Tosha Kayisa Diangɔ Dia Kayisa
“Nyusha antu tshe diango diahumbawo nungula.”—ROMO 13:7.
LO NDJELA kɛnɛ kakate Yeso, ekɔ diangɔ diahombaso mbisha Nzambi ndo diangɔ diahombaso mbisha Kayisa, kana Lɛɛta. Yeso akate ate: “Nyusha Kayisa diango dia Kayisa. Nyusha [Nzambi, NW] diango dia [Nzambi, NW].” Lo yema y’ɛtɛkɛta shɔ mbakandakonya atunyi ande ewo ndo mbakandate lo tshena pe dionga di’oshika diahombaso monga ladiɔ la ntondo ka Nzambi ndo ka Lɛɛta. Diɔ diakɔ mɛtɛ diakatatɛ ampokami ande ‘tamanya mamba dikambo diande’!—Mako 12:17.
2 Mɛtɛ, ekambi wa Jehowa ndjakiyanyaka ntondo dia mbisha Nzambi diangɔ dia Nzambi. (Osambu 116:12-14) Koko lam’asalawɔ ɔsɔku, vɔ hawohombe mbohɛ dia Yeso akate ɔnɛ vɔ pombaka mbisha Kayisa diangɔ dimɔtshi. Nkum’etema yawɔ yahotɔ awui wa lo Bible mbalɔmbaka dia vɔ sɛdingola l’otema ɔtɔi dia mbeya lo yɛdikɔ yakɔna yakokawɔ mbisha Kayisa diangɔ diâlɔmbande. (Romo 13:7) Lo nshi yaso nyɛ, ambewi w’ɛlɛmbɛ efula mbeyaka ɔnɛ mandji ya Lɛɛta yekɔ l’elelo ndo anto la mandji ya l’ahole tshɛ kelekama l’ɛlɛmbɛ w’oma l’etongelo.
3 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akatɛkɛta di’ɛlɛmbɛ ɛsɔ w’oma l’etongelo lam’akandafunde dikambo di’ase andja ɔnɛ ate: ‘Kɛnɛ kakokawɔ mbeya lo dikambo dia Nzambi kambɛnama hwe l’atei awɔ, nɛ dia Nzambi amboyaɛnya le wɔ. Dikambo dia waonga ande wahɛnama wambɛnama hwe oma k’etongelo k’andja, nɛ dia vɔ wambomana diangɔ diakasalema fundo, ɛɛ, nkudu kande ka pondjo la Lozambi lande, lo woho wahawakoke ndjayindja.’ Naka vɔ mbetawɔ ɛlɛmbɛ ɛsɔ w’oma l’etongelo, kete ɛlɛmbɛ akɔ wayonanda kânga nkum’etema y’anto akɔ wele bu ambetawudi. Diɔ diakɔ diakayota Paulo nto ate: “Lam’atutshaka asi wedja waha la elembe akambu wedimi la elembe vame, ku kuyanga vo kema la elembe, ku vo ndjadjelaka elembe, ne dia watenyaka antu etsha w’elembe wufundami l’etema awo, la khum’etema yawo yeli emenyi.”—Romo 1:19, 20; 2:14, 15.
4 L’eleko ka 18, yɔnɛ William Blackstone, ombewi w’ɛlɛmbɛ wa lokumu w’Ose Angleterre, akafunde ate: “Ɔlɛmbɛ ɔsɔ w’oma l’etongelo, oko wewɔ l’anto tshɛ lɔlɔnga lâmɛ ndo akawadjama oma le Nzambi ndamɛ, wekɔ mɛtɛ ɛlɛmbɛ woleki ɛlɛmbɛ ekina tshɛ. Vɔ mbahemɛ anto wa l’okama a nkɛtɛ w’otondo, wa lo wedja tshɛ, ndo wa lo tena tshɛ: ndoko ɛlɛmbɛ w’onto wele ɔlɔlɔ, naka vɔ ndɔshanaka l’ɛlɛmbɛ ɛsɔ.” Blackstone akatetemala mbuta dikambo dia “ɛlɛmbɛ wakashwama,” watanema l’atei a Bible, ko nde akalembetshiya ate: “L’awui anɛ ahende, ɛlɛmbɛ w’oma l’etongelo l’ɛlɛmbɛ wa oshwelo, mbokimame ɛlɛmbɛ tshɛ w’anto; kɛdikɛdi, ndoko ɛlɛmbɛ w’anto wakoka mbetawɔma dia vɔ ndɔshana l’ɛlɛmbɛ ɛsɔ.” Dikambo sɔ mbɔtɔnɛka la kɛnɛ kakate Yeso lo dikambo dia Nzambi la Kayisa, oko wofundamidiɔ lo Mako 12:17. Mɛtɛ, ekɔ ahole amɔtshi wadja Nzambi elelo lo kɛnɛ kakoka Kayisa nɔmba Okristo. Ase Sheke wakatambe elelo ɛsɔ wakadje Nzambi lam’akawatɛ apɔstɔlɔ di’aha vɔ tetemala sambisha dikambo dia Yeso. Diɔ diakɔ diakâkadimola apɔstɔlɔ l’ɔlɔlɔ tshɛ vate: ‘Sho la dia mbetawɔ Nzambi oko owandji la ntondo ka mbetawɔ anto.’—Etsha 5:28, 29.
