TSHAPITA YA DIKUMI
Onde wɛ ndjambolaka lushi tshɛ ɔnɛ: ‘lende ele Jehowa?’
1, 2. a) Ngande waki lonyuma l’ase Juda wa lo nshi ya Jeremiya? b) Kakɔna kakahombe ase Juda nsala lo kɛnɛ kendana la lonyuma lawɔ?
JEREMIYA akalelaka l’ɔtɛ w’awui waki lo komɛ wodja ande ndo w’awui wakawotɛ Nzambi dia nde mbewoya wendana la nshi yayaye. Nde akakombola di’ɔtɛ ande monga oko kiɔkɔ y’ashi ndo washo ande oko ɛtɛkɔ dia nde ntetemala ndela. Jeremiya aki l’ɔkɔkɔ w’oshika wa ndjakiyanya lo dikambo dia wodja ande. (Jer. 9:1-3; adia Jeremiya 8:20, 21.) Ase Juda wakatetemala ntona ɛlɛmbɛ waki Nzambi ndo vɔ kokitanyiya dui diande, ɔnkɔnɛ mpokoso kakahombe mbakomɛ.—Jer. 6:19; 9:13.
2 Koko, ase Juda wanɛ wakakombolaka mboka awui w’ewandji awɔ w’ɛtɛmwɛlɔ w’ɔnɛ awui tshɛ waki dimɛna kondjakiyanyaka l’otema ɔtɔi lo woho wakɔsaka Jehowa lɔkɛwɔ lawɔ. (Jer. 5:31; 6:14) Vɔ waki oko ɛkɔnyi wakayangaka onganga wawatɛ awui w’amɛna, koko hawodje yimba lo tolembetelo tɛnya dia wekɔ la hemɔ. Naka wɛ ekɔ la hemɔ ka wolo, shi wɛ ayolanga dia vɔ kosala ɛgzamɛ w’amɛna dia wɛ sakemɛ la wonya? Lo yoho ya lo nyuma, ase Juda wa lo nshi ya Jeremiya wakahombe mbetawɔ l’otema ɔtɔi dia takiwɔ la lonyuma la dimɛna. Vɔ wakahombe ndjambola ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’—Jer. 2:6, 8.
3. a) Ngande wakakoke ase Juda nkondja okadimwelo lo dimbola di’ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ b) Naa yoho mɔtshi yakahombe ase Juda nyanga Jehowa?
3 Le ase Juda, ndjambola ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ akahombe nembetshiya nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Nzambi etena kakawahombe mbɔsa tɛdikɔ ta weke kana ta totshitshɛ. Ase Juda wa lo nshi shɔ kosala dui sɔ. L’ɔkɔngɔ wa Jerusalɛma ntshikala tɔngɔ to ndo wa vɔ nkalola oma la Babilɔna, vɔ wakahombe ‘nyanga Jehowa.’ Lo nsala ngasɔ, vɔ wakakoke mboshola ndo mbeya mboka yande. (Adia Jeremiya 29:13, 14.) Ngande wakawakoke nsala dikambo sɔ? Yoho mɔtshi aki lo ndjasukanya la Nzambi lo dɔmbɛlɔ dia l’otema ɔtɔi, mbuta ate nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kande. Kɛsɔ mbakasale nkumekanga Davidi. Nde akalɔmbɛ Nzambi ɔnɛ: “Unimbitshiya esese aye, we [Jehowa]! Umbetsha mbuka yaye.” (Osam. 25:4) Tende leeta lakasha Ɔnɛ latokaka alɔmbɛlɔ ase Juda lo tshimbo ya Jeremiya l’ɔnɔnyi wa dikumi w’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga Zedekiya. Nde akawatɛ ɔnɛ: “Umbeti, ku dimi layuketawo, layukenya akambu a waki ndu wushami, wahayeyi.” (Jer. 33:3) Otondonga nkumekanga ndo wodja wakatɔmbɔkɔ wakayange Nzambi, tshike Nde akakoke mbasholɛ awui “wushami,” mbuta ate elanyelo ka Jerusalɛma ndo woho wakayahombe ndjɔlɔngɔswama l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi 70.
4, 5. Lo toho takɔna tokina takakoke ekambi waki Jehowa mboyanga?
