‘Etena ka wɔladi’ kaya suke!
‘Ɛngɔ tshɛ kekɔ l’etena katɔ, . . . etena ka ta la etena ka wɔladi.’ —UNDAKI 3:1, 8.
1. Awui akɔna washa ndo tɔɔla lo ntambe kɛnɛ ka 20 lo kɛnɛ kendana l’ata ndo la wɔladi?
ANTO efula kombolaka wɔladi, ndo aha okombolakombola mɛtɛ mbôkombolawɔ. L’edja tshɛ kambɔsɛna onto lanɛ laa nkɛtɛ, ntambe kɛnɛ ka 20 (vingtième siècle) mbamboleka pomba wɔladi. Koko dui sɔ mbishaka ndo tɔɔla nɛ dia l’etena kakɔ kɛnɛ mbamboleka anto ntsha tshɛ dia nama wɔladi. L’ɔnɔnyi wa 1920, wakatonge tshunda diakawelɛka ɔnɛ Société des Nations. L’ɔnɔnyi wa 1928, “suke la wedja tshɛ wa l’andja . . . waketawɔ dia tshika mbɔsa ata oko ehomɔ kɛmɔtshi ka pɔlitikɛ ka wodja” ko wakake mpita lo mukanda wa Diokanelo dia Briand-Kellogg, diokanelo diakelamɛ lo dibuku dimɔtshi di’akanga a tomba ɔnɛ “otshelo woleki woke l’atei wa kɛnɛ tshɛ kakatshama dia nama wɔladi l’ɔkɔngɔ wa Ta dia Ntondo di’Andja w’Otondo.” L’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, wakayotonga tshunda dia Nations unies l’ɔnɔnyi wa 1945 dia diɔ mbɔsa dihole dia tshunda diakashile mvɔ dia Société des Nations.
2. Oyango akɔna wakawate wele la Nations unies, ndo lo yɛdikɔ yakɔna yambowokotsha oyango akɔ?
2 L’ɛnyɛlɔ ka Société des Nations, oyango wakawate wa Nations unies ele dia nama wɔladi l’andja w’otondo. Koko, wakatondoya paka yema tshitshɛ tsho l’olimu ɔsɔ. Eelo mɛtɛ, ndoko lɛnɛ alɔwɔ ta diele oko ata ahende w’andja w’otondo. Koko, lofulo laheyama ndo mbadia l’ata wa totshitshɛ wekɔ lo fukutanya wɔladi wa lo yimba wa nkama y’anto, wekɔ lo nanya diangɔ diawɔ ndo mbala efula vɔ shishaka etondo wa nsɛnɔ yawɔ. Onde kokaka sho nongamɛ ɔnɛ Nations unies kokaka kadimola ntambe kɛnɛ ka 21 ‘etena ka wɔladi’?
Etshina ka wɔladi wa mɛtɛ
3. Lande na kele wɔladi wa shikaa hakoke tanema lam’ele lohetsho?
3 Dia wɔladi monga l’asa elui w’anto ndo l’asa wedja, aha paka anto monga la dionga dia mbikikanɛ tsho ko pe. Onde onto kokaka mɛtɛ monga la wɔladi lam’asande l’ɔnɛ lahetshande? Ndoko, nɛ dia lo ndjela 1 Joani 5:3: “Untu tshe latuhetshaka unyandi, eko undjakanyi.” Oko wadishikikɛ akambo wosadimi l’andja ɔnɛ atete ndoko edja, lohetsho lambonɛmaka l’etema w’anto kokaka ndjohama esadi eto ko ndjotondja akambo wa ngala.
4. Anto akɔna wele vamɛ ato mbakoka monga la wɔladi, ndo lande na?
4 Lam’ele Jehowa ekɔ ‘Nzambi katoshanaka wɔladi,’ wɔladi kokaka monga paka le anto woka Nzambi ngandji ndo wele la dilɛmiɛlɔ di’efula di’ɛlɛmbɛ ande wa losembwe. Mbokɛmaka hwe lâsɔ dia Jehowa hasha onto tshɛ wɔladi. ‘Nzambi kami kata ate: Ndoko wɔladi le anto wa kɔlɔ.’ Anto wa kɔlɔ bu la wɔladi nɛ dia vɔ hawetawɔ nɔmbwama la nyuma k’ekila kaki Nzambi, ko wɔladi ekɔ olowa ɔmɔtshi wa nyuma kakɔ.—Romo 15:33; Isaya 57:21; Ngalatiya 5:22.