‘Diangɔ dia Nzambi’
5 Djekoleko tatɛ oma lo 1914, etena kakatatɛ Jehowa Nzambi, Kanga-Wolo-Tshɛ, mbolɛ oko nkumekanga lo tshimbo ya Diolelo dia Kristo Mɛsiya, Akristo wakahombe menda ɔlɔlɔ di’aha mbisha Kayisa diangɔ dia Nzambi. (Enyelo 11:15, 17) Oleki lo nshi ya ntondo, ɛlɛmbɛ wa Nzambi nɔmbaka Akristo kakianɛ ‘di’aha vɔ monga wa l’andja ɔnɛ.’ (Joani 17:16) Oko wambowoyakimɔ le Nzambi, Kiɔkɔ ya lɔsɛnɔ lawɔ, vɔ pombaka mɛnya hwe ɔnɛ: Jehowa mbatokanga. (Osambu 100:2, 3) Oko akafunde Paulo, “shu teko wa [Jehowa].” (Romo 14:8) Lâdiko dia lâsɔ, lam’alongola Okristo batismu, Nzambi mbɔsɔnaka dia nde ndjâla okambi ande, diɔ diakɔ diakokande mbuta oko akate Paulo ate: ‘Nzambi . . . mɛtɛ mbambotolowanya dia sho ndjâla ekambi.’—2 Koreto 3:5, 6.
6 Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ate: “Dimi latutumbulaka ulimu ami w’usambisha.” (Romo 11:13) Mɛtɛ, sho pombaka ntsha woho ɔsɔ. Oyadi ambatshi mboka mbeso kana kema, sho pombaka mbohɔka ɔnɛ Jehowa ndamɛ mbakatodje l’olimu wakambaso. (2 Koreto 2:17) Lam’ele anto amɔtshi mbeyaka mbidja kiongamu yaso tamu, Okristo tshɛ wamboyakimɔ le Nzambi ndo wambobatizama pombaka monga suke suke dia mbisha anto djembetelo ya hwe ndo y’ɔlɔlɔ yɛnya ɔnɛ nde mɛtɛ ekɔ okambi wa lokumu l’ɔlɔlɔ. (1 Petero 3:15) Olimu ande w’Okristo pombaka mɛnamaka ndo lo lɔkɛwɔ lande. Oko wênde okambi wa Nzambi, Okristo pombaka mamɛ ditshelo dia pudipudi ndo monga ladiɔ, nde pombaka nama kâmɛ ka lo nkumbo, monga la losembwe, ndo nɛmiya ɛlɛmbɛ la aha ntshaka akambo l’ofukutanu. (Romo 12:17, 18; 1 Tesalonika 5:15) Diokanelo diele lam’asa Okristo nde la Nzambi ndo olimu wakawosha Nzambi mbele awui woleki ohomba lo lɔsɛnɔ lande. Nde hakoke tshika awui asɔ l’ɔtɛ wa kɛnɛ kɔ̂lɔmba Kayisa. Mɛtɛ, awui asɔ pombaka mbalema l’atei wa ‘diangɔ dia Nzambi.’
