Okengi wa woke la olimu ande
‘[Yala] ɛngɔ kakambema lotumu la nɛmɔ . . . ndo kakalɔngɔswama dikambo di’olimu tshɛ w’ɔlɔlɔ.’—2 TIMOTE 2:21.
1, 2. (a) Woho akɔna wele nganɛ wakatonge Nzambi pami la womoto aki olimu wa diambo? (b) L’oyango akɔna wakatonge Okengi wa Woke Adama la Eva?
JEHOWA mbele Okengi wa Woke. Adama, ombutshi aso wa ntondo mbele ɛngɔ ka ntondo kakandakenge. Bible totɛka ɔnɛ: “Jehowa Nzambi akatonge onto oma lo ditshu dia nkɛtɛ ko nde fufa lomu la lɔsɛnɔ lo wesho w’ɛhɛmbɛ, ko onto akayala anima wasɛna,” mbut’ate, “etongami kahɛnga.” (Etatelo 2:7, NW) Onto la ntondo lakatongama ɔsɔ aki kokele, akatshama l’efanelo ka Nzambi, djembetelo ya lomba Lande ndo ya ngandji ka losembwe la mɛtɛ.
2 Nzambi akakambe la kɛnɛ kakandɔshi oma lo lohandju l’Adama ko akakenge womoto, okotsha ndo okimanyedi wa pami. Dimɛna dia Eva diaha l’ɛkɔmɔ akaleke dia wamato tshɛ wele ɛlɔ kɛnɛ. (Etatelu 2:21-23) Lâdiko dia lâsɔ, atshukanyi wa ntondo asɔ waki l’alemba ndo akoka wa kokele dia vɔ kotsha olimu awɔ wa konya nkɛtɛ paradiso. Wakakondja ndo wolo wa kitanyiya didjango diaki Nzambi diele l’Etatelu 1:28 diata ɔnɛ: “Nyuyale la diwutshi, nyufulaneli, nyuludia kete, nyuyûleli. Nyuleli nsi ya lu ashi a waki, fudu ya l’ulungu, la dikendakenda tshe dieli la lumu diakendakenda la kete.” L’edjedja ka wonya, ekambɔ kɛsɔ ka l’andja w’otondo kotololanɛ la miliyara y’anto wele l’ɔngɛnɔngɛnɔ, wokakatanyi kâmɛ lo woho wa ngandji kele ‘dimama dia kokele.’—Kolosai 3:14.
3. Ngande wakayokoma ambutshi aso wa ntondo diangɔ di’anyanya, ndo etombelo akɔna wakonge?
3 Lonyangu ko, ambutshi aso wa ntondo wakatɔmbɔkwɛ lowandji l’Otungi awɔ lole tshɛ l’okonda, nde Okengi wa Woke. Wakayongaka la lɔsɛnɔ lele oko lɔnɛ lɔkɔndwami l’Isaya 29:15, 16 ɔnɛ: “Mananu kayali le waku watusheka sangweyu diawo etali uma le [Jehowa], ndu le waku watutshaka elimu awo lu wudjima, wata vati: Atena na? atulimbitela na? . . . Undi, ukingi a puki hatuyalaka la kenemo uleki diwumba uka? La engo kakatungama atutaka dia utungi andi ati: Ndi kumbeya ntungami? Puki atutaka dia ukingi ato ati: Ndi kema la yimba uka?” Ohedia awɔ akela anto mpokoso—dilanya dia nyɔi ka pondjo. Lâdiko dia lâsɔ, dioho di’anto di’otondo dioye oma le wɔ wakakite pɛkato la nyɔi. (Romo 5:12, 18) Etongelo ka dimɛna efula kaki Okengi wa Woke kakalana.
4. Vɔ mbeyaka kamba laso olimu akɔna wa nɛmɔ?
4 Koko, kânga mbeso ekokele, sho ekana waki Adama kanga kɔlɔ kokaka tombola Jehowa l’ɛtɛkɛta wa l’Osambu 139:14 wata ɔnɛ: “Dimi layukukaka lusaka, ne dia lakatungama etungelu ka woma ndu mamba, elimu aye weli mamba, utema ami mbeyaka dikambu diako ololo.” Ande kandji lo woho wakalanyema olimu wakatshe Okengi wa Woke ntondo lee!