5. Dui diakɔna diele Akristo wa mɛtɛ hawokanyiya kânga yema?
5 Akristo wa mɛtɛ mɛtɛ hawokanyiya kânga yema dia ndɔshana l’asekawɔ anto, oko ɔnkɔnɛ watosalaka Akristo wa l’ɛlɔmɔ mbala efula, djekoleko lo ntambe kɛnɛ ka 20. (Jakoba 4:1-4) Eelo mɛtɛ, Akristo wa mɛtɛ ndɔshaka wetshelo wɔnyɔla Nzambi, koko ta sɔ diekɔ l’oyango wa kimanyiya anto, aha dia mbasalɛ kɔlɔ. Pɛnyahɛnya anto l’ɔtɛ wewɔ la wetshelo w’ɔtɛmwɛlɔ wotshikitanyi kana nsɔkisha onto lo demba l’ɔtɛ wa ngandji k’otamanya ka wodja ekɔ dui diahɔtɔnɛ ndoko yema la Lokristo la mɛtɛ. Paulo akatɛ Akristo wa la Rɔmɔ ate: “Lu wedi anyu, nyutshaki akambu tshe weyanyu ntsha, dia mbidjase la antu tshe ki.”—Romo 12:17-19; 2 Timote 2:24, 25.
6. Naa dihole diamɛ diakoka wɔladi wa shikaa tanema nshi nyɛ?
6 Ɛlɔ kɛnɛ, wɔladi w’oma le Nzambi tanemaka paka l’atei w’atɛmɔdi wa mɛtɛ wa Jehowa Nzambi. (Osambu 119:165; Isaya 48:18) Ndoko otshikitanu w’akambo wa pɔlitikɛ wafukutanya kâmɛ kawɔ nɛ dia l’ahole tshɛ wewɔ vɔ hawɔtɔ l’akambo wa pɔlitikɛ. (Joani 15:19; 17:14) Ndoko otshikitanu wa wetshelo w’ɔtɛmwɛlɔ wakoka fukutanya wɔladi awɔ dikambo vɔ wekɔ ‘kâmɛ lo yimba yâmɛ ndo lo kanyi yâmɛ.’ (1 Koreto 1:10) Wɔladi wele l’Ɛmɛnyi wa Jehowa ekɔ tshondo ya dihindo nshi nyɛ, dihindo diambosala Nzambi lo ndjela daka diata ɔnɛ: “Dimi layodja wɔladi oko emendji ayɛ ndo akambo w’ɔlɔlɔ oko wanɛ wakokahɛ ntumu.”—Isaya 60:17, NW; Heberu 8:10.
Bonde kele “etena ka ta” na?
7, 8. (a) Kânga mbewɔ anto wa wɔladi, Ɛmɛnyi wa Jehowa ngande wɔsawɔ nshi yasɛnaso nyɛ? (b) Ehomɔ kakɔna koleki ohomba lo dihomɔ dia ta di’Akristo?
7 Kânga mbewɔ anto wa wɔladi, Ɛmɛnyi wa Jehowa mbɔsaka nshi yasɛnaso nyɛ oko nshi yele ntondotondo “etena ka ta.” Aha ta dia mɛtɛ mɛtɛ mbalɔwɔ, nɛ dia tshutshuya onto la wolo dia nde mbetawɔ losango la Bible ekɔ dui diahɔtɔnɛ la leeta la Nzambi l’ɔnɛ ‘onto tshɛ lalanga ayɔshi ashi wa lɔsɛnɔ wɔsɔsa.’ (Enyelo 22:17) Lanɛ, hawɔtɛkɛta dia mbetɛ onto ombetawudi la wolo! Ɔnkɔnɛ, ta dialɔ Ɛmɛnyi wa Jehowa diekɔ ta dia lo nyuma. Paulo akafunde ate: “Dihumo diasu dia ta diaha dia dimba, keli dio dieko la wulu wa [Nzambi] wa mpandjula wembe wa ta.”—2 Koreto 10:4; 1 Timote 1:18.
