Tekɔ L’ɔngɛnɔngɛnɔ Nɛ Dia Jehowa Ekɔ Lo Tɛ̂nya Mboka Kande
‘Mboka ka Nzambi ka mɛtɛ kekɔ kokele; ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ pudipudi efula.’—2 SAMUELE 22:31.
1, 2. (a) Naa ohomba w’efula wele l’anto tshɛ? (b) Ɛnyɛlɔ kaki na kakokaso mbokoya?
ANTO tshɛ wekɔ l’ohomba w’efula w’alako wahomba mbaɛnya mboka. Eelo mɛtɛ, tekɔ l’ohomba w’ekimanyielo dia nɔmbɔma lo lɔsɛnɔ. Lo mɛtɛ, Jehowa akatosha yema ya yimba la nkum’otema dia tokimanyiya woho wa sho mbeya tshikitanya ɔlɔlɔ la kɔlɔ. Koko, nkum’otema kaso pombaka ndakanyema dia tɔ ndjâla ɔnɔmbɔdi w’oshika. (Heberu 5:14) Yimba yaso nto yekɔ l’ohomba wa mbɔtshiyaka awui w’eshika—ndo olakanyelo dia yɔ mbeya mbɛdikolaka awui akɔ—naka sho nangaka mbɔsa tɛdikɔ t’ɛlɔlɔ. (Tukedi 2:1-5) Oyadi kânga ngasɔ, tɛdikɔ taso mbeyaka ndjokita tatala lam’ele lɔsɛnɔ lɔnɛ lekɔ l’awui waheyama heyama. (Ondaki 9:11, NW) Le so shamɛ, sho bu la woho w’oshika wa mbeya nganɛ wayoyala lɔsɛnɔ lo nshi yayaye.
2 L’ɔtɛ wa dui sɔ ndo di’awui akina, omvutshi Jeremiya akafunde ate: “[Jehowa] li, dimi mbeyaka nti: Untu hakendakendaka lu mbuka uma lu wulu andi! Lam’atundokendakendaka, ndi ndame heyi nombola ekulu andi.” (Jeremiya 10:23) Yeso Kristo, onto loleki woke lo tena tshɛ, aketawɔ nɔmbwama. Nde akate ate: “Ona heyi ntsha nduku dikambu ndame, keli ndi atutshaka uku wenandi Shi atsha, ne dia Ona atutshaka akambu tshe watutshaka Shi.” (Joani 5:19) Kema lâsɔ ekɔ dui dia lomba mbokoya Yeso ndo mendɛ le Jehowa dia nde tokimanyiya lo nɔmbɔla wanya wakiso? Nkumekanga Davidi akembe ate: ‘Mboka ka Nzambi ka mɛtɛ kekɔ kokele; ɔtɛkɛta wa Jehowa wekɔ pudipudi efula. Nde ekɔ engawo le wanɛ tshɛ watoyashɛka le nde.’ (2 Samuele 22:31) Naka sho nyanga dia kɛndakɛndaka lo mboka ka Jehowa lo dihole dia ndjela lomba laso hita, kete tayokondja alako wa kokele wayotɔlɔmbɔlaka. Sho ntona mboka ka Nzambi kete tayohomɔ mpokoso.
