Etawɔ Bible lo kɛnɛ ketɔ mɛtɛ
“Dia dikambu ne, mbatutukaka [Nzambi, “NW”] lusaka aha mpeko. Ne dia lam’akanyalungula diui dia [Nzambi, “NW”] diakatanyutela, nyu kudietawo uku diui di’antu, keli nyakadietawo uku diui dia mete, diatukambaka l’etema anyu, nyu wane wetawo.”—1 TESALONIKA 2:13.
1. Awui akɔna watanema l’atei a Bible wetɛ dibuku sɔ ohomba efula mɛtɛ?
BIBLE k’ekila mbele dibuku diamboleka kadimwama ndo diamboleka diangana efula l’andja ɔnɛ. Anto mbetawɔka aha ndoko l’okakatanu ɔnɛ: diɔ diekɔ ɔtɔi ɔmɔtshi a l’atei w’abuku w’ohomba efula. Koko, kɛnɛ koleki ohomba ele, Bible mbishaka alako wahombama dia nɔmbɔla anto wa weoho a koho tshɛ ndo wa wedja tshɛ, oyadi elimu akɔna kana lɔsɛnɔ lakɔna tshɛ lele lawɔ. (Enyelo 14:6, 7) Lo yoho yangɛnyangɛnya yimba l’otema, Bible kadimolaka wembola wele oko wɛnɛ: Naa oyango wa lɔsɛnɔ l’onto? (Etatelo 1:28; Enyelo 4:11) Lande na kele mandji y’anto kokoka mbela wɔladi wa pondjo la lotui tshitshi? (Jeremiya 10:23; Enyelo 13:1, 2) Lande na kavɔ anto? (Etatelo 2:15-17; 3:1-6; Romo 5:12) L’atei w’andja ɔnɛ wambofukutana, woho akɔna wakokaso kandola ekakatanu wa lo lɔsɛnɔ? (Osambu 119:105; Tokedi 3:5, 6) Kakɔna kakongɛso lo nshi yayaye?—Danyele 2:44; Enyelo 21:3-5.
2. Lande na kasha Bible ekadimwelo w’eshika lo wembola aso?
2 Lande na kakadimola Bible wembola wa ngasɔ l’eshikikelo tshɛ? Nɛ dia tɔ mbele Dui dia Nzambi. Nde akakambe l’anto dia vɔ kifunda, koko, oko wɛnyamidiɔ hwe lo 2 Timote 3:16 (NW), “Afundelo tshɛ wakasambiyama oma le Nzambi.” Vɔ kotomba oma l’olembetshiyelo w’onto l’onto. “Nduku diui di’amvutshi [wotelo w’akambo wahataye, ɛlɛmbɛ wa Nzambi, adjango wa l’atei a Bible w’endana la lɔkɛwɔ] diakayi uma lu lulangu la antu, keli antu wakati diui uma le [Nzambi, NW], wakasukuyama uma le [nyuma k’ekila, NW].”—2 Petero 1:21.
3. (a) Sha diɛnyɛlɔ diɛnya woho wakɔsama Bible la nɛmɔ di’efula oma le anto wa lo wedja wotshikitanyi. (b) Lande na kakadjaka anto amɔtshi sɛnɔ yawɔ lo wâle l’ɔtɛ wa mbala Afundelo?