8 Ehomɔ koleki ohomba l’atei wa ‘dihomɔ dia ta diaso’ ele ‘yɔɔmbɔ ya nyuma, yakɔ yele Ɔtɛkɛta wa Nzambi.’ (Efeso 6:17) Yɔɔmbɔ shɔ diɛsa dia mamba. ‘Ɔtɛkɛta wa Nzambi wekɔ la lɔsɛnɔ ndo la nkudu; vɔ wekɔ diɛsa ndeka ndo yɔɔmbɔ tshɛ ya mpɛmɔ wedi ehende ndo vɔ nyɔngɔmɛka polo ndo kakitola asɔnga la ohihɔ awɔ, ndo vɔ kokaka mpotɔ tokanyi la nsaki ya l’otema w’onto.’ (Heberu 4:12) L’ekimanyielo ka yɔɔmbɔ shɔ, Akristo kokaka pandjola ‘tokanyi la awui tshɛ watawɔ l’ofunu dia ndɔsha ewo ka Nzambi.’ (2 Koreto 10:5) Yɔɔmbɔ yakɔ mbakimanyiyaka dia vɔ kɛnɛmɔla wetshelo wa kashi, ditshelo dia wâle ndo filozofi yɛnya lomba l’anto koko aha la Nzambi.—1 Koreto 2:6-8; Efeso 6:11-13.
9. Lande na kele ta dialɔso la demba dia pɛkato hadiokoke tuta?
9 Woho okina wa ta dia lo nyuma ele nɛ dialɔso la demba diaso dia pɛkato. Akristo ndjelaka ɛnyɛlɔ ka Paulo, laketawɔ ndamɛ ate: “Dimi latuyakomolaka, latuyalembiaka lu fumbi, ne dia lam’asambishami akina, dime ntukuyala utunami.” (1 Koreto 9:27) Akristo wa la Kɔlɔsai wakakeketshama dia ndjaka ‘tenyi diawɔ dia demba dia laa nkɛtɛ lo kɛnɛ kendana la monanyi, lomindomindo, nsaki ka demba, ekombwelo ka kɔlɔ la ɔkɔmiya, wele ɔtɛmwɛlɔ wa dikishi.’ (Kolosai 3:5) Judɛ, ofundji ɔmɔtshi wa Bible, akakɔkɔmiya Akristo dia vɔ ‘ndɔ ta wolo dia shimbɛ mbetawɔ kakawasha ekilami mbala ɔtɔi lo pondjo.’ (Jude 3) Lande na kahombaso ntsha ngasɔ na? Paulo ate: “Naka nyu nyatuyelaka akambu wa dimba, keti nyu nyayuvo. Keli naka nyu nyayudiaka etsha wa dimba la wulu wa [n]yuma, nyu nyayuyala lu lumu.” (Romo 8:13) Lâsɔ, oko wokɛmadiɔ hwe l’ɛtɛkɛta ɛsɔ, ta dialɔso la nsaki ya kɔlɔ hadiokoke kitakita kânga yema.