Jehowa Tɛ̂nyaka Mboka
3. Ngande wakalɔmbɔlaka Jehowa Adama l’Eva, ndo elongamelo kakɔna kakandawasha?
3 Tênde dikambo di’Adama l’Eva. Kânga mbakiwɔ komonga la pɛkato, vɔ waki l’ohomba w’ɛlɔmbwɛlɔ. Jehowa kotshika Adama ntshaka akambo tshɛ lo woho ande kana oko walangande l’ekambɔ ka dimɛna k’Ɛdɛna koko nde akawosha olimu. Ntondotondo, Adama akahombe mbɔlɛ nyama nkombo. Oma lâsɔ, Jehowa akayoshaka Adama l’Eva eyango ɛmɔtshi wakawahombe ndjokotsha l’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula. Vɔ wakahombe mbolɛ nkɛtɛ, kilodja l’ana ndo kokɛka nyama ya lɔkɔ. (Etatelu 1:28) Ɔsɔ akahombe monga shaka ya lotumu, koko kɛnɛ kotoyotomba oma lɔkɔ ele: paradiso ka lo nkɛtɛ k’otondo koludi l’anto wa kokele wasɛna la waa nyama lo wɔladi. Ande elongamelo ka dimɛna efula lee! Ndo nto, lam’akakɛndakɛndaka Adama l’Eva la kɔlamelo lo mboka ka Jehowa, vɔ wakasawolaka la nde. (Enda lo Etatelu 3:8.) Ɔsɔ mɛtɛ aki diɛsɛ dia mamba—diɛsɛ dia monga la diokanelo diaha pe vɔ l’Otungi!
4. Ngande wakɛnya Adama l’Eva dia vɔ komonga la wɛkamu ndo la kɔlamelo le Nzambi, ndo etombelo akɔna wa kɔlɔ wakayoyala?
4 Jehowa akatɛ atshukanyi wa ntondo di’aha ndɛ elowa w’oma l’otamba w’ewo k’akambo w’ɔlɔlɔ la wa kɔlɔ waki l’Ɛdɛna. Dui sɔ diakawashaka diaaso l’etena kɛsɔ dia vɔ mɛnya okitanyiya awɔ, nsaki kawɔ ka kɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa. (Etatelu 2:17) Koko, kombeta ndoko edja, okitanyiya awɔ wakayɔtɔka l’ohemba. Lam’akaye Satana l’ɛtɛkɛta wa lokeso, Adama l’Eva wakahombe mɛnya kɔlamelo yawɔ le Jehowa ndo ndjaɛkɛ lo alaka Ande dia vɔ tshikala l’okitanyiya. Lonyangu ko, vɔ komonga la kɔlamelo ndo kondjaɛkɛ le Nzambi. Lam’akɛnya Satana Eva ɔnɛ wɛ ayotshaka tshɛ kalangayɛ ndo lam’akandamamatanyɛ Jehowa ɔnɛ nde ekɔ kanga kashi, Eva akakesama ko akahindola dui dia Nzambi. Adama akayôyela lo pɛkato. (Etatelu 3:1-6; 1 Timote 2:14) Kɛnɛ kakawashisha kaki woke efula. Otondoyala vɔ wakakɛndakɛnda tsho lo mboka ka Jehowa tshike vɔ wotoyala l’ɔngɛnɔngɛnɔ wototatɛkɔyaka tsho etena kotowotatshaka lolango lande yema yema. Endaka, oma lo kɛnɛ kakawatshe, lɔsɛnɔ lawɔ lakayololaka la lonyangu ndo la pâ edja ndo lam’akawayokamɛ oma lonya.—Etatelu 3:16-19; 5:1-5.
5. Naa sangwelo dia Jehowa diayoyokotshama l’ɔkɔngɔ wa nshi kambe, ndo ngande wakimanyiyande anto wa kɔlamelo dia vɔ mɛna ekotshamelo kadiɔ?
5 Koyanga mbakidiɔ ɔsɔku, Jehowa kotshikitanya sangwelo diande di’ɔnɛ lushi lɔmɔtshi nkɛtɛ kɛnɛ kayonga paradiso, lɛnɛ ayodjasɛ anto wa kokele, waha la pɛkato. (Osambu 37:11, 29) Nde hahekɔ ndaka wanɛ wakɛndakɛnda lo mboka kande ndo wele l’elongamelo ka mɛna ekotshamelo ka daka sɔ. Le wanɛ wele l’atei aso wele l’atui wa mboka, dui dia Jehowa diekɔ lo mbuta l’ɔkɔngɔ aso ɔnɛ: “Mbuka keku, nyokendekende loko! nyokendekende loko!”—Isaya 30:21.
