Amato w’akristo sunganaka mbɔsama la nɛmɔ ndo nɛmiyama
“Nyu [waomi, “NW”], nyudjase la wadienyu la yimba, [nyowaɔshi la nɛmɔ oko akɔhɔ w’awomba wa wɔdu, awomba wa amato, “NW”].”—1 PETERO 3:7.
1, 2. (a) Omoto l’Ose Samariya l’ambeki waki Yeso akawasale lam’akandasawola lande suke l’ɛtɛkɔ, ndo lande na? (Enda awui wofundami l’ɛse ka dikatshi.) (b) Kakɔna kakɛnya Yeso lam’akandasambisha omoto l’Ose Samariya?
LAM’AKINDE suke l’ɛtɛkɔ k’edjedja kakasukana l’osomba wa Sukara, la midi, oya l’ekomelo k’ɔnɔnyi 30 N.T.D., Yeso akɛnya saki kande lo kɛnɛ k’endana la woho wahomba amato mbɔsama. Nde aketsha pindju k’otondo lo lɔkɛndɔ l’otale ndo la pâ lo wodja w’akona wa Samariya ko akakome suke l’ɛtɛkɔ, ambɔlɛmba, ele la ndjala ndo la mposa k’ashi. L’etena kakandadjasɛ suke l’ɛtɛkɔ k’ashi, omoto ɔmɔtshi l’Ose Samariya akaye dia ndjoduwola ashi. Yeso akawotɛ ate: “Umbisha ashi wa no.” Omoto akɔ akawende tɛ̂, âmba woho w’anyanya. Nde akawombola ate: “We usi Juda, ukundi anombaye ashi, dimi umuntu usi Samariya na?” L’ɔkɔngɔ diko, lam’akakalola ambeki oma la tosomba diangɔ dia ndɛ, vɔ wakambe, wakayambola lande na ‘kakatɛkɛtaka Yeso la omoto.’—Joani 4:4-9, 27.
2 Kakɔna kakatshutshuya omoto ɔsɔ dia mumbola dimbola sɔ esadi eto ndo ambeki ande dia vɔ ndjakiyanya ɔsɔku na? Omoto ɔsɔ aki Ose Samariya, ndo Ase Juda kombokanaka l’Ase Samariya. (Joani 8:48) Koko, ɔkɔkɔ okina wakikɔ mɛtɛ. Lo nshi shɔ, ditshelo di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda diakakeketshaka apami di’aha vɔ tɛkɛta la amato lo sɛkɛ.a Koko, Yeso akasambisha omoto ɔsɔ laki l’otema w’ɔlɔlɔ lo sɛkɛ, ndo akawosholɛ ɔnɛ nde mbele Mɛsiya. (Joani 4:25, 26) Ɔsɔku mbakɛnya Yeso ɔnɛ nde kokelekama oma lo ditshelo diahɔtɔnɛ l’Afundelo, ndo diakɔnyɔlaka amato. (Mako 7:9-13) Lo yoho yotshikitanyi, oma lo kɛnɛ kakandasale ndo kakandetsha, Yeso akɛnya ɔnɛ amato pombaka mbɔsama la nɛmɔ ndo nɛmiyama.
Woho Wakɔsaka Yeso Amato
3, 4. (a) Kakɔna kakasalɛ Yeso omoto lakananda dihɔndɔ diande? (b) Woho akɔna wakatshike Yeso ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le apami w’Akristo, djekoleko le emendji?