10. Kakɔna kakasalema l’ɔnɔnyi wa 1914, ndo kakɔna kaya suke lo ndjela dui sɔ?
10 Ɔkɔkɔ okina nto wɛnya bonde kele nshi yasɛnaso nyɛ kokaka mbɔsama oko etena ka ta ele nɛ dia ‘lushi l’ɔsɔmbwɛlɔ la Nzambi kaso’ lambosukana. (Isaya 61:1, 2) L’ɔnɔnyi wa 1914, etena kakasɔnɔla Jehowa kakakoke dia mbidja Diolelo dia Mɛsiya ndo disha dikimɔ dia diɔ ndɔsha tshunda dia Satana. Etena kakawasha anto diaaso dia vɔ pemba ndjâlɔmbɔla vamɛ aha la Nzambi mbekama l’atei kakakomɛ l’etena kɛsɔ. Lo dihole dia vɔ mbetawɔ Mɛsiya, Omboledi wakasɔnama oma le Nzambi, anto efula wekɔ lo tetemala mbotona, oko wakôtone anto efula l’eleko ka ntondo. (Etsha 28:27) Ɔnkɔnɛ, lam’ele anto wakatone Diolelo, Kristo akahombe paka ‘ntshɔ ko tôlɛ l’atei w’atunyi [ande].’ (Osambu 110:2) Diɛsɛ ko, Enyelo 6:2 mbishaka daka di’ɔnɛ nde ‘ayoshidiya ɛlɛmbiɛlɔ kande.’ Nde ayoshidiya ɛlɛmbiɛlɔ kakɔ lo ‘ta dia lushi la woke la Nzambi Nkanga-Nkudu-Tshɛ . . . , dielɛwɔ lo Hɛbɛru ɔnɛ Aramangɛdɔna.’—Enyelo 16:14, 16.
“Etena ka nteketa” tɔ kɛnɛ
11. Lande na kambokikɛ Jehowa efula, ko kakɔna kayosalema edja l’edja?
11 Tatɛ oma lo 1914, ɔnɔnyi wakatshikitana akambo wa lo lɔsɛnɔ l’onto laa nkɛtɛ lo woho wahatayalaka, ɛnɔnyi 85 wambeta. Jehowa ekɔ la lotutsha la mamba otsha le anto. Nde akɛnya Ɛmɛnyi ande ohomba wa tasadi akambo esadi esadi l’etena kɛnɛ. Nsɛnɔ ya miliyɔ y’anto yekɔ lo wâle. Ekɔ ɔlɔlɔ mbewola nyemba y’anto shɔ nɛ dia ‘Jehowa . . . halange kânga onto ɔtɔi nanyema koko nde nangaka anto tshɛ wakadimole etema.’ (2 Petero 3:9) Koyanga mbediɔ ɔsɔku, kem’edja nto kete ‘wɛnamelo wa Nkumadiɔndjɔ Yeso oma l’olongo nde l’andjelo ande wa nkudu’ wamboyala. L’etena kɛsɔ, wanɛ tshɛ wakatone losango la Diolelo dia Nzambi l’okonda ‘wayɔsɔmbɔyama,’ ɛsɔmbwɛlɔ kayoya la Yeso ‘le wanɛ waheye Nzambi ndo wanɛ wahakitanyiya lokumu l’ɔlɔlɔ la Nkumɛso Yeso.’—2 Tesalonika 1:6-9.
12. (a) Bonde kele ndoko ohomba fɔnya etena kayotatɛ fɔnu ka woke? (b) Yeso akatewola dia wâle akɔna lo dikambo sɔ?
12 Etena kakɔna kayokomɛ Jehowa mbikikɛ na? Ndoko ohomba fɔnya etena kayokoka ‘fɔnu ka woke’ tatɛ. Yeso akahonola ate: “Nduku untu leya lushi lako kana unya ako.” Lo wedi okina, nde akatɔkɔkɔmiya ate: ‘Ɔnkɔnɛ, aha nyu ndala djɔ dikambo hanyeye lushi layaye Nkumɛnyu. . . . Nyoyalɔngɔsɔlɛ, nɛ dia lo wonya wahanyafɔnya mbayoya Ɔna onto.’ (Mateu 24:21, 36, 42, 44) Lo mbuta hwe, ɛtɛkɛta ɛsɔ mɛnyaka ɔnɛ lushi la lushi, sho pombaka shishimaka awui weta l’andja ɔnɛ ko mambalɛka etatelo ka fɔnu ka woke. (1 Tesalonika 5:1-5) Ekɔ wâle sho fɔnya ɔnɛ sho kokaka tutsha lowango laso l’Akristo, lo sɛnaka lɔsɛnɔ leelɛ anto lo kashi ɔnɛ lɔsɛnɔ la dimɛna, ko kongɛka dia mɛna woho wayeta akambo. Yeso akate ate: “Nyuyalamaki, ne dia etema anyu watukuyala wutshu la dishi, la edjwelu ka wanu la edinganu wa lumu lone. Lushi loso, latukuya le nyu shashimuya, uku shuni ya djunga.” (Luka 21:34, 35) Sho kokaka monga l’eshikikelo k’ɔnɛ: “Pepe nyei” y’elanyelo yokimame oma le “andjelo anei” waki Jehowa nshi nyɛ hayotokimamɛ pondjo pondjo.—Enyelo 7:1-3.
