Tshapita ya Dikumi L’Enanɛi
‘Vɔ Kema wa l’Andja Ɔnɛ’
1. (a) La ntondo ka nyɔi kande, kakɔna kakalɔmbɛ Yeso lo dikambo di’ambeki ande? (b) Lande na ekɔ ohomba monga wanɛ wele “kema wa “l’andja ɔnɛ,” NW]”?
L’OTSHO wa la ntondo ka nde ndjakema, Yeso akalɔmbɛ lo dikambo di’ambeki ande. Oko wakandeyaka dia vɔ wakahombe ndjohomana l’ehemba wa wolo efula oma le Satana, nde akatɛ She ate: “Dimi halombe nti: Uwanya [“oma l’andja ɔnɛ,” NW], keli lambukolomba nti: Uwashimbeli uma [le kanga] kolo. Vo kema wa [“l’andja ɔnɛ,” NW], uku wemi kema la [“l’andja ɔnɛ,” NW].” (Joani 17:15, 16) Lande na kele ekɔ ohomba ndjakakitola l’andja ɔnɛ na? Nɛ dia Satana mbele omboledi w’andja ɔnɛ. Ɔnkɔnɛ, Akristo hawohombe ndjatambiya l’andja ɔnɛ wele l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ kande.—Luka 4:5-8; Joani 14:30; 1 Joani 5:19.
2. Lo toho takɔna tele Yeso kondjatambiya l’awui wa l’andja ɔnɛ?
2 Woho wakandatone dia ndjatambiya l’awui wa l’andja ɔnɛ hɛnya dia Yeso kombokaka anto akina ngandji. Lo wedi okina, nde akakɔnɔla ase hemɔ, akolola edo, ndo aketsha anto awui wendana la Diolelo diaki Nzambi. Nde akakimɔ ndo lɔsɛnɔ lande dikambo di’anto. Koko, nde kɔngɛnangɛnaka tokanyi ndo ditshelo dia kɔlɔ dia wanɛ wakakɛnɛmɔlaka yimba y’anto wa l’andja ɔnɛ waki Satana. Diakɔ diakandewola anto lo kɛnɛ kendana la nsaki ya mindo, nsaki ya lomombo ndo oyangelo wa lokumu. (Mateu 5:27, 28; 6:19-21; Luka 20:46, 47) Ndo kema dikambo dia diambo dia Yeso akewɔ nto dia ndjatambiya l’awui wa pɔlitikɛ. Kânga mbakinde ose Juda, Yeso kɔmbɔtɔ l’ewanu wa pɔlitikɛ waki lam’asa ase Rɔma l’ase Juda.
‘Diolelo Diami Kema dia l’Andja Ɔnɛ’
3. (a) Ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda wakahindɛ Yeso onongo akɔna la ntondo ka Pilato, ndo lande na? (b) Kakɔna kɛnya dia Yeso komonga la mposa ka ndjala nkumekanga lanɛ la nkɛtɛ na?
3 Tende kɛnɛ kakatombe lam’akandamisha ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’ase Juda Yeso ndo wakawɔtɔlɛ la ntondo ka Pɔnsɔ Pilato laki nguvɛrnɛrɛ k’ase Rɔma. Lo mɛtɛ, ewandji ɛsɔ wakomala nɛ dia Yeso akakɛnɛmɔla awui awɔ wa dungi pende lo sɛkɛ. Dia vɔ tshutshuya nguvɛrnɛrɛ kɛsɔ dia mbɔsɛ Yeso yɛdikɔ ya kɔlɔ, vɔ wakahindɛ Yeso onongo ɔnɛ: “Takatani untu one angayula wudja asu, asike antu nambula Kayisa; ata ati: Dime keli Kristu, khum’ekanga.” (Luka 23:2) Ɔsɔ aki dikambo dia kashi nɛ dia, ɔnɔnyi ɔtɔi la ntondo ka dikambo sɔ, lam’akalange anto mbidja Yeso nkumekanga, nde akatone. (Joani 6:15) Nde akeyaka dia lo nshi yayaye, nde ayonga Nkumekanga ka l’olongo. (Luka 19:11, 12) Ndo nto, nde akahombe mbahenyama l’okudi aha oma le anto koko oma le Jehowa Nzambi ndamɛ.
