Keketsha Otema, Etshungwelo Kaya Suke
“Dimi leko kame la ye dia nkutshungula, mbatami, dimi [Jehowa].”—JEREMIYA 1:19.
ETSHUNGWELO! Tshɛkɛta shɔ mɛtɛ mbishaka onto ekeketshelo! Tshungwama kɛdikɛdi shimbamɛ, tondjama oma lo dikambo dimɔtshi dia kɔlɔ ndo dia lonyangu. Tshungola onto ekɔ nto la kitshimudi ya mbela onto akɔ oya lo eongelo kɛmɔtshi koleki ɔlɔlɔ ndo k’ɔngɛnɔngɛnɔ efula.
2 Anto mɛtɛ wekɔ l’ohomba wa mamba w’etshungwelo ka ngasɔ l’etena kɛnɛ! Lo ahole tshɛ, anto wekɔ lo sɔkishama ndo wekɔ la pâ lo lumu l’ɔtɛ w’ekakatanu w’akambo w’ekondjelo, w’awui wa lo tshunda di’anto, pâ ya lo demba, ya lo yimba ndo ya l’asolo. Efula k’anto hawɔngɛnangɛna ndo wekɔ l’okiyanu efula lo mɛna woho watatshu andja ɔnɛ ndo vɔ nangaka dia otshikitanu ɔmɔtshi w’ɔlɔlɔ monga.—Isaya 60:2; Mateu 9:36.
“Tena dia Pâ, dia Wolo Mbikikɛ”
3 Lam’ele lo eleko kɛnɛ ka 20, fɔnu yamboyala efula ndeka ndo ya lo deko dikina tshɛ, ohomba w’etshungwelo wamboleka mɛnama nshi nyɛ. Ɛlɔ kɛnɛ, anto ndekana miliyara ɔtɔi wekɔ lo sɛna lo wola wa tshɛ, ndo ɔnɔnyi tshɛ, lofulo lɔsɔ tadɛka suke la miliyɔ 25. Ɔnɔnyi tshɛ, suke la miliyɔ 13 y’ana mvɔka nɛ dia hawole dimɛna kana l’ɔtɛ w’awui akina wendana la wola—lo lushi ɔtɔi, vɔ mvɔka ndekana 35000! Ndo miliyɔ y’epalanga mvɔka nyɔi y’esondjo l’ɔtɛ wa hemɔ ya weho la weho.—Luka 21:11; Enyelo 6:8.
4 Ata la efukutanu wa l’atei wa tshunda di’anto mbelaka lokema l’asui. Dibuku dimɔtshi (Death by Government) mbutaka ɔnɛ ata, ɛlɔshanelo wa l’asa dibila la wa l’asa ɛtɛmwɛlɔ, ndo odiakelo wa lokema l’anto oma le Lɛɛta la lo wodja awɔ hita “ambɔtɔla anto ndekana miliyɔ 203 l’odimu a pɛngando l’eleko kɛnɛ.” Dibuku diakɔ mbutaka nto ɔnɛ: “Lofulo la mɛtɛ l’anto asɔ wakadiakema kokaka monga suke la miliyɔ 360. Wate kana lokoho l’anto lamboshilama oshiki la woho ɔmɔtshi wa hemɔ ka lɔnyɔi. Lo mɛtɛ, lokoho l’anto lamboshilama oshiki, aha oma lo mikrɔbɛ, koko oma lo lɔnyɔi loye oma lo Lowandji.” Ofundji ɔmɔtshi w’ekanda welɛwɔ Richard Harwood akate ate: “Lo mbɛdika l’ata wa nshi nyɛ, ata wakawalɔka oko wa nyama lo deko diakete wekɔ oko totata t’anyanya.”—Mateu 24:6, 7; Enyelo 6:4.
