Wengwelo wa dui

WOHO watɔtɔmiyayɛ ɛtɛkɛta ndo ditelo di’ohomba kimanyiyaka ampokami dia shihodia kɛnɛ katayɛ. Ndo lam’akambayɛ dimɛna la yɛdikɔ, lowango, ndo la wendjo wa dui wotshikitanyi, sawo diayɛ diayonga nd’ɔlɔ mpokamɛ. Ndo kɛnɛ koleki ele dikambo sɔ diayɛnya ampokami ayɛ woho wɔsayɛ akambo watɛkɛtayɛ. Woho wɔsayɛ awui wɔmbɔlayɛ kokaka monga la shɛngiya lo yoho yayowɔngɛnangɛna awui akɔ. Ɔsɔku mbahombayɛ sala oyadi wɛ ekɔ lo mbisha sawo lo lɔyɛnga kana ekɔ lo sambisha onto.

Dui di’onto diekɔ ehomɔ ka diambo kakoka tshikitanyema efula. Naka wɛ kamba ladiɔ dimɛna, kete diɔ koka salanganya dako, munanda etema w’anto, memula nsaki, ndo tshutshuya anto dia mbɔsa yɛdikɔ. Koko, wɛ hatokoka sala dikambo sɔ paka lo mbidja tsho tolembetelo l’ahole wahombayɛ tshikitanya yɛdikɔ ya dui, lowango, kana wendjo wa dui. Wengwelo wa dui wa paka l’ahole wakadjisha onto djembetelo haleke monga dimɛna. Lo dihole dia sawo diayɛ salanganya ndo monga ɔmɔtshu le ampokami ayɛ, vɔ wayodioka eshi. Wengwelo wa dui w’ɔlɔlɔ ndjaka oma l’otema.

Naka ɔtɛkɛtshi kamba dimɛna la wengwelo wa dui, kete nde hatokotola yambalo y’anto oya le nde. Ndo, dui sɔ diayokimanyiya ampokami dia shihodia dimɛna sawo diatɔmbwama.

Engolaka yɛdikɔ ya dui. Yoho mɔtshi ya tshikitanya dui diayɛ ele mengola yɛdikɔ yadiɔ. Koko ɔtɛkɛtshi hahombe tengolaka yɛdikɔ ya dui wonya tshɛ lo yoho yahɔtɔnɛ. Dikambo sɔ koka ndjofukutanya ndo eokelo ka losango layɛ. Naka wɛ ayodiyaka dui mbala efula amboleka, kete ampokami hawotɔngɛnangɛna.

Yɛdikɔ ya dui diayɛ la dia mbɔtɔnɛ l’awui watayɔmbɔla. Kânga wɛ ekɔ lo mbadia didjango dimɔtshi di’ohomba efula, ɛnyɛlɔ oko didjango nɛ l’​Enyelo 14:6, 7 kana l’​Enyelo 18:4, kana etelo kɛmɔtshi ka mbetawoya anto dikambo, oko kɛnɛ kele lo Etumbelu 14:13, 14, kete ekɔ ohomba mbidiya dui lo yɛdikɔ yakoka. Woho akɔ wamɛ mbele, naka wɛ ekɔ lo mbadia awui amɔtshi w’oma lo Bible wɛnya elombwelo, oko awui watanaso lo Jeremiya 25:27-38, kete dui diayɛ diayoleka mandɛ lo ditelo dimɔtshi ko kitakita lo dikina.

Sɛdingola nto oyango watayawese. Onde wɛ nangaka tshutshuya ampokami ayɛ dia mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi? Onde wɛ nangaka kɛnɛmɔla awui woleki ohomba wa lo sawo diayɛ? Wɛ ayokotsha eyango ɛsɔ naka wɛ mbidiya yɛdikɔ ya dui la yewo y’efula. Koko, mbidiya tsho dui ngango koka koshishɛ oyango ayɛ. Woho akɔna na? Awui watayɛ koka kɔlɔmba dia tɛkɛta l’osalosalo ndo la nsaki lo dihole dia mbidiya dui. Tayɔtɛkɛta dikambo sɔ lo Wekelo 11.

