Onde Wɛ Ayoshimbamela Lam’ayokotsha Nzambi Tɛdikɔ Tande?
“Utunduyala nshi sho kunsusama, tshiki nduku [omunyi, “NW”] [w]utushimbamela. Keli wayususa nshi sho ne dia esonami.”—MATEU 24:22.
LO YƐDIKƆ yakɔna yayadjayɛ yimba na? Ɛlɔ kɛnɛ, anto efula ndjadjaka yimba lo yɛdikɔ ya tshambandeko, ko ndjâkanɛka paka vamɛ ato. Koko, Bible hatone sho ndjasha kana mbidja yimba lo yoho yasungana lo kɛnɛ katenda. (Efeso 5:33) Kɛsɔ mendanaka ndo la ndjasha lo dikambo dia lɔsɛnɔ laso la lo nshi yayaye. Ɔnkɔnɛ, kema kɔlɔ wɛ nyanga dia mbeya kɛnɛ kayokokomɛ lo nshi yayaye. Onde wɛ mbidjaka dui sɔ yimba?
2 Sho kokaka ndjâshikikɛ ɔnɛ apɔstɔlɔ wa Yeso wakayashaka ngasɔ ndo vɔ lawɔ dia mbeya lɔsɛnɔ lawɔ la lo nshi yayaye. (Mateu 19:27) Ondo ɔsɔ aki ɔkɔkɔ ɔmɔtshi wakatshutshuya anɛi a l’atei awɔ dia vɔ mumbola Yeso dimbola lam’akiwɔ la nde lo Dikona di’Ɔlivɛ. Vɔ wakawombola vate: “Ututeli, lushi lakona layuyala akambu aso? Ndu djimbitelu yakona yayuyala lam’ayuyanga akambu ako nshidiyama?” (Mako 13:4) Yeso kominya yimba oma lo woho wayasha onto tshɛ dia mbeya kɛnɛ kayoyala lo nshi yayaye—woho wakayashaka apɔstɔlɔ ande anɛi ndo woho wayashaso. Mbala ko mbala, nde akatɛkɛtaka efula dia mɛnya woho wayonandema ambeki ande l’akambo wa lo nshi yayaye ndo lɛnɛ ayotokomɛ akambo akɔ.
3 Okadimwelo wa Yeso mɛnyaka pɔlɔfɛsi kele l’ekotshamelo ka woke lo nshi yaso nyɛ. Sho kokaka mɛna dikambo sɔ oma l’ata w’andja w’otondo ndo oma lo ɛlɔshanelo efula wa l’eleko kaso kɛnɛ, adidimu wa nkɛtɛ wadiaka anto heyama, ndjala ya kasha yatonga hemɔ la lɔnyɔi, ndo elando—tatɛ oma lo hemɔ ka lɔnyɔi kelɛwɔ grippe espagnole kakatombe lo 1918 polo ndo lo SIDA, om’olando lasɔkisha anto. Koko, etenyi ka woke k’okadimwelo wa Yeso kakakotshama yema la ntondo k’elanyelo ka Jerusalɛma oma le Ase Rɔmɔ l’ɔnɔnyi 70 T.D. ndo l’edja k’ɔnɔnyi ɔsɔ. Yeso akewola ambeki ande ate: “Nyewo, wayunyukimo lu dumbwelu; wayunyokomola lu temwelo diawo. Nyu nyayemala lu dumbwelu la ntundu k’embuledi ndu ka khumi ya dikanga dikambu diami.”—Mako 13:9.
Kɛnɛ Kakatatshi Yeso, ndo Ekotshamelo Katɔ
4 Yeso kombuta paka woho wayɔhɛnyahɛnyama ambeki ande oma le anto akina oto. Nde akawaewola nto lo mbatɛ kɛnɛ kakawahombe sala. Oko ɛnyɛlɔ: “Lam’ayunyena [ɛngɔ ka wɔnɔnyi kêla elanyelo, NW], kemadi lu dihuli diahatahumbi memala (one lala akambu ane, amani fundu), wane weli la Judiya kawulawo utsha l’ekungu.” (Mako 13:14) Ɔkɔndɔ a woho akɔ wâmɛ wele lo Luka 21:20 mbutaka ɔnɛ: “Lam’ayunyena elui w’alimbi wambudinga Jerusalema.” Ngande wakakotshama akambo asɔ mɛtɛ mbala ka ntondo na?