4. Kanyi yakɔna yaki la Yeso lo dikambo di’ofutelo w’elambo?
4 Nshi shato la ntondo ka Yeso mundama, Afarisɛ wakahembe dia konya Yeso dia mbuta dui dimɔtshi dia kɔlɔ lo kɛnɛ kendana l’ofutelo w’elambo. Koko, nde akate ate: “Uhunyumenya denariyo [lofalanga l’okenga l’ase Rɔma]. Kanga efanelu la efundelo keli loko?” Lam’akawate ɔnɛ: “Ka Kayisa,” nde akâkadimola ate: “Okone nyusha Kayisa diango dia Kayisa. Nyusha [Nzambi] diango dia [Nzambi].”—Luka 20:20-25.
5. (a) Wetshelo akɔna wakasha Yeso ambeki ande etena kakawawonde? (b) Ngande wakalembetshiya Yeso ɔkɔkɔ wa kɛnɛ kakandasale? (c) Ohemba ɔsɔ waki l’etombelo akɔna?
5 Kema, Yeso kombetsha anto dia vɔ tɔmbɔkwɛ mandji y’anto. Lam’akaye asɔlayi ndo apami akina dia ndjonda Yeso, Petero akasɔmɔla yɔɔmbɔ yande ndo akahumuya pami kɛmɔtshi ndo akohembola tui. Koko Yeso akate ate: “Ukaluya yombo yaye lu dihusu; ne dia wane tshe wakimela yombo, wayuvo la yombo.” (Mateu 26:51, 52) La wedi a pindju, Yeso akalembetshiya Pilato tokanyi tande lo mbuta ate: “Diulelu diami diaha dia la kete nye. Utunduyala diulelu diami dia la kete nye mbedio, tshiki antu ami wutondwela ta, diaha dimi nkimwama l’anya w’asi Juda.” (Joani 18:36) Pilato akasuya dia nde kotana Yeso “nduku [la] munga.” Koko lam’ele lemba l’anto wakawodjɛka londjo, Pilato akayetawɔ dia mpanɛ Yeso l’otamba.—Luka 23:13-15; Joani 19:12-16.
Ambeki Ndjelaka Ɛlɔmbwɛlɔ Kaki Yeso
6. Ngande wakɛnya Akristo wa ntondo dia vɔ wakewɔ yimba ya l’andja ɔnɛ, koko waki la ngandji k’anto?
6 Ambeki wa Yeso wakashihodia kɛnɛ kakalɔmbamaka di’aha ndjatambiya l’awui wa l’andja ɔnɛ. Dui sɔ diakalembetshiyaka mbewɔ yimba ndo ditshelo dia kɔlɔ di’ase andja ɔnɛ, mbidja ndo tɔkɛnyɔ t’awui wa ngala la t’awui wa mindo takakɛnyamaka l’ahole wa tɔkɛnyɔ wa la Rɔma. Lam’ele vɔ wakewɔ awui asɔ, anto wakataka ɔnɛ ambeki mpetshaka anto. Ambeki komonga mɛtɛ la lohetsho otsha le anyawɔ anto, koko vɔ wakasalaka la wolo dia kimanyiya anto akina dia kondja wahɔ oma lo tɛdikɔ takɔshi Nzambi dia mbisha anto panda.
7. (a) Kakɔna kakakomɛ Akristo wa ntondo lo woho wakiwɔ kondjatambiya l’awui wa l’andja ɔnɛ? (b) Ngande wakawɔsaka ewandji wa pɔlitikɛ ndo ofutelo w’elambo, ndo lande na?