3 Oma lo woho wakawashihodiaka nɛmɔ diele la Bible, anto efula waki lo wâle wa mbɔtɔ lokanu, kânga wa ndjakema, l’ɔtɛ wakiwɔ la Bible ndo wakawakialaka. Dikambo sɔ diakatshama l’edja k’ɛnɔnyi wakete lo wodja w’Espagne w’aseka Mupɛ, lɛnɛ akoke ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wɔma w’ɔnɛ lowandji lawɔ layokitakita naka anto mbala Bible l’ɛtɛkɛta awɔ hita; diɔ diakatshama nto lo Albanie, lɛnɛ akɔsama tɛdikɔ ta wolo oma le ewandji waki kombetawɔka akambo a Nzambi dia vɔ kumiya tɔsɛngiya tshɛ t’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ. Koko, anto wakokaka Nzambi wɔma wakalame kɔpi y’Afundelo, wakayialaka, ndo wakayiengɔnyaka lam’asawɔ. Lam’akalɔmaka Ta dia Hende di’Andja w’Otondo, lo pango ka lokanu ka la Sachsenhausen, Bible kɛmɔtshi kaketetaka lo woshɛshɛ oma lo luudu lɔmɔtshi la lokanu otsha lo lokina (kânga mbakasekɛmaka dikambo sɔ), ndo wanɛ wakakikolongolaka wakalembetɛka avɛsa amɔtshi lo yimba dia vɔ mbutɛ anto akina. L’edja k’ɛnɔnyi wa 1950, lo wodja w’Allemagne wa l’Ehotwelo ka wonya wakalɔmbwamaka oma le wa communistes l’etena kɛsɔ, Ɛmɛnyi wa Jehowa, wanɛ wakɔtɔ lokanu l’ɔtɛ wa mbetawɔ kawɔ waki lo wâle wa talola nshi yawɔ ya lokanu, onto l’onto la luudu lande la lokanu, lam’akawengɔnyaka tɛtshɛtshi ta Bible takawahombaka mbala l’otsho. Lande na kakawasalaka dikambo sɔ? Nɛ dia vɔ waketawɔka ɔnɛ Bible kekɔ Dui dia Nzambi, ndo wakeyaka ɔnɛ “untu hayala la lumu ne dia ma tu,” koko oma lo “aui tshe watumba uma l’unyo a [Jehowa].” (Euhwelu k’Elembe 8:3) Ɛtɛkɛta ɛsɔ wofundami l’atei a Bible wakakimanyiya Ɛmɛnyi wa Jehowa dia vɔ pɛtahɛtaka lo nyuma kânga mbakawahɛnyahɛnyamaka l’asui wa mamba.
4. Dihole diakɔna diahomba Bible monga ladiɔ lo sɛnɔ yaso?
4 Bible kema dibuku diahombaso kitshaka la mɛsa oto dia ndjôka sso lɔkɔ paka l’etena kambotomba dikambo dimɔtshi la shashimuya, kana kambaka latɔ paka l’etena kasangana ambetawudi l’ɔtɛmwɛlɔ awɔ. Sho pombaka kamba latɔ lushi la lushi dia tɔ tɔsɛnɛkɔlɛ akambo wahombaso ntokomɛ ndo tɛnya mboka k’ɔlɔlɔ kahombaso mbidjɛ.—Osambu 25:4, 5.
Bible Pombaka Mbalema ndo Manema Fundo
5. (a) Naka kokaka, ɛngɔ kakɔna kahomba ɔm’ɔmɔ la l’atei aso monga latɔ? (b) L’Isariyɛlɛ wa lo nshi ya ntondo, woho akɔna wakasholaka anto akambo wakafundama l’Afundelo? (c) Woho akɔna wasɛngiya Osambu 19:7-11 dionga diayɛ otsha lo walelo wa Bible?
5 Lo nshi yaso nyɛ, kɔpi ya Bible yekɔ l’ahole efula aha ndoko l’okakatanu, ndo sho tekɔ lo keketsha ambadi tshɛ wa Tshoto y’Etangelo dia nde ndjâla la kɔpi kɛmɔtshi. L’etena kakafundamaka Bible, ndoko mashinyi wakafundaka ekanda wakikɔ lo nshi shɔ. Anto kondjalaka la kɔpi yawɔ hita. Koko, Jehowa akɔshi tɛdikɔ di’ekambi ande mboka kɛnɛ kakafundama. Ɔnkɔnɛ, Etumbelu 24:7 kɔndɔlaka dia, l’ɔkɔngɔ wa Mɔsɛ funda kɛnɛ kakawodjangɛ Jehowa, nde “akose [dibuku dia sheke, NW], akadialela antu.” Oko wakawɛnyi akambo wa mamba wakasalema l’Okongo wa Sinai, vɔ waketawɔ ɔnɛ kɛnɛ kakawawalɛ Mɔsɛ kaki oma le Nzambi ndo vɔ waketawɔ ɔnɛ vɔ pombaka mbeya awui asɔ. (Etombelo 19:9, 16-19; 20:22) Ndo sho lawɔ pombaka mbeya kɛnɛ kofundami lo Dui dia Nzambi.—Osambu 19:7-11.
6. (a) Kakɔna kakasale Mɔsɛ la ntondo k’ase Isariyɛlɛ mbɔtɔ lo Kɛtɛ Yakalakema? (b) Woho akɔna wakokaso mbokoya ɛnyɛlɔ kaki Mɔsɛ?