Anto Amɔtshi Wakakɛndakɛnda lo Mboka ka Jehowa
6. Naa anto ahende wa lo nshi ya ntondo wakakɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa, ndo akawakondja oma lɔkɔ?
6 Lo ndjela ɛkɔndɔ wa lo Bible, paka ana angana ato w’Adama l’Eva mbakakɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa. Abɛlɛ mbaki onto la ntondo l’atei awɔ. Koyanga mbakandavu nyɔi ka losongɔ, nde akavu la lokumu l’ɔlɔlɔ lo washo wa Jehowa ndo aki l’elongamelo ka shikaa ka ndo nde lawɔ ndjôlɔ lo “eulwelu k’antu w’ololo” l’etena kakashikikɛ Nzambi. (Etsha 24:15) Nde ayoyɛna ɔnkɔnɛ wayokotshama sangwelo dia Jehowa dia woke lo kɛnɛ kendana l’anto ndo l’okama ɔnɛ wa nkɛtɛ. (Heberu 11:4) Onto okina lakakɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa ko Ɛnɔka. Prɔfɛsiya kande kendana l’ekomelo ka dikongɛ di’akambo nɛ namema lo dibuku dia Jude. (Jude 14, 15) Ɛnɔka lawɔ komondoya nshi yande ya lɔsɛnɔ. (Etatelu 5:21-24) Koko, ‘wakate lo dikambo diande ɔnɛ nde akangɛnyangɛnya Nzambi.’ (Heberu 11:5) Lam’akandavu, nde lawɔ aki l’elongamelo ka shikaa k’eolwelo, oko Abɛlɛ, ndo ayonga l’ɔnɔngɔ a wanɛ wayɛna ekotshamelo ka sangwelo dia Jehowa.
7. Nɔa nde la nkumbo kande ngande akawɛnya kɔlamelo la wɛkamu awɔ le Jehowa?
7 Lam’ele andja waki la ntondo ka Mvula k’Elola wakayatambiya tshavu l’akambo wa kɔlɔ, kitanyiya Jehowa akatalekaka ndjâla tshondo y’ohemba a wolo le kanga kɔlamelo. Oya l’ekomelo k’andja ɔsɔ, paka djui ya tshitshɛ tsho mbakakɛndakɛndaka lo mboka ka Jehowa. Nɔa nde la nkumbo kande wakahokamɛ Nzambi ndo waketawɔ kɛnɛ kakandate. Vɔ wakasale elimu wakandawasha tshɛ la kɔlamelo ndo wakatone kotɔma lo ditshelo dia kɔlɔ di’andja wa lo nshi shɔ. (Etatelu 6:5-7, 13-16; Heberu 11:7; 2 Petero 2:5) Sho kokaka mandola kɔlamelo yawɔ, okitanyiya awɔ ndo wɛkamu awɔ le Nzambi. L’ɔkɔkɔ akɔ mbakawake lo Mvula k’Elola ko wakayoyala watshɛso.—Etatelu 6:22; 1 Petero 3:20.
