Etena Katotombaka Mpokoso Y’oma Lo Diangɔ Diakatongama
Osomba wa Accra, lo wodja wa Ghana, Lotena Eduwa 4, 1995: Lo ɛnɔnyi suke la 60, mvula yoleki weke yakalɔ yakela elola ka mamba. Anto oko 200 000 wakashisha diangɔ diawɔ tshɛ, anto 500 000 kokoka mbɔtɔ lo mvudu yawɔ nto, ndo anto 22 wakavu.
San Angelo, Texas, lo wodja w’Étas-Unis, Yitshu 28, 1995: Ngembe ya mamba la mvula ka mbɔkɔ akahandjola osomba ɔsɔ wodjashi anto 90 000, ko nanya diangɔ diafɔnyawɔ ɔnɛ diekɔ la nɛmɔ dia dɔlara di’Ase Amɛrika miliyɔ 120.
Kobe, lo wodja wa Japon, Tshango 17, 1995: Didimu dia nkɛtɛ diakasalema l’edja ka sɛkɔndɛ 20 tsho diakatshike nunu di’edo, anto nunu efula wakahomɔ, ndo anto nunu nkama wakahombe mvudu ya mbidjasɛ.
TEKƆ lo sɛna l’etena kakokawɔ mbelɛ ɔnɛ eleko ka mpokoso. Alapɔlɔ ɔmɔtshi w’oma l’O.N.U. mɛnyaka ɔnɛ lo ɛnɔnyi 30 w’oma lo 1963 polo ndo lo 1992, lofulo l’anto wakadiakema, wakahomɔ, kana wakonɔ ngelo yawɔ l’ɔtɛ wa mpokoso lakadɛ lo yɛdikɔ ya l’atei atei ya % 6 ɔnɔnyi tshɛ. Dikambo sɔ dia lonyangu diakatshutshuya O.N.U. dia mbɔlɛ ɛnɔnyi wa 1990 ɔnɛ “Ɛnɔnyi Dikumi w’Okitshekitshelo wa Mpokoso y’oma lo Diangɔ Diakatongama l’Andja w’Otondo.”
Lo mɛtɛ, wolo wa diangɔ diakatongama—ɛnyɛlɔ oko mvula ngembe, okamwelo wa dikona diatotɔ dja (volcan) kana didimu dia nkɛtɛ—aha nshi tshɛ mbatowelaka mpokoso. Nkama y’awui asɔ salemaka ɔnɔnyi l’ɔnɔnyi aha la salɛ anto kɔlɔ. Koko naka anto wambovɔ efula ndo diangɔ efula diambolanyema, lâsɔ kete ɔsɔ mɛtɛ ekɔ tshondo ya mpokoso.
Mɛnamaka di’oko mpokoso y’oma lo diangɔ diakatongama yayotafulanɛka paka fulanɛ tsho. Dibuku dielɛwɔ Natural Disasters—Acts of God or Acts of Man? (Mpokoso y’oma lo Diangɔ Diakatongama—Alanya wa Nzambi Kana Etsha w’Onto?) mbutaka ɔnɛ: “Anto wekɔ lo kadimola dihole diodjashiwɔ woho wa ndeka dietɛ dihole diakoka mbela mpokoso, ndo vɔ wekɔ lo ntsha akambo lo yoho yakokawɔ ndeka ndjaetɛ ehetsha la ntondo ka mpokoso shɔ.” Dibuku diakɔ sɔ diekɔ lo mbisha ɛnyɛlɔ kɛmɔtshi ka lɔfɔnya: “Didimu dia nkɛtɛ dia yema tshitshɛ l’osomba w’ase wola woludi la mvudu ya nkɛtɛ yokami l’omamu w’oholola w’ekondo ekondo kokaka monga tshondo ya mpokoso lo ndjaka anto ndo lo mbaela asui. Ko onde mpokoso kakɔ kɛsɔ ndja mɛtɛ lo yɛdikɔ ya woke oma lo didimu dia nkɛtɛ kana oma lo woho wadjasɛ anto lo mvudu ya ngasɔ ya kɔlɔ lo dihole dia wâle?”
Koko ambeki wa Bible mbeyaka ɔkɔkɔ okina wɛnya bonde kele ofulanelo wa mpokoso y’oma lo diangɔ diakatongama bu dikambo diakoka onto mamba. Ambeta ɛnɔnyi suke la 2 000, Yeso Kristo akatatshi akambo efula wahomba monga lo “[nshi y’ekomelo ya dikongɛ di’akambo nɛ, NW],” l’atei w’akambo akɔ mbele ndo “ndjala [ya] kasha la adidimu wa kete . . . lu dihuli la dihuli.” (Mateu 24:3, 6-8) Bible akatatshi ndo ɔnɛ lo “nshi y’ekumelu,” anto wayoyâlanga, wayoyala anangi wa falanga, hawotoyala la lolango la onyawɔ onto, ndo wayonga atunyi w’akambo w’ɔlɔlɔ.a (2 Timote 3:1-5) Waonga wa ngasɔ tshutshuyaka onto mbala efula dia nde fukutanya dihole diodjashinde ko mbetɛ asekande anto ehetsha efula dia mpomɔ mpokoso oma lo wolo wa diangɔ diakatongama. Mpokoso yahɔhɔla onto ndamɛ ndjâka nto oma lo tshunda di’anto wele bu la ngandji ka onyawɔ onto, ndo anto efula pombaka mbidjasɛ l’atei wa tshunda diakɔ.
Lam’ele okama aso wa nkɛtɛ wekɔ lo taleke ndola l’anto, lam’ele dionga di’onto mbidjaka asekande anto lo wâle w’efula wa vɔ mpomɔ mpokoso, ndo lam’ele diangɔ dia lo nkɛtɛ diekɔ lo taleke nanyema tsho, mpokoso yayotetemalaka mɛnya anto pâ. Oko wayotɛnya sawo diayela, ekɔ tshondo y’okakatanu a woke dia mbisha anto ekimanyielo naka mpokoso kɛmɔtshi kambotomba.
[Footnote]
a Dia wɛ mbeya awui efula lo dikambo dia tolembetelo ta nshi y’ekomelo, enda lo dibuku dielɛwɔ Ewo Katɔla Otsha lo Lɔsɛnɔ la Pondjo, lɛkɛ 98-107, dibuku diakatondja Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Caption]
[Notɛ ka l’ɛsɛ ka dikatshi]