13. Anto suke la miliyɔ shamalo ambowɛna?
13 Lam’ele lushi lɔsɔ la wokoyelo w’akambo lekɔ lo ndjasukana esadi esadi, ɛtɛkɛta wa Sɔlɔmɔna w’ɔnɛ “etena ka nteketa” kekɔ wamboleka monga ohomba. (Undaki 3:7) Oko ambowɛna ɔnɛ etena ka ntɛkɛta tɔ kɛnɛ, suke l’Ɛmɛnyi wa Jehowa miliyɔ shamalo wekɔ lo ndjasha l’ohetoheto tshɛ lo tasanyɛka anto lotombo la lowandji laki Nzambi ndo lo tawaewolaka dikambo dia lushi lande l’ɛsɔmbwɛlɔ. Vɔ ndjâkimɔka la lolango lawɔ vamɛ lo lushi lɔnɛ l’alembe wa Kristo.—Osambu 110:3; 145:10-12.
Wanɛ watɛkɛta dia ‘wɔladi etena kele ndoko wɔladi’
14. Naa amvutshi wa kashi waki lo ntambe k’esambele la ntondo ka tena diaso nɛ?
14 Lo ntambe k’esambele la ntondo ka tena diaso nɛ, amvutshi wa Nzambi anɛ: Jeremiya la Ezekiyɛlɛ wakewoya anto nsango y’elombwelo kakahombe ndja le Jerusalɛma nɛ dia ɔtɛ wolo ayɔ lo mɔnyɔlaka awui wa Nzambi. Kânga mbele ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ waki anto wa lokumu ndo wa wake wakataka ɔnɛ awui wata akɛndji wa Nzambi asɔ wekɔ kashi, elanyelo kakawatatshi kakayoyaka l’ɔnɔnyi wa 607 la ntondo ka tena diaso nɛ. Ewandji ɛsɔ w’ɛtɛmwɛlɔ wakayɛnama ‘amvutshi wa dinginya wanɛ . . . wakanganyiyaka wodja wa Nzambi, lo mbutaka ɔnɛ: Wɔladi wekɔ! etena kele ndoko wɔladi.’—Ezekiyele 13:1-16; Jeremiya 6:14, 15; 8:8-12.
15. Onde amvutshi wa kashi wa ngasɔ wekɔ nshi nyɛ? Lembetshiya.
15 Oko “amvutshi wa dinginya” wa lo nshi shɔ, efula k’ewandji w’ɛtɛmwɛlɔ wa nshi nyɛ hawewola anto lo dikambo dia lushi l’elombwelo ka Nzambi kayaye, koko mbutaka ɔnɛ, edja l’edja, atshunda wa pɔlitikɛ wayodja wɔladi la lotui tshitshi l’andja ɔnɛ. Lam’ele vɔ ndekaka ndjâkiyanya dia ngɛnyangɛnya anto oleki ngɛnyangɛnya Nzambi, vɔ mbutɛka anto awɔ awui walangawɔ mbokaka lo dihole dia mbalembetshiya ɔnɛ Diolelo dia Nzambi diambotatɛka mbolɛ ndo Mɛsiya Nkumekanga aya suke la shidiya ɛlɛmbiɛlɔ kande. (Danyele 2:44; 2 Timote 4:3, 4; Enyelo 6:2) Oko aprɔfɛta wa kashi, ndo vɔ lawɔ tɛkɛtaka dia ‘wɔladi etena kele ndoko wɔladi.’ Koko kem’edja, kanyi shɔ yele lawɔ yayoyokadimɔ ekambokambo kɛmɔtshi ka wɔma la shashimoya lam’ayowakomɛ odudu w’Ɔnɛ latawɔ awui wa kashi lo lokombo lande ndo lambowɔlɔya lokombo lande la nsɔnyi. Ewandji wa tshunda di’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi wa l’andja w’otondo, tshunda diolembetshiyami lo Bible oko womoto la loseka, wayɛna diakɛnyi mbodi l’elonga wonya watɛkɛtawɔ dia wɔladi wewɔ lo nkesa anto.—Enyelo 18:7, 8.