“Diango dia Kayisa”
7 Ɛmɛnyi wa Jehowa mbeyaka dia vɔ pombaka ‘monga l’okitanyiya le emboledi wa lâdiko,’ mbuta ate mandji ya Lɛɛta. (Romo 13:1) Ɔnkɔnɛ, naka Kayisa, kana Lɛɛta, ambɔlɔmba awui amɔtshi wasungana, nkum’etema yawɔ yashihodia awui wa lo Bible mbetawɔka dia vɔ ntsha awui asɔ wâlɔmbawɔ. Oko ɛnyɛlɔ, Akristo wa mɛtɛ wekɔ l’atei w’anto wele pidi lo futa elambo lanɛ la nkɛtɛ. Lo wodja w’Allemagne, jurunalɛ yelɛwɔ Münchner Merkur yakatɛkɛta dikambo di’Ɛmɛnyi wa Jehowa ɔnɛ: “L’atei w’anto wafuta elambo lo République fédérale d’Allemagne, vɔ mbele pidi lo monga la losembwe ndo lo futa elambo lo tena diahombama.” Lo wodja w’Italie, jurunalɛ yelɛwɔ La Stampa yakate ɔnɛ: “Anto asɔ [Ɛmɛnyi wa Jehowa] wekɔ anto wele la kɔlamelo yoleki ndo wakokaso kombola: vɔ hawolawɔ futa elambo ndo hawoyange dia mbewɔ ɛlɛmbɛ wahâsalɛ ndoko ɔlɔlɔ.” Ekambi wa Jehowa ntshaka dikambo sɔ ‘l’ɔtɛ wa nkum’etema yawɔ.’—Romo 13:5, 6.
8 Onde “diango dia Kayisa” komɛ paka lo futa elambo? Kema. Paulo akashile diangɔ dikina, ɛnyɛlɔ oko: wɔma la kɛnɛmɔ. Lo dibuku diande dimɔtshi (Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew), yɔnɛ Heinrich, nomb’ewo k’Ose Allemagne, akafunde ate: ‘Hatokoke kanyiya ɔnɛ . . . diangɔ dia Kayisa komɛ paka l’elambo wa Lɛɛta oto, koko oseka ɛngɔ tshɛ kele Kayisa la lotshungɔ lâdiko diatɔ oma lo lowandji lande lakoka.’ Lo dibuku diande (The Rise of Christianity), ombewi w’ɛkɔndɔ E. W. Barnes akɛnya ɔnɛ Okristo akahombaka futa elambo naka wakɔ̂lɔmbakawɔ ndo “woho akɔ wâmɛ mbakandetawɔka ɛkɛndɛ tshɛ w’oma le Lɛɛta, naka ɛkɛndɛ akɔ kombotshutshuyaka dia nde mbisha Kayisa diangɔ dia Nzambi.”
9 Diangɔ diakɔna diakoka Lɛɛta nɔmba aha la todja lonya lo diangɔ dia Nzambi na? Amɔtshi kanyiyaka ɔnɛ vɔ kokaka mbisha Kayisa akuta oko elambo koko aha ɛngɔ kekina nto lâdiko dia lâsɔ. Vɔ mɛtɛ hawɔngɛnangɛna mbisha Kayisa ɛngɔ tshɛ kakoka mbɔsa wenya wakokawɔ mbetsha l’elimu wa Teokrasi. Koko, kânga mbele ekɔ mɛtɛ dia sho pombaka ‘mboka Jehowa Nzambi kaso ngandji l’otema aso tshɛ, l’anima aso tshɛ, la yimba yaso tshɛ ndo la wolo aso tshɛ,’ Jehowa tɔlɔmbaka dia sho mbetsha wenya aso l’akambo akina wele kema olimu aso w’ekila. (Mako 12:30; Filipi 3:3) Oko ɛnyɛlɔ, vɔ ndakaka Okristo wele la wadi dia nde ndjatshungolɛka tena dia ngɛnyangɛnyaka wadiɛnde. Akambo asɔ kema kɔlɔ, koko ɔpɔstɔlɔ Paulo mbaelɛka ɔnɛ ‘akambo wa l’andja,’ koko aha “akambu wa Khumadiondjo.”—1 Koreto 7:32-34; ɛdika la 1 Timote 5:8.