5 Lâdiko dia fɔnu y’ɛnɔnyi wetshi ɛnɛ, ekɔ ndo ofulanelo w’akambo a ngala, awui a mindo la ohandjwelo wa nkumbo. Yɔnɛ William Bennett, Sekeletɛlɛ k’edjedja ka l’États-Unis lo awui wa Kalasa, akate ɔnɛ lo ɛnɔnyi 30, lofulo l’anto wa l’États-Unis lakadɛ lo yɛdikɔ ya % 41, koko akambo a ngala wakadɛ lo yɛdikɔ ya % 560, lofulo l’ana wotɔ lo loseka kana lo monanyi lakadɛ lo % 400, lofulo l’awala wakadiakema lakadɛ lo % 300, ndo lofulo l’ɛlɔngɔlɔngɔ wakayâdiake lakadɛ lo % 200. John DiIulio, Prɔfɛsɛrɛ ka lo Kalasa k’Adidi ka Princeton, akakawana lo dikambo di’ofulanelo w’elui w’ɛlɔngɔlɔngɔ welɛwɔ ɔnɛ “wa nkɔi yoleki tshɛ,” wanɛ “wadiakana, walɔshana, weyana la amato la wolo, wava mbo yakana, wôla mvudu yakana ko tavaka diangɔ, ndo wadja ofukutanu wa mamba lo ngelo. Vɔ hawoke wɔma wa mundama ko mbishama sɔnyi, kana pâ ya lo lokanu, ndo nkum’etema yawɔ hayɔkɛtɛ kânga yema.” Lo wodja w’États-Unis, odiakelo w’anto oma le anyawɔ anto aya kiɔkɔ ya hende ya woke ya nyɔi yavɔ ɛlɔngɔlɔngɔ wele l’ɛnɔnyi l’asa 15 la 19. Ndo lofulo l’ana wele l’ɛse k’ɛnɔnyi ɛnɛi wavɔ l’ɔtɛ w’ɛhɛnyɔhɛnyɔ ndeka lɔnɛ l’ana wavɔ la hemɔ.
6 Aha lo wodja ɔtɔi oto mbasalema awui asɔ w’epetenge la akambo asɔ wa ngala. Wedja efula mbutaka ɔnɛ akambo wa ngasɔ salemaka ndo lawakawɔ. Kɛnɛ kakeketsha awui wa ngasɔ ele ofulanelo wa mamba w’ɔnwɛlɔ wa didjoyadjoya diatona Lɛɛta, didjoyadjoya dialanya waonga wa miliyɔ y’anto. Jurunalɛ mɔtshi ya l’Australie yelɛwɔ Sydney Morning Herald yakate ɔnɛ: “Osondjelo la osombelo wa didjoyadjoya l’asa wedja la wedja aya okanda wa hende waleka mbota falanga efula oma lâle okanda w’ekoma.” Dui dikina nto diakeketsha mbekelo shɔ ya kɔlɔ ele awui a ngala la akambo a mindo waleka mɛnama nshi nyɛ lo televiziɔ. Lo wedja efula, naka ɔna ambokotsha ɛnɔnyi 18, kete nde amboshila la mɛna nunu di’awui a ngala lo televiziɔ ndo lofulo l’awui a mindo laheyama mbadia. Ɔsɔ ekɔ dui diele la shɛngiya ya woke lo nanya waonga w’anto, nɛ dia lonto laso kengamaka lo ndjela awui waleshaso yimba yaso mbala la mbala.—Romo 12:2; Efeso 5:3, 4.
7 Pɔlɔfɛsi ya lo Bible yakatatshi tshɛ ɔnɛ akambo wa wɔma wɛnaso l’eleko kaso kɛnɛ wayosalema. Yɔ yakatatshi ɔnɛ ata wa lo nkɛtɛ k’otondo wayoyala, hemɔ ya lɔnyɔi, ndjala ya kasha ndo ofulanelo wa ɛɔnywɛlɔ k’ɛlɛmbɛ wayonga. (Mateu 24:7-12; Luka 21:10, 11) Ndo lam’endaso pɔlɔfɛsi kofundami lo 2 Timote 3:1-5, tekɔ oko wanɛ walonga nsango ya lushi la lushi. Pɔlɔfɛsi kakɔ mbelɛka etena kaso kɛnɛ ɔnɛ “nshi y’ekumelu” ndo tɔ mbutaka ɔnɛ anto wekɔ lo ‘ndjâlanga vamɛ, wekɔ anangi wa falanga, hawɔlɛmiya awui w’ambutshi, bu la kɔlamelo, kema la lolango l’onto, bu la ndjâkimɛ, akanga a ngala, akanga w’otako, anangi w’ɛngɛnɔngɛnɔ lo dihole dia vɔ monga anangi wa Nzambi.’ Ngasɔ mɛtɛ mbele andja ɔnɛ nshi nyɛ. William Bennett akasuya ate: “Tolembetelo efula tekɔ tɛnya ɔnɛ . . . andja ambokolɔ dihɔndɔ.” Vate lam’akatombe ta dia ntondo di’andja w’otondo mbakakolɔ andja dihɔndɔ.