4 Yoho kina yakakoke ase Juda nyanga Jehowa aki lo nyangiayangia l’ɔkɔndɔ ndo nsɛdingola woho wakandasalɛka anto ande akambo. Lo nsala ngasɔ, vɔ wakakoke mbohɔ awui wakakoke ngɛnyangɛnya Nzambi kana mbômadia. Vɔ waki l’efundelo waki Mɔsɛ ndo l’efundelo ekina efula wakasambiyama wakatɛkɛtaka awui wendana l’ɔkɔndɔ wa nkumi ya dikanga ya l’Isariyɛlɛ ndo ya la Juda. Lo nkana yimba l’awui asɔ ndo lo mpokamɛ aprɔfɛta wa mɛtɛ waki Nzambi, ase Juda wa lo nshi ya Jeremiya wakakoke nshihodia okadimwelo wa dimbola di’ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’
5 Yoho ya sato yakakoke ase Juda nyanga Jehowa aki lo nkondja wetshelo oma l’akambo wakâkomɛ ndo wakakomɛ anto akina. Kɛsɔ halange mɛnya dia vɔ wakahombe nkondja wetshelo wa dikambo tshɛ paka l’ɔkɔngɔ wa vɔ mpomɔ mpokoso kana wa nsala munga kɛmɔtshi, koko vɔ wakakoke nkondja wahɔ lo nsɛdingola kɛnɛ kakawasale lo nshi yakete ndo woho wakɔshi Jehowa kɛnɛ kakawasale. Otowonga anto wasɛdingola akambo dimɛna, tshike vɔ wotoshihodia woho wakɔsaka Nzambi lɔkɛwɔ lawɔ.—Tuk. 17:10.
6. Ekeketshelo kakɔna kakokayɛ nkondja oma lo ɛnyɛlɔ ka Jɔbɔ?
6 Tende woho wendanaso la dikambo sɔ ɛlɔ kɛnɛ. Onde sho ndjambolaka mbala la mbala ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ etena kɔsaso tɛdikɔ kana kasalaso ɛsɔnwɛlɔ ɛmɔtshi? Anto amɔtshi mbeyaka nsuya diaha etena tshɛ kɔsawɔ tɛdikɔ mbatowoyambolaka dimbola sɔ. Naka ngasɔ mbediɔ ndo le yɛ, kete tɔkɔmɔke otema. Kânga Jɔbɔ owandji wa nkumbo waki la kɔlamelo aki l’okakatanu lo dikambo sɔ. Etena kakinde l’atei w’ekakatanu, ndeakayakiyanya paka lo dikambo diande ndamɛ. Elihu akawohola mbekelo kaki l’anto efula lo mbotɛ ɔnɛ: “Nduku lambula ati: Lend’eli [Nzambi], Utungi ami?” (Jobo 35:10) Elihu akakeketsha Jɔbɔ lo mbotɛ ɔnɛ: “Ukani yimba lu akambu wa mamba wa [Nzambi].” (Jobo 37:14) Jɔbɔ akahombe nsɛdingola elimu wa diambo waki Jehowa w’etongelo ndo woho wakasalɛka Nzambi anto akambo. Oma lo kɛnɛ kakôkomɛ, Jɔbɔ akayoshihodiaka mboka yaki Jehowa. L’ɔkɔngɔ wa nde mbikikɛ pâ yaki la nde ndo wa mɛna woho wakakandola Jehowa dikambo sɔ, Jɔbɔ akate ɔnɛ: “Dimi lakateketaka akambu wakimi kumana fundu, akambu wa mamba wundeki wulu, wakimi kunimbitela. Dimi lakukaka lukumu l’akambu aye lu atui, keli kakiane lambukena la ashu ami.”—Jobo 42:3, 5.
7. Oko wɛnyamidiɔ lo lɛkɛ 116, kakɔna kayangaso mɛna lo tshapita nyɛ?
7 Lo kɛnɛ kendana la ɔprɔfɛta Jeremiya ndamɛ, nde akatetemala nyanga Jehowa ndo aki l’akoka wa mboshola. Otshikitanyi l’ase wodja ande, l’edja k’ɛnɔnyi akumi w’olimu ande wa kɔlamelo, Jeremiya akatetemala mumbola ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ L’etenyi kayela ka tshapita nyɛ, tayɛna oma l’ɛnyɛlɔ ka Jeremiya woho wakokaso nyanga Jehowa ndo mbotana oma l’ekimanyielo ka dɔmbɛlɔ, ka wekelo ndo k’awui wahomana la so.—1 Ek. 28:9.
Kakɔna kalembetshiya dimbola di’ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ Lo toho takɔna takakoke ase Juda wa lo nshi ya Jeremiya ndjaoka dimbola sɔ?
