TSHAPITA YA TANU
Waa na wayoyɔsɔna dia monga angɛnyi ayɛ?
1, 2. a) Ekakatanu akɔna wahomana l’Akristo lo kɛnɛ kendana la lɔngɛnyi? b) Lande na kahombaso mbidja yimba lo weho w’anto wakasɔnɛ Jeremiya dia monga angɛnyi ande?
KAKƆNA kayoyosala naka asekayɛ amɔtshi wa l’olimu, asukanyi ayɛ kana asekayɛ amɔtshi wa la kalasa wambokelɛ lo fɛtɛ ka Nɔɛlɛ? Ayoyosala naka owandji ayɛ w’olimu ambokɔlɔmba dia wɛ mbuta kashi kana dia nsala dui dimɔtshi dia kɔlɔ? Kana kakɔna kayoyosala naka ewandji wa lɛɛta wambokɔlɔmba dia wɛ nsala akambo wahɔtɔnɛ la lomangemange l’Okristo? Ondo nkum’otema kayɛ kayokoshimba dia nsala awui asɔ, oyadi wayokɔla kana wayokosalɛ kɔlɔ l’ɔtɛ wamboyotona nsala awui asɔ.
2 Oko wayotɛna, Jeremiya akahomana mbala efula l’ekakatanu wa woho ɔsɔ. Aha la tâmu, tayokondja wahɔ lo nsɛdingola anto amɔtshi kana elui ɛmɔtshi w’anto wele Jeremiya aki la diɔtɔnganelo la wɔ l’edja k’ɛnɔnyi tshɛ wakandakambaka olimu ande. Amɔtshi l’atei awɔ wakayange dia mbɔkɔmɔla otema diaha nde ntetemala nkamba olimu ande. Jeremiya akahombe monga la diɔtɔnganelo dia ma ma la wɔ, koko vɔ komonga angɛnyi ande. Ɔnkɔnɛ, sho koka nkondja wetshelo oma lo weho w’anto wakasɔnɛ Jeremiya dia monga angɛnyi ande, mbuta ate wanɛ wakôkimanyiya ndo wakôkeketsha lo yɛdikɔ yakandɔshi ya ntshikala la kɔlamelo. Eelo, sho koka nkondja wetshelo oma lo tɛdikɔ takɔshi Jeremiya lo kɛnɛ kendana la lɔngɛnyi.
WEHO AKƆNA W’ANTO WELE ANGƐNYI AYƐ?
3. Kakɔna kakalange Zedekiya dia Jeremiya mbotɛ, ndo kakɔna kakasale Jeremiya?
3 Nkumekanga Zedekiya akasawola la Jeremiya lo waaso efula la ntondo k’elanyelo ka Jerusalɛma. Lande na? Nkumekanga akalongamɛka dia nkondja okadimwelo wa dimɛna lo kɛnɛ kakahombe komɛ lowandji lande. Nde akalangaka dia Jeremiya mbotɛ dia Nzambi ayekɛ lonya dia nkokɛ ase Juda oma le atunyi awɔ. Zedekiya akasɛngasɛnga Jeremiya lo tshimbo y’akɛndji ɔnɛ: “Shu tambukosengasenga shati: Utumbweli le [Jehowa] ne dia Nebukadineza, khum’ekanga ka Babilona, ambutolosha. Undu [Jehowa] ayutuhumuya lukulu l’olo lu dikambu diandi dimotshi dia mamba, dia [Nebukadinɛza] ntanganela.” (Jer. 21:2) Nkumekanga konanga ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi ka ndjakimɔ le ase Babilɔna. Nomb’ewo kɛmɔtshi akɛdika Zedekiya la “ɔkɔnyi watshɔ mbala la mbala toyanga esakelo ka dimɛna le dɔkɔtɛlɛ, koko hetawɔ mbɔsa ekanga wôfundɛwɔ.” Ko kayotota dikambo dia Jeremiya? Nde akakoke mbetawɔma le Zedekiya otondowotɛ kɛnɛ kakandalangaka mboka. Ko lande na kaki Jeremiya kotshikitanya losango lande dia mbetɛ lɔsɛnɔ lande dimɛna? Nde akatone nsala dikambo sɔ nɛ dia Jehowa akawotɛ dia nde mbewoya ɔlɛndjɛlɔ wa Jerusalɛma.—Adia Jeremiya 32:1-5.