8 Awui wasalema nshi nyɛ wekɔ kɔlɔ ka tshɛ, ndeka ndo awui waki la ntondo ka Mvula k’Elola ka lo nshi ya Nɔa, l’etena ‘kakalole nkɛtɛ l’akambo a ngala.’ L’etena kɛsɔ, anto suke la tshɛ konanga kadimola etema oma lo awui awɔ wa kɔlɔ. Diɔ diakɔ diakate Nzambi ate: “Vo wambuludia kete too la akambu wa ngala la dihotwanelu. Ulungi, dimi luyanga mbalanya kame la kete.”—Etatelu 6:11, 13; 7:17-24.
Ndoko Etshungwelo Kakoka Ndja oma le Anto
9 Onde onto kokaka sala tshɛ dia totshungola oma l’awui asɔ wa kɔlɔ? Dui dia Nzambi mbutaka ɔnɛ: “Tanyekamaki ana wa khumi ya dikanga, kuyanga le untu laheyi nyushimbela.” ‘Lam’atɔkɛndakɛndaka onto, nde ndamɛ heye nɔmbɔla ekolo ande.’ (Osambu 146:3; Jeremiya 10:23) Ɛnɔnyi nunu la nunu wambɔsɛna onto lanɛ la nkɛtɛ ambɛnya hwe ɔnɛ ɛtɛkɛta ɛsɔ wekɔ mɛtɛ. Anto wambohemba weho tshɛ wa pɔlitikɛ, tosambo ta weho la weho ta ndowanyaka okundji wa lo wodja, ndo weho tshɛ w’ɔlɔngɔswamelo w’atshunda w’anto, koko awui talekaka ndana tsho. Otondoyala onto akɛnyi yoho mɔtshi ya shidiya ekakatanu, tshike yoho yakɔ shɔ yambɛnama hwe ɛlɔ kɛnɛ. Kɛnɛ kɛnaso mɛtɛ ele: ‘Onto ekɔ lo mbolɛ onyande onto dia mbosoya.’—Undaki 8:9; Tukedi 29:2; Jeremiya 17:5, 6.
10 Ambeta ɛnɔnyi ndekana dikumi, yɔnɛ Zbigniew Brzezinski, ondaki w’edjedja lo akambo wa lotui tshitshi lo wodja w’États-Unis, akate ate: “Naka sho menda akambo weta l’andja ɔnɛ dimɛna dimɛna, la losembwe tshɛ, kete ndoko woho ko hatɛnyi ɔnɛ efukutanu wa l’atei wa tshunda di’anto, esukusuku w’akambo wa pɔlitikɛ, ekakatanu a weke w’awui w’ekundji ndo ewanu wa l’asa wedja la wedja—awui asɔ tshɛ ondo wayoleka diangana.” Nde akate nto ate: “Anto wekɔ lo wâle w’eyongeyonge ka lo nkɛtɛ k’otondo.” Kanyi shɔ yele l’anto lo dikambo di’awui weta l’andja ɔnɛ ekɔ kanyi ya shikaa, djekoleko nshi nyɛ. Lo dikambo di’eleko kɛnɛ kambofulanɛ akambo a ngala, sawo dimɔtshi diakatombe lo jurunalɛ yelɛwɔ Register, l’osomba wa New Haven, lo lɛtshi la nkɛtɛ la Connecticut, diakate ɔnɛ: “Mɛnamaka di’oko sho bu la wolo kânga yema tshitshɛ dia memadja akambo anɛ.” Eelo, ndoko kɛnɛ kayokoka memadja awui wa l’andja ɔnɛ watalana ndana tsho, nɛ dia pɔlɔfɛsi yatɛkɛta dikambo dia “nshi y’ekumelu” yakate nto ɔnɛ: “Anto wa kɔɔlɔ la anɛ wakesana wayootaalekaka monga kɔɔlɔ, vɔ wayookesa ankina ko ndo vɔ lawɔ wayookesama.”—2 Timɔteyo 3:13, Dyookaneelo dy’oyooyo.