JEREMIYA AKAYANGE JEHOWA LO DƆMBƐLƆ
8. Lo tena diakɔna diakakadimɔka Jeremiya le Nzambi lo dɔmbɛlɔ?
8 Etena kakandakambe oko yɛmb’awui ya Nzambi le wodja wa Juda l’edja k’ɛnɔnyi efula, Jeremiya akayangaka Jehowa lo alɔmbɛlɔ w’oma k’ɛse otema. Etena kakandewoyaka nsango yaki kɔngɛnyangɛnyaka anto, etena kakandoke dia nde hayokoka ntetemala, ndo etena kakandayambolaka lande na kakasalemaka akambo amɔtshi, nde akakadimɔka le Nzambi lo dɔmbɛlɔ. Nzambi akôkadimola ndo akawɛnya kɛnɛ kakandahombe nsala. Tende bɛnyɛlɔ dimɔtshi.
9. a) Ngande wakɛnya Jeremiya woho wakandayaokaka lo ndjela Jeremiya 15:15, 16, ndo ngande wakokadimola Jehowa? b) Lande na kɔsayɛ di’ekɔ ohomba nkɛnɛmɔla woho wayaokayɛ lo dɔmbɛlɔ?
9 Mbala kɛmɔtshi, etena kakandalongola losango la dianyelo lakandahombe mbewoya, nde akayaoke di’oko anto tshɛ wakawodjaka mananu. Ɔnkɔnɛ, ɔprɔfɛta akalɔmbɛ Nzambi dia nde mbôhɔ. Tɔshi ɛnyɛlɔ ka dɔmbɛlɔ diande diele lo Jeremiya 15:15, 16 lɛnɛ atande woho wakandayaoke etena kakandakondja okadimwelo w’oma le Nzambi. (Adia.) Lo dɔmbɛlɔ sɔ, Jeremiya akewoya Nzambi lonyangu laki la nde. Koko, etena kakandatane ɛtɛkɛta wa Nzambi ndo kakandawadje l’onyɔ ande, nde aki l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Jehowa akokimanyiya dia nde ngɛnangɛna diɛsɛ diaki la nde dia mɛmba lokombo la Nzambi ndo mbewoya losango lande. Jeremiya akakoke mɛna dimɛna kanyi yaki Jehowa lo dikambo sɔ. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo dikambo sɔ?
10. Kakɔna kakasale Nzambi etena kakate ɔprɔfɛta ande dia nde hatɔtɛkɛta lo lokombo lande nto?
10 Lo diaaso dikina, l’ɔkɔngɔ w’ɔlɔmbɛdi Pashura k’ɔnaki Imɛrɛ mbɔkɔmɔla, Jeremiya akate dia nde hatɔtɛkɛta nto lo lokombo la Jehowa. Ngande wakakadimola Nzambi dɔmbɛlɔ diaki Jeremiya? (Adia Jeremiya 20:8, 9.) Bible hatotɛ dia Nzambi akokadimola lo ntɛkɛta la nde oma l’olongo. Koko, ɔtɛkɛta wa Nzambi wakonge oko dja yalombalomba lo weka ande ndo takandakoke ntshika ntɛkɛta lo lokombo la Nzambi. Lo mɛtɛ, lo nɔmba Nzambi l’otema ɔtɔi ndo lo keketshama la kɛnɛ kakandeyaka lo dikambo dia lolango la Nzambi, Jeremiya akatshutshuyama dia ntetemala nsala kɛnɛ kakalangaka Nzambi nde nsala.
11, 12. Ngande wakakondja Jeremiya okadimwelo lo dimbola diande diendana la woho wakangɔnaka anto wa kɔlɔ?
11 Jeremiya aki l’okiyanu etena kakandɛnaka anto wa kɔlɔ watondoya lo lɔsɛnɔ. (Adia Jeremiya 12:1, 3.) Kânga mbakinde komvɔ losembwe la Jehowa tshɔdia, ɔprɔfɛta akayange okadimwelo lo ‘okiyanu’ ande. Woho wakandahonwɛ Jehowa akambo akɛnya hwe dia dimama diaki lam’asande la Nzambi diaki oko dimama dionga lam’asa ɔna la she ka ngandji. Ekɔ mɛtɛ dia Jeremiya koshihodiaka lande na kakangɔnaka ase Juda efula kânga mbakiwɔ atshi wa kɔlɔ. Onde Jeremiya akakondja okadimwelo wa dimɛna? Jehowa akoshikikɛ dia nde akahombe minya atshi wa kɔlɔ. (Jer. 12:14) Etena kakɛnyi Jeremiya etombelo w’akambo wakandalɔmbɛ Nzambi lo dɔmbɛlɔ, nde akayolekaka ndjaɛkɛ lo losembwe laki Nzambi. Etombelo wakonge ele, Jeremiya akayoleka nkadimɔ le Nzambi lo dɔmbɛlɔ lo sawolaka dimɛna la She lele l’olongo.