10 Ndo nto, Kristo akasha ambeki ande lotshungɔ la vɔ ‘futa’ elambo, ndo dia vɔ ntsha dikambo sɔ, vɔ mɛtɛ pombaka kamba la wenya wakawakimɔ le Jehowa—nɛ dia nsɛnɔ yaso tshɛ yambôshilaka kimwama le Nzambi. Naka yɛdikɔ ya l’atei atei y’elambo wa lo wodja ɔmɔtshi yekɔ % 33 y’ekondjelo k’onto (elambo wekɔ oshinga wolo lo wedja ɛmɔtshi), kete lâsɔ ɔnɔnyi tshɛ, okambi w’olimu tshɛ mbidjaka l’Ɔshɛtɛ wa Lɛɛta etenyi ka l’asato k’ekondjelo kande, diangɔ diɛdimi l’olimu wa ngɔndɔ nyɛi. L’ɛtɛkɛta ekina, l’ekomelo ka lɔsɛnɔ lande l’okambi w’olimu, lo lofulo la l’atei atei, okambi w’olimu tshɛ ayetsha suke l’ɛnɔnyi 15 dia kondja falanga ya futa elambo walɔmba “Kayisa.” Tɔ̂shi ndo ɛnyɛlɔ ka wɔtwɛlɔ wa kalasa. Lo wedja efula, ɛlɛmbɛ nɔmbaka ambutshi dia vɔ mbɔtshiya anawɔ kalasa l’edja k’ɛnɔnyi woleki yema tshitshɛ. Lofulo l’ɛnɔnyi wa kalasa tshikitana lo wodja la wodja. Lo ahole efula, vɔ nɔmbaka di’onto mbɔtɔ kalasa edja efula. Mɛtɛ, kalasa ka ngasɔ mongaka nshi tshɛ ɔlɔlɔ, koko Kayisa mbashikikɛ etenyi ka lɔsɛnɔ l’ɔna kahombande mbetsha lo yoho shɔ, ndo ambutshi w’Akristo mbetawɔka yɛdikɔ shɔ ya Kayisa.
Olimu w’Ɔsɔlayi wa la Wolo
11 Ɛngɔ kekina kalɔmba Kayisa lo wedja ɛmɔtshi ele olimu w’ɔsɔlayi wa la wolo. L’eleko ka 20, yɛdikɔ shɔ yakɔsama lo wedja efula lo tena diakalɔ̂maka ata ndo kânga lo tena dia wɔladi, lo wedja ɛmɔtshi. La France, ɔkɛndɛ ɔsɔ akelamɛka l’edja k’ɛnɔnyi efula ɔnɛ olambo wa dikila, kɛdikɛdi: ɔlɔngɔlɔngɔ tshɛ akahombaka mbetawɔ nambola Lɛɛta lɔsɛnɔ lande, mbuta ate mvɔ dikambo dia wodja. Onde ɔsɔ ekɔ dikambo diakoka wanɛ wamboyakimɔ le Jehowa ntsha? Ngande wakɛnaka Akristo wa ntondo dikambo sɔ?
12 Kânga mbakayatshutshuyaka Akristo wa ntondo dia ndjâla ase ngelo w’ɛlɔlɔ, mbetawɔ kawɔ kakâshimbaka dia vɔ ndjaka onyawɔ onto kana nambola nsɛnɔ yawɔ hita lo dikambo dia wodja. Ansiklopedi ɔmɔtshi w’akambo w’ɛtɛmwɛlɔ (The Encyclopedia of Religion) mbutaka ɔnɛ: “Dinondo dia l’ɛkɛlɛsiya wa ntondo, ndo Tertullien nde la Origène, waketawɔka ɔnɛ Akristo wakashimbamaka dia ndjaka onyawɔ onto, dui sɔ diakâsekɛka dia vɔ ndjaɔtshiya l’ɔnɔngɔ w’alembe w’Ase Rɔmɔ.” Lo dibuku diande diatɛkɛta akambo w’ɔtɛmwɛlɔ (The Early Church and the World), Pɔlɔfɛsɛlɛ C. J. Cadoux akafunde ate: “Edja ndo lo diolelo diaki Marc Aurèle [161-180 T.D.], ndoko Okristo waketawɔka monga ɔsɔlayi l’ɔkɔngɔ wa nde nongola batismu.”