Okengi ambotalola olimu ande
5. Ngande wakɛnama diewo di’Okengi wa Woke?
5 Diɛsɛ ko, diewo diele l’Otungi aso oko wende Okengi wa Woke hakome paka l’etongelo k’anto wa ntondo. Ɔpɔstɔlɔ Paulo ate: “Keli we untu, akona eye, dia we nkaluya [Nzambi] diui? Engo kakatongama mbeyaka mumbula one lakakitungi ati: Okoko wana wakayatungi okone? Undi, ukingi a puki kema la wulu wa ntsha kene kalangandi la diwumba, dia nkinga puki ka nemo, ndu puki ku puki uma l’ukama otoi wa diwumba?”—Romo 9:20, 21.
6, 7. (a) Ngande wasɔna anto efula ɛlɔ kɛnɛ dia kengama diangɔ diaha la nɛmɔ? (b) Ngande wakengama anto w’ɔlɔlɔ dia vɔ kamba la wɔ olimu wa nɛmɔ?
6 Eelo, diangɔ dimɔtshi di’Okengi wa Woke diayokengama dia kambema olimu wa nɛmɔ, ndo dikina dia kambema olimu k’olimu. Wanɛ wambɔsɔna dia ndjela lɔsɛnɔ la l’andja ɔnɛ watanyɔngɔmɛ ntsho l’awui wa mindo wambokengama lo yoho nyɛ yayowaela elanyelo. Lam’ayoya Kristo Yeso, Nkumekanga ka lotombo, dia ndjolombosha, diangɔ di’aha la nɛmɔ dia ngasɔ kâmɛ ndo anto wele oko wa mbudi ‘wayotshɔ l’elanyelo ka pondjo,’ oko wata Mateu 25:46. Koko, anto wele oko ɛkɔkɔ mbut’ate ‘anto w’ɔlɔlɔ,’ wanɛ wakakengama dia kambema olimu wa ‘nɛmɔ,’ wayokita ‘lɔsɛnɔ la pondjo.’
7 Anto asɔ w’ɔlɔlɔ wayetawɔ la ndjakitshakitsha tshɛ dia Nzambi mbâkenga. Vɔ wambɔtɔ lo mboka ka Nzambi ka lɔsɛnɔ. Vɔ wambetawɔ dako dia lo 1 Timote 6:17-19 diata ɔnɛ: ‘aha nyu mbahɛ asolo [anyu] l’ekunji ɛnɛ wahaagana la mbeta, koko nyahɛ asolo anyu le [Nzambi] latosha diangɔ tshɛ emete emete dia sho ngɛnangɛna.’ Vɔ ntshaka “kɛnɛ kele ɔlɔɔlɔ, dya vɔ njaala ankanga w’ɛngɔnyi lo ncaa akambo w’ɛlɔɔlɔ, dya vɔ njaala lokaho ndo njaala anto wahakɔhɛ nkahana l’anto akina kɛnɛ keewɔ latɔ. Ɔnkɔɔnɛ vɔ weekɔ lo ncumanya okunji w’ɔlɔɔlɔ ndo wa shikaa dya nshi yokoya, laawɔ vɔ wayookoka laa nongola lɔsɛnɔ la mɛtɛ, Dyookaneelo dy’Oyooyo.” Vɔ wambokengama l’akambo wa mɛtɛ waki Nzambi ndo wekɔ la mbetawɔ ka nge lo tɛdikɔ takɔshi Jehowa lo tshimbo ya Kristo Yeso, ɔnɛ ‘lakayakimɔ ndamɛ oko tshungo’ diɛdimi dia kaloya kɛnɛ tshɛ kakashishɔ oma lo pɛkato k’Adama. (1 Timote 2:6) Omalɔkɔ, aha l’onto totshutshuya, tokitanyiya dako dia Paulo di’ɔnɛ: ‘tɔlɔtɛ lonto l’oyoyo latahilɔ oma l’ewo k’oshika l’efanelo k’Ɔnɛ lakalitonge.’—Kolosai 3:10.
Naa woho w’ɛngɔ kayokengama na?
8. (a) Kakɔna kashikikɛ woho w’ɛngɔ kayoyala onto? (b) Naa akambo ahende wakimanyiya l’okengelo w’onto?