3 Kɛtshi kakokaka Yeso anto kakɛnamaka lo kɛnɛ kakandasalɛka amato. Lushi lɔmɔtshi, omoto ɔmɔtshi lakasowaka la hɛmɔ k’ɔkɛlɛlɔ wa dikila l’edja k’ɛnɔnyi 12 akayange Yeso l’atei w’olui w’anto. Lo ndjela ɛlɛmbɛ, hemɔ kande kakawetɛka mindo, ɔnkɔnɛ, nde totondohomba monga l’atei w’anto. (Akambu w’Asi Lewi 15:25-27) Koko, nde aki la pâ heyama, ko nde akasɔsɔmɛ l’atei w’olui w’anto l’ɔkɔngɔ wa Yeso. Lam’akandananda dihɔndɔ diande, nde akakɔnɔ mbala kakɔ ɔtɔi! Kânga mbakandatatshɔka otsha laka Jayiro, kanga ɔna omoto lakatataka hemɔ ka wolo, Yeso akemala. Lam’akandoke ɔnɛ wolo ambotomba oma lo demba diande, nde akakɛsakɛsa dia mbeya ɔnɛ lakawonandi. L’ɔkɔngɔ diko, omoto ɔsɔ akaye ko akakusama la ntondo kande adidima la wɔma. Onde Yeso akohangwɛ l’ɔtɛ wakinde l’atei w’olui w’anto kana l’ɔtɛ wakandananda dihɔndɔ diande aha la nde mbosha dikimɔ? Kema, nde akawoke ngandji ndo kɛtshi. Nde akawotɛ ate: “On’ami a umuntu, mbetawo kaye kambukokonoya.” Ɔsɔ kaki mbala kakɔ ɔtɔi kakelɛ Yeso omoto ndamɛ oma l’onyɔ ande ate: “On’ami.” Ande woho wakokeketsha tshɛkɛta shɔ lee!—Mateo 9:18-22; Mako 5:21-34).
4 Yeso akashihodiaka Ɛlɛmbɛ. Nde akeyaka oyango waki l’ɛlɛmbɛ akɔ ndo ohomba wa monga la kɛtshi la ɔlɔlɔ otsha le anto akina. (Ɛdika la Mateo 23:23.) Yeso akɛnyi pâ kaki la omoto ɔsɔ lakatataka hemɔ ndo akashihodia ɔnɛ nde akatshutshuyama oma lo mbetawɔ kande. Oma lo yoho shɔ, nde akatshike ɛnyɛlɔ k’ɔlɔlɔ le apami w’Akristo, djekoleko le emendji. Naka kadiyɛsɔ kɛmɔtshi k’Okristo ambokondja dikambo dimɔtshi kana okakatanu ɔmɔtshi kana ohemba ɔmɔtshi, dikumanyi pombaka ndjatshutshuya dia shihodia ɛtɛkɛta ande kana etshelo ande wa ntondo ndo mbeya akambo la kɛnɛ kakotshutshuyisha dia nde sala dui dimɔtshi. Yimba ya ngasɔ mɛnyaka ɔnɛ lotutsha, ewo, la kɛtshi ekɔ ohomba lo dihole dia mbisha alako la mingola.—Tukedi 10:19; 16:23; 19:11.
5. (a) Lo yoho yakɔna yakakelekama amato l’ɛlɛmbɛ w’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda? (Enda awui wofundami l’ɛse ka ditshaki.) (b) Wa na waki anto wa ntondo wakɛnyi Yeso l’ɔkɔngɔ wa nde mbolɔ ndo wakatosanyaka dikambo sɔ le anto akina?
5 Oko wakawakelekama lo ditshelo di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda, amato waki la lɔsɛnɔ lo nshi yaki Yeso lanɛ la kɛtɛ kɔmbɔsamaka oko ɛmɛnyi w’eshika.b Nyɛsɔ tênde kɛnɛ kakasalema yema l’ɔkɔngɔ wa Yeso mbolɔ oma l’edo, la pindju ka ngɔndɔ ka Nisana 16, l’ɔnɔnyi wa 33 N.T.D. Wa na waki anto wa ntondo wakɛnyi Yeso l’ɔkɔngɔ wa nde mbolɔ ndo wakatosanyɛka ambeki akina ɔnɛ Nkumadiɔndjɔ ambolɔ na? Aki amato wakendaka lam’akawɔkɔmɛka l’otamba polo ndo lam’akandakitshiya lumu.—Mateo 27:55, 56, 61.
6, 7. (a) Kakɔna kakatɛ Yeso amato wakaye oya lo diombo? (b) Kakɔna kakasale ambeki wa Yeso w’apami kam’akawoke awui wakawatɛ amato, ndo wetshelo akɔna wakokaso kondja oma lo dikambo sɔ?