11 Anto hawokoke shidiya akambo asɔ nɛ dia Satana mbele “nzambi ka dikongɛ di’akambo nɛ.” (2 Kɔrɛtɔ 4:4, NW) Eelo, “andja w’otondo wekɔ lo lowandji la kanga kɔlɔ.” (1 Joani 5:19, NW; enda ndo lo Joani 14:30.) Bible mɛtɛ mbatatɔ lo dikambo dia nshi yaso nyɛ ɔnɛ: “Fono kayuyala la kete ndu l’ashi a wuki, ne dia uhimbanyi akayi le nyu. Ndi eko la kele ka wuki; ndi mbeyaka ati: Etena kami kambusukana.” (Enyelo 12:12) Satana mbeyaka ate lowandji lande la andja ande aya suke la komɛ ongo ayande wate kana ‘kimbwe kahangiya, kayanga dia ndɛ onto ɔmɔtshi.’—1 Petero 5:8.
Etshungwelo Kaya Suke—Le Wa Na?
12 Awui wa la nkɛtɛ kɛnɛ watatɛkɔya monga wolo tsho wekɔ djembetelo yɛnya hwe ɔnɛ otshikitanu ɔmɔtshi wa woke—eelo mɛtɛ, etshungwelo kɛmɔtshi ka woke—kaya suke! Wa na wayotshungɔ na? Etshungwelo kaya suke le wanɛ wadja yimba lo tolembetelo tewola anto ndo wasala kɛnɛ kahombama. Joani ya ntondo 2:17 (NW) mɛnyaka kɛnɛ kahomba salema: “Andja ɔnɛ [dikongɛ di’akambo diaki Satana] wekɔ lo teete, popo ndo saki kawɔ, koko ɔnɛ lasala lolango la Nzambi tshikalaka pondjo.”—Enda ndo lo 2 Petero 3:10-13.
13 Yeso akatatshi ɔnɛ tshunda di’anto wa kɔlɔ wa nshi nyɛ diayolanyema lam’ayoya fɔnu ‘kahatayalaka ndoko lushi oma k’etatelo k’andja ndo kahayalaki nto pondjo.’ (Mateu 24:21) Diɔ diakɔ diakandatatewodi ate: “Nyuyalamaki, ne dia etema anyu watukuyala wutshu la dishi, la edjwelu ka wanu la edinganu wa lumu lone. Lushi loso, latukuya le nyu shashimuya, uku shuni ya djunga, ne dia osoku mbayuya lushi lako le antu tshe wudjashi ladiku dia kete. [Ɔnkɔnɛ, aha nyu ndala djɔ, NW], nyolombaki l’osengosengo dia nyu mpanda lu akambu aso tshe wayuya, la dia memala la ntundu ka On’a untu.”—Luka 21:34-36.
14 Wanɛ ‘wayalama ɔlɔlɔ’ ndo ‘wahalale djɔ’ nyangaka lolango la Nzambi ndo lisalaka. (Tukedi 2:1-5; Romo 12:2) Vɔ mbele wanɛ ‘wayokoka pandɔ’ lo elanyelo kayanga komɛ dikongɛ di’akambo nɛ diaki Satana. Ndo vɔ kokaka monga l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ vɔ wayotshungɔ.—Osambu 34:15; Tukedi 10:28-30.
Otshungodi Woleki Woke
15 Paka Satana l’andja ande wambomɔ ko ekambi wa Nzambi tshungɔ. Lâsɔ pombaka ɔnɛ lele la nkudu koleki anto la fwa mbakoka ntsha dikambo sɔ. Jehowa mbakoka ntsha dikambo sɔ, nde mbele Owandji Waheme Lâdiko dia Tshɛ, kanga nkudu tshɛ, Otungi w’andja ɔnɛ wa mamba. Nde mbele Otshungodi woleki woke: “Dimi mbele Jehowa, ndoko oshimbedi okina paka dimɛ oto.”—Isaya 43:11, NW; Tukedi 18:10.