4. Tɛdikɔ takɔna tahombayɛ mbɔsa lo kɛnɛ kendana la mbɔtɔ lɔngɛnyi, ɛnyɛlɔ l’asekayɛ wa l’olimu?
4 Lo toho tɔmɔtshi, awui wahomana la so fɔnaka la awui wakahomana la Jeremiya. Aha la tâmu, tekɔ la diɔtɔnganelo la asukanyi, asekaso wa l’olimu kana wa la kalasa wele lo yoho mɔtshi wekɔ angɛnyi aso. Ko onde tayowasɔna dia vɔ monga angɛnyi aso w’eshika oyadi vɔ mɛnyaka dia hawolange mboka kana ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kaki Nzambi? Jeremiya takandakoke mbewɔ Zedekiya tshɛ lo tshɛ nɛ dia nde aki nkumekanga kânga mbakandatone dia ndjela alako waki Nzambi. Koko, Jeremiya takandahombe ndjela ekanelo ka yimba ka kɔlɔ kaki la nkumekanga kana nyanga dia nkumekanga mbêtawɔ. Lo mɛtɛ, otondonga Jeremiya akasale kɛnɛ kakakombolaka nkumekanga Zedekiya, tshike nde otokoka mbosha lokema la weshasha kana mbosalɛ ɛlɔlɔ ekina. Koko, Jeremiya kombetawɔ nkɔ lo tɔsɛngiya kana lo ehemba wa monga ɔngɛnyi wa Zedekiya. Lande na? Nɛ dia Jeremiya takandahombe ntshikitanya yɛdikɔ yande ya mamema Jehowa. Ɛnyɛlɔ ka Jeremiya pombaka kotshutshuya dia wɛ nsɛdingola kana wanɛ wasɔnayɛ oko angɛnyi wekɔ lo kokeketsha dia wɛ monga la kɔlamelo le Nzambi. Wɛ hakoke mbewɔ tshɛ lo tshɛ diɔtɔnganelo diasayɛ l’asekayɛ wa l’olimu, wa la kalasa kana l’asukanyi ayɛ wahakambɛ Nzambi. (1 Kor. 5:9, 10) Koko, wɛ ayɛna dia naka wɛ nsɔna anto asɔ dia vɔ monga angɛnyi ayɛ w’eshika, kete wɛ ayodja diɔtɔnganelo diasayɛ la Nzambi lo wâle.
ONDE SHO POMBAKA MBƆTƆ LƆNGƐNYI L’ANTO WAHAKAMBƐ NZAMBI?
5, 6. Kakɔna kakahembe anto amɔtshi nsala dia ndiha Jeremiya onyɔ?
5 Aha Zedekiya oto mbakahembe dia ntshutshuya Jeremiya lo kɔlɔ. Ondo ɔlɔhɛ ɔmɔtshi wakakambaka laka Zedekiya “akakomola” Jeremiya mfimbo 39. (Jer. 20:2; Euh. 25:3) Ɛlɔhɛ ɛmɔtshi w’ase Juda wakasale ngasɔ ndo oma lâsɔ wakadje Jeremiya lo “luudu la lukanu.” Wakadje ɔprɔfɛta lo lokanu lo dihole dia kɔlɔ efula ndo l’ɔkɔngɔ wa nshi efula nde akoke wɔma dia nde ayovɔ lɛkɔ. (Adia Jeremiya 37:3, 15, 16.) Oma lâsɔ, l’ɔkɔngɔ wa Jeremiya ntshungɔ lo tshanda mɔtshi, ɛlɔhɛ ekina wakatshutshuya Zedekiya dia nde mbodiaka. Lo kanyi yawɔ, nde akatɛwɔlaka asɔlayi w’ase Juda. Dui sɔ diakâkonya dia vɔ ntambiya ɔprɔfɛta ɔsɔ lo difuku dia lɔtɛkɛ dia nde mvɔ. (Jer. 38:1-4) Wɛ ambadiaka dia Jeremiya akashimbamɛ oma lo nyɔi ka kɔlɔ kɛsɔ. Koko, awui asɔ mɛnyaka dia kânga mbakaweyaka dia kɛnɛ kakawasalaka kaki kɔlɔ, ɛlɔhɛ ɛsɔ wakɔnyɔla kɛnɛ kakawatɛka ɔprɔfɛta waki Nzambi ndo wakayange mbosalɛ kɔlɔ.