5 Ansiklopedi ɔmɔtshi wa lo 1982 (The International Standard Bible Encyclopedia) totɛka ɔnɛ: “Ase Juda wakaleke tɔmbɔkwɛ lowandji l’Ase Rɔmɔ ndo wa nguvɛrnɛrɛ wakaleke sɔkisha anto, vɔ waki akanga w’esehe ndo takiwɔ la losembwe. Ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa lo sɛkɛ wakayotombaka l’ɔnɔnyi 66 l’ɔkɔngɔ wa Yeso Kristo. . . . Ta diakamɛ lam’akɔtɔ ngelo ka Masada l’anya a wa Zelɔtɛ, ndo l’ɔkɔngɔ diko, vɔ wakakindola lo Jerusalɛma l’ɛlɔmbwɛlɔ kaki Menahem. L’etena kakɔ kâmɛ, Ase Juda waki l’osomba wa Kayisariya, lɛnɛ akadjasɛka nguvɛrnɛrɛ, wakadiakema heyama, ndo nsango y’akambo asɔ a wɔma yakadiangana lo wodja w’otondo. Ekenga wa falanga w’eyoyo wakawayotshula wakafundamaka ɔnɛ: Ɔnɔnyi 1 polo ndo Ɔnɔnyi 5 w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ.”
6 Olui w’alembe wa Dikumi l’Ahende w’Ase Rɔmɔ wakalɔmbwama oma le Cestius Gallus wakakɛndakɛnda oma la Suriya, wakahandjola Ngalileya la Judiya vwa, oma lâsɔ ko vɔ ndjɔ̂twɛ osomba wa nkumekanga, ko mbɔsa ndo etenyi ka la diko ka ‘Jerusalɛma, osomba w’ekila.’ (Nehemiya 11:1; Mateu 4:5; 5:35; 27:53) Lam’akɔndɔladiɔ lo tshena pe woho wakete akambo akɔ, dibuku dielɛwɔ The Roman Siege of Jerusalem (Odingamelo wa Jerusalɛma oma le Ase Rɔmɔ) mbutaka ɔnɛ: “L’edja ka nshi tshanu, Ase Rɔmɔ wakayatshutshuyaka dia mbudɛ l’ehele l’ekimanyielo ka dibandola, koko wakawatshanyaka mbala la mbala. L’edjedja ka wonya, wanɛ wakalɔ̂ka la wɔ wakayɔlɛmbiamaka la efula ka mpito yakâkitɛka oko mvula, ko wakahekɔ ndɔ ta. Asɔlayi w’Ase Rɔmɔ wakasale kɛnɛ kelɛwɔ ɔnɛ testudo—shambo ya mbufɛ dingawo diawɔ l’ɛtɛ dia vɔ ndjakokɛ vamɛ—ko wakayotola pele di’osomba ndo wakone mbidja dja lo lokuke. Wanɛ wakalɔ̂ka la wɔ wakandama la wɔma wa mamba.” Akristo wanɛ waki l’osomba wakakoke mbohɔ ɛtɛkɛta wa Yeso ndo mɛna ɔnɛ ɛngɔ ka wɔnɔnyi kambemala lo dihole di’ekila.a Ko lam’ele osomba wakadingama, ngande wakakoke Akristo asɔ ndawɔ, oko akawatela Yeso na?
7 Ombewi w’ɛkɔndɔ welɛwɔ Flavius Josèphe ekɔ lo kɔndɔla ɔnɛ: “Aha la nde mbeya ɔnɛ wanɛ wodingami l’etei k’osomba waya ndoko l’elongamelo kana mbeya asolo w’anto nganɛ wakiwɔ, Cestius [Gallus] akatɛ anto ande la shashimoya dia vɔ kalola, nde akatshike elongamelo ka mbidja otshumba kânga mbakinde kɔnɛmbiama ndoko yema, ko akamɔ womɔmɔ oma l’Osomba.” (The Jewish War, II, 540 [xix, 7]) Lande na kakamɔ Gallus na? Oyadi kakɔna tshɛ kakôtshutshuya, womwelo ande akasha Akristo diaaso dia vɔ ndjela dui diakatawate Yeso ko ndawɔ otsha l’ekongo ndo otsha lo dihole di’ekokelo.