8. Wodja w’Isariyɛlɛ akawahombe ntsha dia kɛndakɛnda lo mboka ka Nzambi?
8 L’ɔkɔngɔ w’ɛnɔnyi efula, Jehowa akayodjaka sheke nde la tokanula ta Jakɔbɔ, kanga kɔlamelo, ko vɔ wakayoyalaka wodja ande wa lânde. (Etumbelu 19:5, 6) Jehowa akalɔmbɔlaka wodja ande wa sheke l’ekimanyielo k’Ɛlɛmbɛ wa lofunda, k’olimu w’ɛlɔmbɛdi, ndo k’alako wakinde kompekɔka mbasha lo tshimbo y’amvutshi. Koko, Ase Isariyɛlɛ vamɛ mbakahombe mbɔsa tɛdikɔ dia ndjela ɛlɔmbwɛlɔ kɛsɔ. Jehowa akatɛ Ase Isariyɛlɛ l’onyɔ w’omvutshi ande ate: “Enda, dimi lambukitsha otshoko la mananu elo la ntundu kanyu: otshoko, naka nyu nyayukitanyia elembe wa [“Jehowa Nzambi kanyu,” NW], wamumunyudjela elo; mananu, naka nyu hanyukitanyia elembe wa [“Jehowa Nzambi kanyu,” NW], la nyambetola uma lu mbuka kamumunyenya elo, dia nyu ntsho le ditemolatemola diahanyeyi.”—Euhwelu k’Elembe 11:26-28.
Ɔkɔkɔ Wakatakɔ Amɔtshi Mboka ka Jehowa
9, 10. L’ɔtɛ w’akambo akɔna wakahombe Ase Isariyɛlɛ monga la wɛkamu ndo la kɔlamelo le Jehowa?
9 Oko Adama l’Eva, Ase Isariyɛlɛ ndo vɔ lawɔ wakahombe ndjaɛkɛ le Jehowa ndo monga la kɔlamelo le nde dia vɔ tshikala l’okitanyiya. Isariyɛlɛ aki wodja wa tshitshɛ wakadingama l’asukanyi waki kompekɔka ewanu. Lo sudɛ-wɛsta, aki Edjibito la Etiyɔpiya. Lo nɔrdɛ-ɛsta, aki Suriya la Asuriya. Wedja wakaleke sukana la wɔ aki Filistiya, Amɔna, Mɔaba la Ɛdɔma. Koko esangɔ efula, wedja ɛsɔ tshɛ wakalɔshanaka l’Isariyɛlɛ. Lâdiko dia lâsɔ, vɔ akɔ tshɛ waki l’ɔtɛmwɛlɔ wa kashi: ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi, diendja dia tɔɔtɔ (astrologie), ndo lo tena dimɔtshi sɛlɛmɔnyi y’awui wa dieyanelo wa kɔlɔ ndo etshelo k’okonda ka nambolaka ana. Asukanyi w’Isariyɛlɛ wakendɛka le tozambizambi tawɔ dia mbafudjɛ nkumbo, mbangɔnyɛ dikambɔ ndo mbadjɛka etshumba lo ata.
10 Ase Isariyɛlɛ vamɛ ato mbakatɛmɔlaka Nzambi ɔtɔi: Jehowa. Nde akawalake dia mbatshɔkɔla lo mbafudjɛ nkumbo, mbangɔnyɛka diangɔ, ndo mbakokɛ oma le atunyi awɔ naka vɔ kitanyiya ɛlɛmbɛ ande. (Euhwelu k’Elembe 28:1-14) Lonyangu ko, efula k’Ase Isariyɛlɛ wakayotakɔ mboka. L’atei a wanɛ wakakɛndakɛndaka lo mboka ka Jehowa, efula wakɛnyi pâ l’ɔtɛ wa kɔlamelo yawɔ. Amɔtshi wakasɔkishama, wakasɔkama, wakakɔmama eshingɔ, wakɔtɔ nkanu, wakokama ave ndo wakadiakema oma le anyawɔ Ase Isariyɛlɛ. (Etsha 7:51, 52; Heberu 11:35-38) Ɔsɔ mɛtɛ aki ohemba wa mamba le akanga wa kɔlamelo! Ko lande na kakatakɔ amɔtshi mboka ka Jehowa ngasɔ na? Bɛnyɛlɔ pende oma l’ɔkɔndɔ w’Isariyɛlɛ diayotokimanyiya dia sho mɛna tokanyi tawɔ ta kɔlɔ.
Ɛnyɛlɔ ka Kɔlɔ Kaki Ahaza
11, 12. (a) Ahaza akandatone ntsha lam’akawanɛ wodja wa Suriya? (b) Lo tɔkɔkɔ takɔna tohende takayange Ahaza lotui tshitshi?