6 Aha ewandji wa lɛɛta ato mbaki atunyi waki Jeremiya. Lo diaaso dikina, apami amɔtshi w’oma la Anatɔta osomba, wakotɔ Jeremiya, anto wakokaso mbuta dia waki asukanyi ande wakawanɛ dia mbodiaka naka nde ntetemala nsambisha. (Jer. 11:21) Vɔ konangaka kɛnɛ kakandataka ndo wakawanɛ dia mbosalɛ kɔlɔ. Koko, Jeremiya akasɔnɛ Jehowa oko ɔngɛnyi ande lo dihole di’asukanyi ande. Anto akina wa lo nshi yande wakayangaka dia mbosalɛ kɔlɔ. Etena kakakambe Jeremiya la lɔkɔhɔ dia ntshutshuya ase Juda dia vɔ ndjakimɔ le nkumekanga ka Babilɔna dia vɔ ntshikala la lɔsɛnɔ, Hananiya akanya lɔkɔhɔ l’osongo laki lo kingo ka Jeremiya ndo akaliwɛdjawɛdja. Ɔprɔfɛta wa kashi ɔsɔ akɛnya dia Jehowa akate ɔnɛ: “Dimi lambowela lokoho la khum’ekanga ka Babilona.” Hananiya akavu paka l’ɔnɔnyi ɔsɔ ndo sho koka nshikikɛ akɔna aki ɔprɔfɛta wa mɛtɛ. (Jer. 28:1-11, 17) L’ɔkɔngɔ wa Jerusalɛma ndanyema oko wakewoya Jeremiya, Johanana nde l’ewandji ekina w’asɔlayi wakatone nkitanyiya didjango diaki Nzambi dia vɔ ntshikala lo wodja wa Juda. Vɔ wakatɛ Jeremiya ɔnɛ: “Kashi kataye.” “Nzambi k]asu, kunkutuma dia ndjututela ati: Tanyutshokaki l’Edjibitu dia ntudjase.” Vɔ wakayɔnyɔlaka Jehowa nto lo ntshɔ la Jeremiya nde la Baruka otsha l’Edjibito.—Jer. 42:1–43:7.
Weho akɔna w’anto waki Jeremiya la diɔtɔnganelo la wɔ? Wetshelo akɔna wakondjayɛ oma lo ɛnyɛlɔ ka Jeremiya?
7. Okakatanu akɔna wendana la nama kɔlamelo le Jehowa wakoka mpomana la yɛ?
7 L’edja k’ɛnɔnyi efula, Jeremiya akadingama l’anto waki kokambɛka Nzambi ndo l’atunyi ande. Tokane yimba lo ɛnyɛlɔ kande. Nde akakoke mbetawɔ mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto waki kɔnɛmiyaka Nzambi kana Ɔtɛkɛta ande, lam’ele weho w’anto asɔ mbakodinge. Ko kayotota dikambo diaso? Ondo sho mbeyaka monga la diɔtɔnganelo l’anto wafɔna la weho w’anto wakadinge Jeremiya. Oyadi vɔ kotɔlɔshaka la ngala tshɛ ndo tonaka Nzambi kana mɛnamaka dia vɔ wekɔ anto w’ɛlɔlɔ lo yɛdikɔ mɔtshi, onde wɛ ayowasɔna dia vɔ monga angɛnyi ayɛ w’eshika? Onde ayonga dui dia lomba dia mbekesanɛ l’anto wahadje prɔfɛsiya yaki Nzambi yimba? Otondonga Jeremiya mbele lo dihole diayɛ, onde nde otɔsɔna anto wɛnya oma lo lɔkɛwɔ lawɔ dia vɔ hawetawɔ akambo wa mɛtɛ wa l’Ɔtɛkɛta wa Nzambi kana wayaɛkɛ le anto dia vɔ monga angɛnyi ande? (2 Ek. 19:2) Nzambi kotshika Jeremiya l’okandokando lo kɛnɛ kendana l’etombelo waya lo ndjaɛkɛ le anto lo dihole dia ndjaɛkɛ le Nzambi. (Adia Jeremiya 17:5, 6.) Akanyiyayɛ lo dikambo sɔ?