8 Okitanyiya awɔ akawatsha. Ohêta yema l’ɔkɔngɔ diko, Ase Rɔmɔ wakaye nto dia ndjokomiya ɔtɔmbɔkwɛlɔ ɔsɔ. Ta diakalɔmbwama oma le Titus, owandji w’alembe, diakayokoma lo kondoko yadiɔ lo odingelo wa Jerusalɛma tatɛ oma lo Mɔmbi polo ndo lo Loseketanya, l’ɔnɔnyi 70 T.D. Ndjâka ndo demba vuuvu wɛ mbadia woho wakɔndɔla Josèphe asui wakɛnyi Ase Juda. Lâdiko dia wanɛ wakadiakema l’etena kakawalɔka l’Ase Rɔmɔ, Ase Juda akina wakadiakema oma le elui w’atɔmbɔki w’Ase Juda ndo ndjala ka kasha kakayokonyaka anto lo vɔ ndjɔlɛ emunyi w’anyawɔ anto. L’etena kakayodja Ase Rɔmɔ otshumba, lâsɔ ko Ase Juda 1 100 000 wambovɔ.b Lo anto 97 000 wakake, amɔtshi wakayodiakema esadi eto; akina wakawaetɛ fumbe. Josèphe ekɔ lo mbuta ate: “Wanɛ waki l’ɛnɔnyi olekanyi dikumi l’esambele wakakelekama mɔlɔla ko wakatomama l’Edjibito dia tosalaka ntumu ya weolo, ko olui wa woke wakatomama oma le Titus otsha lo bɛtshi dia nkɛtɛ dia vɔ todiakema l’ahole wa tɔkɛnyɔ, la tokuwa kana oma le nyama ya pango.” Kânga l’etena kɛsɔ kakawonaka dia mbeya kɛnɛ kakawahombe mbasalɛ, ase lokanu 11 000 wakavu la ndjala.
9 Akristo wakakoke ngɛnangɛna efula nɛ dia vɔ wakayele kɛnɛ kakatawaewudi Nkumadiɔndjɔ ko wakalawɔ oma l’osomba la ntondo k’alembe w’Ase Rɔmɔ ndjokalola. Ɔsɔku mbakawashimbamela oma l’etenyi ka kɛnɛ kakelɛ Yeso ɔnɛ ‘fɔnu ka woke kahatongaka oma k’etatelo k’andja polo ndo kakianɛ, ndo kahongaki nto’ la Jerusalɛma. (Mateu 24:21) Yeso akate nto ate: “Utunduyala nshi sho kunsusama, tshiki nduku [omunyi, NW] [w]utushimbamela. Keli wayususa nshi sho ne dia esonami.” (Mateu 24:22) Dikambo sɔ akadialembetshiya l’etena kɛsɔ, ko alembetshiyadiɔ nshi nyɛ na?
10 Lo nshi yakete, wakalembetshiyaka ɔnɛ ‘omunyi kana anto wakahombe shimbamela’ kɛdikɛdi Ase Juda, wanɛ wakake lo fɔnu kaki la Jerusalɛma l’ɔnɔnyi 70 T.D. Akristo wakalawɔ, ɔnkɔnɛ Nzambi akakoke tshika Ase Rɔmɔ dia vɔ mbela elanyelo esadi esadi. Kɛdikɛdi, l’ɔtɛ w’ɔnɛ “esonami” komonga nto lo wâle, nshi ya fɔnu yakakoke susama, ko mbisha “omunyi,” mbuta ate Ase Juda amɔtshi, diaaso dia vɔ mbika. Wakafɔnyaka ɔnɛ Ase Juda wakake waki didjidji di’anto wayoka lo fɔnu ka woke kayaye l’etena kaso kɛnɛ.—Enyelo 7:14.
11 Ko onde olembetshiyelo ɔsɔ mbɔtɔnɛka la kɛnɛ kakatombe l’ɔnɔnyi 70 T.D.? Yeso akate ɔnɛ “omunyi” w’onto pombaka ‘shimbamela’ oma lo fɔnu kɛsɔ. Onde wɛ kokaka mbuta ɔnɛ anto 97 000 wakahandɔ waki wanɛ ‘wakashimbamela,’ lo menda woho wakayovɔka nunu dia l’atei awɔ la ndjala ndo woho wakawayodiakemaka lo ahole wa tɔkɛnyɔ? Josèphe ekɔ lo mbuta ɔnkɔnɛ lo dikambo dia dihole dimɔtshi dia tɔkɛnyɔ dia la Kayisariya: “Lofulo la wanɛ wakavu lo ta dia la wa nyama ya pango kana lo ndɔ onto la onyande kana wanɛ wakatshumbama wasɛna lakalekana 2 500.” Kânga mbakiwɔ komvɔ l’etena kakawadinge osomba awɔ, vɔ mɛtɛ ‘koshimbamela.’ Onde Yeso akakoke mbaɔsa oko vɔ fɔnaka l’ehandɔ wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ wayoka lo ‘fɔnu ka woke’ kayaye?