6 La hiotshihotshi ya lushi la ntondo la lomingu, Mariya Mangadala nde la omoto okina wakatshu otsha lo diombo la diangɔ di’opumu dia tokita l’odo wa Yeso. Lam’akawatane diombo hwe, Mariya akakungusɔ la lowango dia totɛ Petero la Joani. Amato akina wakatshikala. Kem’edja, ondjelo ɔmɔtshi akɛnɛ le wɔ ko akawatɛ ɔnɛ Yeso akolwe oma l’edo. Ondjelo akɔ akawatɛ ate: “Nyutshu esadi, nyututeli ambeki andi.” Lam’akatasamanyaka amato asɔ dia tewoya anto akina losango lɔsɔ, Yeso ndamɛ akɛnɛ le wɔ. Nde akawatɛ ate: “Nyutshu, nyututeli analingu.” (Mateo 28:1-10; Mako 16:1, 2; Joani 20:1, 2) Oko wakinde kombeya ɔnɛ ondjelo akaye ndo wakinde la kandji k’efula, Mariya Mangadala akakalola otsha lo diombo diaki hwe. Lam’akandakome lɛkɔ, Yeso akɛnɛ le nde, ko l’ɔkɔngɔ wa nde mbêya, Yeso akawotɛ ate: “Utshu le analingu, utuwateli wati: Dimi lambumbela utsha le Papa, Shenyu, le [Nzambi, NW] kami ndu [Nzambi, NW] kanyu.”—Joani 20:11-18; ɛdika la Mateo 28:9, 10.
7 Yeso otɛnama ntondo le Petero, le Joani, kana le ombeki ande ɔmɔtshi wa pami. Koko, nde akalange pumuya amato asɔ lokolo l’ɔlɔ lam’akandawaetɛ ɛmɛnyi wa ntondo wakɛnyi eolwelo kande la asho awɔ vɔamɛ ndo lam’akandatome dia vɔ tosanya dikambo sɔ le ambeki ande w’apami. Kakɔna kakasale apami kam’akawoke dikambo sɔ na? Ɔkɔndɔ totɛka ɔnɛ: “Aui ako, waki uku aui wa utata lu ashu awo; vo kumbetawo.” (Luka 24:11) Onde vɔ kombetawɔ awui asɔ l’ɔtɛ w’ɔnɛ vɔ wakaye oma le amato? Naka ɔsɔku mbakidiɔ, kete l’ɔkɔngɔ, vɔ wakayokondja tolembetelo efula tɛnya ɔnɛ Yeso akolwama oma l’edo. (Luka 24:13-46; 1 Koreto 15:3-8) Ɛlɔ kɛnɛ, Apami w’Akristo salaka akambo oko anto wele la lomba lam’ɔsawɔ tokanyi t’oma le akadiyɛwɔ wa lo nyuma la nɛmɔ.—Ɛdika la Etatelu 21:12.
8. Oma lo kɛnɛ kakandasalɛka amato, kakɔna kakɛnya Yeso?
8 Ekɔ ekeketshelo mɛtɛ dia mbeya kɛnɛ kakasalɛka Yeso amato. Nshi tshɛ, nde aki la kɛtshi ndo kotambaka olelo lo kɛnɛ kakandasalɛka amato, nde kombadiyaka ɔtɛkɔya kana mbakitshakitsha. (Joani 2:3-5) Nde kombetawɔka ditshelo di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda diaki kombishaka amato nɛmɔ ndo diakɔnyɔlaka Dui dia Nzambi. (Ɛdika la Mateo 15:3-9.) Lam’akandashaka amato nɛmɔ la dilɛmiɛlɔ, Yeso ndamɛ akɛnya woho walanga Jehowa dia amato mbɔsama. (Joani 5:19) Yeso akatshikɛ nto apami w’Akristo ɛnyɛlɔ ka dimɛna efula kahombawɔ ndjela.—1 Petero 2:21.
Wetshelo Waki Yeso lo Dikambo dia Amato
9, 10. Woho akɔna wakatonaka Yeso ditshelo di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda lo dikambo dia amato, ndo kakɔna kakandate l’ɔkɔngɔ w’Afarisɛ mumbola dimbola di’endana l’odiakelo wa diwala?
9 Yeso kombetawɔka ditshelo di’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda ndo akɔsaka amato la nɛmɔ, aha paka oma lo ditshelo diande nto, koko ndo oma lo wetshelo ande. Nyɛsɔ tênde kɛnɛ kakandetsha, ɛnyɛlɔ oko lo dikambo di’endana l’odiakelo wa diwala la loseka.