6 Lam’akayalɔngɔsalaka wodja w’Isariyɛlɛ dia tehɔ Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana ndo mbɔtɔ lo Kɛtɛ Yakalakema, ko tshika lɔsɛnɔ lawɔ lakawatekekɔka l’oswe wa shɛnga, akasungana le wɔ dia vɔ vusola Ɛlɛmbɛ wa Jehowa ndo kɛnɛ kakandâsalɛka. Oko wakandatshutshuyama oma le nyuma ka Nzambi, Mɔsɛ akavusola Ɛlɛmbɛ kâmɛ lawɔ. Nde akawaohola Ɛlɛmbɛ lo ɔm’ɔmɔ, ndo nde akake epole ɔsɛkɛ lo adjango a weke la waonga wakahombe sɛngiya diokanelo diasawɔ la Jehowa. (Eohwelo k’Elembe 4:9, 35; 7:7, 8; 8:10-14; 10:12, 13) Ndo sho lawɔ ɛlɔ kɛnɛ, lam’atatɛso sala elimu w’eyoyo kana ntokomɛ akambo amɔtshi wa lo lɔsɛnɔ, ayonga ɔlɔlɔ le so naka sho sɛdingola woho wahomba alako wa l’Afundelo sɛngiya kɛnɛ katshaso.
7. Yema l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ tehɔ Jɔrɔdana, kakɔna kakasalema dia tɔtɔmiya Ɛlɛmbɛ wa Jehowa lo timba ndo l’etema awɔ?
7 Yema l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ tehɔ Ɔkɛdi wa Jɔrɔdana, anto wakasangana nto dia vusola kɛnɛ kakawatɛ Jehowa oma lo tshimbo yaki Mɔsɛ. Wodja wakatshumana lo lɛkɛ la ngɛl’a kushi lakangana la Jerusalɛma etale ka kilɔmɛtɛlɛ suke la 50. Etenyi ka l’ahende ka dibila wakɛlanɛ l’Okongo wa Ebalɛ, ndo etenyi kekina ka l’ahende kakɛlanɛ l’Okongo wa Ngarizimɛ. Lɛkɔ ‘mbakâle Jashua awui tshɛ w’oma l’ɛlɛmbɛ, ɛtshɔkɔ la mananu.’ Ɔnkɔnɛ, apami, amato, la ana wa totshitshɛ, kâmɛ l’angɛndangɛnda wakadjasɛka lo kɛtɛ yawɔ, wakoke ovuswelo w’ɛlɛmbɛ wakasunganaka l’etena kɛsɔ, dia mbaɛnya kɛnɛ kayowakomɛ naka Jehowa ambâtona ndo ɛtshɔkɔ wakawahombe kondja naka vɔ kitanyiya awui wa Jehowa. (Jashua 8:34, 35) Lo timba tawɔ, vɔ wakahombe mpotɔ kɛnɛ kaki ɔlɔlɔ la kɛnɛ kaki kɔlɔ lo ndjela kanyi ya Jehowa. Lâdiko dia lâsɔ, vɔ wakahombe tɔtɔmiya ngandji ka kɛnɛ kele ɔlɔlɔ ndo lohetsho la kɛnɛ kele kɔlɔ l’etema awɔ, oko woho wahomba ɔm’ɔmɔ la l’atei aso sala ɛlɔ kɛnɛ.—Osambu 97:10; 119:103, 104; Amose 5:15.
8. Ɛlɔlɔ akɔna wakakondjamaka oma lo walelo wa Dui dia Nzambi lo tena la tena lam’akasanganaka wodja w’Isariyɛlɛ mbala mɔtshi?
8 Lâdiko dia walelo w’ɛlɛmbɛ lo tena sɔ dia weke, yɛdikɔ mɔtshi yakɔsama lo dikambo dia walelo wa Dui dia Nzambi mbala la mbala yakafundama lo Eohwelo k’Elembe 31:10-12. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi esambele tshɛ, wodja w’otondo wakahombaka tshumana dia mboka walelo wa Dui dia Nzambi. Dikambo sɔ diakawashaka mma dia lo nyuma. Diɔ diakahɛtshahɛtshaka alaka w’endana l’Osangɔ lo timba tawɔ ndo diakâkimanyiyaka dia mbalɔmbɔla oya le Mɛsiya. Tɛdikɔ t’endana l’olelo wa lo nyuma takɔsama lam’aki ase Isariyɛlɛ l’oswe wa shɛnga, kopembetɛ lam’akawɔtɔ lo Kɛtɛ Yakalakema. (1 Koreto 10:3, 4) Koko, Dui dia Nzambi diakayolola l’akambo efula lam’akɔtɔ waɛnɛlɔ akina w’amvutshi lɔkɔ.