Ngande Wakashimbamela Anto?
12 Oya l’ɔnɔnyi 70 T.D., Nzambi kɔmbɔsaka Ase Juda wa lôtɔ nto oko wodja ande wakasɔnama. Yeso akɛnya ɔnɛ Nzambi akakadja wodja ɔsɔ ndo ayotshika di’osomba awɔ wa nkumekanga, tɛmpɛlɔ, ndo dikongɛ diawɔ di’ɔtɛmwɛlɔ nanyema. (Mateu 23:37–24:2) Nzambi akasɔnɔla wodja w’oyoyo, Isariyɛlɛ wa lo nyuma. (Etsha 15:14; Romo 2:28, 29; Ngalatiya 6:16) Vɔ wakakengama l’apami l’amato wakasɔnama oma lo wedja tshɛ ndo wakakitama nyuma k’ekila. (Mateu 22:14; Joani 15:19; Etsha 10:1, 2, 34, 35, 44, 45) Ɛnɔnyi ɛmɔtshi la ntondo ka ta diakaye oma le Cestius Gallus, Petero akafundɛ ‘wanɛ wakasɔnama lo ndjela ewo k’akambo wayaye kele la Nzambi Shɛso, l’ekidiamelu oma le nyuma.’ Akitami wa nyuma asɔ wakikɔ “wudja [wakasɔnwama, “NW”], . . . elombedi wa lu diuhu dia khum’ekanga, la wudja w’ekila.” (1 Petero 1:1, 2; 2:9) Nzambi akahombe mbɔsa ɛsɔnami ɛsɔ otsha l’olongo dia vɔ tôlɛ la Yeso.—Kolosai 1:1, 2; 3:12; Tito 1:1; Enyelo 17:14.
13 Ekɔ ohomba sho mbeya ɛsɔnami ɛsɔ nɛ dia Yeso akate ɔnɛ nshi ya fɔnu yayosusama “ne dia esonami.” Tshɛkɛta ya lo Grɛkɛ yokadimwami ɔnɛ “ne dia” kokaka kadimwama nto ɔnɛ ‘l’ɔtɛ wa’ kana ‘lo dikambo dia.’ (Mako 2:27; Joani 12:30; 1 Koreto 8:11; 9:10, 23; 11:9; 2 Timote 2:10; Enyelo 2:3) Ɔnkɔnɛ, Yeso otokoka mbuta ate: ‘Otondoyala nshi shɔ konsusama, tshike ndoko omunyi wotoshimbamela. Kele wayosusa nshi shɔ l’ɔtɛ wa ɛsɔnami.’c (Mateu 24:22) Onde dikambo dimɔtshi diakatombe ‘l’ɔtɛ’ w’Akristo, ɛsɔnami wakadingama l’etei ka Jerusalɛma, kana diakâkimanyiya?
14 Tôhɔ dia l’ɔnɔnyi 66 T.D., Ase Rɔmɔ wakakindjakindja wodja w’otondo, wakɔ̂sɛ etenyi ka Jerusalɛma ka la diko, ndo wakamɛ mbola pele di’osomba. Josèphe ekɔ lo mbuta ate: “Otondotetemala yema lo nyinga osomba, tshike Osomba w’otondo wotɔtɔ l’anya ande mbala kakɔ ɔtɔi.” Ohotokoyambola wate: ‘Bonde kele alembe wa wolo w’Ase Rɔmɔ wakatshike ta la shashimoya ko ‘mumɔ womɔmɔ’ na?’ Rupert Furneaux, manyi lo nembetshiya ɛkɔndɔ w’asɔlayi, ekɔ lo mbuta ate: “Ndoko ombewi w’ɛkɔndɔ ɔtɔi weya nembetshiya ɔkɔkɔ wa shikaa wakasokoya Gallus dia nde mbɔsa yɛdikɔ shɔ ya mamba ndo ya kɔlɔ efula.” Oyadi ɔkɔkɔ akɔna tshɛ wakôsokoya, etombelo wakayala ele fɔnu kakasusama. Ase Rɔmɔ wakakalola, ko Ase Juda wakatshanana la wɔ lam’akawatakalolaka. Kayotota lo dikambo di’Akristo w’akitami, “esonami,” wanɛ wakadingama l’etei k’osomba na? Otshwelo w’alembe wakadinge osomba akɛnyaka ɔnɛ vɔ wamboshimbamela oma l’odiakelo w’anto wakonaka salema lo nshi ya fɔnu. Ɔnkɔnɛ, Akristo wanɛ wakakondja wahɔ oma lo woho wakasusama fɔnu ka l’ɔnɔnyi 66 T.D. mbaki “omunyi” wakashimbamela watawɔ lo Mateo 24:22, NW.