Okitshekitshelo wa dui koka memula nsaki naka wɛ kamba lawɔ la shɛnɔdi. Koko, mbala efula dikambo sɔ nɔmbaka dia mbidiya dui mbala kakɔ ɔtɔi l’ɔkɔngɔ wa dikitshakitsha yema. Naka wɛ nangaka mbewoya dikambo diasha lonyangu kana dia wɔma, kete wɛ kokaka kitshakitsha dui ko l’ɔkɔngɔ didiya. Wɛ koka nto kamba l’okitshekitshelo wa dui dia mɛnya dia kɛnɛ katayɛ haleki awui akina wa l’etenyi kakɔ ohomba. Koko, naka dui diayɛ diekɔ paka l’ɛse, kete dikambo sɔ koka mɛnya di’oko wɛ bu l’eshikikelo ndo la mbetawɔ l’awui watayɛ kana ɔnɛ sawo diayɛ bu ohomba efula. Lo mɛtɛ, kema dimɛna kitshakitshaka dui mbala efula.

Engola lowango la dui diayɛ. Lo asawo aso wa nshi tshɛ, awui vamɛ tombaka oma l’onyɔ etena keso lo tondja tokanyi tele lo wɔɔngɔ aso. Lam’angasanaso, sho tongaka la mbekelo ka tɛkɛta esadi esadi. Naka sho nangaka di’anto akina kimɛ awui tshɛ wataso, kete lowango l’ɔtɛkɛta aso la dia monga lo yɛdikɔ y’ɔlɔlɔ.

Koko, paka atɛkɛtshi amɔtshi w’eyoyo ato mengola lowango la dui diawɔ. Lande na? Nɛ dia vɔ nɛnyaka efula woho wakawakonge awui. Mbala mɔtshi vɔ fundaka akambo tshɛ lofunda. Oyadi sawo hadiotoshama oko sawo dia ladia, vɔ nyangaka dia kimɛ ditelo tshɛ l’ɔtɛ. Etombelo wonga ele akambo tshɛ wa lo sawo mbishamaka la lowango lamboleka. Mbeka dia mbisha sawo l’ekimanyielo ka ekongelo ayokimanyiya onto dia ndjalowanya lo dikambo sɔ.

Ewɔ dia mbidiyaka lowango la dui diayɛ la shashimoya di’aha monga oko nyawo yatolɔ la lowango kam’ɛnayɔ mfɔ. Tɔtɛkɛtake pondjo esadi esadi kele ɛtɛkɛta ayɛ kawokame dimɛna le anto.

Dia wɛ mbeya tengolaka lowango la dui, wɛ hahombe tsho tatshɔka lowango lowango kana ɔkɔkɛ ɔkɔkɛ mbala la mbala. Naka wɛ sala ngasɔ, kete wɛ hatɔmbɔla sawo diayɛ dimɛna, ndo anto hawotodiyela. Wengwelo wa lowango la dia mbɔtɔnɛ l’awui watɛkɛtayɛ, tokanyi talangayɛ mɔmbɔla, ndo l’oyango ayɛ. Sha sawo diayɛ la lowango la dui lahombama. Naka dui di’ɔngɛnɔngɛnɔ mbalangayɛ mɔmbɔla, kete wɛ la dia tɛkɛta yema esadi esadi oko wokoyɔtɛkɛtaka nshi tshɛ. Dui sɔ diekɔ nto ohomba etena katayɛ kana kakɔndɔlayɛ awui wele bu ohomba efula. Dui sɔ diayokokimanyiya dia sawo diayɛ monga l’awui wa weho la weho ndo monga dimɛna efula. Koko mbala efula, etena kɔmbɔlayɛ tokanyi t’eshika, awui woleki ohomba, ndo awui w’ohomba wa lo sawo, wɛ la dia tɛkɛta ɔkɔkɛ.

Tshikitanyaka wondjo wa dui diayɛ. Ohɔsa di’onto ekɔ lo poma mishiki suke la wonya a tango w’otondo. Koko l’edja kɛsɔ tshɛ, nde ekɔ lo kamba paka la nɔtɛ (note musicale) ɔtɔi keto, ntondotondo la wolo, oma lâsɔ ko nde poloya, tena dimɔtshi esadi esadi kana ɔkɔkɛ. Naka nde ekɔ lo tshikitanya yɛdikɔ ndo lowango la dui tsho, koko hatshikitanya nɔtɛ, kete “mishiki” ɔsɔ hawotonga dimɛna. Woho akɔ wamɛ mbele naka hatotshikitanyisha wendjo wa dui, kete dui diaso hatɔngɛnyangɛnya atui.