10 Lo kɛnɛ k’endana l’odiakelo wa diwala, wakambola Yeso dimbola nɛ: “Aha ekila dia pami nkimo wadendi lu akambu tshe?” Lo ndjela ɔkɔndɔ waki Mako, Yeso akate ate: “Naka untu amboseka wadendi [naka aha lo dikambo dia monanyi], ku ambutshuka umuntu ukina, [nde ambosalɛ wadiɛnde loseka, NW]. Naka umuntu ndame amboseka umendi, ku ambutshukama le pami kekina, ndi [ambosala loseka, NW].” (Mako 10:10-12; Mateo 19:3, 9) Yema y’ɛtɛkɛta shɔ tsho mɛnyaka dilɛmiɛlɔ dia nɛmɔ diele la amato. Woho akɔna na?
11. Ɛtɛkɛta wa Yeso w’ɔnɛ: “naka aha lu dikambu dia [monanyi, NW],” mɛnyaka dui diakɔna lo kɛnɛ k’endana la dimama dia diwala?
11 Ntondotondo, oma l’ɛtɛkɛta w’ɔnɛ: “naka aha lu dikambu dia [monanyi, NW]” (ɛtɛkɛta wofundami lo Evanjiliyɔ waki Mateo), Yeso akɛnya ɔnɛ dimama dia diwala hahombe mbɔsama oko lo tɔkɛnyɔ kana kakitɔma esadi eto. Wetshelo wa lâdiko w’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda wakashaka onto dikimɔ dia nde ndjaka diwala l’ɔtɛ wa tokambokambo ta totshitshɛ, ɛnyɛlɔ oko naka omoto ambola dɔnga dia mma kana ambɔtɛkɛta la pami kahandeye. Kɛdikɛdi, diwala diakahandjɔka kânga naka omi ambɛna omoto okina loleki dimɛna lo asho ande! Nomb’ewo kɛmɔtshi k’akambo wa lo Bible mbutaka ɔnɛ: “Lam’akatɛkɛtaka Yeso dikambo sɔ, nde . . . akakeketshaka amato lam’akandayatshutshuyaka dia nɔngɔsɔla diwala woho wa diɔ monga lo dihole diakadiahombe monga.” Mɛtɛ, diwala pombaka ndjâla osanga wa pondjo, lɛnɛ ayaoka omoto lo lotui tshitshi.—Mako 10:6-9.
12. Lam’akandate ɔnɛ: ‘ambosalɛ wadiɛnde loseka,’ kanyi yakɔna yakela Yeso?
12 Dikambo dia hende ele, lam’akandate ɔnɛ: ‘ambosalɛ wadiɛnde loseka,’ Yeso akela kanyi yaki kombeyaka ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda—kanyi y’ɔnɛ pami kokaka salɛ wadiɛnde loseka. Dibuku The Expositor’s Bible Commentary nembetshiyaka ɔnɛ: “Lo ndjela ɛlɛmbɛ w’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda, naka omoto ambolangana la pami kekina, kete nde ambosalɛ omɛnde loseka; naka pami ambeyana la wadi aki onyande pami, kete nde ambosalɛ pami kɛsɔ loseka. Koko, pami kokokaka salɛ wadiɛnde loseka pondjo, oyadi kakɔna tshɛ kakandasalaka. Ɔnkɔnɛ, lam’akandadje omi la tshina dia didjango diakɔ diamɛ diahomba ndo wadi nɛmiya, Yeso akadiya dihole la nɛmɔ dia amato.”
13. Lo kɛnɛ k’endana l’odiakelo wa diwala, woho akɔna wakɛnya Yeso ɔnɛ, l’atei w’ekongelo k’Akristo, ɔlɛmbɛ akɔ ɔtɔi mbahomba monga oyadi le apami kana le amato?
13 Dikambo dia sato ele, lam’akandate ɔnɛ: “naka umuntu ndame amboseka umendi,” Yeso akeyaka dia omoto aki la lotshungɔ la ndjaka diwala nde l’omɛnde lambosala loseka—tshelo shɔ yakeyamaka mɛtɛ, koko anto efula wakayelaka ɛlɛmbɛ w’Ase Juda lo nshi shɔ kondjiyelaka.c Wakataka ɔnɛ: “omoto kokaka sɛkama oyadi nde nanga kana halangi, koko pami kokaka sɛkama paka ndamɛ ambolanga.” Koko, lo ndjela kɛnɛ kakate Yeso, l’atei w’ekongelo k’Akristo, ɔlɛmbɛ akɔ wâmɛ mendanaka l’apami ndo la amato.