8 Kakɔna kashikikɛ woho w’ɛngɔ kayonga onto na? Toko dionga la lɔkɛwɔ lande. Dionga la lɔkɛwɔ lɔsɔ kengamaka ntondo la nsaki ndo tokanyi tele l’otema w’onto. Sɔlɔmɔna Nkumekanga ka lomba akate ate: “Utema w’untu atukanaka yimba dia mbuka kandi. Keli [Jehowa] atôlombolaka.” (Tukedi 16:9) Dionga la lɔkɛwɔ kengamaka nto la kɛnɛ kôka ndo kɛna onto, angɛnyi ndo akambo weyande lo lɔsɛnɔ. Omalɔkɔ, ekɔ ohomba efula sho mpokɛ lotui lo dako nɛ diata ɔnɛ: “One latengolaka kame la akanga a yimba, atuyalaka kanga yimba. Keli one latekesanelaka la akanga a dinginya, atuhumoka lukulu l’engeno.” (Tukedi 13:20) Oko watewola 2 Petero 1:16, sho hatohombe ‘ndjela ɛkɔndɔ w’anyanya,’ kana “toshimu takawewe nkongɛ wooho wa dimɛna,” lo ndjela Dyookanelo dy’Oyooyo. L’atei w’akambo asɔ mbele ndo wetshelo wa lo Lokristokristo wetsha waa apɔsta la fɛtɛ ya l’ɛtɛmwɛlɔ awɔ.
9. Ngande wakokaso mbetawɔ yoho yatokenga Okengi wa Woke?
9 Nzambi kokaka tokenga lo ndjela dionga diaso. Sho kokaka vusola dɔmbɛlɔ dia Davidi la ndjakitshakitsha tshɛ la ntondo ka Jehowa ɔnɛ: “[Nzambi] li, unshishimi, umani utema ami fundu, ombediki, ulimbiteli tukanyi tami! Umendi kana dikambu dia kolo dieko le mi, onombolaki lu mbuka ka pundju!” (Osambu 139:23, 24) Jehowa nangaka losango la Diolelo sambishama. Etema aso waketawɔ lokumu l’ɔlɔlɔ ndo elombwelo ande ekina l’ɔngɛnɔngɛnɔ. Lo tshimbo y’ɔlɔngɔswamelo ande, nde toshaka waɛsɛ efula wendana l’olimu w’esambishelo ka lokumu l’ɔlɔlɔ. Tokukute waɛsɛ akɔ ndo tângɛnɛngɛnɛ.—Filipi 1:9-11.
10. Ngande wakokaso ntsha tshɛ dia ndjela ekongelo ka lo nyuma?
10 Ekɔ ohomba efula sho sɛdingolaka Dui dia Nzambi mbala la mbala lo ndjelaka ekongelo ka walelo wa Bible wa lushi la lushi ndo lo kɛtshanyaka la nkumbo kaso ndo angɛnyi aso akambo wa l’Afundelo kana kɛnɛ kendana l’olimu wa Jehowa. La pindju tshɛ, ase Bɛtɛlɛ kana wanɛ wele lo mvudu ya waa misiɔnɛrɛ tɛmɔlaka Jehowa wonya wewɔ lo ndɛ yangɔ ya pindju. L’atei w’ɔtɛmwɛlɔ ɔsɔ wa la pindju, vɔ mbadiaka avɛsa amɔtshi angana w’oma lo Bible kana mbadia ndjɛkɛ mɔtshi ya Annuaire w’oyoyo. Onde nkumbo kayɛ hakoke monga l’ekongelo ka ngasɔ oka? Ande wahɔ wakondjaso nto sho tshɛ lo woho wasanganaso l’anyaso l’etshumanelo k’Akristo, lo nsanganya yaso, djekoleko lam’ashaso kɔmatɛrɛ lo wekelo wa Tshoto y’Etangelo lee!
Tambokengama dia mbeya ndɔshana l’ehemba
11, 12. (a) Lo kɛnɛ kendana l’ehemba wahomana laso lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi, ngande wakokaso kamba la dako diaki Jakoba? (b) Ngande watokeketsha kɛnɛ kakakomɛ Jɔbɔ dia sho nama kɔlamelo yaso?