8. Kɔndɔla ekakatanu wakoka mpomana l’Akristo wa lo ngelo kanyu.
8 Akristo amɔtshi mbɔsaka dia vɔ koka mpamia ekanda kana elimu awɔ naka vɔ mbekesanɛ l’anto amɔtshi wa l’andja ɔnɛ. Ko onde nsala dikambo sɔ koka nkonya Akristo asɔ lo wâle wa monga l’angɛnyi wa kɔlɔ ndo mbadja lo wâle wele oko ntondja ɛtɛkɛta wa mindo kana ndjasha l’ɔnwɛlɔ a wanu wa tshambandeko? Wɛ koka mboka lande na kele Akristo efula wakahombe mbɔsa yɛdikɔ ya ngasɔ wakasɔnɛ dia mbewɔ lɔngɛnyi la kɔlɔ oyadi dikambo sɔ diakahombe mbakonya dia vɔ nshisha wahɔ ɛmɔtshi wa l’emunyi. Woho akɔ wâmɛ mbele, owandji w’olimu kana asekaso wa l’olimu hawengenga dia nkesa waa kidiya. Koko, Akristo wa mɛtɛ hawɔsɛngiyama oma le anto wâdingi. Lo tena dimɔtshi, mbɔsa tɛdikɔ tendana l’awui asɔ mbeyaka monga dui dia wolo. Sho koka monga la lowando lo bɛnyɛlɔ diele oko dia Jeremiya laki la yoho ya lɔsɛnɔ yakôkimanyiya dia nde monga la nkum’otema k’ɔlɔlɔ ndo lâdiko dia tshɛ, dia nde monga la diɔtɔnganelo dia dimɛna la Nzambi.
9. Wâle akɔna waya lo nyanga dia nsala kɛnɛ kasala anto tshɛ?
9 Yɛdikɔ yakɔshi Jeremiya ndo dietawɔ diande akakonya di’asekande amɔtshi w’ase Juda mbɔnyɔla. (Jer. 18:18) Koko, nde aketawɔ ndjatshikitanya l’anto wa lo nshi yande wakasalaka kɛnɛ kakasalaka ‘anto tshɛ.’ (Jer. 8:5, 6) Jeremiya aketawɔ monga oko opoko lo tena dimɔtshi lo ‘ndjadjasɛ ndamɛ.’ Nde akakombolaka monga ndamɛ lo dihole dia mbidjasɛ kâmɛ l’angɛnyi wa kɔlɔ wakakoke mbɔsɛngiya lo kɔlɔ. (Adia Jeremiya 9:4, 5; 15:17.) Ko kayotota dikambo diayɛ? Ɛlɔ kɛnɛ oko wakidiɔ lo nshi ya Jeremiya, anto efula bu la kɔlamelo le Nzambi. Aya edja efula kele ekambi waki Jehowa mongaka la yewo lo kɛnɛ kendana l’ɔsɔnwɛlɔ w’angɛnyi. Kɛsɔ halembetshiya dia Jeremiya komonga l’angɛnyi. Anto amɔtshi wakawamɛka ndo wakosukɛka. Anto akɔna asɔ? Mbeya anto asɔ ayokokimanyiya efula.
JEREMIYA WAA NA WAKANDASƆNƐ DIA MONGA ANGƐNYI ANDE?
10, 11. a) Atɔndɔ akɔna wakayele Jeremiya l’ɔsɔnwɛlɔ ande w’angɛnyi? b) Waa na waki angɛnyi wa Jeremiya, ndo ambola akɔna wonyiyama lo dikambo diawɔ?