12 Oya l’ekomelo k’ɛlɔmbwɛlɔ ka Zedekiya, etena kakadinge ase Babilɔna Jerusalɛma, Jeremiya akatɛ Jehowa ɔnɛ: “Ashu aye watendaka mbuka tshe y’antu. We atufutaka untu l’untu uku mbuka yandi, uku elua wa etsha andi.” (Jer. 32:19) Jeremiya akakoke mɛna kanyi yaki Jehowa lo kɛnɛ kendana la losembwe. Nde akakoke mɛna dia Nzambi ekɔ lo mɛna kɛnɛ kasala onto tshɛ ndo nde mbokaka alɔmbɛlɔ wa l’otema ɔtɔi w’ekambi ande. Ndo nde akakoke mɛna tolembetelo efula tɛnya dia Nzambi “atufutaka untu l’untu uku mbuka yandi, uku elua wa etsha andi.”
13. Lande na kahombaso ndjashikikɛ dia lolango laki Nzambi lekɔ lo takotshama?
13 Sho mbeyaka mbɔsa dia hatovu tshɔdia lo kɛnɛ kendana la losembwe laki Nzambi ndo la lomba lakamba la nde dia nkotsha lolango lande kakianɛ ndo lo nshi yayaye. Koko, sho koka nkondja wahɔ lo nkana yimba lo kɛnɛ kakakomɛ Jeremiya ndo mbutɛ Jehowa l’alɔmbɛlɔ woho wayaokaso. Alɔmbɛlɔ wa ngasɔ koka mfudia wɛkamu aso le Jehowa ɔnɛ lolango lande layotetemala salema. Oyadi hatoshihodia dimɛna woho wasalema akambo nshi nyɛ, kana woho watasalema lolango lande, sho koka mbotɛ lo dɔmbɛlɔ dia sho mbɔsaka dia akambo tshɛ wekɔ l’anya ande. Lolango lande layosalema lo yoho ndo lo etena koleki dimɛna le nde. Ɔsɔ ekɔ dikambo dia mɛtɛ diahatakoke mbidja tâmu. Tayotetemala mumbola ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ lo nyangaka lo dɔmbɛlɔ dia nshihodia lolango lande ndo lo mɛna tolembetelo ta woho watakotshama lolango lande.—Jobo 36:5-7, 26.
Eshikikelo kakɔna kakondjaso oma l’awui wakakomɛ Jeremiya etena kakandayangaka Jehowa lo dɔmbɛlɔ?
JEREMIYA AKALODIA OTEMA ANDE LA EWO
14. Ngande weyaso dia Jeremiya akasale eyangelo l’ɔkɔndɔ w’ekambi waki Nzambi?
14 Lo yoho yɔtɔnɛ la dimbola di’ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ Jeremiya akeyaka ohomba wa ‘ewo ka Jehowa.’ (Jer. 9:24) Nde akahombe mbeka ɔkɔndɔ wendana l’ekambi waki Nzambi etena kakandafundaka abuku welamɛ ɛlɔ kɛnɛ ɔnɛ: 1 Khumi ya Dikanga ndo 2 Khumi ya Dikanga. Nde akashile lo yoho ya shikaa “buku di’etsha wa Solomona,” “buku di’Ekondo wa Khumi ya dikanga ya Isariyele,” ndo “buku di’Ekondo wa Khumi ya dikanga ya Juda.” (1 Khum. 11:41; 14:19; 15:7) Diakɔ diele, nde akashihodia woho wakakandola Jehowa akambo wa weho la weho. Jeremiya akakoke mbeya kɛnɛ kakangɛnyangɛnyaka Jehowa ndo woho wakandɔsaka tɛdikɔ t’ekambi ande. Nde akakoke nto mboka sso l’efundelo wakasambiyama waki l’etena kɛsɔ ɛnyɛlɔ oko efundelo wa Mɔsɛ, wa Jashua, wa Samuɛlɛ, wa Davidi ndo wa Sɔlɔmɔna. Aha la tâmu, nde akeyaka dimɛna akambo wendana l’aprɔfɛta w’edjedja ndo wa lo nshi yande. Ngande wakakondja Jeremiya wahɔ oma lo wekelo ande w’onto ndamɛ?