Kakɔna Kakokongɛ lo Nshi Yayaye?
15 Onto ɔmɔtshi mbeyaka ndjambola ate: ‘Lande na kahombami mbidja yimba lo woho ɔnɛ wambolembetshiyama ɛtɛkɛta wa Yeso hwe na?’ Mɛtɛ, ɛkɔkɔ efula wekɔ wa sho mbuta ɔnɛ pɔlɔfɛsi ka Yeso kakahombe ndjâla la ekotshamelo koleki woke, ndeka ndo kɛnɛ kakonge yema la ntondo k’ɔnɔnyi 70 T.D. ndo l’edja k’ɔnɔnyi ɔsɔ.d (Ɛdika la Mateu 24:7; Luka 21:10, 11; Enyelo 6:2-8.) L’edja k’ɛnɔnyi akumi, Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo sambisha ɔnɛ ekotshamelo ka woke kɛnama lo nshi yaso nyɛ mɛnyaka ɔnɛ sho kokaka nongamɛ ɔnɛ ‘fɔnu ka woke’ ka lo yɛdikɔ ya woke kekɔ la ntondo kaso. L’etena ka fɔnu kɛsɔ, ngande wayokotshama ɛtɛkɛta wa lo pɔlɔfɛsi ka lo Mateu 24:22 na?
16 Ɛnɔnyi oko akumi ahende l’ɔkɔngɔ wa fɔnu kaki la Jerusalɛma, ɔpɔstɔlɔ Joani akayofunda dibuku di’Enyelo. Diɔ shikikɛka ɔnɛ fɔnu ka woke kekɔ la ntondo kaso. Ndo, oko ayashaso dia mbeya kɛnɛ k’endana la so shamɛ, sho mbeyaka ngɛnangɛna lo mbeya ɔnɛ dibuku di’Enyelo diekɔ la pɔlɔfɛsi yatoshikikɛ ɔnɛ anto wayoka lo fɔnu ka woke kayaye. Joani akatatshi dikambo dia “ului a wuki w’antu . . . uma lu wedja tshe, ndu uma lu wauhu tshe ndu uma lu weuhu w’antu tshe, ndu w’eteketa tshe.” Wa na asɔ wewɔ na? Dui di’oma l’olongo kadimolaka ɔnɛ: “Vo weli wane wambuya uma lu [fɔnu ka woke, NW].” (Enyelo 7:9, 14) Mɛtɛ, ehandɔ wayoyala! Dibuku di’Enyelo tokimanyiyaka yema dia sho shihodia yoho yayeta akambo lo fɔnu ka woke ndo woho wayokotshama Mateu 24:22.
17 Etenyi ka ntondo ka fɔnu kɛsɔ ayonga ta diayɔlɔshama omoto kanga loseka la lo didjidji letawɔ ɔnɛ: “Babilona ka Wuki.” (Enyelo 14:8; 17:1, 2) Nde ekɔ didjidji di’etshumanelo k’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja w’otondo, ndo Lokristokristo mboleki kɔlɔ tshɛ l’atei atɔ. Lo ndjela ɛtɛkɛta wa lo Enyelo 17:16-18, Nzambi ayosokoya etema w’ewandji wa pɔlitikɛ dia vɔ ndɔsha omoto kanga loseka la lo didjidji.e Ohokanyiya woho wayɛnama ɔlɔshanelo ɔsɔ le “esonami,” akitami wa Nzambi, la le asekawɔ, “olui a woke.” Lam’ayotatetemalaka ɔlɔshanelo ɔsɔ dia nanya ɛtɛmwɛlɔ, ayɛnama di’oko ɛtɛmwɛlɔ tshɛ wayolanyema, kâmɛ ndo ekambi wa Jehowa.