14. Oma lo wetshelo ande, kakɔna kakɛnya Yeso?
14 Wetshelo waki Yeso mɛnyaka woho wakandayakiyanyaka efula lo dikambo di’ɔlɔlɔ wa amato. Diɔ diakɔ diele, kema wolo dia shihodia lande na kakokimanyiyaka amato amɔtshi la diangɔ diawɔ hita. (Luka 8:1-3) Yeso akate ate: “Wetshelu ami aha wami, keli wa one lakantumi.” (Joani 7:16) Oma lo kɛnɛ kakandetsha, Yeso akɛnya ngandji koka Jehowa amato.
“Nyowaɔshi la Nɛmɔ”
15. Lo ndjela kɛnɛ kakafunde ɔpɔstɔlɔ Petero, woho akɔna wahomba waomi mbɔsa wadiɛwɔ?
15 Ɔpɔstɔlɔ Petero akɛnyi la asho ande kɛnɛ kakasalɛka Yeso amato. L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi oko 30, Petero akasha amato wotshukami dako dioludi la ngandji, l’ɔkɔngɔ wa nde mbasha dako sɔ, nde akayofunda ate: “Nyu [waomi, NW], nyudjase la wadienyu la yimba, [nyowaɔshi la nɛmɔ oko akɔhɔ w’awomba wa wɔdu efula, awomba wa amato, nɛ dia, NW] vo weko ekito kame la nyu wa ngandji ka mamba ka lumu, [kele aha ndoko dikambo mbekamɛ alɔmbɛlɔ anyu, NW].” (1 Petero 3:7) Kakɔna kakalange Petero mbuta lam’akandate ate: “nyowaɔshi la nɛmɔ” na?
16. (a) Naa olembetshiyelo wele la tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimwami ɔnɛ “nɛmɔ”? (b) Woho akɔna wakasha Jehowa Yeso nɛmɔ lam’akandahilɔ ndo wetshelo akɔna wakondjaso oma lo dikambo sɔ?
16 Lo ndjela ombewi ɔmɔtshi w’ɛtɛkɛta, tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimwami ɔnɛ: “nɛmɔ” (ti·meʹ) nembetshiyaka “oshinga, ohomba, nɛmɔ, dilɛmiɛlɔ.” Weoho wa tshɛkɛta shɔ lo Grɛkɛ kadimwama ɔnɛ: “weshasha” la “ushinga wulu.” (Etsha 28:10, NW; 1 Petero 2:17) Tayoshihodia kɛnɛ kalembetshiya mbisha onto ɔmɔtshi nɛmɔ naka sho sɛdingola woho wakakambe Petero la tshɛkɛta yakɔ yâmɛ lo 2 Petero 1:17. Lo divɛsa sɔ, nde akatɛkɛtaka dikambo di’ohilwelo wa Yeso, ata ate: “Ndi akalungula kenemo la lutumbu uma le [Nzambi, NW], Shesu, lam’akayi diui ne le ndi uma le Lutumbu la Khumadiondjo ati: On’ami la ngandji one, ndi atongenyangenyaka.” Lam’akahilɔ Yeso, Jehowa akasha Ɔn’ande nɛmɔ lam’akandate ɔnɛ Yeso atɔ̂ngɛnyangɛnyaka, ndo Nzambi akate dikambo sɔ l’atui w’anto akina. (Mateo 17:1-5) Ɔnkɔnɛ, pami kalɛmiya wadiɛnde, hôkitshakitsha kana mbɔ̂nyɔla. Koko, nde mɛnyaka oma l’ɛtɛkɛta ande la lo ditshelo diande—oyadi lo woshɛshɛ kana lo sɛkɛ—ɔnɛ nde mbɔ̂saka la nɛmɔ.—Tukedi 31:28-30.
17. (a) Lande na kahomba wadi l’Okristo mbɔsama la nɛmɔ? (b) Lande na kahahombe pami kanyiya ɔnɛ nde ekɔ la nɛmɔ dioleki dia omoto lo asho wa Nzambi?