16 Jehowa mbele la nkudu, la lomba, la losembwe ndo la ngandji lo yɛdikɔ yoleki tshɛ. (Osambu 147:5; Tukedi 2:6; Isaya 61:8; 1 Joani 4:8) Lâsɔ lam’ayondokotsha dombwelo diande, sho kokaka monga l’eshikikelo ɔnɛ nde ayosala akambo tshɛ la losembwe. Abarahama akambola ate: “Onde Shushi ya nkɛtɛ k’otondo hatosala kɛnɛ kele losembwe?” (Etatelo 18:24-33, NW) Paulo akate ate: “Onde [Nzambi] keema nkanga losembwee? Keema, aha ɔsɔku.” (Rɔma 9:14, Dyookaneelo dy’oyooyo) Joani akafunde ate: “Eelo, Jehowa Nzambi, Kanga-Nkudu-Tshɛ, tɛdikɔ tayɛ t’elombwelo tekɔ mɛtɛ ndo losembwe.”—Ɛnyɛlɔ 16:7, NW.
17 Naka Jehowa ambolaka dia tshungola anto, kete nde ayowatshungola lo weho akɔ tshɛ. Jashua akate ate: ‘L’atei w’alaka w’ɛlɔlɔ wakalake Jehowa, ndoko daka diakete weteta.’ (Jashua 21:45) Sɔlɔmɔna akate ate: “Nduku diui di’uma lu daka diande tshe diakandalaki . . . diahatatshama.” (1 Khumi ya Dikanga 8:56) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akafunde ɔnɛ Abarahama ‘kokandakanda oko onto laha la mbetawɔ, . . . nde aki l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ kɛnɛ kakalake [Nzambi], nde ekɔ ndo la wolo wa kikotsha.’ Sara ndo nde lawɔ ‘aketawɔka ɔnɛ [Nzambi] ayokotsha kɛnɛ kakandalake.’—Romo 4:20, 21; Heberu 11:11.
18 Otshikitanyi l’anto, Jehowa ekɔ ɔnɛ lakokaso mbɛkɛ etema aso tshɛ le nde, ɔtɛkɛta ande hawetaka weteta. “[Jehowa] Kanga lulimbilimbi akatshibi ati: Mete, kene kakamakani, kayuyala; la kene kakamasanguya, kayushikikala.” (Isaya 14:24) Ɔnkɔnɛ, lam’ata Bible ɔnɛ ‘Jehowa mbeyaka woho wa tshungola anto wawomamema, ko nama anto wa kɔlɔ polo ndo lo lushi l’elombwelo, dia vɔ ndjodiakema,’ sho kokaka monga l’eshikikelo tshɛ ɔnɛ dikambo sɔ diayosalema. (2 Petero 2:9) Koyanga lam’akiwɔ lo wâle wa nyɔi oma le atunyi wa wolo efula, ekambi wa Jehowa wakakeketsha etema l’ɔtɛ wa dionga diande diakɛnamaka lo daka diakandalake omvutshi ande ɔmɔtshi ate: “Vo wayukolosha, keli vo hawukolembia, ne dia dimi leko kame la ye dia nkutshungula, mbatami, dimi [Jehowa].”—Jeremiya 1:19; Osambu 33:18, 19; Tito 1:2.
Etshungwelo lo Nshi Yakete
19 Sho kokaka keketshama efula lo kɔndɔla akambo amɔtshi wakasalaka Jehowa dia shimbɛ anto. Tênde ɛnyɛlɔ ka Lɔta; nde aki la ‘pâ efula lo lomu’ l’ɔtɛ w’akambo wa kɔlɔ wakasalemaka lo Sɔdɔma la Ngɔmɔra. Koko Jehowa akoke ‘tokoko t’alelo wakawalelɛka’ esomba ɛsɔ. L’etena kasungana, nde akatome akɛndji dia vɔ totɛ Lɔta nde la nkumbo kande dia vɔ tomba oma lo dihole sɔ wonya akɔ wâmɛ. Kakɔna kakayotombaka na? Jehowa ‘akatshungola Lɔta, kanga losembwe,’ ko ‘aketɛ osomba wa Sɔdɔma la wa Ngɔmɔra oduwo oto.’ (2 Petero 2:6-8; Etatelu 18:20, 21) Ndo ɛlɔ kɛnɛ nto, Jehowa ekɔ lo mboka tokoko t’alelo lo dikambo dia kɔlɔ ka mamba kele l’andja ɔnɛ. Lam’ayoshidiya akɛndji ande wa nshi nyɛ sala olimu w’esambishelo wahomba salema esadi esadi, polo ndo lo yɛdikɔ yalangande, nde ayoshidiya l’andja ɔnɛ ndo ayotshungola ekambi ande oko wakandatshungola Lɔta.—Mateu 24:14.