18 Lâsɔ mbayokotshama ɛtɛkɛta wa Yeso watanema lo Mateu 24:22 lo yɛdikɔ ya woke. Oko wele ɛsɔnami wa la Jerusalɛma wakɛnama di’oko waki lo wâle, ekambi wa Jehowa wayɛnama di’oko wekɔ lo wâle wa shilama oshiki lam’ayɔlɔshama ɛtɛmwɛlɔ, wate kana oko ta sɔ diayoshila “omunyi” tshɛ w’anto wa Nzambi oshiki. Koko, nyɛsɔ tôhɔ kɛnɛ kakete l’ɔnɔnyi 66 T.D. Fɔnu kakaye oma le Ase Rɔmɔ kakasusama, ko ɛsɔnami wa Nzambi wakakondja diaaso dia woke dia vɔ ndawɔ ndo tshikala la lɔsɛnɔ. Diɔ diakɔ diakokaso shikikɛ ɔnɛ ɔlɔshamelo ɔsɔ w’ɛtɛmwɛlɔ hatoshila etshumanelo k’atɛmɔdi wa mɛtɛ wa l’andja w’otondo oshiki. Ɔlɔshamelo ɔsɔ wayosalema esadi esadi, oko lo ‘lushi ɔtɔi.’ Koko, lo yoho mɔtshi, ɔlɔshamelo ɔsɔ wayosusama, vɔ hawokondja diaaso dia shidiya oyango awɔ, dia kele anto wa Nzambi kawokoke ‘shimbamela.’—Enyelo 18:8.
19 Tenyi dikina di’ɔlɔngɔswamelo wa lanɛ la nkɛtɛ waki Satana Diabolo diayotokotshikala yema oma lâsɔ, dialela oshishwelo w’awui wambowosalaka vɔ la oseka wakiwɔ w’edjedja, ɔnɛ lele didjidji di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi. (Enyelo 18:9-19) L’etena kɛmɔtshi, wayoyɛna ɔnɛ ekambi wa Nzambi wekɔ lo tetemala nsɛna, ‘wodjashi lo wɔladi, vɔ tshɛ mbidjasɛ lo ahole wahadingami la pele,’ ndo wayɛnama oko wanɛ wakokawɔ munda esadi eto. Koko wayamba hakoke! Dia nde mendana la wanɛ wayɔlɔsha ekambi ande mɛtɛ kana wayona dia ndɔshana la wɔ, Nzambi ayonɛ dia mbisha atunyi ande dilanya l’etenyi ka komelo ka fɔnu ka woke.—Ezekiyele 38:10-12, 14, 18-23.
20 Etenyi kɛsɔ ka hende ka fɔnu ka woke kayɔfɔna la kɛnɛ kakakomɛ Jerusalɛma l’anto ayɔ lam’akawaɔtwɛ Ase Rɔmɔ mbala ka hende l’ɔnɔnyi 70 T.D. Ɔsɔ mɛtɛ ayoyala “fono ka [woke, NW] . . . , wuhu wahatayala uma k’etatelu k’andja edja ndu [l’etena kɛsɔ], ndu wuhu wahayalaki pundju.” (Mateu 24:21) Koko, sho kokaka monga l’eshikikelo ɔnɛ ɛsɔnami wa Nzambi la asekawɔ hawonga lo dihole dia kɔlɔ, lo wâle wa vɔ ndjakema. Vɔ mɛtɛ hawotolawɔ otsha lo dihole dimɔtshi dia la nkɛtɛ. Akristo wa l’eleko ka ntondo waki la Jerusalɛma wakakoke ndawɔ oma l’osomba ko ntshɔ otsha l’akona, ɛnyɛlɔ oko la Pella, lo wedi wa Jɔrɔdana. Koko, lo nshi yayaye, Ɛmɛnyi wa kolamelo waki Nzambi wayonga lo nkɛtɛ k’otondo, ɔnkɔnɛ eshamelo la ekokelo kawɔ hatolemanɛ la dihole dimɔtshi dia lanɛ la nkɛtɛ.