13 Lande na kele ase ɛtɛmwɛlɔ wa Lokristokristo kema la kanyi ya ngasɔ ɛlɔ kɛnɛ na? Nɛ dia otshikitanu wa woke wakayosalema l’eleko ka nɛi. Dibuku dimɔtshi di’Aseka Mupɛ (A History of the Christian Councils) diekɔ lo nembetshiya ɔnɛ: “Akristo efula, . . . la tshina di’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumi ya dikanga y’apanganu, waki la wetshelo wa l’ɔtɛmwɛlɔ wakâshimbaka dia vɔ kamba olimu w’ɔsɔlayi, ndo vɔ kombetawɔka mɛmba ekoma, kana wakalawɔka olimu w’ɔsɔlayi. Lo Losanganya l’Ɛkɛlɛsia [la lo Arles, lakawɔtɔ lo 314 T.D.], lam’akawendaka etshikitanu wakayɔtshiya Constantin, wakɛnya ɔnɛ Akristo wekɔ l’ɔkɛndɛ wa mbɔtɔ l’ata, . . . nɛ dia Ɛkɛlɛsia ekɔ lo wɔladi (in pace) l’ɛlɔmbwɛlɔ ka nkumekanga kôkana l’Akristo.” Oma lo woho ɔsɔ wakawoke wetshelo wa Yeso ɔkɔngɔ, tatɛ oma l’etena kɛsɔ edja ndo kakianɛ, ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa Lokristokristo keketshaka anto awɔ dia kamba olimu l’atei w’alembe wa wodja, kânga mbele anto amɔtshi mbetaka lo weedi a wanɛ wele nkum’etema yawɔ mbashimbaka dia vɔ kamba olimu w’ɔsɔlayi.
14 Onde ɛlɔ kɛnɛ Akristo pombaka ndjela olui w’anto lo dikambo sɔ? Kema. Naka Okristo wamboyakimɔ le Nzambi ndo wambolongola batismu ekɔ lo mbidjasɛ lo wodja washawɔ ekambi wa l’ɛtɛmwɛlɔ lotshungɔ l’aha vɔ kamba olimu w’ɔsɔlayi, kete nde mbeyaka kamba la yɛdikɔ shɔ, nɛ dia nde ekɔ okambi mɛtɛ. (2 Timote 4:5) Lo wedja efula, ndo l’États-Unis la lo Australie, vɔ mbishaka lotshungɔ la ngasɔ kânga lo tena dialɔ̂ma ata. Ndo lo tena dia wɔladi, lo wedja efula wahawatɛtɔla yɛdikɔ y’olimu w’ɔsɔlayi wa la wolo, Ɛmɛnyi wa Jehowa, oko wewɔ ekambi wa l’ɔtɛmwɛlɔ, vɔ kondjaka lotshungɔ lɔsɔ. Ɔsɔku mbakokawɔ tetemala kimanyiya anto l’olimu awɔ w’esambishelo.
15 Ko kakɔna kahomba Okristo ntsha naka nde mbidjasɛ lo wodja wahawetawɔ mbisha ekambi wa l’ɛtɛmwɛlɔ lotshungɔ l’aha kamba olimu w’ɔsɔlayi na? L’etena kɛsɔ, nde pombaka mbɔsa yɛdikɔ mɔtshi lo ndjela nkum’otema kande kahotɔ awui wa lo Bible. (Ngalatiya 6:5) Lam’akanande dikambo dia lowandji laki Kayisa, nde pombaka menda ndo diangɔ diahombande mbisha Jehowa. (Osambu 36:9; 116:12-14; Etsha 17:28) Okristo pombaka mbohɔka ɔnɛ djembetelo y’Okristo wa mɛtɛ ele ngandji k’asekande ambetawudi tshɛ, oyadi kânga wanɛ wodjashi lo wedja ekina kana wele lo dibila dikina. (Joani 13:34, 35; 1 Petero 2:17) Ndo nto, nde hahombe mbohɛ awui wa l’Afundelo watanema l’avɛsa wele oko: Isaya 2:2-4; Mateu 26:52; Romo 12:18; 14:19; 2 Koreto 10:4; la Heberu 12:14.