11 Lo lɔsɛnɔ laso la lushi la lushi, Nzambi tshikaka di’akambo amɔtshi tokomɛ. L’atei w’akambo akɔ, sho mbeyaka mɛna di’amɔtshi wekɔ wolo mbikikɛ. Ko ngande wahombaso mbaɔsa na? Oko watolaka Jakoba 4:8, hatohombe mbudunganɛ la kɛlɛ, koko sho la dia ndjasukanya le Nzambi, ndjaɛkɛ le nde l’otema aso tshɛ, l’eshikikelo ɔnɛ naka ‘tayoyasukanya le nde, kete nde lawɔ ayoyasukanya le so.’ Lo mɛtɛ, sho la dia mbikikɛ ekakatanu l’ehemba wahomana laso. Vɔ tokimanyiyaka dia sho kengama dimɛna, ndo telaka etombelo w’ɔngɛnɔngɛnɔ. Jakoba 1:2, 3 toshikikɛka ɔnɛ: “Anyami, nyali ongenongeno tshe lam’ayunyutana wehu efula w’ehimba; nyeyi nyati: Ehimbelu ka mbetawo kanyu katutungaka etetemalu.”
12 Jakɔba mbutaka nto ate: “Untu, tataki lam’ayunduhimbama ati: Dimi lambuhimbama uma le [Nzambi], ne dia [Nzambi] hahimbama la akambu wa kolo, ku ndi hahimbi untu. Keli untu l’untu atuhimbamaka lam’akutwamandi ndu lam’ahimbamandi la saki kandi ndame ka kolo.” (Jakoba 1:13, 14) Sho mbeyaka pomana l’ehemba efula ndo wotshikitanyi, koko vɔ tshɛ wayotokimanyiya dia sho kengama, oko wakɛnama dui sɔ lo kɛnɛ kakakomɛ Jɔbɔ. Ande ekeketshelo ka woke katosha Afundelo lo Jakoba 5:11 ɔnɛ: “Nyulungi, shu mvutaka dia antu wakayakikitsha shati: Weko la otshoko. Nyu nyakuki lukumu la etetemalu ka Jobo, nyakenyi ekumelu ka Khumadiondjo, ndu uku uludi Khumadiondjo la memakana la ketshi.” Oko weso diangɔ l’anya w’Okengi wa Woke, totshikalake la kɔlamelo nshi tshɛ lo mongaka la mbetawɔ kele oko kaki la Jɔbɔ!—Jobo 2:3, 9, 10; 27:5; 31:1-6; 42:12-15.
Tokenge anaso w’akɛnda
13, 14. (a) Etena kakɔna kahomba ambutshi tatɛ kenga anawɔ, ndo aha la mbohɛ etombelo akɔna? (b) Etombelo akɔna w’ɛlɔlɔ wakokayɛ shila?
13 Ambutshi kokaka kenga anawɔ w’akɛnda oma ko totshitshɛ tawɔ, ndo dui sɔ kokaka ndjâkonya ɛlɔngɔlɔngɔ kana esekaseka walama kɔlamelo yawɔ. (2 Timote 3:14, 15) Dui sɔ diekɔ mɛtɛ kânga lam’ahomanaso l’ehemba wa wolo. L’ɛnɔnyi ɛmɔtshi wêke kambeta ɛnɛ, lam’akaleke pɛnyahɛnyama anangɛso lo wodja ɔmɔtshi wa l’Afrika, nkumbo kɛmɔtshi kakokaka Nzambi wɔma wakayakiyanya dikambo dia mashinyi wakawashɛ l’otshimba lo yidudu mɔtshi dia fundaka Tshoto y’Etangelo lo woshɛshɛ. Lushi lɔmɔtshi, asalayi wakayayaka oma la koma ya shinga ko ndjɔtɔka lo luudu la luudu dia ndjayangaka ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka wa toma l’olimu w’asalayi. Etena kɛsɔ mbakahombe mbɔlama ɛlɔngɔlɔngɔ ehende wa lo nkumbo kɛsɔ, koko vɔ wakɛnyi ɔnɛ naka sho mbɔlama asalayi wayoyoshola mashinyi ɔnɛ wafundaso Tshoto y’Etangelo. Ndo nkumbo k’otondo mbeyaka ndjɔhɛnyahɛnyama efula kana ndjakema l’ɔtɛ wa dui sɔ. Ko akawakoke ntsha na? La dihonga tshɛ, ɛlɔngɔlɔngɔ ehende ɛsɔ wakate kɛnɛ kofundami lo Joani 15:13 ɔnɛ: “Nduku untu la ngandji kuleki kene ka mvwela engenyi andi.” Lo dihole dia vɔ mbɔlama, vɔ wakatɛtɛ dia tshikala lo luudu la sawo. Aha la tamu, asalayi wakahombe mbashola ndo mbahɛnyahɛnya efula koyanga mbadiaka naka vɔ tona ntshɔ l’olimu w’asalayi. Ndo l’ɔkɔngɔ wa vɔ mbashola totowoyanga ɛngɔ kekina nto. Ɔnkɔnɛ vɔ wakashɛ mashinyi ɔsɔ ndo ase nkumbo akina. Koko, dikambo dimɔtshi dia diambo diakatombe. Asalayi asɔ wakatambe luudu lawɔ ko ntshɔ lo mvudu nkina! Anto asɔ wakakengama dia kambema olimu wa nɛmɔ wakake kamɛ la mashinyi ɔsɔ, dia tetemala tondja mma dia lo nyuma l’etena kasungana. Ɔmɔtshi l’atei w’ɛlɔngɔlɔngɔ ehende ɛsɔ la enondo ande la womoto wokamba kakianɛ lo Bɛtɛlɛ, ndo nde ekɔ lo tetemala la kamba la mashinyi ɔsɔ w’edjedja.