21 Elanyelo hatoya oma le alembe w’Ase Rɔmɔ kana oma le ɔlɔngɔswamelo ɔmɔtshi w’anto. Koko, dibuku di’Enyelo mɛnyaka ɔnɛ alembe wayela elanyelo wayoya oma l’olongo. Mɛtɛ, etenyi kɛsɔ ka komelo ka fɔnu ka woke hatosalema oma le asɔlayi amɔtshi w’anto, koko oma le ‘Dui dia Nzambi,’ Nkumekanga Yeso Kristo, kâmɛ l’‘alembe wa l’olongo’ wayowokimanyiya, l’atei w’alembe akɔ mbayonga ndo Akristo w’akitami wakôlɔ oma lo nyɔi. ‘Nkumekanga ka nkumi ya dikanga la Nkumi ka wa nkumi’ ayodiaka anto heyama ndeka ndo lofulo lakadiake Ase Rɔmɔ la fwa l’ɔnɔnyi 70 T.D. Anto tshɛ wele atunyi wa Nzambi wayoshilama oshiki—nkumi ya dikanga, ewandji w’asɔlayi, anto wele la lotshungɔ ndo ɛhɔmbɔ, anto wa totshitshɛ ndo wa weke. Kânga ɛlɔngɔswamelo w’anto wele l’andja wa Satana wayolanyema tshɛ.—Enyelo 2:26, 27; 17:14; 19:11-21; 1 Joani 5:19.
22 Tôhɔ di’ɔnɛ “omunyi,” oyadi w’atshikadi w’akitami kana w’“ului a wuki,” wayoshila shimbamela l’etena kayolanyema Babilɔna ka Woke tshɛ vwa esadi eto l’etenyi ka ntondo ka fɔnu kɛsɔ. Woho akɔ mbayonga ndo l’etenyi ka komelo ka fɔnu kɛsɔ, “omunyi” kana anto wakalawɔ oya lo wedi wa Jehowa wayoshimbamela. Dui sɔ mɛtɛ diayotshikitana efula la kɛnɛ kakayokomɛka atɔmbɔki w’Ase Juda l’ɔnɔnyi 70 T.D.!
23 Etena kakanayɛ yimba lo kɛnɛ kakoka kokomɛ ndo komɛ wakiyɛ wa ngandji lo nshi yayaye, enda daka nɛ diatoshawɔ lo Enyelo 7:16, 17: “Vo hawuka ndjala ntu, hawuka pusa ntu; yanyi ya wulu hayâhetela, kuyanga edungu ka wulu. Ne dia Ona-Okoko leli lu kiti ka diulelu, ayuyala ulami awo, ayâlombola utsha la teko di’ashi a lumu. [Nzambi, NW] ayâkitula asoi tshe uma lu ashu awo.” Aha la tamu, ɔsɔ mɛtɛ kelɛwɔ ‘shimbamela’ lo yoho ya dimɛna efula ndo ya pondjo.
[Footnotes]
a Enda lo Tshoto y’Etangelo ya Mam’ɛkɔngɔ la Tange 1, 1996, lɛkɛ 25-30.
b Josèphe ekɔ lo mbuta ate: “Lam’akɔtɔ Titus, nde akambe hakoke lo menda wolo w’osomba . . . Nde akahangɔhangɔ ate: ‘Nzambi aketi la so wedi; Nzambi mbokotudi Ase Juda oma lo ngele nyɛ; nɛ dia kakɔna kotokoka anya w’anto kana dihomɔ salɛ totshoto ta nganɛ?’ ”
c Dikambo dia diambo ko, efundelo wa Shem-Tob wa Mateu 24:22 funda tshɛkɛta ya lo Hɛbɛru ʽa·vurʹ, tshɛkɛta yalembetshiya ɔnɛ “l’ɔtɛ wa, lo dikambo dia, dia.”—Enda lo sawo dietshi, lɛkɛ 7.
d Enda lo Tshoto y’Etangelo ya Yâta Afusa 15, 1994, lɛkɛ 11 la 12 (lo Falase), ndo lo kiombokombo yele lo lɛkɛ 14 la 15, lɛnɛ ɔlɔngiwɔ okadimwelo wa pɔlɔfɛsi wakasha Yeso wele lo Mateu tshapita 24, Mako tshapita 13, la Luka tshapita 21.
e Enda lo La Révélation: le grand dénouement est proche!, lɛkɛ 235-258, dibuku diakatombe lo 1988 oma le Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Study Questions]
1, 2. (a) Bonde kele bu kɔlɔ sho ndjasha dia mbeya lɔsɛnɔ laso la lo nshi yayaye na? (b) Naa wembola w’ohomba wakambwama ondo oma lo nsaki k’onto ka mbeya akambo?