17 Petero akate ɔnɛ ‘waomi w’Akristo pombaka mbisha wadiɛwɔ nɛmɔ’ diakɔ sɔ. Nɛmɔ sɔ pombaka mbishama, aha oko losha lɔmɔtshi la kɛtshi, koko oko ɛngɔ kahombawɔ kondja. Lande na kasungana amato kondja nɛmɔ dia ngasɔ na? Vɔ sunganaka dikondja nɛ dia Petero akalembetshiya ate: “Vo weko ekito kame la nyu wa ngandji ka mamba ka lumu.” L’eleko ka ntondo T.D., apami la amato wakalongola mukanda waki Petero wakelamɛ dia toyala ekitɔ kâmɛ la Kristo. (Romo 8:16, 17; Ngalatiya 3:28) Vɔ kondjala la ɛkɛndɛ akɔ wâmɛ l’atei w’etshumanelo, koko vɔ waki l’elongamelo ka tolɛ kâmɛ la Kristo l’olongo. (Enyelo 20:6) Ndo ɛlɔ kɛnɛ, lam’ele ekambi wa Nzambi efula wekɔ l’elongamelo ka lanɛ la kɛtɛ, ayonga munga ka woke le Okristo tshɛ wa pami dia nde kanyiya ɔnɛ l’ɔtɛ wa waɛsɛ wakokande kondja l’atei w’etshumanelo, nde ekɔ la nɛmɔ dioleki dia omoto lo asho wa Nzambi. (Ɛdika la Luka 17:10.) Oyadi apami kana amato, vɔ akɔ tshɛ wekɔ la kiongamu yakɔ yâmɛ ya lo nyuma la ntondo ka Nzambi, nɛ dia nyɔi ka Yeso kakasha apami la amato dikoka diakɔ diamɛ—dikoka dia tshungɔ oma lo pɛkato la nyɔi, dia monga l’elongamelo ka lɔsɛnɔ la pondjo.—Romo 6:23.
18. Naa ɔkɔkɔ wa woke washa Petero wahomba omi nɛmiya wadiɛnde?
18 Petero ekɔ lo mbisha ɔkɔkɔ okina w’ohomba efula wahomba omi nɛmiya wadiɛnde ɔnɛ: ‘kele aha ndoko dikambo mbekamɛ alɔmbɛlɔ [ande].’ Tshɛkɛta y’ɔnɛ: ‘mbekamamɛ’ ndja oma lo tshelo ya lo Grɛkɛ (en·koʹpto) yalembetshiya oko weyɔ ɔnɛ: “pembola.” Lo ndjela diksiɔnɛrɛ diaki yɔnɛ Vine, Expository Dictionary of New Testament Words, tshɛkɛta shɔ “yakakambema dia mɛnya oshimbelo w’anto lo mbalanyɛ mboka, kana lo kitsha wekamu ɔmɔtshi wɛnama lo mboka.” Ɔnkɔnɛ, omi lahasha wadiɛnde nɛmɔ kokaka mɛna ɔnɛ wekamu ɔmɔtshi wambekama l’atei w’alɔmbɛlɔ ande la lotui laki Nzambi. Pami mbeyaka ndjoyaoka dia nde hayosungana nɔmba Nzambi, kana Jehowa mbeyaka monga ko hayowohokamɛ. Mɛtɛ, Jehowa ndjakiyanyaka efula lo kɛnɛ k’endana la woho wahomba apami mbɔsa amato.—Ɛdika la Delu dia Jeremiya 3:44.
19. Woho akɔna wakoka amato l’apami l’atei w’etshumanelo kamba kâmɛ ndo nɛmiyana lam’asawɔ?
19 Didjango dia mbisha onto nɛmɔ hadioshami paka le waomi ato. Lam’ele omi pombaka nɛmiya wadiɛnde lo mbôka ngandji ndo lo mbosha nɛmɔ, wadi pombaka nɛmiya omɛnde lo ndjakitshakitsha la tshina diande ndo lo mbosha dilɛmiɛlɔ di’efula. (1 Petero 3:1-6) Lâdiko dia lâsɔ, Paulo akalake Akristo dia vɔ ‘nɛmiyana lam’asawɔ.’ (Romo 12:10) Apami la amato wa l’atei w’etshumanelo wekɔ lo nɔmbama dia vɔ kamba kâmɛ ndo nɛmiyanaka lam’asawɔ. Naka dionga dia ngasɔ diambekɔnɛ, kete amato w’Akristo hawotɔtɛkɛta lo yoho yɔnyɔla lowandji la wanɛ wele ɛlɔmbɔdi. Koko, vɔ wayosukɛ dikumanyi ndo wayokamba lawɔ dihɛka lo dihɛka. (1 Koreto 14:34, 35; Heberu 13:17) Emendji w’Akristo pombaka mbɔsa ‘amato w’epalanga oko ambutshi, esekaseka wa amato oko akadiyɛwɔ la pudipudi tshɛ k’otema.’ (1 Timote 5:1, 2) Oko akanga a lomba, dikumanyi wayɔsaka awui w’oma le akadiyɛso w’Akristo la nɛmɔ efula. Ɔnkɔnɛ, naka kadiyɛso nɛmiyaka ɛlɔmbwɛlɔ ka Teokrasi ko ambombola dimbola dimɔtshi kana ambotondja kanyi mɔtshi y’ohomba la dilɛmiɛlɔ tshɛ, kete dikumanyi wayonga l’ɔngɛnɔngɛnɔ dia mbɔsa dimbola sɔ kana dikambo sɔ la nɛmɔ.