20 L’Edjibito wa lo nshi y’edjedja, miliyɔ y’ekambi wa Nzambi wakayoyala ase fumbe. Lo dikambo diawɔ, Jehowa akate ate: ‘Dimi lamboka tokoko t’alelo awɔ . . . Pâ yɛnawɔ, dimi ndjieyaka dimɛna. Dimi layanga polɔ dia towatshungola.’ (Etumbelu 3:7, 8) Koko, l’ɔkɔngɔ wa nde kimɔ ekambi wa Nzambi dia vɔ ntshɔ, Farawɔ akayotshikitanya kanyi yande ko akayelana la wɔ nde l’alembe ande wa wolo. Akɛnamaka di’oko Ase Isariyɛlɛ wambokukama lo Ndjale ka Beela. Koko Mɔsɛ akate ate: “Tanyukaki woma. Nyutshikali ki lane, nyendi panda ka [Jehowa] kayangandi nyutshela elo.” (Etumbelu 14:8-14) Jehowa akâtanya Ndjale ka Beela, ko Ase Isariyɛlɛ wakete. Alembe wa Farawɔ wakahatana la wɔ, koko Jehowa akakambe la nkudu kande ko ‘vɔ wakadimana lo ashi wa ndjale; vɔ wakadinde oko lowolo la wotsho l’atei w’ashi wa mpedu.’ L’ɔkɔngɔ wa dikambo sɔ, Mɔsɛ akangɛnangɛna woho w’anyanya ko akembɛ Jehowa osambu ɔnɛ ate: ‘Akɔna ele oko wɛ, wɛ latoyaɛnyaka kanga nkudu lo eongelo k’ekila? Wɛ mbele Ɔnɛ lahomba mbokama wɔma la nkembo ya lotombo, wɛ mbele Ɔnɛ lasala akambo wa mamba.’—Etumbelu 15:4-12, 19.
21 L’etena kekina, wodja w’Amɔna, wa Mɔaba la wa Seirɛ (Ɛdɔma), atunyi w’ekambi wa Jehowa, wakawawanɛ dia mbadiaka. Jehowa akate ate: “Tanyukaki woma, tanyat[ɛ]ki ului one a wuki asulu, ne dia ta ne kema dianyu, dio dieko dia [Nzambi]. . . . Nyu hanyuyala la dikambu dia ndo. . . . [Nyemale ki kele nyende panda ka Jehowa lo dikambo dianyu, NW].” Jehowa akatshungola ekambi ande lam’akandamɛ mbidja lofunge l’atei w’atunyi awɔ ko vamɛ wakadiakana lam’asawɔ.—2 Ekondo 20:15-23.
22 Lam’akaye Asuriya, wodja wakaleke wolo l’andja w’otondo l’etena kɛsɔ, dia ndjɔlɔsha Jerusalɛma, Nkumekanga Senakɛribɛ akɔnyɔla Jehowa lo mbutɛ anto waki l’ehele k’osomba ate: “L’atei a ditemolatemola tshe dia wedja [ɛnɛ wakamalɛndja], diakona diakatshungula wudja adio uma l’anya ami, [dia Jehowa ndjotshungola Jerusalɛma] uma l’anya ami?” Nde akatɛ ekambi wa Nzambi ate: “Tanyetawoki aui wayunyutela Hezekiya dia nyekamia le [Jehowa], ati: Mete, [Jehowa] ayunyushimbela.” Ɔnkɔnɛ, Hɛzɛkiya akalɔmbɛ efula dia kondja etshungwelo, ‘ɔnɛ kele waolelo tshɛ wa la nkɛtɛ weye ɔnɛ wɛ Jehowa, wɛmɛ oto mbele Nzambi.’ Jehowa akadiake asɔlayi 185000 w’Ase Asuriya, ko ekambi ande wakatshungɔ. L’ɔkɔngɔ diko, Senakɛribɛ akayodiakemaka oma le anande l’etena kakandatɛmɔlaka nzambi kande ka kashi.—Isaya tshapita 36 la 37.