11 Ahaza akolɛka la Juda, diolelo dia lo sudɛ, l’eleko k’enanɛi N.T.D. Lowandji lande komonga la wɔladi. Etena kɛmɔtshi, Suriya la diolelo di’Isariyɛlɛ diaki lo nɔrdɛ wakɔ̂lɔsha, ko ‘otema ande la etema w’anto ande wakamɛ sutshasutshama.’ (Isaya 7:1, 2) Koko lam’akone Jehowa dia mbokimanyiya ndo lam’akandawotɛ dia nde mbohemba, Ahaza akatone l’otema ɔtɔi! (Isaya 7:10-12) Omalɔkɔ, Juda akayɔlɛndjama lo ta ndo akayɛna pâ efula.—2 Ekondo 28:1-8.
12 Kânga mbakatone Ahaza mbidja Jehowa l’ohemba, nde akatɔlɔmba ekimanyielo oma le nkumekanga k’Asuriya. Koko, Juda akatetemala sowa l’anya w’asukanyi awɔ. Lam’akayoya Ase Asuriya dia ndjɔ̂lɔsha ko ‘ndjowɛnya pâ,’ Ahaza “akalambula ditemolatemola dia Damaseke, diako diakôlembia; akati ati: Ditemolatemola dia khumi ya dikanga ya Suriya, diakâkimanyia. Diako mbayumudilambula elambu dia dio nkimanyiami.”—2 Ekondo 28:20, 23.
13. Ahaza akandɛnya lam’akandɛlɛ le tozambizambi t’Ase Suriya?
13 L’ɔkɔngɔ diko, Jehowa akayotɛka Isariyɛlɛ ate: “Dimi [“Jehowa, lekɔ Nzambi kayɛ,” NW], latuketshaka dia we nduwana. Ndu latukolombolaka lu mbuka kahumbaye ntsho. Utunduyala we akalungi elembe ami, tshiki ki kaye kutuyala [“oko ɔkɛdi,” NW], la sambu kaye k’ololo [“oko asuku wa ndjale,” NW].” (Isaya 48:17, 18) Lo woho wakandɛlɛ otsha le tozambizambi t’Ase Suriya, Ahaza akɛnya dia nde akangana etale oma lo ‘mboka kakandahombe kɛndakɛnda.’ Nde akanganyiyama efula la tokanyi t’ase wedja, lo mendɛ le tɔkɔkɔ tawɔ ta kashi ta lotui tshitshi lo dihole dia nde mendɛ le Jehowa.
14. Lande na kele kɔlɔ kakasale Ahaza ka mbɛlɛ le tozambizambi ta kashi kokoka dimanyiyama?
14 Tozambizambi t’ase wedja, ndo t’Ase Suriya, tamboshilaka mɛnama ɔnɛ tɔ tekɔ ‘tozambizambi t’anyanya.’ (Isaya 2:8) Lo nshi ya ntondo, lo lowandji la Nkumekanga Davidi, woho woleki Jehowa tozambizambi t’Ase Suriya akɛnama hwe lam’akayoyala Ase Suriya ekambi wa Davidi. (1 Ekondo 18:5, 6) Paka Jehowa ndamɛ, ‘Nzambi ka tozambizambi ndo Nkumi ka waa nkumi, Nzambi ka woke, ka nkudu ndo ka wɔma,’ mbakoka mbisha onto lotui tshitshi la mɛtɛ. (Euhwelu k’Elembe 10:17) Koko Ahaza akoke Jehowa ɔkɔngɔ ko akendɛ le tozambizambi t’ase wedja dia kondja lotui tshitshi. Oma lo dikambo sɔ, Juda akayodiɛnɛ.—2 Ekondo 28:24, 25.