9. (a) Onde ase Isariyɛlɛ wakâlaka Afundelo paka lam’akawasanganaka l’elui a weke? Lembetshiya dikambo diakɔ. (b) Woho akɔna wakashamaka wetshelo wa l’Afundelo l’atei a nkumbo, ndo dikambo sɔ diaki l’oyango akɔna?
9 Ovuswelo w’alako wa lo Dui dia Nzambi kopembetɛ paka lo tena sɔ diakasanganaka anto l’olui a woke. Lushi la lushi, anto wakahombaka sawola akambo w’endana la tenyi dimɔtshi dia Dui dia Nzambi ndo adjango wakafundama lɔkɔ. (Eohwelo k’Elembe 6:4-9) L’ahole efula ɛlɔ kɛnɛ, ɛlɔngɔlɔngɔ kokaka monga la Bible yawɔ hita, ndo dikambo sɔ diekɔ ɔlɔlɔ efula le wɔ. Koko, l’Isariyɛlɛ wa lo nshi ya ntondo, dikambo sɔ kosalemaka. Lo nshi shɔ, etena kakalakanyaka ambutshi wetshelo w’oma lo Dui dia Nzambi, vɔ wakahombaka ndakanya paka kɛnɛ kakawakimɛ lo yimba ndo mɛtɛ yakawombe l’etema awɔ, kâmɛ la towuiwui tshɛ takawakoke funda vɔamɛ. Oma l’ovuswelo wa mbala la mbala, vɔ wakahombe ndjatshutshuya dia monɛ ngandji ka Jehowa la ka mboka yande l’etema waki an’awɔ. Oyango kondjalaka paka wa ndodja ewo lo wɔɔngɔ, koko wa kimanyiya nkumbo tshɛ dia tɔ sɛna lo yoho yɛnya ngandji kokawɔ Jehowa la Dui diande.—Eohwelo k’Elembe 11:18, 19, 22, 23.
Walelo w’Afundelo lo Mvudu y’Ɛtɛmwɛlɔ
10, 11. Ekongelo kakɔna ka walelo w’Afundelo kakawayelaka lo mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ, ndo woho akɔna wakɔsaka Yeso waaso asɔ?
10 Yema l’ɔkɔngɔ w’ase Isariyɛlɛ mundama lo lɔhɔmbɔ otsha la Babilɔna, mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ yakahikama oko ahole wa tɛmɔlaka Nzambi. Lo ndjela didjango di’ɔnɛ Dui dia Nzambi pombaka mbalema ndo kɛtshanyema l’ahole asɔ wa sanganya, kɔpi efula y’Afundelo yakasalema. Dikambo sɔ diaki ohomba efula dia kɔpi mɔtshi y’edjedja 6 000 yakafundama l’anya ndo yele la tenyi di’Afundelo wa lo Hɛbɛru namema.
11 Etenyi kɛmɔtshi k’ohomba ka losanganya la lo mvudu y’ɛtɛmwɛlɔ shɔ aki walelo wa Tɔra, kɛdikɛdi abuku atanu wa ntondo wa lo Bible yele laso nshi nyɛ. Etsha 15:21 kɔndɔlaka ɔnɛ: l’eleko ka ntondo T.D., walelo wa ngasɔ wakasalemaka lushi la Sabato tshɛ, ndo Mishnah w’ase Juda mɛnyaka dia, l’eleko ka hende, wakâlaka ndo Tɔra lushi la Hende la lushi la Tanu la lo lomingu. Anto amɔtshi wakâlaka tenyi diakawalɔngɔsɔlaka, lo ndjâhɔnaka l’ɔnɔngɔ. Ase Juda wakadjasɛka la Babilɔna waki la mbekelo ka mbalaka Tɔra k’otondo ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi; la Palɛstina, waki la mbekelo ka dianganya ekongelo ka walelo l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi esato tshɛ. Wakâlaka ndo etenyi kɛmɔtshi ka lo Bible kakafundama oma le amvutshi ndo wakakilembetshiyaka. Yeso aki la mbekelo ka tanemaka lâwɔ lam’akalemaka etenyi ka Bible kakawalɔngɔsɔlaka lushi la Sabato lo ngelo kakandadjasɛka.—Luka 4:16-21.