14 Kokaka mbetsha akɛnda woho wa nɔmbaka. Lo mɛtɛ, Nzambi kaso kadimolaka alɔmbɛlɔ awɔ. Woho wa dikambo dia ngasɔ diakatombe lo Rwanda lam’akawamanaka anto oshiki lɛkɔ. Lam’akande atɔmbɔki yana mɔtshi y’ɛnɔnyi esamalo nde l’ambutshi ande dia mbadiaka la grɛnadɛ, yana ya yimato shɔ akalɔmbɛ la doyi dia wolo ndo l’etete dia Jehowa mbatsha woho wa vɔ tetemala l’olimu ande. Asalayi wakahombe mbadiaka wakâtshike vate: “L’ɔkɔkɔ wa yana ya yimato nyɛ mbambotonyotshika.”—1 Petero 3:12.
15. Oma lo tɔsɛngiya takɔna ta kɔlɔ tatewola Paulo?
15 Efula k’anaso w’akɛnda hawohomana la weho w’akambo woshidiso la diko ango, koko ekɔ ehemba efula wahomana lawɔ ɛlɔ kɛnɛ la kalasa ndo l’atshunda wa kɔlɔ lɛnɛ ahayɔsɔna anto kɛnɛ ka tɛkɛta, lɛnɛ ɛnyawɔ awui wa sɔnyi, tɔkɛnyɔ ta kɔlɔ ndo lɛnɛ awatshutshuya asekawɔ dia ntsha awui wa kɔlɔ wambekɔnɛ l’ahole efula. Mbala efula, ɔpɔstɔlɔ Paulo tewolaka lo kɛnɛ kendana la tɔsɛngiya tɔsɔ.—1 Koreto 5:6; 15:33, 34; Efeso 5:3-7.
16. Ngande wakoka onto koma ɛngɔ kayokambema olimu wa nɛmɔ?
16 L’ɔkɔngɔ wa nde tɛkɛta dia diangɔ diombama ‘dimɔtshi dia kambema lotumu la nɛmɔ ndo dikina lotumu laha la nɛmɔ,’ Paulo ate: “Naka untu ambuyaedia ndame uma lu kolo sho, ndi ayuyala uku engo ka nemo, kukidiami, kakalongoswama l’ulimu w’ololo tshe, kakuka ntsha ulimu w’uwandji a luudu.” Omalɔkɔ, nyɛsɔ tokeketsha anaso waya ɛlɔngɔlɔngɔ dia mbeya sɔna ɛngɛnyi. Towate dia vɔ ‘ndawɔ saki y’ɛlɔngɔlɔngɔ ndo ndjela akambo w’ɔlɔlɔ, mbetawɔ, ngandji, wɔladi kâmɛ la wanɛ watɛndɛ Nkumadiɔndjɔ l’etema wa pudipudi.’ (2 Timote 2:20-22) Ekongelo ka lo nkumbo ka ‘mbodianaka lam’asaso,’ kokaka tokimanyiya dia kenga ɛlɔngɔlɔngɔ l’esekaseka dimɛna. (1 Tesalonika 5:11; Tukedi 22:6) Walelo ndo wekelo wa Bible wa lushi la lushi l’ekimanyielo k’abuku waki la Société wasungana mbâkimanyiyaka dia vɔ pama lo nyuma.