10 Anto akɔna wakasɔnɛ Jeremiya dia monga angɛnyi ande? L’ɛlɔmbwɛlɔ ka Jehowa, nde akânya mbala ko mbala anto wa kɔlɔ, wa lokeso, waha la losembwe, wakasalaka awui wa ngala, waki kondjakiyanyaka lo dikambo di’anto akina ndo waki la lɔkɛwɔ la mindo, mbuta ate anto wakoke ɔtɛmwɛlɔ wa pudipudi ɔkɔngɔ dia ntɛmɔla dikishi ndo lo nsala ngasɔ vɔ wakasale monanyi ka lo nyuma. Nde akakeketsha asekande w’ase Juda ɔnɛ: “Nyukaluli untu l’untu uma lu mbuka kandi ka kolo.” (Jer. 18:11) Kânga l’ɔkɔngɔ w’elanyelo ka Jerusalɛma, Jeremiya akatombola Nzambi l’ɔtɛ wa “ngandji [kande] ka shikaa,” wa “ketshi” kande ndo wa “kolamelu” yande. (Del. 3:22-24) Jeremiya akasɔnɛ paka ekambi wa Jehowa wa kɔlamelo dia monga angɛnyi ande w’eshika.—Adia Jeremiya 17:7.
11 Sho mbeyaka dimɛna wanɛ waki angɛnyi w’eshika waki Jeremiya. L’atei awɔ mbaki: Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ, Baruka, Seraya ndo ana waki Shafana. Sho mbeyaka ndjambola ɔnɛ: ‘Ngande waki apami asɔ? Lɔngɛnyi la woho akɔna laki lam’asawɔ la Jeremiya? Lo yoho yakɔna yakiwɔ angɛnyi ande w’eshika? Ndo ngande wakawakimanyiya Jeremiya dia nde nama olowanyi ande?’ Nyɛsɔ tende woho wendanaso la dikambo sɔ.
12. a) Lo ndjela osato wele lo lɛkɛ 58, lo awui akɔna wafɔna Jeremiya nde la Baruka? b) Seraya akinde, ndo kakɔna keyaso lo dikambo diande?
12 Baruka k’ɔnaki Neriya mbaki ɔngɛnyi ande woleki. Jeremiya akawosha ɛkɛndɛ wa fundaka ɛtɛkɛta wakawotɛka Jehowa ndo oma lâsɔ, nde akadiaka awui wakandafundaka la dui dia wolo la ntondo k’anto tshɛ ndo l’ɔkɔngɔ diko la ntondo k’ɛlɔhɛ w’ase Juda. (Jer. 36:4-8, 14, 15) Baruka aki la dietawɔ ndo la eshikikelo kâmɛ la Jeremiya k’ɔnɛ awui wakataka Nzambi wakahombe kotshama. Anto asɔ wakahomana l’awui wa woho wâmɛ l’edja k’ɛnɔnyi 18 w’ekomelo w’ofutanu wa wodja wa Juda. Vɔ waketshaka wenya efula lo nkamba kâmɛ olimu wakawasha Nzambi. Vɔ tshɛ wakahomana l’ekakatanu ndo wakahombe ndjashɛ diaha atunyi mbasalɛ kɔlɔ. Ndo vɔ tshɛ wakakeketshama oma le Jehowa. Mɛnamaka dia Baruka akotɔ lo nkumbo k’ofundji ɔmɔtshi wa lokumu w’ose Juda. Afundelo mbêlɛka ɔnɛ “ufundji” ndo Seraya k’ɔnango aki owandji wa lɛɛta wa woke. L’ɛnyɛlɔ ka Baruka, Seraya akayokambaka l’ɔkɔngɔ nde la Jeremiya dia mbewoya prɔfɛsiya yaki Jehowa. (Jer. 36:32; 51:59-64) Woho waketawɔ ana ahende waki Neriya asɔ dia nkamba kâmɛ la Jeremiya lo tena dia wolo sɔ akahombe nkeketsha ɔprɔfɛta Jeremiya. Wɛ lawɔ koka keketshama oma le ekambi wa Jehowa wakamba kâmɛ la yɛ la kɔlamelo tshɛ l’olimu wa Jehowa.
Wetshelo akɔna wakokayɛ nkondja oma lo ɔsɔnwɛlɔ w’angɛnyi wakasale Jeremiya?