Ase Juda Waki la Jeremiya l’Edjibito
15. Pɛkato kakɔna kakatshe Ase Juda waki l’Edjibito lo nshi ya Jeremiya?
15 Lam’ele wodja ande akatɛkɔya mbɔtɔmbɔkwɛ, l’ɔnɔnyi wa 607 N.T.D., Jehowa akatshike Ase Babilɔna dia vɔ nanya Jerusalɛma la tɛmpɛlɔ kayɔ. Efula k’ase wodja wakatɔlama lo lɔhɔmbɔ la Babilɔna. Koko amɔtshi wakatshikala, l’atei awɔ mbaki ndo omvutshi Jeremiya. Lam’akawadiake Nguvɛrnɛrɛ Ngɛdaliya, djui shɔ wakalawɔ otsha l’Edjibito ko wakatshu la Jeremiya. (2 Khumi ya Dikanga 25:22-26; Jeremiya 43:5-7) Lɛkɔ, vɔ wakatomɛ nambola tozambizambi ta kashi elambo. Jeremiya akasalaka tshɛ dia kana yimba l’Ase Juda asɔ wakatɔmbɔkɔ, koko vɔ wakadjaka ɔtɛ wolo. Vɔ wakatone mbɛlɛ le Jehowa ndo wakatɛtɛka ɔnɛ wayotetemalaka tshumbɛ ‘nkumekanga ka womoto ka l’olongo’ malashi. Lande na na? Nɛ dia awui asɔ mbakawasalaka vɔ la watshɛwɔ ‘l’esomba wa Juda ndo l’etadimbo wa Jerusalɛma, nshi yakawalotaka mma, yakawɛnaka ɔlɔ ndo yakiwɔ kompomɔka mpokoso.’ (Jeremiya 44:16, 17) Ase Juda asɔ wakataka ndo ɔnɛ: “Umaka lam’akatakimo ntshumbela khum’ekanga ka umuntu ka l’ulungu malashi, la mbulambula elambu wa lutela, shu tatuyalaka la ehumba wa diango tshe, tatudiakemaka la yombo ndu la ndjala ka kasha.”—Jeremiya 44:18.
16. Lande na kaki Ase Juda waki l’Edjibito la tokanyi ta kashi?
16 Yimba mɛtɛ kimɛka paka kɛnɛ kɔtɔnɛ la tokanyi ndo la nsaki yaso! Akambo ngande wakiwɔ mɛtɛ na? Ase Juda mɛtɛ wakalambolaka tozambizambi ta kashi elambo lo nkɛtɛ yakawasha Jehowa. Tena dimɔtshi, oko lo nshi y’Ahaza, vɔ wakɛnaka pâ l’ɔtɛ w’ɔtɔmbɔkwɛlɔ wa ngasɔ. Koko Jehowa kombokaka wodja ande wa sheke ‘nkɛlɛ esadi.’ (Etumbelu 34:6; Osambu 86:15) Nde akatomaka amvutshi ande dia mbalaka dia vɔ ndjâtshumoya. Tena dimɔtshi, lam’aki nkumekanga la kɔlamelo, Jehowa akɔ̂tshɔkɔlaka ndo anto wakakimanyiyamaka l’ɔtshɔkɔ ɔsɔ, kânga mbaki komonga efula ka l’atei awɔ la kɔlamelo. (2 Ekondo 20:29-33; 27:1-6) Ase Juda asɔ mɛtɛ waki l’Edjibito wakate nkashi ka mamba lo mbuta ɔnɛ tozambizambi tawɔ ta kashi mbakawashaka ɔngɔnyi tshɛ waki la wɔ lo nkɛtɛ yawɔ ya lôtɔ!