Olimu wa Lɛɛta
16 Koko, ekɔ wedja wele Lɛɛta, kânga mbahandetawɔ mbisha ekambi wa l’ɛtɛmwɛlɔ lotshungɔ l’aha vɔ kamba olimu w’ɔsɔlayi, mbetawɔka ɔnɛ anto amɔtshi kokaka tona olimu w’ɔsɔlayi. Efula ka wedja ɛsɔ mbɔsaka tɛdikɔ tɔmɔtshi lo dikambo di’anto wa ngasɔ ɔnɛ kele aha vɔ tshutshuyama la wolo otsha l’olimu w’ɔsɔlayi. L’ahole amɔtshi, olimu wa lohika wa Lɛɛta, ɛnyɛlɔ oko lotumu l’ohomba lo wahɔ w’anto akina, mbɔsamaka oko olimu wa lo wahɔ wa wodja, olimu wele bu w’ɔsɔlayi. Onde Okristo wamboyakimɔ le Nzambi kokaka kamba olimu wa ngasɔ? Ndo lâsɔ nto, Okristo wamboyakimɔ le Nzambi ndo wambobatizama pombaka mbɔsa yɛdikɔ yande ndamɛ lo ndjela nkum’otema kande kahotɔ awui wa lo Bible.
17 Ondo anto wakakambaka elimu wa lohika kana wa la wolo lo tena diakafundamaka Bible. Dibuku dimɔtshi di’ɛkɔndɔ mbutaka ɔnɛ: “Lâdiko di’elambo l’ɛkɔngɔ wakawalɔmbaka Ase Juda, aki ndo ntumutumu dia wolo [elimu w’okambakamba wakahikaka ewandji w’ase ngelo]. Ɔsɔ aki mbekelo k’edjedja lo Lɛkɛ l’Ehotwelo ka Wonya, mbekelo kakatetemalaka namema oma le emboledi w’Ase Rɔmɔ l’emboledi wakayoyaekiya lo mbekelo y’Ase Ngirika. . . . Dikelemba di’Oyoyo nto shilaka diɛnyɛlɔ dia ntumu ya lotshutshuya, ndo mɛnyaka ɔnkɔnɛ wakayekɔnɛ. Lo ndjela mbekelo kɛsɔ, asɔlayi wakatshutshuya Simɔna k’Ose Kurɛnɛ dia nde mɛmba kurusɛ ka [otamba w’asui wa] Yeso. (Mateu 5:41; 27:32; Mako 15:21; Luka 23:26).”
18 Woho akɔ wâmɛ mbasalema ndo ɛlɔ kɛnɛ, Lɛɛta la lo wedja ɛmɔtshi nɔmbaka anto awɔ dia vɔ kamba elimu wa weoho la weoho wa lo wahɔ w’anto akina. Mbala mɔtshi, vɔ mbashaka elimu wele oko: ntshima tɛkɔ di’ashi kana mbata etadimbo; tena dikina vɔ salaka elimu wa mbala la mbala, ɛnyɛlɔ oko: ntshɔka lomingu tshɛ dia tɔ̂mbɛ etadimbo, mvudu ya kalasa kana ya mpitadi. L’ahole wele olimu wa Lɛɛta wa ngasɔ wekɔ lo ɔlɔlɔ w’anto tshɛ ndo hawendana l’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi kana hawɔlɔshana la nkum’etema y’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo woho ɔmɔtshi, mbala efula vɔ mbetawɔka mbasala. (1 Petero 2:13-15) Tena tshɛ, dikambo sɔ mongaka oko tshondo y’esambishelo k’ɔlɔlɔ ndo mbala mɔtshi, diɔ ndjihaka enyɔ a wanɛ wahindɛ Ɛmɛnyi wa Jehowa enongo ɔnɛ vɔ wekɔ atunyi wa Lɛɛta.—Ɛdika la Mateu 10:18.
19 Kakɔna kahomba Okristo ntsha naka Lɛɛta ambɔ̂lɔmba lo tshanda mɔtshi dia nde ntsha olimu wa laka Lɛɛta wele etenyi kɛmɔtshi k’olimu wa lo wahɔ wa wodja walɔmbwama oma le anto wele bu asɔlayi na? Ndo lâsɔ nto, Akristo pombaka mbɔsa tɛdikɔ vamɛ lo ndjela nkum’etema yawɔ yeya akambo. “Shu tshe tayemala l’elumbwelu la ntundu ka [Nzambi, NW].” (Romo 14:10) Akristo wambɔlɔmbama awui amɔtshi oma le Kayisa pombaka mbeka akambo akɔ lo dɔmbɛlɔ ndo kanaka lawɔ lomba ɔlɔlɔ.a Ayonga nto ɔlɔlɔ mbutɛ Akristo wa l’etshumanelo wambotshunda wɔɔngɔ dikambo diakɔ. L’ɔkɔngɔ diko, onto pombaka ndjɔsa yɛdikɔ yande ndamɛ.—Tukedi 2:1-5; Filipi 4:5.