7 Ambeki waki Yeso wakasoyama oko wakandasoyama, mbala efula oma le ewandji wa lɛɛta wakawatɛ awui wa kashi lo lokombo la wɔ. Koko, oya l’ɔnyɔnyi 56 T.D., ɔpɔstɔlɔ Paulo akafundɛ Akristo wa la Rɔma dia mbakeketsha dia vɔ “nembele embuledi, [mbut’ate ewandji wa pɔlitikɛ] ne dia nduku diulelu diaha uma le [Nzambi].” Lanɛ hawote di’ɔnɛ Jehowa mbadja emboledi wa l’andja ɔnɛ lo lowandji, koko nde mbetawɔka dia vɔ mbolɛ edja ndo lam’ayoyolɛ Diolelo diande dɔamɛ nkɛtɛ k’otondo. Diakɔ diele, Paulo akakoke ndaka Akristo dia nɛmiya ewandji wa lɛɛta ndo futa elambo.—Romo 13:1-7; Tito 3:1, 2.
8. (a) Polo lo yɛdikɔ yakɔna yahomba Akristo monga l’okitanyiya otsha le emboledi wa lâdiko? (b) Ngande wakayele Akristo wa ntondo ɛnyɛlɔ kaki Yeso?
8 Koko, okitanyiya w’otsha le ewandji wa pɔlitikɛ wekɔ l’elelo, koko aha l’akambo tshɛ. Naka ɛlɛmbɛ waki Jehowa ndo ɛlɛmbɛ w’ana w’anto wɔlɔshana, kete wanɛ wakambɛ Jehowa la dia kitanyiya ɛlɛmbɛ Ande. Dibuku Sur le chemin de la civilisation — Histoire du monde (l’Angɛlɛ), mbutaka lo kɛnɛ kendana l’Akristo wa ntondo ɔnɛ: “Akristo wakatonaka dia kotsha ɛkɛndɛ ɛmɔtshi wakâlɔmbaka ase Rɔma. Akristo . . . wakɛnaka ɔnɛ kamba olimu w’asɔlayi kɛdikɛdi manguna mbetawɔ kawɔ. Vɔ kombetawɔka ndoko ɔkɛndɛ ɔtɔi wendana l’awui wa pɔlitikɛ. Vɔ wakatonaka dia tɛmɔla nkumekanga ka wodja ɔsɔ.” ‘Lam’akadjangɛ’ Tuminadi ta lâdiko ta la Juda ambeki waki Yeso di’aha vɔ tetemala sambisha, vɔ wakakadimola ɔnɛ: “Dieli la su dia nkitanyia aui wa [Nzambi], aha aui w’antu atu.”—Etsha 5:27-29.
9. (a) Lande na kakɔshi Akristo wa la Jerusalɛma yɛdikɔ yakawɔshi l’ɔnɔnyi 66 T.D.? (b) Lo yoho yakɔna yele ɔsɔ ekɔ ɛnyɛlɔ ka dimɛna?
9 Ambeki wa Yeso wakalame lomangemange lawɔ la ntondo k’ata ndo k’ewanu w’ase pɔlitikɛ. L’ɔnɔnyi 66 T.D., ase Juda wa la Judiya wakatɔmbɔkwɛ Kayisa. Alembe w’ase Rɔma wakadinge Jerusalɛma esadi eto. Kakɔna kakasale Akristo waki l’osomba na? Vɔ wakohɔ dako dia Yeso dia tomba oma l’osomba ɔsɔ. Lam’akatakɔ ase Rɔma osomba ɔsɔ lo tshanda mɔtshi, Akristo wakalawɔ otsha lo wedi okina w’Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana lo lɛtshi la nkɛtɛ l’akona wa la Pela. (Luka 21:20-24) Lomangemange lawɔ lakasha Akristo wa kɔlamelo wa l’ɔkɔngɔ awɔ ɛnyɛlɔ ka ndjela.