16. (a) Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo mbeyama oko anto akɔna? (b) Ngande wotshikitanyiwɔ la wanɛ watɛkɛta dia ‘wɔladi etena kele ndoko wɔladi’?
16 Kânga mbele efula k’ewandji wa weke ndo wa lokumu w’andja ɔnɛ wekɔ lo tetemala nkesa anto lo mbalaka wɔladi, dui sɔ hadiosutshasutsha eshikikelo ka wanɛ wele la mbetawɔ lo daka dia Nzambi dia wɔladi wa mɛtɛ. Aya ɛnɔnyi ndekana lokama wele Ɛmɛnyi wa Jehowa wekɔ lo mbeyama oko anto waamɛ Ɔtɛkɛta wa Nzambi la kɔlamelo tshɛ, andɔshi wa mamba w’ɛtɛmwɛlɔ wa kashi ndo amamedi wa wolo wa Diolelo dia Nzambi. Vɔ hawone dia mbɔladja etema w’anto l’ɛtɛkɛta wa mpɛ ndo w’anyanya lo dikambo dia wɔladi koko vɔ ndjâketembolaka dia mbaemula oma lo djɔ dia vɔ nsɛna ko mɛna ɔnɛ nshi yasɛnaso nyɛ yekɔ etena ka ta.—Isaya 56:10-12; Romo 13:11, 12; 1 Tesalonika 5:6.
Jehowa ambotshika nɛmbɔhala
17. Dui di’ɔnɛ Jehowa ayanga tshika nɛmbɔhala ɛnyadiɔ?
17 Sɔlɔmɔna akate ate: “[Nzambi] ayulumbuya antu w’ololo ndu antu wa kolo; ne dia dikambu tshe . . . [di]eko la etena ka[di]o.” (Undaki 3:17) Eelo mɛtɛ, Jehowa akashikikɛ etena kɛmɔtshi kahombande nomboya ɛtɛmwɛlɔ wa kashi la ‘nkumi ya dikanga wanɛ wamboyashikikɛ . . . dia ndɔshana la Jehowa ndo l’okitami ande w’esɔ.’ (Osambu 2:1-6; Enyelo 16:13-16) Lam’ayokoka etena kɛsɔ, kete nshi ya Jehowa ‘mbɔlama ki’ yambeta. (Osambu 83:1; Isaya 62:1; Jeremiya 47:6, 7) Lo tshimbo ya Mɛsiya Nkumekanga, Yeso Kristo, nde ‘ayɔtɛkɛta’ lo ɔtɛkɛta wâmɛ wele ondo atunyi ande mbokaka: “[Jehowa] ayunela uku kanga wulu. Ndi ayufudia ngala kandi uku dihuka dia wulu. ndi ayedia diui, ayuhangohango, ayenya atunyi andi wulu andi. Dimi lakatshikala ki edja, lakalembohala, lakayakimela. Keli kakiane, dimi layulela uku umuntu latata lono, layuhetula lakema akemo. Dimi layete ekungu la akuna shenga tshu, layumia tumbatumba tshe, layete ekedi losenga lutu, layumia eduwa tu. Dimi layolombola akanga a tutshungu lu mbuka kahaweyi, ee, lu mbuka yahaweyi, mbayumalombola. Dimi layukadimula udjima yanyi la ntundu kawo. Ndu layusimbula ahuli w’akote. Osoku mbayumutsha. Dimi haluwaseka.”—Sho mbɛnganyisha alɛta ango; Isaya 42:13-16.
18. Lo dikambo diakɔna diele ekambi wa Nzambi wayanga ‘tshikala ki’?
18 Etena ‘katɛkɛta’ Jehowa dia mamɛɛ Lonzambi lande, ekambi ande hawotonga nto l’ohomba wa ndjâtɛkɛtɛ. Lâsɔ kete etena kawɔ ka vɔ ‘nɛmbɔhala’ kambokoka. Ɛtɛkɛta wayela ɛnɛ wayokotshama le wɔ oko akawakotshama le ekambi wa Nzambi wa lo nshi yakete: “Nyu hanyuyala la dikambu dia ndo la wo lu ta ne, kanyuyalonge, kanyemali ki. . . . kanyendi etshungwelu kene kayunyutshungula [Jehowa].”—2 Ekondo 20:17.