15. Wahɔ akɔna wakakoke nkondja Jeremiya oma l’eyangelo wakandasale lo prɔfɛsiya k’Elidja?
15 Jeremiya akafunde ɔkɔndɔ wendana la Jezabɛlɛ, womoto la kɔlɔ laki wadi aki nkumekanga Ahaba ka la Samariya. Nde akafunde ndo kɛnɛ kakate Elidja ɔnɛ mfɔ yayɔlɛ Jezabɛlɛ l’ɛtshi ka nkɛtɛ ka Jezirɛlɛ. (1 Khum. 21:23) Ndo lo yoho yɔtɔnɛ la kɛnɛ kakafunde Jeremiya, sho mbeyaka di’ɛnɔnyi oko 14 l’ɔkɔngɔ, wakasokola Jezabɛlɛ oma lo didishi, mponda kaki Jehu kakɔhɔtshahɔtsha ndo mfɔ yakôle. (2 Khum. 9:31-37) Eyangelo wendana la prɔfɛsiya kaki Elidja ndo okotshamelo atɔ kânga lo towuiwui ta totshitshɛ akahombe nkeketsha mbetawɔ kaki Jeremiya l’ɔtɛkɛta wa Nzambi. Lo mɛtɛ, lâdiko di’etetemalelo kande oko wakinde ɔprɔfɛta, mbetawɔ kande kakakeketshama oma lo wekelo ande w’awui wakasale Jehowa lo nshi yakete.
16, 17. Lande na kafɔnyayɛ dia Jeremiya akakoke ntetemala mbewola nkumi ya dikanga ya kɔlɔ ya lo nshi yande?
16 Tɔshi ɛnyɛlɔ kekina. Oko le yɛ, kakɔna kakakimanyiya Jeremiya kânga mbakandahɛnyahɛnyamaka dia nde ntetemala mbewola nkumi ya dikanga ya kɔlɔ, ɛnyɛlɔ oko Jɛhɔyakima ndo Zedekiya? Ɔkɔkɔ woleki woke ele, Jehowa aketɛ Jeremiya “uku usumba wudingami lukumbu” le nkumi ya dikanga ya Juda. (Jer. 1:18, 19) Ndo tatohɛke dia Jeremiya akasale eyangelo w’efula lo kɛnɛ kendana la nkumi ya dikanga yakalɔmbɔla ntondo la Juda ndo la Isariyɛlɛ. Nde akafunde dia Manase “akatshela ului tshe wa diango dia l’ulungu diakelu l’atei a kumbu hyendi y’aseke wa luudu la [Jehowa].” Nde akalambola ɔnande oko olambo wa lotshumba ndo akadiake anto efula waha l’onongo. (2 Khum. 21:1-7, 16; adia Jeremiya 15:4.) Koko, Jeremiya akahombe mbeya dia etena kakayakitshakitsha Manase ndo kakandatetemala nɔmba, Jehowa “akawukela” ndo nde akôkaloya lo dihole diande dia nkumekanga.—Adia 2 Ekondo 33:12, 13.
17 Lo efundelo ande, Jeremiya kɔtɛkɛta dia kɛtshi kakoke Jehowa Manase. Koko, Manase akayovɔka ɛnɔnyi 15 la ntondo ka Jeremiya ntatɛ olimu ande w’ɔprɔfɛta. Oma lɔkɔ, ɔprɔfɛta akahombe mbeya kɛnɛ kakatombe etena kakayatshumoya nkumekanga oma lo kɔlɔ yakandasale. Ɔsɛdingwelo wa dimɛna dimɛna wa lɔkɛwɔ la kɔlɔ laki la Manase ndo etombelo wa kɔlɔ wakandakondja akakimanyiya Jeremiya dia mɛna ohomba wa nkeketsha nkumi ya dikanga, ɛnyɛlɔ oko Zedekiya dia nyanga kɛtshi ndo ngandji ka lɔsɛngɔ ka Jehowa. Kânga nkumekanga kakayasha efula l’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo kakadiake anto efula akakoke ndjatshumoya ndo dimanyiyama. Otondonga wɛ kakahomana la kɛnɛ kakahomana la Jeremiya, onde awui wendana la nkumekanga Manase wakakoke kokeketsha, kosha diaaso dia wɛ ntetemala nkamba olimu ayɛ l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumi ya dikanga nkina ya kɔlɔ?