Pombaka mbeya di’otshikitanyelo wa wendjo wa dui kema l’etombelo akɔ wamɛ l’ɛtɛkɛta tshɛ. L’ɔtɛkɛta wele la wendjo oko ɔtɛkɛta w’ase Chine, otshikitanyelo wa wendjo wa dui koka tshikitanya ndo kitshimudi ya tshɛkɛta. Koko, kânga l’ɔtɛkɛta wa ngasɔ, ekɔ awui amɔtshi wakoka onto sala dia ndowanya dui kana ɛtɛkɛta watondjande. Nde koka sala la wolo dia mbidiyaka kana kitshakitshaka dui aha la tshikitanya woho watɛkɛtama tshɛkɛta. Diakɔ diele ɛtɛkɛta wahomba mbidiya dui, paka tɛkɛta yema la wolo ndo wahomba kitshakitsha dui, paka mbatɛkɛta la dui dia l’ɛse.

Oyadi l’ɛtɛkɛta wahalɔmbɛ dia tɔtɔmiya etenyi tshɛ ka etelo, otshikitanyelo wa wendjo wa dui koka mɔmbɔla tokanyi efula. Ɛnyɛlɔ, onto koka kamba la yema ya wodiyelo wa wendjo ndo wa yɛdikɔ ya dui dia tɔtɔmiya dui dimɔtshi di’ohomba. Kana onto koka kamba l’otshikitanyelo wa wendjo wa dui dia mɛnya woke kana otale w’ɛngɔ. Wodiyelo wa dui l’ekomelo k’ɔnɔngɔ koka mɛnya dia wombola mambɔma kânga mbele ɛtɛkɛta ɛmɔtshi nɔmbaka dia kitshakitsha dui.

Onto koka mɛnya ɔngɛnɔngɛnɔ ndo wangasanu lo mbidiya wendjo wa dui. (L’ɔtɛkɛta wele la wendjo, dikambo sɔ koka nɔmba dia mbidiya dui kambe y’ɔlɔlɔ.) Onto koka kitshakitsha wendjo wa dui dia mɛnya lonyangu kana ɔkɛyi. (Kana ɔtekɛta wele la wendjo, mbeyaka monga ohomba kitshakitsha wendjo wa dui.) Toho tɛnyishawɔ lanɛ ta kɛnɛmɔla kɛnɛ kele l’asolo koka kimanyiya ɔtɛkɛtshi dia minanda etema w’ampokami. Etena kayangɛ kamba la toho tɔsɔ, tokomɛke tsho paka lo tɛkɛta tɔtɛkɛta toto ko pe. Kamba la dui diayɛ lo yoho yɛnya dia wɛ lawɔ ekɔ lo mboka woho akɔ wamɛ.

Lɛnɛ ahomba tatɛ. Oma lende atatɛ wengwelo wa dui? Vɔ tatɛka etena kasɔna onto awui wa lo sawo diande. Lo sawo diayɛ, naka wɛ ayokambaka la tokanyi tashidiya tâmu kana paka takeketsha toto, kete wɛ hatonga la diaaso efula dia tengolaka wendjo wa dui. Lâsɔ, sɛdingola ekongelo kayɛ, ndo yashikikɛ dia wɛ akadjisha tokambokambo tshɛ tayosalanganya sawo diayɛ, kana tele ɔlɔlɔ.

Tɔshi dia l’atei atei wa sawo diayɛ, wɛ ambɛna ohomba w’efula wa tshikitanya wendjo, yɛdikɔ kana lowango la dui, nɛ dia dako diambɔkɔmɔla anto demba, ayoyosala na? Tshikitanya yoho yeyɛ lo mbisha sawo diayɛ. Lo sala ngande na? Yoho mɔtshi ele mbifola Bible, nɔmba ampokami dia vɔ lawɔ mbifola Bible yawɔ, ndo mbadia divɛsa dimɔtshi lo dihole dia tatɛkɛtaka tsho. Kana kamba la wembola lo dihole dia tɛkɛta tsho, ko memala yema dia tɔtɔmiya. Kamba l’ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka wɔdu. Toho tɔsɔ mbakamba l’atɛkɛtshi wa tomanamana. Koko oyadi diewo diakɔna diaya layɛ, wɛ kokaka kamba l’alako anɛ etena kalɔngɔsɔlayɛ sawo diakawakosha.

Sho koka mbuta dia wengwelo wa wendjo wa dui ndowanyaka sawo. Naka wɛ mengolaka dui l’ahole wakoka ndo lo yɛdikɔ yakoka, kete kɛnɛ katɛkɛtama lo sawo diayɛ kayɔkɛnɛmɔma ndo ampokami ayɛ wayokohokamɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ.