula, wɛ ayokoka kondja wahɔ efula naka wɛ kamba la yoho kina ya wadielo. Jehowa akasha Jashua dako lo kɛnɛ kendana la wadielo w’Afundelo lo mbotɛ ate: “Awui w’oma lo dibuku nɛ di’ɛlɛmbɛ watomɔke oma l’onyɔ ayɛ, ndo kowawadiake la dui di’ɔkɔkɛ.” (Jas. 1:8, NW) Mbala efula onto tɛkɛtaka la dui di’ɔkɔkɛ wonya wende lo kana yimba. Diakɔ diele, tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru yokadimɔmi ɔnɛ “mbadia la dui di’ɔkɔkɛ” kadimɔmaka nto ɔnɛ “kana yimba.” (Esam. 63:6; 77:12; 143:5) Lam’akana onto yimba, nde ndjashaka tshɛ lo dikambo diakɔ ndo nde hatshu lowango lowango. Onto ladia l’ekanelo ka yimba salaka di’Ɔtɛkɛta wa Nzambi monga la shɛngiya y’efula lo yimba ndo l’otema ande. Bible ekɔ la prɔfɛsiya, alako, tokedi, ɛkɔndɔ, waewoyelo wendana l’elombwelo kaki Nzambi, akambo wendana la sangwelo diande, ndo bɛnyɛlɔ efula diasɛna. Akambo asɔ tshɛ wekɔ ohomba le onto lalanga kɛndakɛnda lo mboka yaki Jehowa. Lâsɔ, ekɔ ohomba efula mbadia Bible lo yoho yakoka akambo akɔ monga la shɛngiya y’efula lo yimba ndo l’otema ayɛ!

Eka dia shikikɛ yimba

Etena kadiayɛ, ɔsa dia ndo wɛ mbele lam’eta akambo wadiayɛ. Ɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna anto akɔ la washo ayɛ wa l’otema, ndo ekɔ lo ndjaoka oko vɔ la ntondo k’akambo wakâkomɛ lo nsɛnɔ yawɔ. Dikambo sɔ kema wɔdu ɛnyɛlɔ etena kadiaso ɔkɔndɔ waki Davidi nde la Ngɔliyatɛ, wofundami lo 1 Samuele tshapita 17. Koko kânga awui wa lo dibuku di’Etumbelu la di’Akambu w’Asi Lewi wendana l’ohikelo wa tabɛrnakɛlɛ kana ɔsɔnwɛlɔ wa dioho di’ɛlɔmbɛdi wayokoma awui wele la wahɔ efula ndo wa mɛtɛ naka wɛ mbɔsa dia wɛ ekɔ lo mɛna woke wa tabɛrnakɛlɛ ndo diangɔ dia wokelo atɔ kana naka wɛ kanyiya woho w’opumu wakatombaka oma lo tshɔ, shima, ndo oma lo waa nyama yakawalambolaka oko elambo wa lotshumba. Ohokanyiya pâ kakahombe monga l’onto dia kamba elimu w’ɔlɔmbɛdi! (Luka 1:8-10) Naka wɛ kamba l’awoki ndo la nsaki yayɛ lo yoho shɔ, kete dikambo sɔ diayokokimanyiya dia shihodia kitshimudi ya kɛnɛ keyɛ lo mbadia ndo wɛ hatohɛ akambo akɔ.

Koko, naka wɛ hendji ɔlɔlɔ etena kadiayɛ, kete yimba yayɛ koka mbekɔ l’awui akina. Washo ayɛ koka monga lo dikatshi, koko tokanyi tayɛ tekɔ dihole dikina. Onde mishiki wekɔ lo mpoma? Onde televiziɔ kekɔ lo mpɛta? Onde ase nkumbo wekɔ lo sawola? Naka kokaka, ndeka dimɛna wɛ mbadia lo dihole diele ki yɔɔ. Koko, akambo wele l’etei kayɛ k’otema koka mbekola yimba yayɛ. Naka wɛ akakambi olimu efula lushi lakɔ, kete yimba yayɛ koka mbekɔ esadi eto l’elimu akɔ! Lo mɛtɛ, ekɔ dimɛna mbohɔ elimu wakayakambi, koko aha wonya wadiayɛ mbahombayɛ mbaohɔ. Ondo wɛ koka tatɛ mbidja yimba, kana tatɛ wadielo ayɛ la dɔmbɛlɔ. Koko, l’ɔkɔngɔ diko wonya watayadia, yimba yayɛ koka tatɛ mbekɔ l’awui akina. Naka dui sɔ diambokokomɛ, kete hemba nto ndo sala la wolo dia shikikɛ yimba yayɛ tshɛ l’akambo wadiayɛ. Yema yema, wɛ ayɛna otshikitanu wa dimɛna lo dikambo sɔ.