NDE AKAKONDJA WETSHELO OMA L’AWUI WAKOKOMƐ
18. Wetshelo akɔna wakakoke Jeremiya nkondja oma lo ɛnyɛlɔ ka Uriya, ndo lande na kakadimolayɛ ngasɔ?
18 Aha la tâmu, l’etena kakandakambaka olimu ande w’ɔprɔfɛta, Jeremiya akakondja wetshelo lo mɛna kɛnɛ kakasalaka anto wa lo nshi yande l’awui wotshikitanyi. Ɔmɔtshi l’atei awɔ aki ɔprɔfɛta Uriya lakewoya awui wendana la Jerusalɛma ndo la Juda l’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jɛhɔyakima. Koko, oma lo wɔma wakandakokaka nkumekanga Jɛhɔyakima, Uriya akalawɔ l’Edjibito. L’ɔkɔngɔ, nkumekanga akatome anto dia vɔ towonda l’Edjibito ndo oma lâsɔ, nde akayodiaka. (Jer. 26:20-23) Onde wɛ fɔnyaka dia Jeremiya akakondja wetshelo oma lo kɛnɛ kakakomɛ Uriya? Woho wakatetemala Jeremiya mbewola ase Juda lo kɛnɛ kendana l’elanyelo kaki k’emembe ndo woho wakandasalaka dikambo sɔ kânga lo tɛmpɛlɔ lo washo w’anto tshɛ mɛnyaka dia nde akakondja wetshelo oma lo dikambo sɔ. Jeremiya koshisha dihonga diande ndo Jehowa kombotshika. Nzambi akatshutshuya Shafana y’ɔnaki Ahikamɛ dia nde nkokɛ Jeremiya pami ka dihonga.—Jer. 26:24.
19. Kakɔna kakakoke mɛna Jeremiya lo woho wakatetemalaka Jehowa ntomɛ wodja Ande aprɔfɛta?
19 Jeremiya akakondja nto wetshelo oma lo kɛnɛ kakokomɛ etena kakakambe Jehowa la nde dia mbewola wodja Ande. L’ɔnɔnyi wa nɛi w’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga Jɛhɔyakima, Jehowa akatɛ Jeremiya dia nde mfunda ɛtɛkɛta tshɛ wakandawotɛ ntatɛ lo nshi ya Jɔsiya polo l’etena kɛsɔ. Lande na kakawotɛ Nzambi dia nde nsala dikambo sɔ? Aki dia nkeketsha anto dia ntshika nsala kɔlɔ dia vɔ dimanyiyama. (Adia Jeremiya 36:1-3.) Jeremiya aketɔka k’ɔlɔmɔ dia mbewoya nsango y’oma le Nzambi ndo nde akasɛngasɛngaka anto dia vɔ ntshika ditshelo diawɔ dia wɔnɔnyi. (Jer. 44:4) Shi mbokɛmaka hwe dia Jeremiya akashihodia oma lo kɛnɛ kakokomɛ dia Nzambi akatomaka aprɔfɛta ande l’ɔtɛ wa kɛtshi kakandokaka anto? Shi dui sɔ diakahombe ntshutshuya Jeremiya dia nde mboka anto kɛtshi? (2 Ek. 36:15) Sho koka mboka lande na kele etena kakake Jeremiya lam’akalanyema Jerusalɛma, nde akakoke mbuta ɔnɛ: “Ngandji ka shikaa ka [Jehowa] hatushilaka, ketshi kandi kema la ekumelu. [T]o ndjalaka [o]yuyu pindju tshe.”—Del. 3:22, 23.
Ngande wakayaoke Jeremiya lo nsala eyangelo wendana l’awui wakasale Nzambi lo nshi yakete ndo lo nkana yimba lo kɛnɛ kakokomɛ nde l’anto akina? Wetshelo akɔna wakokaso nkondja oma lo dui sɔ?
ONDE WƐ NDJAMBOLAKA LUSHI TSHƐ ƆNƐ: ‘LENDE ELE JEHOWA?’
20. Ngande wakokayɛ mbokoya Jeremiya lo nyangaka Jehowa?
20 Lo tɛdikɔ tɔsayɛ lushi la lushi, onde wɛ nyangaka dia mbeya lolango laki Nzambi lo mumbola ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ (Jer. 2:6-8) Otshikitanyi l’ase Juda wa lo nshi yande, Jeremiya akendɛka ekimanyielo k’oma le Kanga-Wolo-Tshɛ dia nde mbeya kɛnɛ kakandahombe nsala. Mbokoya ɛnyɛlɔ ka Jeremiya lo nyangaka kanyi yaki Jehowa lushi la lushi ekɔ mɛtɛ dui dia lomba le ɔmɔmɔ la l’atei aso etena kɔsaso tɛdikɔ.
21. Woho akɔna wa dɔmbɛlɔ diakoka kokimanyiya lo kɛnɛ kendana l’olimu ayɛ w’esambishelo, ɛnyɛlɔ etena kahomanayɛ l’onto lakotshanya la ngala tshɛ?