13. Lo ndjela osato wele lo lɛkɛ 63, ngande wakɛnya Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ dia nde aki ɔngɛnyi waki Jeremiya w’oshika?
13 Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ aki ɔngɛnyi okina w’oshika wa Jeremiya. Etena kakatambiya ɛlɔhɛ waki la kɛlɛ Jeremiya lo difuku dia nde mvɔ, Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ pami kakawotsha komonga ose wodja ande, koko nde aki ose Etiyɔpiya. Nde aki owandji ɔmɔtshi lo luudu la nkumekanga. Nde akatshu tɛnana la Zedekiya lakadjasɛ la soko dia Bɛndjamina. La dihonga tshɛ, Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ akalɔmbɛ lotshungɔ oma le Zedekiya dia totondja Jeremiya oma lo difuku. Nde akɔshi apami 30 dia nsala la nde olimu ɔsɔ ndo kɛsɔ mɛnyaka dia ondo Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ akokaka wɔma di’atunyi waki Jeremiya wakakoke mbosalɛ kɔlɔ. (Jer. 38:7-13) Hateye shikaa woho wa lɔngɛnyi laki lam’asa Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ nde la Jeremiya. Lo ndjela lɔngɛnyi laki lam’asawɔ la Jehowa, sho koka mbuta dia vɔ ahende waki angɛnyi w’eshika. Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ akeyaka dia Jeremiya aki ɔprɔfɛta waki Jehowa. Nde akate dia kɛnɛ kakasale ɛlɔhɛ kaki ‘kɔlɔ’ ndo nde aketawɔ mbidja olimu ande lo wâle dia nsala kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ. Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ aki mɛtɛ pami k’ɔlɔlɔ. Kɛsɔ mbɛnya kɛnɛ kakawotɛ Jehowa ndamɛ ɔnɛ: “Layukushimbela lushi [l’elanyelo ka Jerusalɛma] . . . ne dia we akambekama.” (Adia Jeremiya 39:15-18, sho mbɛnganyisha alɛta ango.) Ɔsɔ mɛtɛ aki daka dia dimɛna efula! Shi woho w’ɔngɛnyi wa ngasɔ mbakombolaso monga la nde?
14. Kakɔna keyaso lo dikambo dia nkumbo kaki Shafana ndo dia lɔngɛnyi laki lam’asawɔ la Jeremiya?
14 Angɛnyi akina w’eshika waki Jeremiya aki ana asato waki Shafana l’okana ande. Vɔ waki lo nkumbo ka lokumu efula nɛ dia Shafana akakambe ntondo oko sekeletɛlɛ ka nkumekanga Jɔsiya. Etena kakayange atunyi wa Jeremiya dia mbodiaka mbala ka ntondo, “lunya la Ahikame, on’a Shafana, laki kame la Jeremiya, diaha vo mbukimo le antu.” (Jer. 26:24) Ahikamɛ aki l’ɔnango lakawelɛka Ngemariya. Etena kakadia Baruka dombwelo diaki Nzambi lo sɛkɛ, Mikaya w’ɔnaki Ngemariya akohokamɛ ndo akatotɛ she ndo ɛlɔhɛ ekina. Lo menda kɛnɛ kakakoke nsala Jɛhɔyakima, vɔ wakatɛ Jeremiya nde la Baruka dia vɔ ndjashɛ. Etena kakatone nkumekanga losango l’oma le Nzambi, Ngemariya aki l’atei w’anto wakɔsɛngasɛnga diaha nde ntshumba wɔɔmbɔ. (Jer. 36:9-25) Jeremiya akayoshaka Elasa ɔnaki Shafana okina mukanda wa prɔfɛsiya dia nde tɔlɛ ase Juda waki lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. (Jer. 29:1-3) Ɔnkɔnɛ, tambɔtɛkɛta di’ana asato waki Shafana l’okana ande, vɔ tshɛ wakasukɛ ɔprɔfɛta waki Nzambi. Ohokanyiya woho wakahombe Jeremiya ngɛnangɛna apami asɔ! Vɔ waki angɛnyi ande aha tsho woho wakawangɛnangɛnaka weho wa diangɔ dia ndɛ diâmɛ, nnɔ weho wa wanu wâmɛ kana l’ɔtɛ wakawangɛnangɛnaka weho wâmɛ wa tɔkɛnyɔ. Lɔngɛnyi lawɔ kombikama l’awui asɔ.