Okadimwelo w’Onto l’Onto ndo Okitanyielo
12. (a) Etena kakâlɛka Mɔsɛ anto Ɛlɛmbɛ, ɛlɔlɔ akɔna wakawakondjaka? (b) Woho akɔna wakakadimolaka anto?
12 Walelo w’Afundelo wakasambiyama oma le Nzambi kosalemaka paka l’onyɔ oto. Walelo akɔ kosalemaka paka dia ngɛnyangɛnya saki k’anto ka mbeya akambo. Lam’akâlɛ Mɔsɛ ase Isariyɛlɛ “dibuku dia sheke,” lo dihole diakɛlɛnganɛ l’Okongo wa Sinai, nde akasale dikambo sɔ ɔnɛ kele vɔ weye ɛkɛndɛ waki lawɔ la ntondo ka Nzambi ndo mbakotsha. Onde vɔ wakayosala dikambo sɔ? Walelo ɔsɔ akâlɔmbɛ dia vɔ kaloya dui. Anto waketawɔ dikambo sɔ ko vɔ wakate la dui dia wolo vɔate: “Tayutshaka tshe kakati [Jehowa], ndu tayukitanyiaka.”—Etumbelu 24:7; ɛdika la Etombelo 19:8; 24:3.
13. Lam’akâle Jashua mananu yakahombe ndja oma l’ohedia, kakɔna kakasale anto, ndo l’oyango akɔna?
13 L’ɔkɔngɔ diko, lam’akâlɛ Jashua wodja ɛtshɔkɔ wakalakema ndo ditawo kana mananu, vɔ wakahombaka kadimola lo kɛnɛ kakâlemaka. L’ɔkɔngɔ a walelo wa mananu, wakâlakanya ɔnɛ: “Ku wudja tshe wayukitshiya vati: Ayali osoku!” (Euhwelu k’Elembe 27:4-26) Ɔnkɔnɛ, lam’akalemaka akambo, ɔtɔi ɔtɔi, vɔ wakasange onyɔ ɔtɔi kâmɛ la Jehowa dia ntona akambo wa kɔlɔ wakâlema. Ande dikambo dia diambo diakayala lam’aketawɔka wodja w’otondo l’awui a wolo lee!
14. Lo nshi yaki Nehemiya, lande na kakɛnamaka walelo wa lo sɛkɛ w’Ɛlɛmbɛ ohomba efula?
14 Lo nshi yaki Nɛhɛmiya, lam’akatshumana anto la Jerusalɛma dia ndjohokamɛ Ɛlɛmbɛ, vɔ wakɛnyi ɔnɛ vɔ kokitanyiyaka awui tshɛ wakafundama lɔkɔ. L’etena kɛsɔ, vɔ wakakitanyiya kɛnɛ kakaweke aha la tshimbatshimba. Etombelo akɔna wakayala? “Ongenongeno a wuki.” (Nehemiya 8:13-17) L’ɔkɔngɔ wa lomingu l’otondo la walelo wa Bible wa lushi la lushi l’edja ka difɛstɔ, vɔ wakashihodia ɔnɛ: akambo efula wakalɔmbamaka oma le wɔ polo ndo l’etena kɛsɔ. Oma k’ɛse otema, vɔ wakavusola ɔkɔndɔ wa kɛnɛ kakasalɛ Jehowa anto ande tatɛ oma ko nshi y’Abarahama. Akambo asɔ tshɛ wakâtshutshuya dia vɔ tshika dɔkɔlɔkɔ dia kitanyiyaka adjango w’Ɛlɛmbɛ, di’aha tshukana l’ase wedja, ndo dia mbetawɔ ɛkɛndɛ wa namaka tɛmpɛlɔ l’elimu wa lɔkɔ.—Nehemiya tshapita 8 polo 10.
15. Woho akɔna wɛnya elakanyelo watanema lo Eohwelo k’Elembe 6:6-9 ɔnɛ l’atei a nkumbo, olakanyelo wa Dui dia Nzambi takawahombaka monga paka l’onyɔ oto?