20 Lam’atawasale eyangelo wa ngasɔ, Akristo pombaka menda awui efula wa lo Bible. Paulo akate ɔnɛ sho pombaka ‘monga l’okitanyiya le mandji la le emboledi, . . . ndjalɔngɔsɔla dia ntsha oseka dikambo tshɛ di’ɔlɔlɔ . . . aha monga l’awui a wolo wolo, ndo sho pombaka monga l’otema wa ntshitshi otsha le anto tshɛ.’ (Tito 3:1, 2) Koko, Akristo pombaka sɛdingola olimu wa laka Lɛɛta wawoshawɔ. Naka vɔ wambetawɔ olimu akɔ, onde vɔ wayokoka nama lomangemange l’Akristo? (Mika 4:3, 5; Joani 17:16) Onde olimu akɔ ayowaɔtshiya l’akambo w’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi? (Enyelo 18:4, 20, 21) Onde olimu akɔ ayowaetshɛka wenya wetshetshɛ kana hatowashaka diaaso dia vɔ kotsha ɛkɛndɛ awɔ w’Akristo? (Mateu 24:14; Heberu 10:24, 25) Lo wedi okina, onde vɔ wayokoka tetemala la pama lo nyuma, kânga mbɔsa olimu w’ombatshi mboka l’etena kakambawɔ olimu ɔsɔ wâlɔmbiwɔ?—Heberu 6:11, 12.
21 Kayotota naka Okristo ambokadimola l’otema ɔtɔi lo wembola wa ngasɔ ko ambɛna ɔnɛ olimu wa laka Lɛɛta wa lo wahɔ wa wodja ekɔ ‘olimu w’ɔlɔlɔ’ wakokande ntsha dia kitanyiya awui w’emboledi na? Ɔsɔ ekɔ yɛdikɔ yande la ntondo ka Jehowa. Dikumanyi diakasɔnama la anto akina pombaka nɛmiya nkum’otema k’ɔnangɛso ndo tetemala mbɔ̂sa oko Okristo w’ɔlɔlɔ. Ko naka Okristo ambɛna ate: halakoke kamba olimu ɔsɔ wa Lɛɛta, kete kiongamu yande nto pombaka nɛmiyama. Nde lawɔ ekɔ lo dihole di’ɔlɔlɔ ndo pombaka nongola ekimanyielo koludi la ngandji.—1 Koreto 10:29; 2 Koreto 1:24; 1 Petero 3:16.
22 Oko weso Akristo, hatohombe mpekɔ dia mbisha “kenemo le one lahumba nemiama.” (Romo 13:7) Sho pombaka nɛmiya ɛlɔngɔswɛlɔ wakasalema ndo nyanga woho wa monga akanga a wɔladi, ndo anto wayela ɛlɛmbɛ nshi tshɛ. (Osambu 34:14) Sho mbeyaka kânga nɔmba ‘dikambo dia wa nkumi ya dikanga ndo di’anto tshɛ wele l’ahole wa lâdiko’ l’etena kahomba anto aso mbɔsa tɛdikɔ tananda lɔsɛnɔ laso ndo olimu aso w’Akristo. Naka sho mbishaka Kayisa diangɔ dia Kayisa, kete tayolongamɛ dia “ndjala la lumu la memakana ndu ki lu akambu w’ololo tshe la wa kenemo.” (1 Timote 2:1, 2) Lâdiko di’akambo tshɛ, tayotetemala sambisha lokumu l’ɔlɔlɔ la Diolelo oko elongamelo kakɔ ɔtɔi le anto, ndo hatotohɛ kânga yema dia mbisha Nzambi diangɔ dia Nzambi.
[Footnote]
a Enda lo Tshoto y’Etangelo ya Lovula 1, 1964, lɛkɛ 532-3, odingɔ 21 (lo Falase).
[Study Questions]
1, 2. (a) Lo ndjela kɛnɛ kakate Yeso, ngande wakoka Akristo kotsha ɛkɛndɛ wele lawɔ le Nzambi la le Kayisa lo yoho yasungana? (b) Ɛmɛnyi wa Jehowa ndjakiyanyaka ntondo dia ntsha dikambo diakɔna?
3, 4. Naa awui amɔtshi w’ehomba wakawate lo dikambo di’ɛlɛmbɛ w’oma l’etongelo, di’ɛlɛmbɛ wakashwama ndo di’ɛlɛmbɛ w’anto?