Ayoyosala naka wɛ heye kitshimudi ya tshɛkɛta mɔitshi na? Tɔtɛkɛta tɔmɔtshi ta wolo koka mɔmbɔma kana nembetshiyama l’awui watayadia. Kana wɛ kokaka mbeya kitshimudi ya tɔtɛkɛta takɔ lo ndjela kɛnɛ kofundami suke la tɔ. Naka aha ngasɔ, kete ɔsa etena ka nyanga tshɛkɛta shɔ lo diksiɔnɛrɛ naka wɛ ekɔ la dimɔtshi, kana ekɛ oshidi lo tshɛkɛta yakɔ woho wa wɛ ndjombola onto ɔmɔtshi kɛnɛ kalembetshiyayɔ. Dikambo sɔ diayokokimanyiya dia wɛ mbeya tɔtɛkɛta efula ndo dia wɛ monga la eokelo k’awui watayadia.

Wadielo wa lo sɛkɛ

Lam’akatɛ ɔpɔstɔlɔ Paulo Timɔtɛ dia nde tetemala la ndjasha lo wadielo, nde akatɛkɛtaka dikambo dia wadielo wasalema lo wahɔ w’anto akina. (1 Tim. 4:13) Sala wadielo wa dimɛna wa lo sɛkɛ halembetshiya tsho mbadia tɔtɛkɛta tofundami la dui dia wolo. Ɔnɛ ladia pombaka mbeya kitshimudi ya tɔtɛkɛta ndo shihodia tokanyi t’oma lo tɔtɛkɛta takɔ. Naka nde hasadi ngasɔ, kete nde hateya kɛnɛmɔla tokanyi dimɛna kana mbadia la nsaki. Dikambo sɔ mɛtɛ nɔmbaka di’onto ndjalɔngɔsɔla dimɛna ndo tamanyimanyisha wadielo la ntondo. Diakɔ diakolake Paulo ate: ‘Otetemale ndjasha lo wadielo wa lo sɛkɛ.’ Wɛ ayokondja wetshelo w’oshika lo dikambo sɔ oma lo Kalasa k’Olimu wa Teokrasi.

Tshungola etena ka mbadiaka

“Tukanyi ta kanga kolamelu, tatûkundjiyaka diango efula. Keli [“onto latosalaka akambo esadi esadi,” NW] atuyalaka la wula.” (Tuk. 21:5) Dikambo sɔ diekɔ mɛtɛ lo kɛnɛ kendana la nsaki kaso ka mbadia! Dia sho kondja ‘wahɔ’ sho la dia sala ekongelo k’oshika di’aha elimu ekina futanya wadielo aso.

Etena kakɔna katoyadiaka? Onde wɛ kondjaka wahɔ lo mbadia la pindju ka pɛ? Onde la dikɔlɔ mbatoyolekaka mbeya shikikɛ yimba lo dikambo? Naka wɛ koka mbɔsaka kânga minitɛ 15 kana 20 lushi tshɛ dia mbadiaka yema, kete wɛ ayamba efula k’akambo wayoyokoka mbadia. Kɛnɛ koleki ohomba ele mbadiaka mbala la mbala.

Bonde kakasale Jehowa dia sangwelo diande dia woke fundama lo dibuku dimɔtshi na? Ele di’anto mbeya mbadia Ɔtɛkɛta ande wakafundama. Dikambo sɔ mbakimanyiya anto dia sɛdingola elimu wa diambo waki Jehowa, ndo dia vɔ mbetsha anawɔ akambo akɔ, ndo mbohɔka etsha waki Nzambi. (Osam. 78:5-7) Tayɛnya dia tekɔ la lowando lo lokaho laki Jehowa lo ndjashaka tshɛ lo wadielo w’Ɔtɛkɛta ande washa lɔsɛnɔ.