Okengamelo w’onto l’onto
17. Ngande wayotokenga ohokwelo, ndo etombelo akɔna w’ɛlɔlɔ wayotokondja?
17 Dia tokenga, Jehowa tolakaka lo tshimbo ya Dui diande ndo y’ɔlɔngɔswamelo ande. Totonake ndoko lushi alako wa ngasɔ w’oma le Nzambi! Etawɔwɔ la lomba tshɛ ndo tshikawɔ wakokenge dia kambema olimu wa nɛmɔ oma le Jehowa. Tukedi 3:11, 12 tolakaka ɔnɛ: “On’ami, tonyolaki [“ohokwelo wa Jehowa,” NW], tuhekoki luhangu landi; ne dia [Jehowa] atuhangwelaka one lukandi ngandji, uku atuhangwelaka shi ona lalangandi.” Dako dikina nto di’oma le ombutshi tanemaka lo Heberu 12:6-11 ɔnɛ: ‘Jehowa mpokolaka onto lalangande, . . . Ohokwelo tshɛ hafɔnɛ l’ɔngɛnɔngɛnɔ lam’ekewɔ, kele vɔ wekɔ la fɔnu. Ko l’ɔkɔngɔ diko, vɔ watɔtwɛlaka wanɛ wambohokwama la wɔ elowa wa ki, wele elowa w’akambo w’ɔlɔlɔ.’ Ɔtɛkɛta waki Nzambi wakasambiyama mbele ehomɔ k’ɔlɔlɔ kalongolaso ohokwelo ɔsɔ.—2 Timote 3:16, 17.
18. Naa wetshelo wakondjaso oma lo Luka tshapita 15 lo kɛnɛ kendana la ndjatshumoya?
18 Jehowa ekɔ nto kanga kɛtshi. (Etumbelu 34:6) Lam’ɛnande ɔnɛ onto amboyatshumoya l’otema ɔtɔi, nde mbokimwɛka oyadi kânga nde akatshe pɛkato ka woke. Kânga ‘ana wa lotshito’ wa nshi nyɛ kokaka kengama diangɔ dia kambema olimu wa nɛmɔ. (Luka 15:22-24, 32) Mbeyaka monga ko tatatshe pɛkato ka woke kele oko kaki ɔna la lotshito. Koko woho wetawɔso alako w’oma l’Afundelo la ndjakitshakitsha ayotokimanyiya dia sho kengama ɛngɔ kayokambema olimu wa nɛmɔ.
19. Ngande wakokaso tetemala la kamba oko ɛngɔ ka nɛmɔ l’anya wa Jehowa?
19 Mbala ka ntondo kakateke akambo wa mɛtɛ, taketawɔ dia Jehowa tokenga. Takatshike mboka ya l’andja ɔnɛ, takamɛ ndɔta lonto l’oyoyo, ndjakimɔ le Nzambi ndo koma Akristo wambobatizama. Sho takakitanyiya dako diele l’Efeso 4:20-24, diatotɛ dia ‘sho kolola lonto l’edjedja lɔtɔnɛ la dionga diaso di’edjedja dialana la nsaki ya kɔlɔ, ndo ndɔta lonto l’oyoyo lakatongama lo ndjela lolango la Nzambi, lo losembwe ndo lo kɔlamelo ya mɛtɛ.’ Ɔnkɔnɛ totetemale la monga wɔɔduwɔdu l’anya wa Jehowa, Okengi wa Woke, lo kambaka wonya tshɛ oko diangɔ diande dia nɛmɔ!
[Caption on page 23]
[Review on page 23]
Ovuswelo
◻ Asangoya Okengi wa Woke lo dikambo dia nkɛtɛ kaso?
◻ Ngande wakokaso kengama dia kambema olimu wa nɛmɔ?
◻ Ngande wakoka anaso kengama na?
◻ Ngande wahombaso mbɔsa ohokwelo?
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 20]
[Caption on page 20]
Onde wɛ ayokengama dia kambema olimu wa nɛmɔ kana dia mbikadjema?
[Caption on page 22]
[Caption on page 22]
Akɛnda kokaka kengama oma ko totshitshɛ