5, 6. Lam’ele Diolelo diakotɔ lo 1914, kakɔna kahomba Akristo ndeka mbohɔka nshi tshɛ? (b) Ngande wakoka Okristo mɛnya ate: okambi mbemi mɛtɛ?
7. Lokumu lakɔna lele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa lo dikambo di’ofutelo w’elambo?
8. Onde diangɔ diahombaso mbisha Kayisa komɛ paka lo futa falanga y’elambo?
9, 10. Ngande wakoka Okristo ndjokandakanda dia mbisha Kayisa diangɔ diande, ko awui akɔna wahombande mbohɔka?
11, 12. (a) Akambo akɔna walɔmba Kayisa anto ande lo wedja efula? (b) Ngande wakɔsaka Akristo wa ntondo olimu w’ɔsɔlayi?
13. Lande na kele anto efula wa lo Lokristokristo hawɔshi olimu w’ɔsɔlayi woho wakawɔsaka Akristo wa ntondo?
14, 15. (a) Bonde kalɔmba Akristo l’ahole efula di’aha vɔ kamba olimu w’ɔsɔlayi? (b) L’ahole wahawasha onto lotshungɔ l’aha nde kamba olimu w’ɔsɔlayi, awui akɔna wa l’Afundelo wayokimanyiya Okristo dia nde mbɔsa yɛdikɔ y’ɔlɔlɔ lo dikambo di’olimu w’ɔsɔlayi?
16. Lo wedja ɛmɔtshi, olimu akɔna wele bu w’ɔsɔlayi walɔmba Kayisa wanɛ wahalange kamba olimu w’ɔsɔlayi?
17. Onde Bible tɛkɛtaka dikambo di’olimu ɔmɔtshi wa Lɛɛta wele kema olimu w’ɔsɔlayi?
18. Naa elimu wa lo wahɔ w’anto akina wele kema elimu w’asɔlayi kana w’ɛtɛmwɛlɔ wakamba Ɛmɛnyi wa Jehowa mbala efula na?
19. Kakɔna kahomba Okristo ntsha naka Kayisa ambɔ̂lɔmba lo tshanda mɔtshi dia nde sala olimu ɔmɔtshi wa lo wahɔ wa wodja wele bu olimu w’ɔsɔlayi?
20. Wembola akɔna l’awui akɔna wa l’Afundelo wakoka kimanyiya Okristo dia nde kana lomba lo dikambo di’olimu wa Lɛɛta wele bu w’ɔsɔlayi?
21. Oyadi yɛdikɔ yakɔna tshɛ yayondɔsa, ngande wahomba etshumanelo mbɔsaka ɔnangɛso lakana yimba lo dikambo di’olimu wa Lɛɛta wa lo wahɔ wa wodja wele bu w’ɔsɔlayi na?
22. Oyadi dikambo diakɔna tshɛ diambotokomɛ, kakɔna kayototetemalaka ntsha?
[Caption]
[Notɛ ka l’ɛsɛ ka dikatshi]
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 28]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 28]
Apɔstɔlɔ wakatɛ Ase Sheke vate: ‘Sho pombaka kitanyiya Nzambi oko owandji la ntondo ka kitanyiya anto’
[Caption on page 30]
Onde Wɛ Kokaka Nembetshiya?
◻ Lam’asalande dia kotsha ɔkɛndɛ wele lande le Kayisa la le Jehowa, Okristo ndjakiyanyaka ntondo dia ntsha dikambo diakɔna?
◻ Kakɔna kahombaso mbisha Jehowa kahatakoke mbisha Kayisa kânga yema tshitshɛ?
◻ Naa diangɔ dimɔtshi diakokaso mbisha Kayisa l’ɔlɔlɔ tshɛ?
◻ Avɛsa akɔna watokimanyiya dia sho mbɔsa yɛdikɔ y’ɔlɔlɔ lo dikambo di’olimu w’ɔsɔlayi wa la wolo?
◻ Naa awui amɔtshi wahombaso mbohɔka naka wambotɔlɔmba dia sala olimu wa Lɛɛta wa lo wahɔ wa wodja wele bu olimu w’ɔsɔlayi?
◻ Kakɔna kayototetemala ntsha otsha le Jehowa ndo otsha le Kayisa?