Akristo la dia Tshikala Lomange lo Nshi Nyɛ y’Ekomelo
10. (a) Olimu akɔna watetemala kamba Ɛmɛnyi wa Jehowa, ndo lande na? (b) Vɔ wekɔ la lomange l’awui akɔna?
10 Onde ɔkɔndɔ mɛnyaka dia lo nshi nyɛ y’ekomelo, ekɔ olui ɔmɔtshi w’anto walama lomangemange lawɔ l’ɛnyɛlɔ k’Akristo wa ntondo? Eelo, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sala dikambo sɔ. L’etena kɛsɔ k’otondo, vɔ wekɔ lo tetemala la sambisha ɔnɛ paka Diolelo diaki Nzambi to mbayela wɔladi, lɔngɔnyu ndo ɔngɛnɔngɛnɔ wa pondjo le anangi w’akambo wa losembwe. (Mateu 24:14) Koko, vɔ namaka lomangemange lawɔ la ntondo k’ewanu wa lam’asa wedja.
11. (a) Ngande wotshikitanyi lomangemange l’Akristo la kɛnɛ kasala ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ? (b) Ngande wɔsa Ɛmɛnyi wa Jehowa kɛnɛ kasala anto akina lo kɛnɛ kendana l’awui wa pɔlitikɛ?
11 Koko, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa l’andja ɔnɛ wekɔ lo ndjatambiya l’awui wa pɔlitikɛ. Lo wedja ɛmɔtshi, vɔ sukɛka kana tonaka la wolo tshɛ kadinda ya wanɛ wadja dungi di’anto mbavɔtɛ. Amɔtshi l’atei w’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wekɔ lo kamba elimu wa pɔlitikɛ. Akina tshutshuyaka ewandji wa pɔlitikɛ dia vɔ kongɛ awui awɔ lo woho walangawɔ. Koko Ɛmɛnyi wa Jehowa hawoyatambiya lo pɔlitikɛ. Ndo hawoyange dia shimba anto akina dia monga ɔtɔi ɔmɔtshi wa l’olui ɔmɔtshi wa pɔlitikɛ, nyanga dihole dimɔtshi lɔkɔ, kana mbidjɛ onto ɔmɔtshi akatshi lo vɔtɛ. Yeso akate di’ambeki ande kema wa l’andja ɔnɛ, diakɔ diahayatambiya Ɛmɛnyi wa Jehowa lo pɔlitikɛ.
12. Etombelo akɔna wambonga oma lo woho wele ɛtɛmwɛlɔ wa l’andja ɔnɛ kema la lomange?
12 Oko wakataditshi Yeso, wedja wekɔ lo ndɔshana mbala la mbala. Kânga elui w’anto wa l’etei ka wodja ndɔshanaka lam’asawɔ. (Mateu 24:3, 6, 7) Suke la mbala tshɛ, lam’alɔshana wedja kana elui ɛmɔtshi w’anto, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ sukɛka wedi ɔmɔtshi ndo keketshaka anto awɔ dia sala woho akɔ wamɛ. Etombelo akɔna wonga na? Anto wa l’ɔtɛmwɛlɔ ɔtɔi ndjakanaka lam’asawɔ l’ata paka nɛ dia vɔ kema wodja ɔtɔi kana dioho ɔtɔi. Dui sɔ hadiɔtɔnɛ la lolango laki Nzambi.—1 Joani 3:10-12; 4:8, 20.