20. Lo ndjela Afundelo, woho akɔna wahomba amato mbɔsama?
20 Tatɛ oma lam’akɔtɔ pɛkato l’Ɛdɛna, amato wa lo wedja efula wekɔ lo mɔnyɔlama. Koko, aha ngasɔ mbakalɔngɔsɔla Nzambi oma l’etatelo dia vɔ tshelɛka amato. Oyadi mbekelo ya lo wodja akɔna tshɛ lo kɛnɛ k’endana la amato, Afundelo wa lo Hɛbɛru la wa lo Grɛkɛ mɛnyaka hwe ɔnɛ amato wamamema Nzambi pombaka mbɔsama la nɛmɔ ndo nɛmiyama. Ɔsɔ ekɔ losha lakawasha Nzambi lahombawɔ kondja.
[Footnotes]
a Dibuku The International Standard Bible Encyclopedia nembetshiyaka ɔnɛ: “Amato kosangaka l’apami lonya lo lokenga, ndo apami wakakeketshamaka di’aha tɛkɛta la amato. . . . Sawola la omoto lo sɛkɛ aki sɔnyi k’efula.” Mishnah w’Ase Juda, otshumanyelo wa wetshelo w’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ w’Ase Juda, wakataka ɔnɛ: “Tɔtɛkɛtake la omoto efula. . . . Onto latɛkɛta la omoto efula ndjadjaka mpɔkɔ ndo mɔnyɔlaka wekelo w’Ɛlɛmbɛ, ndo l’ɔkɔngɔ diko, nde ayotshɔ lo Ngɛhɛna.”—Aboth 1:5.
b Dibuku Palestine in the Time of Christ (Palɛstina lo Nshi Yaki Kristo) mbutaka ɔnɛ: “Mbala mɔtshi, omoto akakitshamaka lo yɛdikɔ yakɔ yâmɛ la ɔhɔmbɔ. Oko ɛnyɛlɔ, nde kokokaka memala la ntondo ka kilombo oko ɔmɛnyi, onyake paka dia ndjolembetshiya nyɔi k’omɛnde.” Lo kɛnɛ k’endana l’Akambu w’Asi Lewi 5:1, Mishnah nembetshiyaka ɔnɛ: “[Ɔlɛmbɛ watɛkɛta dia] ‘etshibelo k’ɔmɛnyi’ mendanaka l’apami koko aha la amato.”—Shebuoth 4:I.
c Josèphe, ombewi w’ɛkɔndɔ wa l’eleko ka ntondo, ekɔ lo kɔndɔla ɔnɛ Salome, kadiy’aki Nkumekanga Hɛrɔdɛ, akatomɛ omɛnde “mukanda wa ndjaka diwala diawɔ, dikambo sɔ kɔmbɔtɔnɛka l’ɛlɛmbɛ w’Ase Juda. Nɛ dia (paka) pami ndamɛ mbashaso lotshungɔ la sala dikambo sɔ.”—Jewish Antiquities, XV, 259 [vii, 10].
Okonde Ayokadimola?
◻ Diɛnyɛlɔ diakɔna diɛnya ɔnɛ Yeso akashaka amato nɛmɔ ndo akâlɛmiyaka?
◻ Woho akɔna wele wetshelo waki Yeso wakalɛmiyaka nɛmɔ dia amato?
◻ Lande na kahomba omi mbisha wadiɛnde l’Okristo nɛmɔ?
◻ Didjango diakɔna dia nɛmiyana diele l’Akristo tshɛ?
[Caption]
Amato wakamamemaka Nzambi wakangɛnangɛna efula nɛ dia vɔ waki anto wa ntondo wakɛnyi Yeso l’ɔkɔngɔ wa nde mbolɔ, ko nde akâtome dia vɔ tosanyɛ anango