3. Lande na kɔtɔnganyiyaso okadimwelo wa Yeso la nshi yaso nyɛ?
4. Naa ɛhɛmwɛlɔ ɛmɔtshi wele l’okadimwelo wa Yeso?
5. Kakɔna kakatombe l’atei w’Ase Juda wa la Judiya lo 66 T.D.?
6. Ase Rɔmɔ akawasale lam’akawɛnyi ɔnɛ Ase Juda wambɔtɔmbɔkɔ?
7. Kakɔna kakasale Ase Rɔmɔ l’etena kakiwɔ suke la mbidja otshumba lo 66 T.D.?
8. Ngande waki etenyi ka hende ka ta di’Ase Rɔmɔ vɔ l’Ase Jerusalɛma, ndo kakɔna kakayɛnaka ehandɔ?
9. Lande na kele Akristo kɔmɛna kɛnɛ kakayokomɛka Ase Juda, ko naa wembola wambwama?
10. Ntondo ngande wakatalembetshiyaka Mateu 24:22?
11. Lande na kɛnamande ɔnɛ sho pombaka nɔngɔsɔla woho wakatalembetshiyaka Mateu 24:22 ntondo?
12. L’eleko ka ntondo, wa na waki “esonami” wele Nzambi akayasha lo dikambo diawɔ?
13. Ɛtɛkɛta wa Yeso wa lo Mateu 24:22 wakakoke monga la kitshimudi yakɔna?
14. Ngande wakashimbamela “omunyi” lam’akamɔ asɔlayi w’Ase Rɔmɔ la shashimoya oma la Jerusalɛma lo 66 T.D.?
15. Lande na kokokiyɛ mbuta ɔnɛ Mateu tshapita 24 pombaka mbidjama yimba efula lo nshi yaso nyɛ?
16. Naa dui di’ekeketshelo diatotɛ dibuku di’Enyelo lo dikambo dia fɔnu ka woke kayasukana?
17. Kakɔna kayoyala l’etenyi ka ntondo ka fɔnu ka woke?
18. Lande na kayondɛnama di’oko ndoko “omunyi” wayoshimbamela l’etenyi ka ntondo ka fɔnu ka woke?
19. (a) Kakɔna kayɛnama l’ɔkɔngɔ w’etenyi ka ntondo ka fɔnu ka woke? (b) Dui sɔ diayela dikambo diakɔna?
20. Bonde kele etenyi ka hende ka fɔnu ka woke hatodja anto wa Nzambi lo wâle na?
21. Wa na wayɔlɔ lo ta dia komelo, ndo etombelo akɔna wayoyala na?
22. Lo yoho yakɔna nto yayoshimbamela “omunyi” na?
23. Kakɔna kakoka “omunyi” wayoshimbamela mendɛ otsha la ntondo?
[Caption]
[Notɛ ka l’ɛsɛ ka dikatshi]
[Caption]
[Wembola]
[Caption on page 10]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 10]
Lofalanga l’okenga l’Ase Juda lakawatshule l’ɔkɔngɔ w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ. Efundelo wa lo Hɛbɛru mbutaka ɔnɛ “Ɔnɔnyi wa Hende,” kɛdikɛdi ɔnɔnyi 67 T.D., ɔnɔnyi wa hende wa dipanda diawɔ
[Caption on page 11]
[Diombwɛlo di’osato wa lo lɛkɛ 11]
Lofalanga l’okenga lakatshule Ase Rɔmɔ lo 71 T.D. Ɔsɔlayi w’Ose Rɔmɔ mbele lo lɔmɔsɔ; lo loomi, omoto l’Ose Juda alela. Ɛtɛkɛta “IVDAEA CAPTA” nembetshiyaka ɔnɛ “Judiya ya Fumbe”
[Caption on page 14]
Okonde Ayôkadimola Na?
◻ Naa tenyi dihende di’ɔlɔshamelo wa Jerusalɛma oma le alembe w’Ase Rɔmɔ?
◻ Bonde kahatakoke mbuta ɔnɛ Ase Juda 97 000 wakahandɔ l’ɔnɔnyi 70 T.D. waki “omunyi” kana anto watawɔ lo Mateo 24:22, NW?
◻ Ngande wakasusama nshi ya fɔnu ka Jerusalɛma, ndo ngande wakashimbamela “omunyi” lo yoho shɔ na?
◻ Lo fɔnu ka woke kayasukana, ngande wayosusama nshi yatɔ ko “omunyi” shimbamela na?