21 Hatohombe mumbola kanyi yaki Jehowa paka l’awui wa weke kana l’etshikitanu wa weke walangaso nsala lo lɔsɛnɔ. Ɛnyɛlɔ, kayotota dia yɛdikɔ ya ntomba l’olimu w’esambishelo lushi lakayakongɛ? Ondo wɛ mbeyaka memɔ la pindju ko mɛna dia mvula kayanga ndɔ kana yanyi yayonga wolo efula. Ɛtshi ka nkɛtɛ kakayalɔngɔsɔdi dia tosambisha lo luudu la luudu mbeyaka monga ɛtshi ka nkɛtɛ kasambishama mbala la mbala. Wɛ mbeyaka mbohɔ di’anto amɔtshi wa l’ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ tonaka losango layɛ la loshilambo ndo akina la ngala. Onde wɛ koka ndjambola lo dɔmbɛlɔ la pindju ka lushi lɔsɔ ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ Nsala ngasɔ mbeyaka kokimanyiya dia wɛ nkana yimba lo losango l’ɔlɔlɔ lasambishayɛ ndo dia wɛ ndeka mbɔsa dia Nzambi nangaka dia wɛ nsambisha losango lakɔ. Oma lâsɔ, wɛ mbeyaka ndjoka di’ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ kiɔkɔ y’ɔngɛnɔngɛnɔ ndo y’ɔlɔ le yɛ oko wakidiɔ le Jeremiya. (Jer. 15:16, 20) L’ɔkɔngɔ diko, naka wɛ ambotohomana la onto ɔmɔtshi lakotshanya la ngala kana onto lakokiya wɔma l’olimu w’esambishelo, kete wɛ koka nɔmba Nzambi nto lo dikambo sɔ. Onde wɛ ayosala ngasɔ? Tohɛke dia nde koka kosha nyuma k’ekila kakoka kokimanyiya lo yoho ya dimɛna ndo nsaki kayɛ ka nsambisha losango laki Nzambi kayahemɛ wɔma wele la yɛ.—Luka 12:11, 12.
22. Lande na kahoke Jehowa alɔmbɛlɔ amɔtshi?
22 Ekɔ dimɛna mbeya dia Jehowa hoke alɔmbɛlɔ amɔtshi. (Adia Delu dia Jeremiya 3:44.) Jehowa kompokamɛ alɔmbɛlɔ w’ase Juda wakatɔmbɔkɔ nɛ dia vɔ ‘wakanya atui awɔ oma le nde’ ndo wakatetemala nsala awui wa kɔlɔ. (Tuk. 28:9) Woho wa wetshelo wokɛma hwe wakakondja Jeremiya mbakondjaso ndo sho, mbuta ate naka onto hasale akambo lo yoho yɔtɔnɛ l’alɔmbɛlɔ ande, kete dikambo sɔ diayonyangiya Nzambi ndo alɔmbɛlɔ ande hawotokɛma. Ekɔ mɛtɛ ohomba efula dia sho mbewɔ etsha wakoka nyangiya Jehowa.
23, 24. a) Kakɔna kele ohomba naka sho nangaka mbeya lolango laki Jehowa? b) Ngande wakokaso ndeka nkondja wahɔ oma lo wekelo aso w’onto ndamɛ?
23 Lâdiko dia alɔmbɛlɔ wa l’otema ɔtɔi wasalaso dia nyanga ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa, sho pombaka ntetemala nsala wekelo w’onto ndamɛ. Ɔsɔ ekɔ dui di’ohomba efula dia mbeya lolango la Jehowa. Lo dikambo sɔ, sho ndeka Jeremiya nɛ dia tekɔ la Bible k’otondo. L’ɛnyɛlɔ ka Jeremiya lakasale eyangelo wa lotshimola dia mfunda ɔkɔndɔ ande wakasambiyama, sho koka nyangiayangia l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi dia nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kande ndo ndjambola ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ Lo nyanga dia mbeya lolango lande, wɛ ndjaɛkɛka le nde ndo wɛ “ayuyala uku utamba wakawune l’umamu w’ashi, watotolaka ediu awo utsha l’okedi.”—Adia Jeremiya 17:5-8.
24 Etena kadiaso ndo kakanaso yimba l’Afundelo w’Ekila, toyange dia mbeya kɛnɛ kalanga Jehowa sho nsala lo awui wotshikitanyi. Sho koka nyanga atɔndɔ wakombolaso mbohɔ ndo nkamba la wɔ lo lɔsɛnɔ laso. Etena kadiaso ɛkɔndɔ, wadjango waki Nzambi, atɔndɔ ande ndo ɛtɛkɛta ande wa lomba wele lo Ɔtɛkɛta Ande, tɔsɛdingole woho wakoka awui asɔ monga la shɛngiya lo tɛdikɔ tɔsaso lushi la lushi. Dia tokadimola lo dimbola diaso di’ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ nde koka tɛnya l’Ɔtɛkɛta ande woho wakokaso ndɔshana l’ekakatanu wa wolo wakoka mpomana la so. Tayokoka mɛna lo Bible ‘akambo woshami wahateye’ kana mbashihodia dimɛna.—Jer. 33:3.