TƆSƆNƐ ANGƐNYI ASO LA LOMBA
15. Ɛnyɛlɔ kakɔna ka dimɛna kakatotshikɛ Jeremiya l’ɔsɔnwɛlɔ w’angɛnyi?
15 Sho koka nkondja wetshelo oma lo woho wakasɛnaka Jeremiya l’anto wa lo nshi yande oyadi anto wa kɔlɔ kana anto w’ɛlɔlɔ. Nkumekanga, ɛlɔhɛ, aprɔfɛta wa kashi ndo ewandji w’asɔlayi wakôtshutshuya dia nde ntshikitanya losango lande. Koko, Jeremiya kombetawɔ. Yɛdikɔ yande ya mamema ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ yakakonya di’anto asɔ mbohetsha, koko Jeremiya konyangaka lɔngɛnyi lawɔ, Jehowa mbaki ɔngɛnyi ande woleki. Jeremiya aketawɔ soyama oma le anto amɔtshi l’ɔtɛ wa kɔlamelo yande le Nzambi. (Adia Delu dia Jeremiya 3:52-59.) Koko, oko wakatadiɛnyi, aha Jeremiya oto mbakayashikikɛ dia kambɛ Jehowa.
16, 17. a) Ekimanyielo kakɔna kakoka okambi wa Jehowa nkondja oma le ɔngɛnyi w’ɔlɔlɔ? b) Oyadi wodja akɔna wasɛnayɛ, lende akokayɛ ntana angɛnyi woleki amɛna?
16 Kɛnɛ kakakonya Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ dia monga ɔngɛnyi w’oshika waki Jeremiya aki mbetawɔ ndo wɛkamu ande le Jehowa. Pami kɛsɔ aki la dihonga dia mbɔsa yɛdikɔ ya shimbɛ Jeremiya. Baruka aketawɔ mbetsha wenya efula kâmɛ la Jeremiya ndo akokimanyiya dia mbewoya nsango yaki Jehowa. Ɛlɔ kɛnɛ, l’atei w’etshumanelo k’Akristo, angɛnyi w’amɛna mbeyaka monga la nɛmɔ diâmɛ oko waki angɛnyi waki Jeremiya. Kadiyɛso Cameron lele l’ɛnɔnyi 20 ndo lele ombatshi mboka wa pondjo ngɛnangɛnaka efula shɛngiya ya dimɛna yele la kadiyɛso Kara lele nde lawɔ ombatshi mboka le nde. Cameron mbutaka ɔnɛ: “Kara akakeketsha oma lo ɛnyɛlɔ ndo oma l’ɛtɛkɛta ande dia dimi mbidja Jehowa lo dihole dia ntondo lo lɔsɛnɔ lami.” Akadiyɛso asɔ ahende mangana etale, koko Kara mbelɛka Cameron lo telefɔnɛ ndo mbofundɛka mbala la mbala dia mbeya woho wele ɔngɛnyi ande ndo dia vɔ keketshana. Cameron mbohɔka ɔnɛ: “Nde akeyaka awui tshɛ wendana la nkumbo kami. Nde akeyaka woho waki enondo ami la womoto ndo pâ kaki la mi l’etena kakandatɔmbɔkɔ ndo kakandatshanyema oma l’etshumanelo. Nde aki kâmɛ la mi lo tena sɔ tshɛ dia pâ ndo haleye kɛnɛ kotomokoka nsala otondonga nde komonga la shɛngiya y’ɔlɔlɔ le mi ndo kokimanyiyami. Nde akasukɛ lo yoho ya diambo efula.”