17. Bonde kakashisha Juda nkɛtɛ la tɛmpɛlɔ kayɔ?
17 La ntondo k’ɔnɔnyi 607 N.T.D., Jehowa akakɔkɔmiya ase Juda ate: “Nyulungaki aui ami, ku dimi layuyala [“Nzambi kanyu,” NW], la nyu nyayuyala wudja ami. Nyokendakendaki lu mbuka tshe yamumunyenya, ku nyu nyayuhumo lukulu l’olo.” (Jeremiya 7:23) Ase Juda wakashisha tɛmpɛlɔ kawɔ la nkɛtɛ yawɔ nɛ dia vɔ wakatone kɛndakɛnda ‘lo mboka tshɛ kakawatɛ Jehowa.’ Tosale tshɛ dia mbewɔ munga ka ngasɔ kakoka ndjotoshishɛ ndo lɔsɛnɔ.
Jehowa Tshɔkɔlaka Wanɛ Wakɛndakɛnda lo Mboka Kande
18. Wanɛ wakɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa ahombawɔ ntsha?
18 Ɛlɔ kɛnɛ, oko wakidiɔ ndo lo nshi yakete, di’onto kɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa nde pombaka monga la kɔlamelo: mbɔsa tɛdikɔ dia mbokambɛka ndamɛ oto. Nde pombaka ndjaɛkɛ le nde: monga la mbetawɔ tshɛ ɔnɛ alaka wa Jehowa wekɔ mɛtɛ ndo wayokotshama. Dia kɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa, onto pombaka monga l’okitanyiya: ndjelaka ɛlɛmbɛ ande dimɛna dimɛna ndo namaka adjango wakinde wa la diko. ‘Jehowa ekɔ kanga losembwe; nde nangaka etsha wa losembwe.’—Osambu 11:7.
19. Tozambizambi takɔna tatɛmɔla anto efula ɛlɔ kɛnɛ, ndo etombelo akɔna wayala?
19 Ahaza akendɛ le tozambizambi ta Suriya dia kondja lotui tshitshi. Ase Isariyɛlɛ wanɛ waki l’Edjibito wakalongamɛka ɔnɛ ‘nkumekanga ka womoto k’olongo,’ jambizambi ya womoto yakawatɛmɔlaka efula lo wedja waki suke l’Ehotwelo ka Wonya ayowangɔnya la diangɔ efula. Ɛlɔ kɛnɛ, tozambizambi efula kema mpingu yɛnama la washo nganɛ. Yeso akatewola di’aha sho kambɛ “ukundji” lo dihole dia kambɛ Jehowa. (Mateu 6:24) Ɔpɔstɔlɔ Paulo akatɛkɛta dia “okomiya, weli otemwelo wa dikishi.” (Kolosai 3:5) Nde akatɛkɛta nto dia wanɛ wele “etemolatemola kawo eli dikundju.” (Filipi 3:19) Eelo, falanga la diangɔ dia l’emunyi diekɔ tozambizambi ta weke tatɛmɔla anto nshi nyɛ. Lo mɛtɛ, anto efula—ndo wanɛ wayata ɔnɛ aseka Nzambi mbewɔ—‘mbahɛka asolo lo ekundji wahakɔhɛ la mbeta.’ (1 Timote 6:17) Efula kambɛka tozambizambi tɔsɔ lotumu la wolo, ndo amɔtshi kondjaka difuto oma lɔkɔ: vɔ mbidjasɛka lo mvudu yoleki amɛna, wekɔ la diangɔ di’eshinga wolo, ndo ndɛ̂ka diangɔ di’amɛna efula. Koko aha anto tshɛ mbakondja ɔngɔnyi wa ngasɔ. Kânga wanɛ wele la mbo shɔ tshɛ ndjɛnaka l’ɔkɔngɔ dia yɔ hayângɛnyangɛnya. Yɔ hayangana la mbeta, yekɔ paka tshanda tsho ndo hayokotshɛ onto ehomba ande wa lo nyuma.—Mateu 5:3.