23 Sho kokaka mɛtɛ monga la dihonga lo menda yoho ya diambo efula yakatshungolaka Jehowa ekambi ande lo nshi yakete. Ko kayotota lo dikambo dia nshi yaso nyɛ na? Ekambi ande wa kɔlamelo wayɔtɔ lo wâle akɔna wayoyohombama paka vɔ tshungɔ lo dihindo na? Bonde kakonga Jehowa polo ndo kakianɛ dia nde mbatshungola na? Ngande wayokotshama ɛtɛkɛta wa Yeso w’ɔnɛ: “Lam’ayutatela akambu aso ndja, kanyuwaleli, kanyedia ete anyu; ne dia etshungwelu kanyu kaya suki”? (Luka 21:28) Ekambi wa Nzambi wakashile mvɔ ngande wayowokondja etshungwelo? Wembola ɛsɔ wayokadimwama lo sawo diayela.
[Study Questions]
1, 2. Lande na kele anto wekɔ l’ohomba w’etshungwelo?
3, 4. Lande na kamboleka ohomba w’etshungwelo mɛnama nshi nyɛ?
5, 6. Kakɔna keetɛ tena diaso nɛ tena dia lonyangu efula?
7. Ngande wakatewoyisha pɔlɔfɛsi ya lo Bible akambo wa kɔlɔ wasalema nshi nyɛ?
8. Lande na kakalɔsha Nzambi Mvula k’Elola lo nshi ya Nɔa, ndo ngande wafɔna dikambo sɔ la nshi yaso nyɛ?
9, 10. Bonde kahatahombe mendɛ le anto dia vɔ totshungola?
11. Lande na kele anto hawokoke shidiya akambo wa l’andja ɔnɛ wataleke ntshɔ tsho otsha lo kɔlɔ?
12. Etshungwelo kekɔ lo ndjasukana le wa na?
13, 14. Ngande wakatɛtɛ Yeso ɔnɛ ekɔ ohomba di’aha onto ndala djɔ?
15, 16. Akɔna ele Otshungodi woleki woke, ndo lande na kashikikɛso ɔnɛ dombwelo diande diayoyala losembwe?
17. Ekambi wa Jehowa wa lo nshi y’edjedja ngande wakawɛnya mbetawɔ kaki lawɔ lo alaka ande?
18. Lande na kakoka ekambi wa Jehowa wa nshi nyɛ monga l’eshikikelo ɔnɛ vɔ wayotshungɔ?
19. Jehowa ngande wakandatshungola Lɔta, ndo ayondosala woho akɔ wâmɛ lo nshi yaso nyɛ?
20. Otote woho wakatshungola Jehowa Isariyɛlɛ w’edjedja oma l’Edjibito.
21. Ngande wakashimbamɛ ekambi wa Jehowa oma le Ase Amɔna, Ase Mɔaba la Ase Seirɛ?
22. Naa etshungwelo ka lo dihindo kakasale Jehowa dia shimbɛ Isariyɛlɛ oma l’anya w’Ase Asuriya?
23. Wembola akɔna wahombaso kadimola lo dikambo di’etshungwelo ka lo nshi yaso nyɛ?
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 21]
[Caption on page 21]
Abarahama aki l’atei a wanɛ wakayaɛkɛka tshɛ le Jehowa
[Caption on page 24]
[Review on page 24]
Wembola w’Ovuswelo
◻ Lande na kele anto wekɔ l’ohomba wa mamba w’etshungwelo?
◻ Bonde kahatahombe mendɛ le anto dia vɔ totshungola?
◻ Etshungwelo kaya suke le wa na?
◻ Bonde kakokaso monga l’eshikikelo ɔnɛ Jehowa ayototshungola?
◻ Naa bɛnyɛlɔ di’etshungwelo kakasalema lo nshi yakete diakoka tokeketsha?