15 Woho akɔ wâmɛ mbele, l’atei a nkumbo, wetshelo w’Afundelo takiwɔ la dia salema paka l’onyɔ oto. Oko wakatadiɛnyi, l’ɛtɛkɛta wa didjidji wofundami lo Eohwelo k’Elembe 6:6-9, wakatɛ anto dia vɔ ‘keleka awui a Nzambi oko djembetelo l’anya awɔ’—lo mɛnya ngandji kokawɔ mboka ya Jehowa oma l’ɛnyɛlɔ la oma lo ditshelo. Ndo vɔ wakahombe mbidja awui wa Nzambi oko ‘tɔhɔndɔ l’asa ashu awɔ’—lo tetemala la nama adjango wa l’atei w’Afundelo lo timba tawɔ ndo lo kamba lawɔ oko etshina ka tɛdikɔ tawɔ. (Ɛdika la ɛtɛkɛta wofundami lo Etombelo 13:9, 14-16.) Vɔ wakahombe ‘mbafunda lo dikɔhɔ dia la soko dia mvudu yawɔ, ndo lo kuke yawɔ ya wake’—dui sɔ diakatshikitanyaka mvudu yawɔ la atshunda awɔ oko ahole wakalɛmiyamaka ndo wakakitanyiyamaka dui dia Nzambi. Kɛdikɛdi, sɛnɔ yawɔ yakahombe mɛnya ɔnɛ vɔ wakalangaka ndo wakakitanyiyaka adjango w’osembwe waki Jehowa. Ande ɛlɔlɔ wakawahombe kondja lee! Onde Dui dia Nzambi diekɔ la dihole dia ntondo dia ngasɔ lo lɔsɛnɔ la lushi la lushi la nkumbo kaso? Lonyangu ko, ase Juda wakayosalaka akambo asɔ tshɛ paka l’onyɔ oto, lo ndɔtaka pase di’ave di’afundelo wate kana oko mpako yawɔ. Vɔ wakayotshikaka dia tɛmɔla Nzambi oma k’ɛse otema ndo Jehowa akayokasha ɔtɛmwɛlɔ awɔ.—Isaya 29:13, 14; Mateu 15:7-9.
Ɛkɛndɛ Waki Emendji
16. Lande na kaki walelo w’Afundelo wa mbala la mbala ohomba efula le Jashua?
16 Lo kɛnɛ k’endana la walelo w’Afundelo, yambalo ya lânde yakashamaka le wanɛ wakalamaka wodja. Jehowa akatɛ Jashua ate: “[Dja yimba dia kitanyiyaka ɛlɛmbɛ tshɛ, NW].” Dia nde kotsha ɔkɛndɛ ɔsɔ, wakawotɛ ɔnɛ: “[Wɛ pombaka mbawala la dui diokitshikitshi ndo la yanyi ndo l’otsho, NW], . . . Osoku mbayuyuluwanya elimu aye ndu mbayuyuhumo lukulu l’olo lu akambu tshe wayuyutshaka.” (Jashua 1:7, 8) Oko wasala emendji w’Akristo ɛlɔ kɛnɛ, woho wakâlaka Jashua Afundelo mbala la mbala akahombaka mbokimanyiya dia nde nama ɛlɛmbɛ wakasha Jehowa anto Ande lo yimba yande. Ndo nto, Jashua akahombaka shihodia kɛnɛ kakasalɛka Jehowa ekambi Ande lo tena diotshikitanyi. Lam’akandalaka awui w’endana la sangwelo diaki Nzambi, aki ohomba le nde dia nde kanyiyaka kɛnɛ k’endana l’ɔkɛndɛ ande hita lo dikambo dia sangwelo diakɔ.
17. (a) Dia nkumi ya dikanga kondja ɛlɔlɔ w’oma lo walelo w’Afundelo lo yoho yakate Jehowa, kakɔna kakawahombaka ntsha lam’akawalâka? (b) Lande na kele walelo wa Bible wa mbala la mbala la okanelo wa lomba l’akambo a lɔkɔ ohomba efula le dikumanyi di’Akristo?