20. Lo akambo akɔna wahombaso menda di’aha mɛngama wedi ɔmɔtshi?
20 Lo mɛtɛ, sho pombaka mbɔsaka tɛdikɔ t’eshika lo nshi nyɛ y’ekomelo ya dikongɛ di’akambo nɛ. Sho pombaka ntsha kɛnɛ kakoka dia kotshaka ehomba wa l’emunyi wa nkumbo yaso. Koko naka tamboleka mbahɛ asolo dia monga ɔngɔnyi, dia mbesa ekundji, kana diangɔ dia ngasɔ lo dihole dia sho kambɛ Nzambi, kete tambɔkɔ lo woho ɔmɔtshi w’ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi ndo hatoyɔkɛndakɛnda nto lo mboka ka Jehowa. (1 Timote 6:9, 10) Ko kayotota lâsɔ naka elando wekɔ lo tɛnya pâ, naka ekondjelo kema kana naka tekɔ l’ekakatanu ekina na? Aha sho monga oko Ase Juda waki l’Edjibito wanɛ wakataka ɔnɛ pâ yɛnawɔ tshɛ ndja oma l’olimu wa Jehowa. Koko, otshikitanyi la kɛnɛ kakasale Ahaza, nyɛsɔ todje Jehowa l’ohemba. Tɛɛlɛ otsha le nde la kɔlamelo tshɛ dia nde tosha alako wahomba tɔlɔmbɔla. Toyele alako ande la wɛkamu tshɛ, ndo tɔlɔmbake dia kondja wolo la lomba la mbeya kandola dikambo tshɛ. Oma lâsɔ ko wɛ kongɛ ɛtshɔkɔ wa Jehowa la mbetawɔ tshɛ.
21. Ɛtshɔkɔ akɔna wakondja wanɛ wakɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa?
21 Lo lɔsɛnɔ l’otondo la wodja w’Isariyɛlɛ, Jehowa akatshɔkɔlaka wanɛ wakakɛndakɛndaka lo mboka kande. Nkumekanga Davidi akembe ate: “[Jehowa] li, onombolaki lu ololo aye ne dia atunyi ami weko!” (Osambu 5:8) Jehowa akawodjɛka etshumba lo ata wakandalɔka la wedja wakasukana la nde. Wedja akɔ mbakayɔhɛnyahɛnyaka Ahaza l’ɔkɔngɔ diko. Lo diolelo dia Sɔlɔmɔna, Isariyɛlɛ akakondja diɛsɛ dia monga la wɔladi ndo la ɔngɔnyi wakayokombolaka Ase Juda waki l’Edjibito l’ɔkɔngɔ diko. Jehowa akadjɛ ndo Hezekiya w’ɔna Ahaza otshumba lam’akandalɔ nde la wodja wa wolo w’Asuriya. (Isaya 59:1) Mɛtɛ, lonya la Jehowa komonga mondo otsha le anto ande wa kɔlamelo, wanɛ waki komemala “lu mbuka k’atshi wa kolo” koko wakangɛnangɛnaka lo ɛlɛmbɛ wa Nzambi. (Osambu 1:1, 2) Ngasɔ mbende ndo nshi nyɛ. Ko ngande wakokaso ntsha nshi nyɛ dia kɛndakɛndaka lo mboka ka Jehowa na? Awui asɔ mbayotɔtɛkɛta lo sawo diayela.
[Caption]
[Questions]
[Caption on page 13]
[Caption on page 13]
Ahaza akendɛ le tozambizambi t’Ase Suriya lo dihole dia nde mendɛ le Jehowa
[Caption on page 14]
[Review on page 14]
Onde Wɛ Mbohɔka?
◻ Waonga akɔna wele ohomba efula naka sho nangaka kɛndakɛnda lo mboka ka Jehowa?
◻ Lande na kaki tokanyi t’Ahaza kashi?
◻ Lo na akayakesaka Ase Juda waki l’Edjibito?
◻ Ngande wakokaso keketsha tɛdikɔ tambotɔsa dia kɛndakɛndaka lo mboka ka Jehowa?