19 Satana nde la tshunda diande mɛtɛ wayodjama otshumba wa mamba! Anango Kristo wotombwami ndo vɔ lawɔ wayɔtɔ lo otshumba wa mamba wayodjama dia mamɛ akambo w’ɔlɔlɔ, lo ndjela daka diata ɔnɛ: “Kem’edja, [“Nzambi ɔnɛ lashana wɔladi,” NW] ayuminula Satana la tshina di’ekulu anyu.” (Romo 16:20) Etena ka wɔladi kambotohekɔ kongɛ kaya suke.
20. Etena kakɔna kayanga koka ndoko edja nto?
20 Wanɛ tshɛ wa laa nkɛtɛ wayokondja eko lo wɛnamelo ɔsɔ wa mamba wa nkudu ka Jehowa wayonga la lɔsɛnɔ lɔtshɔkɔmi! Hateta ndoko edja l’ɔkɔngɔ wa lâsɔ, wayoyosangana l’apami ndo la wamato wa kɔlamelo wa lo nshi yakete, wanɛ wayolɔ l’etena kɛsɔ kakashikikɛma dikambo di’eolwelo kawɔ. Lowandji la Kristo l’Ɛnɔnyi Kinunu layonga mɛtɛ “etena ka mune . . . , etena ka nkonoya . . . , etena ka mpika . . . , etena ka mbola . . . , etena ka no wenyi . . . , etena ka nkhumbatanela . . . , la etena ka mbukana ngandji.” Eelo mɛtɛ, ndo ‘etena ka wɔladi’ kayonga pondjo pondjo!—Undaki 3:1-8; Osambu 29:11; 37:11; 72:7.
19. Diɛsɛ diakɔna diayanga kondja anango Kristo wa lo nyuma?
[Caption]
Okonde wayoyokadimola?
◻ Kakɔna kele etshina ka wɔladi wa pondjo?
◻ Lande na kele Ɛmɛnyi wa Jehowa mbɔsaka nshi yasɛnaso nyɛ oko “etena ka ta”?
◻ Etena kakɔna kahomba ekambi wa Nzambi “nteketa,” ndo etena kakɔna kahombawɔ “nembohala”?
◻ Woho akɔna ndo etena kakɔna kayɔtɛkɛta Jehowa?
[Caption]
[Study Questions]
[Caption on page 23]
[Picture/Box on page 23]
Jehowa ekɔ l’etena kakandashikikɛ dia
◻ kotola Ngɔngɔ dia nde ndjɔlɔsha wodja wa Nzambi.—Ezekiyele 38:3, 4, 10-12
◻ mbidja l’etema w’ewandji w’anto kanyi ya nanya Babilɔna ka Woke. —Enyelo 17:15-17; 19:2
◻ ntsha diwala di’Ɔn’Ɔkɔkɔ.—Enyelo 19:6, 7
◻ mpɔhɔla ta di’Aramangɛdɔna. —Enyelo 19:11-16, 19-21
◻ nkeleka Satana dia Lowandji la Yeso l’Ɛnɔnyi Kinunu tatɛ.—Enyelo 20:1-3
Akambo anɛ nɔngama lo woho watɛkɛtamawɔ l’atei w’Afundelo. Sho kokaka monga l’eshikikelo k’ɔnɛ akambo akɔ atanu shɛ wayosalema l’ɔnɔngɔ wakalɔngɛ Jehowa ndamɛ ndo l’etena kakandashikikɛ.
[Caption on page 25]
[Pictures on page 25]
Lowandji l’Ɛnɔnyi Kinunu laki Kristo layonga mɛtɛ etena . . .
ka mbɔla . . .
ka nkumbatanɛ . . .
ka mbokana ngandji . . .
ka monɛ . . .
ka fumbɔfumbɔ . . .
ka mbika . . .