17 Jehowa akadjanga ɔnɛ onto tshɛ layokambaka oko nkumekanga k’anto Ande pombaka, l’etatelo ka diolelo diande, sangola kɔpi kɛmɔtshi k’Ɛlɛmbɛ wa Nzambi oma lo kɔpi kakalamemaka le ɛlɔmbɛdi. L’ɔkɔngɔ diko, nde akahombaka “mbâlaka nshi tshe ya lumu landi.” Takandahombaka ndjâla paka l’oyango oto wa kimɛ akambo wakafundama lɔkɔ lo yimba. Oyango wakandahombe ndjâla lawɔ aki dia “ndi mbeka [dia, NW] mbuka [Jehowa, Nzambi kande, NW] woma” ndo di’aha ‘otema ande ndjambiya lâdiko di’anango.’ (Euhwelu k’Elembe 17:18-20) Dikambo sɔ diakɔlɔmbaka dia nde kana lomba ɔlɔlɔ lo kɛnɛ kakinde lo mbala. Akɛnamaka dia nkumi ya dikanga mɔtshi yakakanyiyaka ɔnɛ vɔ waki la lotumu efula lo kɛnɛ k’endana l’ɛkɛndɛ wa nɔmbɔla wodja, omalɔkɔ vɔ kosalaka dikambo sɔ, ndo wodja w’otondo wakasowaka oma lo woho wakiwɔ kombidjaka dikambo sɔ yimba. Ɔkɛndɛ wele la dikumanyi l’atei w’etshumanelo k’Akristo kema oko wɔnɛ wa nkumi ya dikanga. Koko, oko wakasalaka nkumi ya dikanga, ekɔ ohomba dia dikumanyi mbala ndo kanaka lomba lo Dui dia Nzambi. Lam’ayowosalaka ɔsɔku, vɔ kokaka kimanyiyama dia monga la kanyi y’ɔlɔlɔ otsha le wanɛ walamawɔ. Ndo nto, dikambo sɔ mbashaka diaaso dia vɔ kotsha ɔkɛndɛ awɔ wa mbetsha lo yoho yalɛmiya Nzambi mɛtɛ ndo yakoka keketsha anyawɔ Akristo lo nyuma.—Tito 1:9; ɛdika la Joani 7:16-18; tshikitanya la kɛnɛ kotami lo 1 Timote 1:6, 7.
18. Ɛnyɛlɔ kakɔna kakatshike ɔpɔstɔlɔ Paulo kayotokimanyiya walelo la wekelo wa Bible wa mbala la mbala dia sho kiokoya?
18 Ɔpɔstɔlɔ Paulo, omendji w’Okristo waki l’eleko ka ntondo, aki onto ɔmɔtshi lakashihodiaka Afundelo. Lam’akandasambishaka ase Tɛsalɔnika wa lo nshi ya ntondo, nde akakokaka kana lawɔ lomba oma l’Afundelo ndo mbakimanyiya dia vɔ mana awui akɔ fundo. (Etsha 17:1-4) Nde akanandaka etema a wanɛ wakahokamɛka l’otema ɔtɔi. Ɔnkɔnɛ, efula wakohokamɛka wakayokomaka ambetawudi. (1 Tesalonika 2:13) Oma l’ekongelo kayɛ ka walelo la wekelo ayɛ wa Bible, onde wɛ kokaka kana l’anto lomba oma l’Afundelo? Onde dihole diele la walelo wa Bible lo lɔsɛnɔ layɛ la woho wasalayɛ dikambo sɔ mɛnyaka ɔnɛ wɛ mɛtɛ shihodiaka kɛnɛ kelɛwɔ monga la Dui dia Nzambi? Lo sawo diayela, tayɔsɛdingola woho wakoka mbishama ekadimwelo w’ɛlɔlɔ lo wembola ɛsɔ kânga oma le wanɛ wele l’elimu efula.
Okonde Ayokadimola Na?
◻ Lande na kaketawɔka anto dia mbidja sɛnɔ yawɔ la lotshungɔ lawɔ lo wâle l’ɔtɛ wa mbala Bible?
◻ Ɛlɔlɔ akɔna wakondjaso lam’avusolaso tɛdikɔ takɔsamaka le Isariyɛlɛ w’edjedja dia mboka Dui dia Nzambi?
◻ Kakɔna kahombaso salaka la kɛnɛ kâlaso l’atei a Bible?
◻ Lande na kele walelo wa Bible l’okanelo wa lomba l’akambo wa lɔkɔ ohomba efula le dikumanyi di’Akristo?
[Caption]
Jehowa akatɛ Jashua ate: “Wɛ pombaka mbawala la dui diokitshikitshi ndo la yanyi ndo l’otsho”