25, 26. Wahɔ akɔna wakondjaso oma l’awui watokomɛ ndo wakomɛ anto akina?
25 Lâdiko dia lâsɔ, sho koka nto nsɛdingola awui watokomɛ ndo wakomɛ anto akina. Ɛnyɛlɔ, sho mbeyaka mɛna l’ɛnyɛlɔ ka Uriya, dia anto amɔtshi hawotetemala ndjaɛkɛ le Jehowa. (2 Tim. 4:10) Sho koka nkondja wetshelo oma lo lɔkɛwɔ lawɔ ndo mbewɔ etombelo wa kɔlɔ wakawakondja. Tohɔke mbala la mbala dia Jehowa ekɔ lo tosalɛ akambo la ngandji ka lɔsɛngɔ ndo tohɔke nto dia Jeremiya akangɛnangɛna kɛtshi ndo ɔlɔlɔ wa Nzambi. Oyadi ekakatanu akɔna wele la so, tatɔsake dia Nkum’Olongo hayakiyanya dikambo diaso. Nde ndjakiyanyaka dikambo diaso oko wakandayakiyanya dikambo dia Jeremiya.
26 Naka sho nkana yimba lo woho wasalɛ Jehowa anto akambo ɛlɔ kɛnɛ, kete tayɛna dia nde tɔlɔmbɔlaka lushi la lushi l’akambo wotshikitanyi. Kadiyɛso kɛmɔtshi ka lo wodja wa Japon kelɛwɔ Aki akayaɔsaka dia nde kokoka monga Okristo w’oshika. Lushi lɔmɔtshi, etena kakandasambishaka la wadi aki omendji w’otshimbedi, nde akawotɛ ate: “Dimi fɔnyaka dia Jehowa ayanga towɔmi, koko halolange nde nsala ngasɔ ndo lekɔ lo mbɔlɔmba dia nde nyomombisha yema y’etena ka dimi ntetemala mbôkambɛ.” Wadi aki omendji w’otshimbedi akôlake ndo akawotɛ ate: “Dimi halokɔshi oko Okristo waya djungudungu lo nyuma.” L’ɔkɔngɔ diko, kadiyɛso Aki akayokanaka yimba la ɛtɛkɛta w’ekeketshelo ɛsɔ. Lo mɛtɛ, ndoko kakɛnyaka dia Jehowa akawɔsaka dia nde aya djungudungu. L’ɔkɔngɔ diko, Aki akalɔmbɛ Jehowa ɔnɛ: “Otome dihole tshɛ dialangayɛ. Layosala kɛnɛ tshɛ kalangayɛ dimi nsala.” L’etena kɛsɔ, nde akatshu tɛngɔla lo wodja okina lɛnɛ aki djui mɔtshi yakasalaka nsanganya l’ɔtɛkɛta w’ase Japon yaki l’ohomba w’onto leya ɔtɛkɛta ɔsɔ lakakoke nkamba kâmɛ la wɔ. Kadiyɛso Aki akatoshola dia lo wodja ɔsɔ mbakandotɔ ndo dui sɔ diakokimanyiya dia nde monɔ lɛkɔ dia tokimanyiya anangɛso l’akadiyɛso. Ko lende akandakoke todjasɛ? Kadiyɛso kɛmɔtshi kele ɔnande la womoto akonɔ akawosha shambrɛ ya mbidjasɛ. Kadiyɛso Aki komiyaka ɔnɛ: “Awui tshɛ wakete dimɛna ndo akɛnama dia Jehowa akandiholɛ mboka.”
27. Lande na kahomba dimbola di’ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ monga la shɛngiya lo kɛnɛ tshɛ kasalaso?
27 Anangɛso l’akadiyɛso efula koka nkɔndɔla waaso wakawɛnyi ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi, ondo etena kakawadiaka Bible kana kakawasalaka wekelo w’onto ndamɛ. Ndo sho lawɔ koka mpomana l’akambo wa ngasɔ. Awui asɔ pombaka nkeketsha dimama diele lam’asaso la Jehowa ndo totshutshuya dia sho ndeka ndjasukanya la nde lo dɔmbɛlɔ mbala la mbala. Tonge l’eshikikelo dia etena kayambolaso lushi la lushi ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ nde ayotɛnya mboka kande.—Is. 30:21.
Ngande wakokaso nkondja okadimwelo lo dimbola di’ɔnɛ: ‘Lende ele Jehowa?’ Lo toho takɔna takokaso nyanga ɛlɔmbwɛlɔ kande?