17 Wɛ koka nkondja angɛnyi w’amɛna l’etshumanelo k’Akristo, oyadi nyekɔ lɔlɔnga lâmɛ kana bu. Ananyɔ l’akadiyɛyɛ wekɔ la mbetawɔ kâmɛ la yɛ, nangaka Jehowa oko wɛ, nyekɔ l’elongamelo kâmɛ ndo ondo amɔtshi wekɔ lo mpomana l’ehemba wahomana la yɛ. Nyu koka nkamba olimu w’Okristo kâmɛ. Nyu koka kimanyiyana etena kahomananyu l’ekakatanu. Vɔ wayɔngɛnangɛna kâmɛ la yɛ etena kayoyonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ l’olimu wa Jehowa. Ndo nto, lɔngɛnyi lanyu koka ntshikala pondjo pondjo.—Tuk. 17:17; 18:24; 27:9.
18. Wetshelo akɔna wakondjaso oma lo woho wakasɔnɛ Jeremiya angɛnyi?
18 Wetshelo wakondjaso oma lo woho wakasɔnɛ Jeremiya angɛnyi mbokɛmaka hwe. Tatohɛke dui di’ohomba efula nɛ: Hatokoke mɛtɛ mbɔtɔ lɔngɛnyi l’anto wahetawɔ wetshelo wa lo Bible ko sho ntshikala l’ɔtɛmwɛlɔ wa mɛtɛ. Nsɛna lo yoho yɔtɔnɛ la dui sɔ ekɔ ohomba efula ɛlɔ kɛnɛ oko wakidiɔ lo nshi ya Jeremiya. Dia nde nkamba olimu ande la kɔlamelo ndo tshɔkwama oma le Jehowa, Jeremiya aketawɔ ndjatshikitanya l’anto efula wa lo nshi yande. Onde ngasɔ mbasalayɛ? Jeremiya akɔtɔka lɔngɛnyi la wanɛ waki la nde mbetawɔ kâmɛ ndo wakosukɛ dia nde nkamba olimu ande. Ɛlɔ kɛnɛ Okristo tshɛ wele la kɔlamelo koka nkondja wetshelo lo woho wakasɔnɛ Jeremiya angɛnyi la lomba!—Tuk. 13:20; 22:17.
Ngande wakokayɛ nkamba la ɛnyɛlɔ kaki Jeremiya etena kasɔnayɛ wanɛ wakoka monga angɛnyi ayɛ kana bu?
[Kiombo/Esato wa lo lɛkɛ 55]
Etena kadiayɛ ɔkɔndɔ wendana la Jeremiya la Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ, onde wɛ mbetawɔka dia vɔ waki anto wakasɛnɛ mɛtɛ? Atete edja, ɔkɔndɔ wele lo Jeremiya tshapita 38 watɛkɛta dikambo diawɔ wakasukamɛ oma lo diangɔ dihende diakawashola oma lo osomba w’edjedja wa Davidi.
Arkɛɔlɔgɛ ɔmɔtshi welɛwɔ Eilat Mazar akakundola ohomɔ ɔmɔtshi wakasalema la diwomba welɛwɔ bulla. (l’ɛse lo lonya la lɔmɔsɔ) Vɔ wakashola ohomɔ ɔsɔ lo ɔnɔnyi 2005 etena kakawatshimolaka emindo ɛmɔtshi wakakundɛma lo nshi yakalanyema Jerusalɛma lo 607 N.T.D. Ohomɔ ɔsɔ wekɔ la lokombo la lo Hɛbɛru l’edjedja la “Yehuchal ben Shelemyahu,” kitshimudi ya l’Ɔtɛtɛla ɔnɛ “Jukala y’ɔnaki Shɛlɛmiya.”
L’ɔkɔngɔ diko, lo difuku diakɔ diâmɛ sɔ ndo mɛtɛlɛ mɔtshi ngana suke la lawɔ, wakashola bulla kekina. (l’ɛse lo lonya l’omi) Tɔ kekɔ la lokombo “Gedalyahu ben Pashhur,” kana “Ngedaliya ɔnaki Pashura.”
Sho tanaka lo Jeremiya 38:1 nkombo y’ɛlɔhɛ ehende wakatshutshuya nkumekanga Zedekiya dia nde ndjaka Jeremiya, sheke yele Ɛbɛdɛ-mɛlɛkɛ akasale diaha yɔ kotshama. Eelo, nkombo y’anto yele lo Jeremiya tshapita 38 yekɔ nkombo y’anto wakasɛnɛ mɛtɛ.