13. Kakɔna kɛnya akambo lo kɛnɛ kendana la lomangemange l’Ɛmɛnyi wa Jehowa?
13 Koko, Ɛmɛnyi wa Jehowa hawoyatambiya kânga yema l’ata tshɛ wa l’andja ɔnɛ. Tshoto y’Etangelo, ya Ngɔndɔ ka Dikumi l’Ɔtɔi 1, 1939 (lo Angɛlɛ) yakate ɔnɛ: “Wanɛ tshɛ wele lo wedi wa Nkumadiɔndjɔ wayolama lomangemange lawɔ l’ata walɔshana wedja.” Ɛmɛnyi wa Jehowa wa lo wedja tshɛ ndo wele la weho wa nsɛnɔ yotshikitanyi wekɔ lo tetemala la monga la dionga sɔ. Vɔ hawetawɔ dia diatɔnelo diele lam’asa ase pɔlitikɛ ndo ata walɔma l’andja ɔnɛ pandjola nkumbo kawɔ k’anto l’ɔnango ka l’andja w’otondo. Vɔ ‘wambotshula tɔɔmbɔ tawɔ nkongo ndo akɔnga awɔ tokuwa ta lɔhɔ.’ Vɔ haweke awui w’ata l’ɔtɛ wa lomangemange lawɔ.—Isaya 2:3, 4; 2 Koreto 10:3, 4.
14. Kakɔna kakomɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa l’ɔtɛ wayakakitolawɔ oma l’andja ɔnɛ?
14 Naa otombelo ɔmɔtshi w’oma lo lomangemange lawɔ na? Yeso akate ate: “Ne dia nyu nyaha wa [“l’andja ɔnɛ,” NW], . . . diako mbanyuhetsha [“wa l’andja ɔnɛ,” NW].” (Joani 15:19) Ɛmɛnyi wa Jehowa efula wakadjama lo kanu l’ɔtɛ wewɔ ekambi waki Nzambi. Amɔtshi wakasɔkishama, ndo kânga ndjakema paka oko wakadiɛnɛ Akristo wa lo ntambe ka ntondo. Kɛsɔ tshɛ ele nɛ dia Satana, lele “etemolatemola ka la kete nye,” ekɔ lo ndɔshana l’ekambi waki Jehowa nɛ dia vɔ kema wa l’andja ɔnɛ.—2 Koreto 4:4; Enyelo 12:12.
15. (a) Kakɔna kayanga komɛ wedja tshɛ, ndo kakɔna kahomba Ɛmɛnyi wa Jehowa mbewɔ? (b) Lande na kele ekɔ ohomba efula kakitwana l’andja ɔnɛ?
15 Ekambi wa Jehowa wekɔ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo woho wewɔ kema wa l’andja ɔnɛ, dikambo wedja tshɛ wa lɔkɔ wayanga ndjolanyema l’Aramangɛdɔna. (Danyele 2:44; Enyelo 16:14, 16; 19:11-21) Tayewɔ elanyelo kɛsɔ nɛ dia hatoyatambiya l’awui wa l’andja ɔnɛ. Oko weso anto wele kâmɛ lo nkɛtɛ kɛnɛ k’otondo, sho tekɔ la kɔlamelo lo Diolelo diaki Nzambi dia l’olongo. Lo mɛtɛ, tekɔ lo mɔnywama ndo pɛnyahɛnyama nɛ dia sho kema anto wa l’andja ɔnɛ. Koko kem’edja, asui asɔ wayanga komɛ nɛ dia dikongɛ nɛ di’akambo dialɔmbwama oma le Satana diayanga nanyema lo pondjo pondjo. Lo wedi okina, wanɛ wakambɛ Jehowa wayɔsɛna pondjo pondjo l’andja ande w’oyoyo wayonga l’ɛse k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Diolelo diaki Nzambi.—2 Petero 3:10-13; 1 Joani 2:15-17.
Ovuswelo
• Ngande wakɛnya Yeso kɛnɛ kalembetshiya ndjala onto lele ‘kema la l’andja ɔnɛ’?
• Naa dionga diaki l’Akristo wa ntondo lo kɛnɛ kendana la (a) yimba ya l’andja ɔnɛ? (b) l’ewandji wa l’andja ɔnɛ ndo (c) l’ofutelo w’elambo?
• Lo toho takɔna tambɛnya Ɛmɛnyi wa Jehowa wa nshi nyɛ lomangemange lawɔ l’Akristo na?
[Osato wa lo lɛkɛ 165]
Yeso akalembetshiya dia nde l’ambeki ande “kema wa [“l’andja ɔnɛ,” NW]”